KROONPRINSES MARGARETHE
r
ZATERDAG 17 OKTOBER 1959
Gekocht voor een gulden, te koop voor twee kwartjes
,E klokken zongen net het lied
van twaalf "uur toen we
de zoveelste schone herfst-
g| Elspeet bereikten, het
Heine lieflijke dorpje aan de
noordelijke rand van de Veluwe,
Jat samen met Nunspeet tot de gemeente Ermelo behoort. We
ifonden even stil, om de galmende klanken bewust in ons op te
nemen en genoten tegelijkertijd van het roestbruine eikeblad, dat
eens hier, dan weer daar van hoge bomen naar omlaag
dwarrelde.
Daar was dus die toren, waarvan de kranten onlangs berichtten,
dat hij destijds door de burgerlijke gemeente aan de kerkelijke
gemeente voor een gulden werd verkocht en nu weer door de
kerkelijke gemeente voor twee kwartjes aan de burgerlijke ge
meente te koop werd aangeboden. Zulks vanwege de dringende
restauratiewerkzaamheden, die op meer dan een ton zullen
wii men een toren kwiji
Wat als grap
bedoeld was,
werd ernst
gerestaureerd die grote
jeld eisen. En dan hoort men
uit van dergelijke transacties,
e zou dat dus in Elspeet zitten,
vroegen we ons af.
let was de wnd. president-kerk
voogd, de heer T.
(12), hoofd
komen te staan.
worden méér torens meente bij elkaar gebracht,
:clfde
toch voornamelijk de
En nu dan die lelijke scheuren
in de muren, die al maar breder
worden. Ik ging dus eens praten
de Ruiter met de burgemeester, die alle be
de Hervormde grip had voor onze moeilijkheden,
s allemaal pre- Hij adviseerde ons een verzoek
om subsidie in te dienen. Dat heb
ik. na overleg met de andere
kerkvoogden, gedaan. Ik heb om
een t°n gevraagd, omdat men drie
vervullen jaar geleden met een soortgelijke
openbare functie, restauratie in Ermelo-dorp te ma-
iedere burger hen had. Daar bedroegen de kos-
ten zelfs nog p",oor ^ari ooTl
die het oi
;ies heeft verteld.
Torens van Hervormde kerkge-
bouwen, voor zover er althans
Hervormde kerk
meente sprake
De klokken
dienste, het uurwerk al
en met de haan die de wind
richting aangeeft, was het eigen
lijk niet anders. Vandaar dat de
overheid zulke torens als haar
eigendom beschouwde en tevens
de verplichtingen inzake het on
derhoud op zich nam.
/as de situatie aanvankelijk
ook hier, doch omstreeks de
eeuwwisseling gebeurde er iets
bijzonders. Nunspeet had het
Twee kwartjes
klokken. Die moesten
Nunspeet worden mineerde
..Maar hoe kwam nu dat voor
stel tot verkoop ad vijftig centen
in de wereld?"
„Dat zat 70."
Een maand geleden, toen de
nieuwe wijzerplaten en de elektri-
VUUJ.- sche verlichting gereed waren,
zeldzame werd °P het kerkplein een specia
le samenkomst gehouden, die cul-
oor de eerste
maal ontsteken van de verlichting.
Er waren diverse autoriteiten aan
wezig. onder wie de burgemeester
van Ermelo. Natuurlijk voerden
t0.._die en gene het woord. Ook ik.
daar stond ook het raadhuis, kort- En het lag voor de hand dat ik
om daar werd toch eigenlijk de weer eens na
dienst uitgemaakt. De Elspeters de noodzaak
echter voelden bitter weinig voor
de Nunspeetse plannen. Er rees
dus verzet. Men zon op middelen
de klokken te behouden en
maakte daarom
gretig gebruik van
het onverwachte
aanbod der Nun-
speters, de toren
geheel
Overgenomen
Nunspeet was veel belangrijker,
,,Er werd gelachen, men grapte
terug, deed de toezegging er eens
over te zullen slapen en een ijve-
.Waarom", zo vroeg ik, „neemt rige dagbladen-correspondent
de gemeente dat zorgenkind niet stuurde meteen een bericht van
van ons over? We betaalden er strekking de wereld in. That's
destijds zelf macy: een gulden all.
toren van Elspeet, die va
e kivarljes te koop werd ai
geboden. Links en rechts de vli
gelswaarmee in 1922 de vier
vijf eeuwen oude kerk werd 1
„Of n
in Elspeet niet
de consequen-
heeft ge
dacht", aldus de
beer De Ruiter,
■weet ik ook niet."
'Misschien heeft
toen gezegd
dat dat een zaak
van later zorg zou
rijn. In elk geval
kocht de kerk
voogdij de toren
en thans zit ze er
mee in de maag,
't Is heus niet
zo, dat men hier
niet offervaardig
genoeg is. Er wo
nen hier 2000 zie
len, verdeeld over
vijfhonderd gezin
nen. Van die vijf
honderd behoren
er 350 tot de Her- jjp V
vormde kerk. De
overige maken
haast alle deel uit j-,... -
van een der twee
Gereformeerde ge
meenten. Maar men kan vai
350 families eenvoudig niet
langen, dat ze naast hun verschil
lende bijdragen
arbeid ook nog
de restauratie van een toren op
tafel leggen. Dat is een onmoge
lijkheid. Rijke gezinnen zijn er
immers niet bij. Er zijn wat kleine
boertjes onder, voorts wat bos-
arbeiders, wat mensen die op een
fabriek in Nunspeet of Apeldoorn
werken, en
xihgdoenden,
Intussen hopen we nu maar, dat
m'n „lichtzinnige" voorstel straks
toch in de gemeenteraad komt.
Eerlijk gezegd rekenen
op. En het zal ook wel
We hebben evenwel één
de bedongen, t.w. dat die mooie
klokken in de toren blijven han
gen."
Koster
verder. Dat doe ik nog steeds met
de hand. Eerst was er sprake van
dat er een elektrische installatie
voor zou worden gemaakt. Maar
door die vernieuwing en verlich
ting van de wijzerplaten raakte
de pot leeg. Nog maar wat geduld
dus."
Evenals daarnet bij de eerste,
streelt hij ook bij de tweede He-
mony de bronzen huid. Dan glun
dert hij met zijn grote donkere
ogen. Hoe zou hij nog buiten die
klokken kunnen, 's .Zondags luidt
-hij ze tweemaal alle drie tegen
half tien 's morgens en 's mid
dags tegen half drie. Dat zijn de
tijdstippen, waarop de Hervormde
gemeente van Elspeet ter kerke
gaat. Voorts luidt hij, zoals ge
zegd, iedere middag om 12 uur.
En bij een sterfgeval in het dorp
of een begrafenis luidt hij eigen
lijk niet, maar beperkt hij zich
tot kleppen. Dat wil zeggen, dat
maar één kant van de kleine He-
mony-klok de klepel raakt. Bij de
dood of teraardebestelling van een
man klept Jan Vlijm tweemaal
twaalf keer; is het een vrouw,
dan driemaal twaalf keer. Waar
om? Omdat vader het ook zo deed.
Scheuren
Eenmaal weer beneden op het
zonnige kerkplein toont de koster
ons de scheuren in de toren. En
kele jaren terug meende Monu
mentenzorg, dat restauratie nog
wel wachten kon. Of men daar
thans nóg zo over denkt? 't Lijkt
ons niet waarschijnlijk. Jan Vlijm
laat ons een paar stenen zien, die
op de grond gevallen zijn. Getui
gen van het afbrokkelingsproces!
Het zijn dunne, rode handvormste
nen, vier a vijf eeuwen oud. Met
zulke stenen zal het reparatiewerk
dus moeten worden uitgevoerd.
Alhoewel de beide vleugels, die
in 1922 links en rechts tegen het
witgepleisterde kerkgebouw wer
den aangebouwd, opgetrokken wer
den uit rode fabriekssteen.
Door die twee vleugels werd het
oorspronkelijke kerkje een kruis
kerk met 850 zitplaatsen, inclusief
de twee gaanderijen.
De fraai gebeeldhouwde preek-
stoel is al heel oud. Zo oud als het
„iui? oudste deel van de kerk. Ze werd,
verband met de uitbouw van de
_rk, wèl meer centraal geplaatst.
Vóór de preekstoel staat de les-
de voorlezer. Op de
Met een blijde lach en verwaaide haren kijkt de Deense kroonprinses Margarethe uit over
haar akkers. Links naast haar de jonge boer Jörgen Pilegard en geheel rechts diens vrouw.
De andere heren zijn vertegenwoordigers van de boerenorganisatie, die de prinses bij haar
achttiende verjaardag de hoeve Nördgaarden aanbood.
EEN oud Deens boerenliedje zegt: „Wij willen ny&pd fcoöftH
met geen koning ruilen".
Wanneer er ooit een nieuwe versie op deze
oude wijs gemaakt zou worden, dan is het best
mogelijk, dat de boeren zouden zingen: „Wij
wensen onze koning toe, dat hij een boer kan
zijn".
In ieder geval hebben de Deense boeren toen
zij kroonprinses Margarethe van Denemarken
een geschenk wilden aanbieden bij haar acht
tiende verjaardag haar het Schoonste aange
boden, wat zij zich aan aardse goederen konden
denken: een boerderij!
en als we dan op
meter hoogte zijn beland, maken ul vc
we kennis met de eerste twee
klokken. „Dit is de grootste",
üaar- zegt Jan y^jm_ ,,Wel een meter OCIiaell vol, uc
hoog. Maar het is de minste wat iessenaar ü«t de oude Statenver-
de klank betreft. Hoor maar." - 1 ~;i1
Hij bokst er even tegen. Het
dreunt tussen de bespinragde bal
ken. Doch het duurt niet zo lang,
of het geluid is weggestroomd.
Buiten op de rand stond o.m.: Hen-
ricus Meurs, 1612. Mefecti. Dus grafzerk,
een klók gegoten door Meurs.
,En kijk
Koster Jan Vlijm (46) zou het
amper te boven komen, als het
met die klokken anders zou uit-
pakken. Hij toch is de man, die gaat Jan Vlijm verder. Dat
net als zijn vader vroeger, elke iets prachtigs.'Ze is wel een ietsje
dag weer voor het luiden ervan kleiner, maar luister eens naar
zorgde. Is het dus een wonder, die wonderlijke klank,
dat hij er verliefd op is? Opnieuw een botsing met de
„Ga maar mee naar boven, dan klepel. Opnieuw dreunt alles,
zal ik u eens wat laten zien", Maar ditmaal blijven de klanken
zegt hij spontaan. We klauteren veei ianger hangen.
taling. Verder allemaal eikenhou
ten spijltjesstoelen met biezen
matten die er zonder uitzondering
gaaf uitzien.
Als we het kerkplein nog eens
overlopen ontdekken we een oude
waarvan de inscriptie
gedeeltelijk te lezen is.
hier naast", Vroeger lag het kerkhof
maal vlak bij de kerk. En tegen
de blauwe natuurstenen voet van
het oudste deel van de kerk ligt
een los stuk blauwe steen.
Betekent dat nog wat?
de
trap op de andere, Hemony-klok", zegt de koster vol het nog meegemaakt, dat bij win- C
Een echte Deense boerderij,
waarvan de akkers niet beter
zijn dan van welke andere
ook, maar waar eeuwen lang
met zorg en noeste vlijt voor
de bodem gezorgd is. waar
oogst en veestapel de trots van
de boer zijn en waar zorgvul
dig gerekend wordt om het
bedrijf rendabel en efficiënt te
doen zijn.
In het vlakke land even ten
noorden van Ringsted in het
hart van Seeland, vlak bij het
dorp Allindemagle, ligt Nörd
gaarden. Het ruime maar een
voudige woonhuis sluit de voor
zijde af van de binnenhof,
waaromheen de stallen liggen.
Wat hoge bomen en bosschages
beschutten het voor de felle
wind, die 's winters over de
akkers aanblaast.
GESCHENK VAN DE
DEENSE BOEREN
V.J
koninklijke boerinne er mee in
haar schik was, werd wel be
wezen daar ze nog hetzelfde
jaar meedeed aan de veeten
toonstelling, die jaarlijks op de
grote grasvelden van Bellahöj.
een prachtige woonwijk van
Kopenhagen, gehouden werd.
Ze zond twee roodbonte vaar-
sen 111 en kreeg de eerste
prijs!
onderweg nog een vergeeld trots. Én inderdaad lezen
document hangen met de mede- de rand: F. Hemony, Mefecto
deling, dat de Duitsers deze klok- Amstelodam Ao 1659. Gegoten der
ken beslist niet mogen vorderen, halve in Amsterdam,
trotseren dikke zwermen vliegen,
Koster Jan Vlijm
1 de
die de lelijk gescheurde
toren al los liet. Als
langer wacht met repare.
straks ook m'n klokker,
beneden".
terdag, als het hard koud
er veel armoede heerste, na ai-
loop van de kerkdienst een man op
die steen ging staan die de bur
gerij meedeelde wat de diaconie
de komende week aan de behoef-
tigen zou verstrekken....
„Ja", zo besluit Jan Vlijm, „de
tijden zijn wèl veranderd, al ging
- ook deze draagt de beroem- die verandering op de Veluwe dan
45 Ha
Slachterij
Hemony
i Hemony. ook niet 3
„Die luid ik altijd bij overlijden zoiets kennen we
n begraven", vertelt Jan Vlijm kig hier ook niet 1
de kerkelijke
klein aantal
Hoog tijd
Meesterverteller W.G.v. d.Hulst 80 jaar
en 50 jaar schrijver
Toch wordt het hoog tijd, dat
er wat aan de toren gedaan wordt.
Vorig jaar is de spits al van nieu
we leien voorzien. Dat kostte
ƒ8000 a
kerkvoogdij betaald. Nu hebben
«e pas weer vier nieuwe koperen
wijzerplaten van 1.80 meter door
snee laten aanbrengen mèt
elektrische verlichting. Dat heeft
ook 2500 gekost. Weliswaar werd
dit bedrag door de burgerlijke ge-
1~)E 28ste oktober a.s. bereikt de bekende
schrijver W. G. v. d. Hulst, de leeftijd
van de zeer sterken en te»e«,s mag hij np
die datum zijn gouden schrijvers jubileum
vieren.
Normaliter zijn deze feiten al belangrijk
genoeg om nog eens de aandacht te vesti
gen op deze, vn duizenden gezinnen zeer
'we"d"doorSde geliefde gast-vertelIer, maar de zeer bijzon.
dere plaats die Van de Hulst in onze lite
ratuur inneemt, geven aan deze feiten toch
wel een dieper reliëf. Dit wordt niet be
paald door het indrukwekkende aantal
boeken en boekjes ver over de tachtig)
dat van zijn hand is verschenen en even
min door de respectabele oplagê-cijfers,
die het miljoen ver te boven gaan, maar
veel meer door het feit, dat deze kinder
schrijver de onuitputtelijke inspirator en
richtinggevende hand is geweest en ge
lukkig nog is voor een nieuwe generatie
schrijvers en schrijfsters, die zich met meer
en dieper begrip waagde en waagt aan de
zo moeilijke kinderliteratuur.
Niet te imiteren
Daarmede wordt natuurlijk niet bedoeld,
dat zijn werk een legertje grote en kleine
epigonen in het leven heeft geroepen, want
en daarmede belichten we wel de zeer
bijzondere zijde van het werk van Van de
Hulst het werk van deze schrijver is niet
te imiteren, daar men dan zou moeten be
schikken over een zielsgesteldheid als die
van de schrijver, wiens werk van binnen
uit op wonderlijke wijze gestalte krijgt. Hij
immers kent nog in het bijzonder het ge
heim van het schrijven als avontuur. Hij legt
zich bij voorbaat niet vast aan een bepaal
de conceptie, laat zich evenmin begrenzen
het zg. prototype, nee.... als hij i
Naar het hart
Een boerenhoeve met 45 ha
middelmatig land, bewerking
-U en bemesting is steeds nodig,
wil het land voldoende opbren-
5 gen om renderend te zijn.
Dat is nu de hoeve van de
-ö kroonprinses, die ook al moet
ix zij het dagelijks beheer over
's laten aan de jonge boer Jör-
2 gen Pilegard en zijn vrouw, nu
-a toch in alle opzichten boerin
geworden is. Net als alle ande-
"S re boeren in Denemarken is ze
^2 lid geworden van de plaatse-
-a lijke afdeling van de boeren-
-» vereniging en gaan haar var-
2 kens en de melk naar de co-
operatieve slachterij en zuivel-
•a fabriek. Haar veestapel staat
-K onder de verplichte controle
van een veearts en in de boe-
ken van de plaatselijke ver-
-a eniging staat nauwkeurig hoe-
-S veel elke koe per jaar produ
ct ceert en wat het beest kost
2 aan onderhoud.
Aan de coöperatieve slachte
rij worden per jaar ongeveer
200 varkens voor de slacht
aangeboden en de koeien wor-
den geschat op een melkpro-
duktie van 5000 liter per jaar
en ongeveer 275 kilo boter. Het
veevoer wordt op eigen akkers
geteeld, alleen veekoeken en
geconcentreerd bijvoer worden
ingekocht.
Bij al deze vakdetails heeft
prinses Margarethe echter ook
huisvrouwelijke zorgen gekre
gen. Het woonhuis,
slechts één vleugel bewoond j>
wordt door het gezin Pilegard,
moet worden ingericht. De
prinses' is namelijk wel dege- p-
lijk van plan, zoveel mogelijk
op haar boederij te verblijven.
Zij is geen persoontje, dat zul- J
ke dingen luchthartig opneemt. ïj.
Daarvoor heeft ze het archeo- 3-
logenbloed van haar grootva- g
der, de Zweedse koning, te-
veel geërfd. Ze houdt ervan u-
diep in de geschiedenis te dui- g
ken, letterlijk en figuurlijk, 5
Letterlijk door ieder jaar ge-
wapend met schopje en hou- a-
weel in Noord-Italië een paar g
weken deel te nemen aan op- g
gravingen; figuurlijk door haar g
studie. rf-
ö-
Lief geworden
Daarom is Nördgaarden haar g
ook al lief geworden, want de
geschiedenis van het goed is "g
oud en waardig. Reeds om- g
streeks 1700 was hier een boe- t}.
renbedrijf gevestigd, toen ook g
van de Deense troon, die onge- g
veer veertig procent van alle
Deense grond in bezit had. La- ti
ter kwam het in handen van de g
graaf Danneschiold- Laurvig, die g
in 1762 stierf. Het was zijn g
weduwe, die ervoor ijverde de 3-
lasten van de pachtboeren te g
verminderen en hen tot zelf- g
standige boeren te maken. Zo
ontstond een vrije boeren- ü-
stand, die Denemarken tot g
een agrarisch land bij uitstek g
maakte. Koning Frederik VII 33.
(1848—1863) was de laatste ti-
Deense vorst, die zich ook nog g
boer kon 1
Met het geschenk van de
Deense boeren aan de kroon
prinses is dus een oude tradi
tie hersteld, maar dan in een
volslagen moderne vorm.
NÖRDGAARDEN
Waar zouden we de schrijver dan meer er
beter mee kunnen huldigen, dan met deze
erkenningen, meer dan met cijfers van boe
oplagen, alhoewel de laatsten
Trots
werkkamer achter het groene vloeiblad zit,
wacht hij op de „zachte influisteringen" en
het avontuur begint zonder te weten waar
het zal eindigen. Wie zo schrijven kan is
begenadigd.
kentallen
van getuigen, hoe hij de weg naar het hart
van groten en kleinen heeft gevonden.
In hem heeft de kinderliteratuur zich
uieuwd en dat is een niet te schatten
tachtigste jaar opnieuw wil huldigen, door
hem bij zijn jubileum een luxe exemplaar
van „Het gouden voorleesboek" te bieden,
dat voor die gelegenheid bij Zomer en Keu-
uing te Wageningen zal verschijnen, als de
kroon op hot werk van de jubilaris.
De Deense boer is er trots
op, dat geen enkel produkt
van landbouw of veeteelt eni
ge staatssubsidie geniet en legt
zichzelf de plicht op door een
verstandig beheer van zijn be
drijf dit zo te doen blijven,
hem dan ook met zijn f. Toen in Denemarken de ,,bo-
tercrisis" ontstond, waren de
Deense boeren trots, dat de
gevaarlijke verliespost vermin
derd kon worden, dankzij een
verhoogde export van eieren en
pluimvee.
de
Erkenning
Persoonlijk heeft Van de Hulst daar wei
nig behoefte aan. Natuurlijk heeft hij als
ieder ander zijn trots en weet hij wat vak
eer is. Maar als we hem zouden vragen,
wat hij hierin net belangrijkste vindt, dan
zal hij zeggen: niet dat ik erbij betrokken
ben, maar de grootste vreugde ligt in de er
kenning van de betekenis van het kinder
boek. Een typerende houding voor deze
schrijver, die tien talenten van God ontving
en ze met winst
ge^en.
bepalen door e
van het aantal
door de produkten gevoed kan
Welnu de boerderij van prin
ses Margarethe, moet als het
goed gaat, levensmiddelen ver
strekken voor 225 personen.
berekening 1
ensen, dat IM 06 ZOIYier
is van Nördgaarden, dat prinses Margarethe geheel vol
maak gaat inrichten. Zomers ligt de hofstede verscho
len lussen bomen en bosschages.
Voor 225
Von alle tijden
end president-kerkvoi
C. de Ruiter: „Ik maakte eigenlijk
maar een grapje met dit aanbod
voor twee kwartjes. Maar nu komt
m'n voorstel toch binnenkort in de
gemeenteraad'.
het
Hij schrijft voor het „eeuwige kind"
kind van alle tijden, dat nog precies een
„fikkie stookt" als een eeuw geleden, op het
luik bombert en hard wegloopt en in een
holle ruimte schreeuwt en rumoer maakt!
Ligt daarin niet het geheim, dat we mis
schien als groten wel de geschiedenis en
omstandigheden in details vergeten zijn,
„Zolang ik vertellen
kan, zal ik vertellen"
maar niet de figuren van Willem Wycherts,
Jaap Holm, de vreemde jongen van de mo
len, Ouwe Bram etc., die al een halve eeuw
koppig het leven houden?
We hebben er als kind alles bij vergeten,
bij gehuild en gelachen en ergens staan deze
figuren in de gangen van ons bestaan op
gesteld als herinneringen die we voor geen
lief ding meer willen missen. De schrijver
zelf merkte eens op: „Het is de beste preek
(het beste boek) dat de mens stil maakt",
en dat doet zijn werk!
Men rekent dat zo uit:
slechts een derde van de to
tale opbrengst van de agrari
sche bedrijven wordt in Dene
marken zelf geconsumeerd, dus
Gods handen terug mag jl door 4.500.000 personen, De
2.700.000 ha leveren dus voed
sel voor drie maal 4% miljoen
mensen. Iedere ha moet dus
vijf mensen goed kunnen voe
den. De Nördgaarden levert
-js dus aan 225 personen voedsel.
Bij onze laatste ontmoeting met de schrij- -s Tweederde van hen zijn bui-
»r zei hij op de vraag, of hij nog plannen g tenlanders, waaronder de En
id: „Neen, soms voel ik toch wel, dat het c gelsen en de Duitsers de be
werken wat moeilijker wordt, maar zolang g langrijkste plaats 1
Diepste geheim
ik vertellen kan, zal ik vertellen.'
Dat is al weer jaren geledenen hij
vertelt nog! Is het zo vreemd, dat we bij
deze tachtigste verjaardag deivken aan de
regels uit Psalm 103: „Die u kroont met
goedertierenheid en barmhartigheid, die uw
ziel verzadigtmet het goede, zodat uw
jeugd vernieuwd wordt als die van een
arend." Allicht schuilt hier het diepste ge
heim voor de kracht van deze tachtigja
rige meester-verteller
HERM. STEGGERDA
De boerderij van prinses
Margarethe kan echter wel bo-
ven dit gemiddelde uitkomen,
2 daar er juist voordat het ge-
schenk aan de jarige prinses
1) zon worden overgedragen een
2 modelkudde gehoornd vee te
2 koop was en de boeren de ver-
-7 leiding niet konden weerstaan
2 hun prinses naast een var-
2 kensstapel een keurcollectie
koeien aan te bieden. Dat de
■fc-üïrüirirtiïr&ü'ïririrïririrïrtrtrtririrüïi-ir
en in de winter
Maar als de sneeuw bezit heeft genomen van het licht glooiende
Deense land, ligt het boerenbedrijf van de kroonprinses donker af
stekend, tiissen de kale komen.
