ARTHUR VAN
SCHENDEL
„De
Waierman" van
Bokma
Variatie op het thema
kalkoen heet Turki
„Op de eerste bladzijde van dit boek staat een kind huiverend in het rijzende
donker tot zijn enkels in het nat. Op de laatste bladzijde verzinkt een man
gansch en voor eeuwig in den bruisenden stroom. En tusschen die twee momen
ten ligt de donkeregeheimzinnige roman van „De Watermanwelke een der
diepste, aangrijpendste boeken werd, ooit in het Nederlandsch geschreven
JAN GRESHOFF
n Schendel, Aanteekeningen over ,Jan
s"en „De Waterman"." peg. 65. (1934)
„De Watermanis e
groot van afmeting,
sche kracht".
donker, beivogen, brandend schilderij, niet zeer
aar ongelooflijk rijk aan samengeperste dynami-
JAN GRESHOFF
„Arthur van Schendel: Aanteekeningen over „Jan
Compagnie" en „De Waterman"." pag. 65. (1934)
Er wordt tegenwoordig wel eens over gesproken dat ie Neder-
landse romanschrijver Simon Vestdijk een der kandidaten zou zijn - -
voor de Nobelprijs. Dat kan wel zijn, maar één ding staat vast: dat
de énige Nederlandse romanschrijver die, afgezien van Louis Coupe
rus, de Nobelprijs had behóren te ontvangen Arthur van Schendel is! §TAP TEN GOEDE
Het strekt de hoogleraren in de Nederlandse letterkunde prof. ir.
N. A. Donkersloot Amsterdamprof. mr. P. N. van Eyck Leiden
en prof. dr. C. G. N. de Vooys (Utrecht) tot blijvende eer, dat zij i'
Kerstviering met de
koninklijke familie
In een gezamenlijk programma, dat
de AVRO-radio uitzendt, kunt u op
dinsdag 22 december a.s. tussen 4 en
5 uur luisteren naar de traditionele
kerstviering van de koninklijke fa
milie met het personeel van de ver
schillende paleizen. Ditmaal is het
feest in de Kon. Stallen te Den Haag.
Orgelconcert in
Haagse kerk
In tiet AVRO-radioprogramma van
dinsdag 22 december a.s. bespeelt
Adriaan Engels 's avonds tussen 10.40
en 11 uur het orgel van de Zorgvliet- De programmabladen van de omroepverenigingen 2(jn dit jaar tn
kerk te Den Haag. matige kersttooi gestoken. AVRO noch KRO li-ebben zoals zij eerder wel
U hoort dan dc Canonische variaties deden een apart kerstblad uitgegeven en de AVRO heeft zelfs een grote
over het koraal „Vom Himmel hoch da tegenvaller geboekt. Machinebreuk stagneerde de vervaardiging van een
komm' ich her'" van Bach, j2 pagina's tellende „kerstomslag" voor het programmablad en dus ver-
werd gebouwd de torna AtaS scheen dit heel laat en bovendien nog met de gewone omslag voor volgende
und Brunzema te Leer (Duitsland), week, die gelukkig al klaar was. Voor de feestdagen zal dan het oude-
werd op 28 oktober ingewijd. Het aan- jaarsnummer met de dikke kerstomslag nog verschijnen.
tal stemmen bedraagt 25. verdeeld over
Tussen de kleurige omslagen van
binnen- en buitenlandse kerstuitgaven
van de programmabladen steekt de be
kende bronstint van de NCRV-Om-
roepgids wat somber af, maar de keu-
de fraaie reproduktie maakt
Omroep-programmabladeiiin
matige kersttooi gestoken
pedaal.
TIPS UIT HET BUITENLAND
gramma van Brussel Vlaams op 323 n
Wat Groen van Prinsterer gedaar
heeft voor de oude Afgescheidenen,
deed de Leidse hoogleraar H. W. Ty-
r- -j i aeea ae ïjeiase uw,
januari 1938 Arthur van Schendel daartoe voordroegen, in een schnj- deman (1778—1863)
ven waarin te lezen was: „De heer Van Schendel is naar ons oor- go^voor^deze 'doord^o
deel de beste Nederlandsche romanschrijver en essayist van dezen heid tegengestane en door voiksi
tijd en ook van Europepsch standpunt beschouwd een kunstenaar gekweld.Vïum'
van groote beteekenis, zoowel door de stoffen die hij gedurende een na deze stap
reeds lange en vruchtbare schrijversloopbaan behandeld heeft als ply^>t^°ggnv^guvvjv(,uiigci
door den vorm, met name het fijne en voortreffelijke proza waarin reijgieuze opvattingen
dat geschied is".
mildere bejegening
an deze ..rechtelozen",
nauwkeuriger schets van
e opvattingen en geschie
denis zij nogmaals verwezen naar dr
uitnemende studie van Quack, maai
evenwich- vast staat, dat zowel hun grote
kunnen
schillen als hun overeenkomsten met
^^KiM SSiffTi=ige
behoort Arthur van Schendel tot
dc allergrootste Nederlandse roman
schrijvers! Mocht Vestdijk ooit de No
belprijs ontvangen, dan zou het hem
voegen dat de eerste daad die hij vol
bracht, na het in ontvangst nemen van
de Nobelprijs te Stockholm, \yas: een
krans te leggen op het graf van Arthur
van Schendel, te Amsterdam,
geschreven wordt hoe lan
ger hoe onleesbaarder maakt, en dat
je ook mij, nu juist weer aan proza
het hem bezig, een beetje hebt ontmoedigd."
VERHEVEN TOLK
mentaliteit
achtergrond, een reden
meer aandacht verdienen in de offi
ciële kerkgeschiedenis dan tot nog toe
het geval is geweest.
DE WATERMAN'
In oer-Hollandse ~T. -
alle stilte, slechts begeleid door verbeelding die hij aangeleerd scheen
iiaaaie familieleden, in september 1946 te hebben op zijn vele reizen, ging hij
begraven werd. voort zijn romans te schrijven over Ita
lië, en was in onze letterkunde de ver-
I EVEKICI ftftP heven tolk van allen die Italië als hun
fcfcwtl»i?LWr tweede vaderland lief hebben vanwe-
ge alle daar levende schoonheid en ge-
Schendel lukzaligheden.
Anders dan de meeste grote schrij-
Arthur Frangois Emile
werd op 5 maart 1874 te Batavia ge
boren. Zijn vader was van rooms-ka-
tholieke afkomst, maar hij zelf werd te
Batavia in de Hervormde kerk ge
doopt, al zou de schrijver zich levens
lang tot de Anglicaanse kerk aange
trokken gevoelen.
Hij ging op de h.b.s. te Amsterdam,
deed geen eindexamen, maar volgde
enige tijd de lessen van de toneel
school. Doch ook van de toneelschool
zag hij af. Wel schreef hij in zijn jeugd
jaren diverse verloren gegane verzen
en toneelstukken.
Vóór zijn twintigste jaar voltooide
hij zijn eerste roman, „Drogon", in
1896 uitgegeven, waarover hij een der
tig jaar later opmerkte: .Drogon was
een prul, dat weet ik wel, maar het
was onafhankelijk van de stromingen
i dien tijd." Lodewijk van Deyssel
Het hee' bijzondere van ..De Water
man" nu ls, dat dit alles door Arthur
van Schendel getekend wordt met als
achtergrond en fijn vervlochten daar
mee het natuurbeeld der Zuidholland
se wateren. Onbevooroordeeld, met eeD
scherp oog voor hun religieuze opvat
tingen en gewoonten, tekent Van
Schendel hun milieu, hun conflicten
1VI„ met de staat en andere godsdienstige
bekommerde hij zich nauwelijks opvattingen alsmede wat het kenmerk
de omgang met andere literato- J
ren. Wanneer Arthur van Schendel ein
delijk benoemd wordt tot lid van de
Maatschappij van Nederlandse Letter
kunde, vraagt hij ln een brief aan zijn
vriend Aart van der Leeuw wat dat
voor een instelling ls: „Ze hebben mij
daar lid van gemaakt, maar ik weet
der secte steeds is: het al i
werken dier conflicten ook binnen
eigen kleine kring.
Hoofdpersoon is Maarten Rossaart,
van jongsaf bezeten van de liefde voor
het water, maar evenzeer hartstochte
lijk zoekend naar eigen weg in per
soonlijk leven, sociaal en religieus.
Hoewel het gehele verhaal in feite
slechts één hoofdpersoon beschrijft,
worden rondom hem welgeteld nog vijf
endertig personen getekend, die stuk
voor stuk een beschouwing waard zijn. waarin nij e
Via hun optreden dringen wij door tot geeft wat hij
>uiajaoiu. een stuk volksreligie, zoals deze in die ken_ heeft.
Italië, schreef hij voortaan dagen bekend was, maar alles omge-
Plots, in 1930 schijnt een nieuwe pe
riode in zijn oeuvre aan te vangen.
„Het fregatschip Johanna Maria" ver
schijnt, en daarmee vangt de
de
het water, die
„UW VRIEND"
Over de bespreking van Van Deys
sel schreef de jonge Van Schendel aan
Willem Kloos: „Hij wil hebben dat ik
zóó zal schrijven dat de wereld het be
wondert, u raadt mij zóó te doen dat
ik het zelf goed vind.... En zóó als
mijn gevoelen geweest is voor uw
kunst en die van V.D. zóó is het mij
nu ook in dit geval: voor V.D. ontzag
en bewondering voor zijn litteraire
genie en erkentelijkheid voor zijn
welgemeende, leerzame kritiek;
u geloof in uw wijsheid - en
voor uw zorgzaamheid. Ik heb altijd in
u geloofd als in een profeet, nu heb ik
u lief als een vader. Wijs dit niet af.
Ik heb de vrijheid lief boven mijn le-
bewoog en bewo
gen had in de laatste honderd jaar.
Tot zijn diepste boeken kan gerekend
worden de roman „De Waterman" die
over twee motieven handelt: het Hol
landse water en het protestahts'
tegeloof der achttiend
de in Zuid-Holland.
SUBTIELE ANALYSE
Alleen wie de kunst van het langza
me lezen verstaat zal met vrucht ge
nieten van de scherpe opmerkingsga
ven van de auteur, die nooit uitspint, h„rpprrip r
spelen- slechts aanduidt, waardoor het alleen w
Ar. ^r.„Ar,„lyiir,r. la»r „„oo.roT, ie H r,„r dier III au
ZWIJNDRECHTSE
gehouden
de Utrechtse Rijksuniversi
teit op 18 oktober 1951, op gewezen,
dat de Afscheiding van 1834, zowel een
- dus kan dit gevoel niet onzuiver confessionele als een piëtistisch-mystie-
zijn dat ik u aanhankelijk ben als den ke wortel heeft, die de officiële kente-
«choonste der menschen. Ik zie u nu *nt
met licht in uw oogen dat mij geluk
kig maakt, laat mij i
de aandachtige lezer gegeven is door
te dringen in de subtiele analyse die
Van Schendel biedt.
Humanistische critici hebben deze en
ook latere romans van Van Schendel
specifiek calvinistisch genoemd ik
NIEUWLICHTERS geloof volkomen ten onrechte! Wél
llltUVVhlvniblW heeft Van Schendel in zijn Hollandse
romans diverse aspecten en motieven
in van het calvinisme, zoals hij het op-
de vatte, meesterlijk weergegeven, maar
noch hijzelf noch de calvinisten heb
ben de qualificatie calvinistisch voor
deze romans ooit als juist aanvaard.
Geen belijdenis, maar een romantische
beschrijving biedt ook dit boek. maar
zó imponerend door taal en verheel-
lijke geschiedschrijving tot heden nog ding, dat men het zowel een religieuze
- -H T- ~en historische en een sociale ro
man mag noemen. Maar alles op ge
heel eigen wijze, die tegelijk een b'ik
Grcshoff schreef over „Jan Compag- De Afscheiding van 1834 is meestal
nie" en „De Waterman" een boekje, beschreven door officiële kerkhistorici,
r zich rekenschap van door dienaren der geïnstitueerde ker-
aan deze auteur te dan- ken, die vooral de officiële bronnen en
feiten vermelden in wat zij schrijven;
Braak prees in een uit- maar de weg van Arthur van Schen-
voerige boekbespreking ,.d.e zachte hu- del is die van de volkshistorie, die ech-
maniteit van Van Schendel" en „het ter van niet minder gewicht is, en als
zelfbedwang van de echte aristocraat, eigensoortige geschiedbron niet ter zij-
wiens afkeer van het marktgeschreeuw de.gelaten mag worden,
is belichaamd in het aanduiden met Veel dat in de geboortestonde van de
korte en tekenende details. Dit is de Afscheiding van 1834 qua mentaliteit en
mannelijkste vorm van romantiek, die levensimpuls een vaak onbewuste rol
zich denken laat; het is de romantiek, speelde, komt in dit boekwerk zijdelings
die zich terugtrekt in de soberheid als maar scherp belicht, indirect maar
een toevluchtsoord." En Marsman pu- daarom juist op de plaats waar het
bliceerde na het verschijnen van „De vandaan komt, ter sprake,
zijn gedicht „Herinnering
Prof. dr. F. C. Gerretson heeft
wijsheid en' liefde zijn rede „Onbekende factoren
- -AfscheidingJ"
secte der „Zwijndrechtse Nieuwlich-
NAAM ALS ROMANCIER
hun leider, de schipper Stof- gunt
Ook wanneer men deze uitspraak
niet vrij ziet van jeugdromantiek, kun
nen diegenen die vandaag bezig zijn
met Willem Kloos neer te halen, van
wege het vele waarin zijn leven ge
faald heeft, zich aan de hand van dit -
brieffragment nog eens herinneren wat
WUlein Kloos desondanks voor de Jon
geren van zijn dagen betekend heeft!
fel Mulder.
Het is deze secte,
daarmee in geest en mentaliteit de Af
scheiding van 1834, die Arthur van
Schendel in zijn roman „De Water-
bespreekt.
voorgoed voorbij zijn als op menselij
ke typen en verhoudingen die van alle
tijden zijn.
NIET VAAG EN SOMBER
Niemand minder dan de hoogleraar
II. P. G. Quack (1834—1917) heeft in
zijn „Beelden en Groepen" (1892)
Broederschap,
P. J. Bouman ix
sociaal erfdeel'
Inmiddels was Van Schendel leraar
Frans en Engels geworden er
der meer les in Engeland.
Met de publikatie van zijn
„Een zwerver verliefd" (1904)
zwerver verdwaald" (1907) vestigde hij
voor goed zijn naam als romancier, en
opende hij zijn serie boeken die
Quack wijst erop, en het is een punt
dat in onze kringen aandacht verdient,
dat de opkomst van het socialisme in
~Ëen Nederland een nationale eigenaardig-
Vaag en somber heeft men ook dit
boek van Van Schendel genoemd, doch
de Zwijndrechtse ten onrechte voor de nauwkeurige le-
dr. zer. Wie de feiten nagaat die Van
rie „Ons Schendel verwerkt in deze roman, ont-
herdrukt dekt dat de auteur de historische ge
gevens in zijn boek heel precies ver
werkt heeft. Om slechts één voorbeeld
te noemen: de Zwijndrechtse Nieuw
lichters, die nauwelijks in staat wa
ren werk te vinden in de maatschap-
wel „dat dit socialls- pij, die ze vanwege hun godsdienstige
n studie die prof. dr.
1955 in de
gelukkig
l Holland"
Denkend aan Holland
zie ik breede rivieren
traag door oneindig
laagland gaan,
rijen ondenkbaar
ijle populieren
als hooge pluimen
aan den einder staan;
en tTi de geweldige
ruimte verzonken
dc boerderijen
verspreid door het land,
boomgroepen, dorpen,
geknotte torens,
kerken en olmen
in een grootsch verband;
de lucht hangt er laag
en de zon wordt er langzaam
in grijze veelkleurige
dampen gesmoord,
en in alle gewesten
wordt de stem van het water
met zijn eeuwige rampen
gevreesd en gehoord.
Men vraagt zich af of dit gedicht
ooit geschreven was zonder de lectuur
van „De Waterman". In ieder geval
geeft het treffend het landschap weer,
waarin Maarten Rossaart zijn al
zamer leven sleet.
Hoezeer Marsman onder de indruk
moet zijn geweest van dit boek, blijkt
wel uit zijn gedicht „Brief
VAN INVLOED
Geen predikant, ouderling of gemeen
telid zal dit boekwerk geheel zonder
vrucht lezen, temeer omdat zij er tref
fend in getekend vinden het klimaat
waarin de Afscheiding van 1834 méde
werd voorbereid en de mentaliteit die
in die dagen heerste, en zéker aan het
grensgebied der Afgescheidenen van
1834 invloed heeft uitgeoefend.
De grotere kerkgemeenschappen ken
nen deze mentaliteit en dat klimaat
vandaag nauwelijks meer Vooral door
Abraham Kuyper en zijn werk werd
veel van deze mentaliteit overwonnen
en een ander klimaat voorbereid. Maar
wie de kleinere kerkgemeenschappen
kent met hun goede en minder goede
eigenaardigheden, zal daarin bepaalde
trekken vinden, wier óórsprong hij in
deze roman vindt aangeduid, en dat op
een wijze die een enkele maai nieuw
licht werpt op veel dat ook vandaag
nog bestaat.
Dat ls dc blijvende, actuele, kerkhis
torische betekenis van „De Waterman"
van Arthur van Schendel ook voor
vandaag!
daarbij veel goed. Het is een fragment
van „De aanbidding der koningen" van
Dirck Bouts en we betreuren het eens
temeer, dat kop en datum van het
blad weer op de reproductie zijn afge
drukt, of Liever: in wit uitgespaard.
Dit schaadt de voorstelling en maakt
het minder aantrekkelijk om
te bewaren. Toch zou de afbeelding
van dit schilderwerk het bewaren
zeker waard geweest zijn.
Het bevat verder als „extraatje"
alleen een kort kerstverhaal door Lud-
vig Karlfeldt, uit het Noors vertaald
en wat ticrlantijntjes van dennetakjes
en -appels, getekend rondom de pro
gramma's voor de feestdagen.
De KRO-gids heeft een zeer mooi
getinte reproductie van een merkwaar
dig schilderij van Geertgen tot St. Jans
als voorplaat. Ook hier de drie konin
gen: op de voorgrond in aanbidding
voor het Kind, op de achtergrond aan
het hoofd van hun gevolg naderbij
rijdend. Verder vertoont de gids als
elk jaar weer tal van bijzonder fijne
schilderij-reproducties, al of niet ge-
Het blad is wat groter dan anders
en heeft behalve een kerstvertelling
ook weer een grote prijsvraag: ditmaal
moet men tien ouderparen en hun kin
deren via foto's bij elkaar zoeken.
Een reproduktie van de linker
vleugel van de Brugse triptiek „De
geboorte", toegeschreven aan Ge
rard David de Oudewaterse schil
der, die in de 15e eeuw in Brugge
werkte, siert in opmerkelijk diepe
kleuren de voorpagina van „Vrije
Geluiden", het programmablad
van de VPRO. Dit schilderij, be
waard in het Frans Hals Museum
te Haarlem, wordt maandag a.s.
besproken in de cursus Openbaar
Kunstbezit". Met hier en daar nog
wat kleur in de illustraties heeft
ook dit programmablad een apart
kersttintje.
De VARA-gids, met een soort knip-
prent.ies-plaat op de omslag, ziet
dan plotseling de programma's van
Tweede Kerstdag (in Engeland de
vrolijke Boxing Day met eetpar-
tijen en cadeaux) omlijst door mo
derne, maar al éven stijve, buite
lende elfjes
Bepaald vreemd en niet erg te prij
zen i$ de in rood en zwart uitgevoerde
moderne tekening van Hug Oké op de
voorpagina van de Belgische „Radio
en Televisie Week": tegen de achter-
dë pagina grond, een dorpje voorstellend, staat
een raar soort engel te draaien aan
een draaiorgel-op-een-slee dat een kerk
toren voorstelt, met in een open raam
de drie koningen en meer van die
merkwaardigheden, alles in kladboek-
van-Jantje-stijl.
Zo blijft dan alleen nog de AVRO-
uitgave een mogelijke verrassing.
vanavond
Internationale artisten werken mee
aan het honderdste programma „Tiere
lantijnen", dat de KRO vanavond om
9.20 uur uitzendt. Daarvóór om 7.30
uur een concert door het Concert
gebouworkest o.l.v. Rafaël Kubelik.
U hoort de 5e symfonie in Bes van
Schubert en het celloconcert in a
(solist Tibor de Machula) van Saint-
Saëns. Om 8.30 uur d(* quiz „Blij-spel"
voor amateur-toneelverenigingen.
In het VARA-programma is het om
8.05 uur „Week uit-week in" met de
bekende amusementsrubrieken, om
9.15 uur het spel „Het hangt aan de
muur en het tikt", om 9.40 uur het
vervolghoorspel „De Z 69" en daarna
nog veel gevarieerde ontspannings-
muziek.
Programma voor morgen
Hilversum I. 402 m. NCRV: 8.00 Nws en
Mlsv
11.45 Gods ster
inkb; 12.15 Actuele gele
de buitenkant voornamelijk vrolijk uit.
Het fraaie cn kunstzinnige vindt men Nws: 13.05 De hand i
binnen in het blad, o.m. in een pastel- Jy-1® y®
kleurige, uiterst gevoelige, pagina-grote ork i.,..
tekening van Otto Dicke, met Maria
en het Kind in het front.
De buitenlandse programmabladen 17.00 Gerefco
stellen qua kerstuitvoering dit jaar 19 os samw
bepaald teleur. teken ten g<
Het Duitse „Hör Zu", dat anders 20.00 De Ka
zulke mooie reprodukties toont in de praatje: 20.1
kerstweek, heeft nu een domme, kleu
rige kerstman-prent en de speciale
illustraties van dit altijd zeer vrolijke
tijdschrift (waarin de programma's
haast schuil gaan) zijn in dezelfde
Het Engelse „Radio Times" blijft
zichzelf gelijk: als elk jaar een on
nozel stijf tekeningetje van een
hulsttak over de hele voorpagi
„aar het huis des He-
nkb. CONVENT VAN KERKEN:
kerkd. NCRV: 18.30
Iws uit de Kerken:
var progr; 20.45 U bent
partij?, praatje; 20 55
Avondget
8.18 Gevi
toespr. V_
tje: 10.05
22 25 Boekbes
muzik lezing: 23.55—24.00 Nws.
IX. 298 m. VARA: 8.00 Nws;
.telijk leven,
ronóom de programma-aankon- "ft MeXd "fï™- Vjo"
digingen heel ouderwets, stijf- Gram v d sold; 14.00 Boekbcspr: 14 20 Mo-
Egltto, opera: 18.05 Film praatje:
getekende randjes van bloemen
blaadjes die aan de illustraties
Dickens-romans herinneren.
'.irt 1, ij rr
rnalistenfor
Rotterdammers gaan
weer samen zingen
Op woensdag 30 december a.s. Is er
avonds weer samenzang in de Sint
rtuitsl;
:et. AVRO: i
>gr; 20.35 Cabaret: 21.05 Lichte
10 Wandelingen met Cllo, klankt
var muz: 22.15 Journ; 22.30 Nws
tportultsl;
Nwe Frani
.15 New York
Laurenskerk te Rottcrdai
dan opnamen gemaakt vooi
ding op zondag 3 januari 1
de uitzen-
an 7.05 tot
AVRO: 20.00 De
IKOR: 17.00—18.00
Wie mee wil zingen, moet om 7 45
in de kerk komen, want de zang be
gint om 8 uur. Willem Mudde heeft
de leiding, George Stan begeleidt op
het orgel en Harry Sevenstern op de
vanavonc
'ereld, lezing; 20 10 Progr over kunst;
0.35 Gevar progr; 21.20 Verhaal over dé
sestdagen; 21.35 Kerstimpressies. NTS:
I J5 %u,z»vAVR0- KRO- VARA ®n VFfiO:
2.00—22.30 Sportact; 22.35—24.05 Eurovisie:
Programma voor maandag
7.10 Grai
NCRV: 7 00 Nwi
7.30 Een woorc
I Een luchtig zaterdagavondprogram
ma van de KRO, dat na het NTS
journaal begint met „Anno", voor dc-
laatste maal beelden uit de eerste
wereldoorlog. Om 8.35 uur finale van
een amateur-cabaretwedstrijd in Eind
hoven en om 9.05 uur de Hitchcock- N\v
film „Theevisite''. Tot slot „Music
Box" en de epiloog door pater Leo
pold Verhagen.
voor dc dag; 7.40 Gewijde
8.15 Radiokrant: 8.35 Grom; 9.Ó0 V d zie
ken; 9.30 Gram; 9.35 Waterst; 9.40 V d
vrouw; 10.15 Rondom het Woord, theolo
gische etherleergang; 11.00 Gram; 11.33
Quiz; 12.05 Kamerkoor en orgel; 12.25 Voor
3ÓV ,lul2.der: 12 30 Land' en '"inb me-
ied; 12.33 Gram; 12 53 Zo leeft en werkt
urlname. praatje- 13.00 Nws; 13.15 Llch-
c muz; 13.45 Gram; 14.30 Gevar progr;
rw 1600 Bijbeloverdenking; 16.30
Om de kribbe, Kerstcantate; 17.00 V d
lcle.u-teIf: 1715 v cl Jeugd: 17.30 Gram;
17.45 Regerlngsult: Rljks-
logelljkhec
Legénc
ds. J. J.
19.30 Radiokrant;
heid vertoont,
me. waar het tot uitdrukking kw
geheel en al ontsproot uit een gods-
nog steeds
lar het Iets
pij. uie ze vanwege uuii guusuieuauge ouder
opvattingen uitwierp, verdienden hun worden beschrijft, en opmerkt
trek van ons volk, dat,
voelde, het dat godsdienstig
(Bouman, pag. 135)
Italië handelen. Met zijn mysterieuze dienstige opvatting. Het
Sfeeraanduiding, de door dromen beze- J"
ten figuren die hij tekende en zijn
weergaloos strakke stijl uitte hij in de
ze romans zijn liefde voor de natuur,
de steden, de kunst en de inwoners |M rQMplirT
van Italië. In die zelfde stijl schreef v
hij ook een biografie over Shakespeare
(19101 en Verlaine (1927), terwijl hij
in 1919 een toneelstuk „Pandorra" pu
bliceerde.
brood met het verkopen van zelfgefa-
briceerde zwavelstokken, waarom ze
door het gewone volk als bijnaam de
spotnaam „zwavelstokken" kregen. In
hoofdstuk VI vermeldt Van Schendel
hun handelsbedrijf nauwkeurig: Van
Vliet had wat geld gezonden om hout
te koopen, daar wilden zij zwavelstok
ken van maken en cr mee uit ven
ten gaan." Steeds blijkt dat de auteur
mSSTEKT-tTS1 dan" wel P«*f thJ(« «?5S"d»
staatkundig georganiseerd, kinderlijk aan de feiten van het historisch «n.
„BLIDM0NDE"
Op 10 oktober 1909 schreef zijn gro
te vriend, de auteur Aart van der
Leeuw hem. na de ontvangst van
„Blidmonde": „Dank je wel voor Blid-
monde. Ik heb er van genoten, ik vind
het prachtig. Wat een innigheid en
kracht. Aldebrand die zijn zwaard zijn
eigen naam geeft Eigenlijk elke
rijk Ik lees het t
weer over. en telkens wordt het
cr. Zoo is het met al je werk, je kuni
het niet genoeg herlezen. Dit voelde ik
nu pas ook weer bij de Zwerver ver
dwaald, ik vond er weer nieuwe schoon
heden in, het gaf een breeder rustiger den
geluk dan de Zwerver verliefd, het
edeler en menschelijker dunkt me,
gelovig, maar in conflict
georganiseerde kerk als met de geor- uv mvi„m,
ganiseerde staat, openbaarde zich sinds boek js doortrokken
1816 deze Broederschap der allcreen noodlotsgedachte, dw
voudigsten, die deels gekenmerkt werd sent ten onrechte heeft
door een overgegevenheid aan God
Zijn Woord, die het diepste respect in
boezemt, deels door een zo individua
listische Schriftuitlegging, dat men door
eigen pantheïsme in strijd kwam met
de kerkelijke leer, door dienstweige-
ring met de landsoverheid. Levende in
'nVchat rijk Ik'leeë"het" telkens de spanning van een extreme gods
diens'tbeleving en een stil mijmeren
wat men in Gods Woord las, vorm
den ze in zóverre een pre-réveil var
de Afscheiding van 1834, dat zij één
der eerste ons nog bekende voorbeel-
nen van een groep die terwil-
godsdienstige overtuiging de Schendel gegrepen werden. Zij
moed had buiten de gangbare maat- overweldigd door deze roman.
berte betreft, ook dit
Griekse
noodlotsgedachte,
■MÉÉBlhBMriKMMHI
de gereformeerde predestinatiegedach
te. Maar vanuit het humanistisch
grondmotief heeft Van Schendel op de
ze wijze de psychologische achtergrond
van deze gemeenschap, die Inderdaad
vaak meer beheerst werd door de duts-
tere Griekse noodlotsgedachte dan door
de Vaderlijke predestinatiegedachte
van de Bijbel, niet alleen dicht bena
derd, ma riÏHNi
geproefd
Het is opmerkelijk, dat juist de
meest critische jongeren van vijfen
twintig jaar geleden door Arthur van
dan zitten wij 's nachts
bij het vuur
en ik lees u voor uit een boek,
dat ik dan heb geschreven,
een boek als „De Waterman",
of lacht ge, dat dat niet kan?
waarom niet, ik ben immers
nog jong;
kent gij de verborgen wegen
het roer kan nog zesmaal om!
KERKHISTORISCHE ROMAN
beoordeeld, maar de vraag
entwintig jaar gewettigd, of dit boek
niet tevens als sociologische analyse
binnen onze orthodox-protestantse kring
om beoordeling vraagt.
Juist nu de vragen omtrent éénheid
en gescheidenheid van het gerefor-
-ellicht ook op zijn scherpst meerde Christendom méér dan vijfen
twintig Jaar geleder op dc voorgrond
staan, kan het nuttig zijn dit boek, dat
op grondige studie berust, opnieuw tc
lezen, temeer daar het speelt tijdens
het voorspel van de Afscheiding van
Jan 1834.
Oude genever Bessenrood it Citroen jenever
De huis
■ariërend
dit Kerstfeest haar kilogram
iet kalkoen te ver- is vrij
kan het zich ge
makkelijk maken door eer
panklare dicpvrieskalkoen
te kopen. Amerik
pluimveefokkers zijn
in twee tot tien
de handel zijn,
□voudig. Vóór
het braden de stoppeltjes
verwijderen, even wassen,
en de vleugeltoppen af-
Amerikaanse snijden. Wanneer de. kal-
ja koen bij lage temperatuur
boekje, dat is uitgegeven
door het Nederlandse kan-
loor van het Institute of
American Poultry, Mathe-
nesserlaan 341, Rotterdam
Het boekje is verlucht met
■eel foto's.
Tenslotte deze waar-
-chuwing: gebruik voor het
■ntdooien nooit warm wa
er. De smaak van de kal
W^ÊÊÊi koen gaat dan verloren. De
allerlei manieren worden beste ontdooiingsmethodc
1 de kal- geroosterd, gegrilleerd, ge- is de kalkoen een etmaal in
aoheton 1 de ijgkast te zetten, niet
laams progr; 21.10 Vocaal en»; 2
ermuz; 22 00 Parlementair comnr 2
n; 22.30 Nws; 22 40 Gram; 22.45 Ave
lenking; 23.00 Klas» muz; 23 30 Gre
23.55—24.00 I
18.15 PSP: Mei
9.00 Schotse volksliedje»; 19.1.
mï?„.be5rlp: 19 45 v d
W»; 20 05 Gevar progr; 22 3C
ourn; 22.50 Knipperlicht, pros
ruUcer»; 23.20 Gram; 28.35
GRAMMOFOONPLATENPROGRAMMA DR
Granimofoooplatenprogramma draadom-
FamaiuT^n Ta' 'ai*1? Bruch: Sch"1,e
6; Adagln cantabile; Alle-
SIAndante »o«tenuto; Allegro guerriero
Michael Rabin, viool. PhUharmonl.i r>rk..«
("ÜGLiS?
de botten. In
verpakking HH
koenen, ..Turki's" geheten. ïmMi^"enzovoort
sinds korte tijd ook in
Nederland verkrijgbaar. Vele nuttige
De bereiding
nachtje op kamertempe
ratuur te houden;
beestjes, die in gewichten koen geeft een recepten- smaakt hij het fijnst.
