VLUCHT 777 FAUMENTIER WÊ Hei epos van K.L.M. in oorlogstijd door Engelse auteur geschreven Foto-wedstrijd ZATERDAG 25 APRIL 1959 Do PU-A LI van de KLM i vlucht tas de ma- x Lissabon naar Engeland zou maken. Het toe stel had Britse registratietekens ge kregen en vloog in charter van de BOAC. Op l juni 1943 xverd de „Ibis" door de Duitse Liifluajje neer- geschoten boven de Golf van Biscaye. ZESTIENHONDERD vluchten werden in die oorlogstijd uitgevoerd. En slechts één keer ging het mis. Het was „Vlucht 777" van de KLM op 1 juni 1943. Het toestel was van Lissabon opgestegen, op weg naar de Britse eilanden. Whitchurch, het vliegveld van Bristol, was het einddoel van gezagvoerder Quirinus Tepas, zijn bemanningsleden en zijn dertien passagiers. De „Ibis" van Tepas werd boven de Golf van Biscaye door een Duitse Junkers 88 onder vuur genomen en neergeschoten. Waarom? Lange tijd bleef dit één van de grootste mysteries uit de jongste wereldoorlog. Was het omdat de bekende filmacteur Leslie Howard zich aan boord be vond? Was het omdat er in het vliegtuig een man was, die op een afstand veel gelijkenis vertoonde met Winston Churchill? Was het een vergissing, dat een verkeersvliegtuig werd neergeschoten? De schrijver lan Colvin, correspondent van Reuter, heeft na een speurtocht, die jaren in beslag nam, een poging gedaan deze vragen te beantwoorden en hij heeft daar over een boek geschreven, dat tot titel kreeg „Vlucht 777", een raadsel achtige KLM-vlucht in woelige dagen. lan Colvin heeft in zijn boek meer gedaan dan alleen een be schrijving geven van de ramp. Hij heeft van ..Vlucht 777" het epos ge maakt van het kleine groepje Neder landse KLM-vliegers, dat in de oor logsjaren kans zag de naam van onze Koninklijke Luchtvaart Maatschappij hoog te houden, nadat in mei 1940 een handvol KLM-toestellen Schip hol had kunnen verlaten. Het boek „Vlucht 777" is versche nen in de zeer verzorgde „Foruin"- reeks van Ad. M. C. Stok in Den Haag en bevat tal van goede illu straties. Op deze pagina van ons Zon dagsblad hebben wij een samenvat ting gegeven van het aangrijpende verhaaL dat dank zij het speurwerk en het schrijverstalent van lan Col vin tot stand is gekomen. worden gezien op het British Insti tute. Zij was ten slotte de vrouw van een Duitse officier. En dit leek, volgens de Gestapo, nogal duidelijk op een geste van onaf hankelijkheid of was het de sertie? Gravin Miranda werd ter stond op de Duitse ambassade ont boden. Omdat de Duitsers bang waren, dat zij probeerde van twee kanten tegelijk te profiteren, werd haar paspoort door de Nazi-op drachtgevers in „onderpand" ge nomen. Miranda was een gevan gene van haar eigen systeem ge worden. Leslie Howard moet in Madrid hebben ontdekt, dat zij een vijan delijke spionne was. die er over dacht haar banden met de Nazi's te verbreken. Pimpernel „Wordt aangevallen door vijandelijke vliegtuigen Dit was het laatste levens teken, dat van de KLM-DC 3 „Ibis" vernomen werd. Het was een telegram in code, dat radio-telegrafist C. van Brugge naar de verkeers toren van Whitchurch in Engeland zond. De verkeerstoren van Whit church riep de „Ibis" op, maar kreeg geen antwoord meer. Men bleef roepen, echter zonder resul taat. Een formatie Duitse ge vechtsvliegtuigen, Junkers van het type 83 had het weerloze verkeerstoestel in vol daglicht cn boven open zee aangevallen en neergeschoten. Duits verslag lan Colvin heeft bij zijn onder zoek ook gesprekken gevoerd met de Duitse ex-vliegers. Dit vertel den zij o.m.: „Terwijl de achter ste drie aanvallende toestellen af bogen, om zich te hergroeperen, zagen we hoe een afschuwelijk lot zich voltrok. De cabinedeur van de ..Ibis" werd geopend 'en vier figuren sprongen er uit. Nog bleef even de brandend om- laagstortende „Ibis" zichtbaar, tot zij door het wolkendek verdween en de zee de vlammen zou blus- Onmiddellijk zonk zij naar de Toen de Duitsers, behoedzaam, ook door de wolken waren gedo ken om te kijken, konden in de ruwe zee geen overlevenden wor den ontwaard. Zij formeerden zich weer en keerden naar hun basis En twee dagen later bereikte Leslie Howards laatste telegram zijn huis in Stowe Maries. Het was gericht aan zijn vrouw Ruth. Het was opgehouden door de cen sor. Het luidde: „Ben thuis voor Veronderstellingen De Britse bladen en die in de neutrale landen verschenen met grote koppen „Leslie Howard neergeschoten". En dan volgde het verhaal over de ondergang van Quirinus Tepas met zijn KLM- vogel „Ibis". Men geloofde niet, dat het neutrale verkeerstoestel door een misverstand het slachtof fer van de Nazi-luchtmacht was geworden. Er kwamen vele ver onderstellingen en in zijn boek somde Colvin enkele daarvan op: 1. Het vliegtuig was neergeschoten, omdat men veronderstelde, dat Churchill aan boord was (Churchill deelde die mening, hetgeen ook uit zijn mémoires biykt). 2. Het neerschieten gebeurde uit vijandigheid van de Nazi's tegen over Leslie Howard, die een machtige propaganda voor de geallieerde zaak maakte door zün persoonlijk optreden en door zijn films. 3. Het vliegtuig was neergeschoten, omdat het voor de Duitsers noodzakelijk was, dat één van de andere inzittenden Engeland uiet zou bereiken. 4 Dc gezagvoerder of de rest van de bemanning zou tegen dc Duitsers gewerkt hebben. Deze lezing deed in Lissabon opgang. 5 Het vliegtuig was per ongeluk -leergeschoten maar waarom w as dit dan nooit eerder gebeurd op deze route? 6 Men had het vliegtuig voor een militair toestel aangezien, maar het had toch duidelijke burger- luchtvaarttekens gedragen. Dertien Dertien passagiers waren met de „Ibis" uit Lissabon vertrokken. De passagierslijst vermeldde de volgende namen: Alfred Tregear Chenhalls, Francis German Cowl- rick, Leslie Howard, mevr. Rotha V.L. Hutcheon, Carola Hutcheon, Petra Hutcheon, Wilfrid Jacöb Berthold Israel. Gordon T, Mac- Lean, Cecilia A. F. .Paton, Ivan James Sharp, Tyrell M. Sherving- ton, Kenneth Stonehouse en zijn vrouw Evelyn Stonehouse. Met pijnlijke nauwkeurigheid heeft Ian Colvin de antecendenten van al deze mensen nagegaan, om een mogelijk aanknopingspunt te vinden. Alfred Chenhalls. een fi nancieel expert, regelde de geldza ken van Leslie Howard Produc tions Ltd. Hij was de man. die uit de verte gezien, op Winston Chur chill leek en ook dezelfde grote si garen rookte. Dat deed hij ook op de dag, dat de „Ibis" van Lissa bon naar het vliegveld Whitchurch bij Bristol vertrok. Spionage De Portugese hoofdstad was in de oorlog vanzelfsprekend een knooppunt in het warnet van spionage en contraspionage er. de Duitse Lufthansa vloog ook nog regelmatig op Lissabon en de Duitse vliegers konden zich vrij bewegen op en bij de landings baan. Wellicht is Alfred Chenhalls voor Churchill aangezienWel licht.... Misschien... Het bleef bij veronderstellingen. En dan Francis Cowlrick. Hij was een oudere ingenieur, die in Spanje had gewerkt en- nu in En geland van zijn pensioen zou gaan genieten. Leslie Howard, de man, die Goebbels bijzonder kwaad maak te met zijn films over nazitypes, de man, die onvermoeibaar door werkte in de oorlogsjaren en die nu door de hoogste regeringsauto riteiten van Engeland nas uitge kozen om in Spanje en Portugal propaganda te maken voor de Britse zaak. onder de auspiciën van „The British Council". Leslie Howard, de beroemt populaire Jilmspeler, die zijn bescheidenheid en n lijkheid velen voor de J zaak won in hel neutrale je en Portugal. Succes Howard had zich uitstekend van die taak gekweten. Hij had in Ma drid. elders in Spanje en in Por tugal zijn land vertegenwoordigd en de grote pro-Duitse groeperin gen in die landen hadden knarse tandend moeten aanzien, hoe Les lie Howard door zijn innemende persoonlijkheid zijn missie tot een grandioos succes maakte. De fascisten hadden in Spanje nog wel weten te bewerkstelligen, dat over het bezoek van de Britse filmspeler niet werd. geschreven in dag- of weekbladen, maar toen later het.bericht van de dood van de populaire acteur ook daar be kend werd. kwamen, de verhalen toch en maakte Howard ook na zijn dood nog propaganda voor de geallieerde zaak. Vanzelfsprekend was Leslie Ho ward tijdens zij li réis door het Ibe- Koene Dirk Pormenlier, ver maard door de Melbourne-race en door de knappe leidingdie hij aan de KLM in oorlogstijd gaf. Miranda Eén hunner was de charmante „Gravin Miranda", die in dienst was van de Duitsers en onophou delijk in de buurt van Leslie Ho ward te vinden was. Op een feest in Madrid ontwaarden de Duitsers hun eigen agente zelfs bijzonder -dicht b j de Britse propagandist Leslie Howard. Dat verontrustte hen. Er was een groot verschil tussen het bespioneren van iemand in een hotel en openlijk met hem K.L.M.-vlieger Viruly in inleiding: bereikte bijna zijn doel KLM-vlieger A. Viruly schreef een inleiding voor het boek „Vlucht 777" en zijn dochter Erica vertaalde het werk uit het Engels. Viruly was op het ogenblik van de ramp met de Ibis op die zomerse eerste juni van 1943 in Schotland. Hij maak te vele Oceaanvluchten voor de Engelsen. Dit vertelt hij in zijn inleiding: „Heel gauw daarna stond ik in Schotland verschrikt aan de telefoon om te proberen een prioriteitsgesprek te krijgen met Parmentier, zeshonderd kilo meter zuidelijker. „Zeg dat berichtis het er een van óns?" „Ja, van ons." „Wie?" „Tepas. Tepas met De Koning, Van Brugge en Rozevink. Neer geschoten." „Hoe? Waar?" Niet ver van Finisterre. We hebben ze nog even gehoord wc weten nog niets Het was geen tijd om details over een telefoon te vragen. Verslagen stond ik in die Schotse telefooncel en zag weer de stip opdagen, die zo mooi op tijd Folkestone dwars gehad had en het vrolijk wenken van de vleugels van een, die niet wist, waarheen hij onderweg was. Raadsel J?N nu ligt hier dan, haast twintig jaar laterin Neder landse vertaling, het boek van een Engelsman, die onder de titel „Flight 777" alles heeft samengeschreven, wat hij dank zij lang speuren ontdekt heeft, terwijl hij achter het raadsel van Tepas' laatste vlucht pro beerde te komen. Zijn belangstelling voor het lot van Leslie Howard, Tepas' passagier, heeft lan Colvin er toe gebracht, uitzonderlijk veel moeite te doen in een richting, waarin te weinig Nederlandse stappen zijn gezet. Want in de geschiedenis van de Nederlandse luchtvaart vormt het boeiende verhaal van Koene Dirk Parr mentiers Engelse K.L.M. in oorlogstijd ongetwijfeld een ver onachtzaamd gebied. Parmentiers kleine vaderlandse groep uanuit het fort Engeland naar het neutrale Portugal en dat andere fort Gibraltar wer den uitgevoerd en waarvan er maar één vlucht 777 met Tepas en Howard mislukte, is op de een of andere manier ver onvoldoende onder de aan dacht gekomen van ons volk, dat Parmentier terecht als nationale held heeft ingehaald na zijn Uivervlucht naar Mel bourne, maar dat er zich geen rekenschap van heeft gegeven, dat de waarde van zijn tweede grote prestatiezijn organisatie en uitvoering van de Lissabon- vluchten, die van de spectacu lair» Uivervlucht verre en verre ovenrof. Een andere bijzonder interes sante passagier van de „Ibis" was Wilfred Jacob Berthold Israel. Hij werkte voor het Joodse Agent schap in Spanje en Portugal en slaagde er in, in de bezette landen vele Joodse vluchtelingen uit de klauwen van Hitier te redden. Ook ten opzichte van deze moder ne „Rode Pimpernel" zullen de Duitsers ongetwijfeld een diepe haat hebben gekoesterd. Israel was in Spanje geweest om daar het voorlopige eindpunt van de vluchtelingenlijn uit het door de Duitsers bezette gebied te rege- Ivan James Sharp was verder de enige op de passagierslijst, te gen wie de Duitsers bedenkingen konden hebben, want hij had in opdracht van de Britse regering als mijningenieur een onderzoek ingesteld, om het voor de oorlogs productie zo kostbare wolfram in Spanje en Portugal te kopen. Maar of zijn rapport zo belang- rijk was, om daarvoor een vlieg tuig neer te schieten, kan toch worden betwijfeld. En de bemanning? Quirinus Te pas, de gezagvoerder, een oude, ervaren KLM-vlieger, zijn tweede vlieger D. de Koning, de telegra fist C. van Brugge en de boord werktuigkundige E. Rose vink. Al le vier fel anti-Nazi en gecontro leerd door de Britse Geheime Dienst, die vaststelde, dat deze mensen niets anders deden, dan hun werk bij de luchtvaartmaat schappij naar behoren uitvoeren. lan Cohrin "heeft in „Vlucht 777" de voorgeschiedenis geschilderd, die tot die ene grote ramp van de KLM in oorlogstijd leidde. Hij be schreef de weken, die in het leven van passagiers en bemanning voor afgingen aan die eerste juni van 1943, hij beschreef ook het groot se werk van die kleine groep Ne derlanders, die onder de zo be kwame leiding van Koene Dirk Parmentier de lijndienst van En geland naar Lissabon bleven on derhouden. Ondanks zijn hardnekkige na sporingen. ondanks het feit. dat hij verscheidene leden van de Duitse Luftwaffe, die de aanval op de „Ibis" meemaakten, per soonlijk ondervroeg, heeft lan Col vin geen enkele zekerheid over het motief gekregen. Beider belang Er was een soort „gentlemen's agreement" tussen de strijdende partijen om geen verkeersvliegtui gen. die van of naar neutrale luchthavens vlogen, zonder ge wapend te zijn, aan te vallen. Im mers. zowel de Duitse als de Brit se inlichtingendiensten hadden evenveel belang bij het functione ren van deze vluchten. Er werd post vervoerd, er gingen geheime inlichtingen en geheime agen ten Bijna Parmentier heeft zijn doel bijna bereikt; bijna alle mensen, bijna alle kisten bracht hij by Plesman na vier jaren hengsten terug. Bijna alleen Tepas kwam met zijn bemanning niet meer terug over de Noordzee, waarover hij op 9 mei 1940 zo vrolijk vleugelwenkend was uit gevlogen." rol speelden in het wrede spel van de oorlog, er kwamen Britse kranten naar het vasteland, die de Gesta po nieuws konden brengen, on danks de censor. Er waren nog tientallen redenen meer om de KLM-vluchten ongemoeid te laten. En toch werd de „Ibis" aangeval len. Vanwege de op Churchill lij kende Chenhalls, die zijn laatste sigaar op het vliegveld van Lissa bon rookte, vanwege Leslie Ho ward, die de Duitsers zagen als de man, die met een geheime op dracht Portugal en Spanje bereis de, of vanwege Wilfrid Israel, de moderne Pimpernel? Het blijven slechts gissingen, waarvoor ook lan Colvin geen bevestigingen heeft kunnen krijgen. Bij zijn onderzoekingen stuitte Colvin enkele malen op gegevens, die hem deden vermoeden, dat er toch meer achter deze vlucht van de „Ibis" zat, dat er iets was. waarvoor nu nog altijd het „strikt geheim" geldt, maar hij heeft dit raadsel niet geheel kunnen ont- Het boeiend geschreven „Vlucht 777" is echter meer geworden dan dit onderzoek alleen: een modern heldendicht voor het handjevol KLM-mensen, dat in de oorlog doorging met een wrakke vloot van enkele vliegtuigen.... met prachtige prijzen „Kiek nu voor later" is een slagzin geworden, die steeds meer Nederlan ders in de praktijk tot uitvoering bren gen. Op een zonnige vakantiedag be hoeft men slechts om zich höen te kijken om te ontdekken, dat, wij Nederlanders, bezig zijn een fotograferend volk te worden, want men ziet ze tegenwoordig overal: de mannen met het oog speu rend in de zoeker gericht, met de al of niet dure camera losjes hangend binnen handbereik, de groepen, die in onge dwongen houding gereed staan om door de jongedame met die boxcamera ge knipt te worden, die We zouden nog even kunnen doorgaan over fotografe rend Nederland, waar een wakkere organisatie al jarenlang bezig is het peil van de vele duizenden meters film, die per jaar worden verschoten te ver heffen van „kiekje" tot „foto". De Stich ting ter Bevordering1 van de Amateur fotografie gaat dit ook nu weer doen en wel in nauwe samenwerking met de Vereniging Nederlands Fabrikaat. Fo tograferend Nederland kan deelnemen aan de grote, nationale wedstrijd „Richt uw lens op de werkende mens". En voor de beste inzendingen zijn er prachtige prijzen. Ook ons blad draagt een steentje aan die prijzenregen bij. Iedereen Iedere amateurfotograaf (of hij nu bezitter is van een vol ledige kleinbeeld- of zes-bij zes-uitrusting, of alleen maar van een simpel boxje) kan deelnemen aan deze wedstrijd, die van 9 mei tot en met 15 juni (in deze periode valt ook de Rationale Foto wee k") zal worden georga niseerd. De wedstrijd wordt georga niseerd door de Stichting ter Bevordering van de Amateur- fotografie en de Vereniging Nederlands Fabrikaat en zal onder patronage staan van het Verbond van Protestants- Christelijke Werkgevers in Nederland, het Centraal So ciaal Werkgeversverbond, het Verbond van Nederlandse Werkgevers. het Katholiek Verbond van Werkgeversvak verenigingen, het Christelijk Nationaal Vakverbond, het Ned. Verbond van Vakver enigingen en de Katholieke Arbeiders Beweging (alle werkgevers- en werknemers organisaties Iedere vorm van arbeid in Nederland komt dus in aanmer king gefotografeerd te worden. Men lette daarbij vooral op het karakteristieke van het beroep en op de uitbeelding van de persoonlijkheid. richt uw lens op de werkende mens Deze nationale fotowedstrijd zal, zoals al uit het motto blijkt, geheel In het teken staan van de werkende mens in Nederland. „Ik houd van werken, het fascineert me. Ik kan er uren naar zitten kijkenis een uitdrukking van J. K. Jerome, die al bijna tot cliché is geworden. Maar toch is er weinig, dat de mens meer boeit, dan het vaak interessante werk van een ander. Op deze wetenschap voortbordurend, is men tot het besluit gekomen om de fotowedstrijd 1959 onder het motto „Richt Uw lens op de werkende mens" te organiseren. DE VOORWAARDEN: 8. De keuze foto's is bindend. 1. Aan deze wedstrijd kan door iedereen, jong en oud, worden deelgenomen. Uitgezonderd zijn degenen, die werkzaam zijn als vakfotograaf. De wedstrijd duurt van 9 mei tot en met 15 juni 1959. 2. De wedstrijd omvat twee groepen: Groep A voor de leeftijd van van 10 t/m 17 jaar; Groep B voor alle overige amateurs. 3. De wedstrijd omvat het on derwerp., „de werkende mens" in de ruimste zin van het 4. Het formaat van de foto's moet ten minste 9x9 cm zijn en mag ten hoogste 18x24 cm bedragen. De foto's mogen niet op carton zijn geplakt. Iedere deelnemer mag maxi maal 5 foto's inzenden, zowel zwart:wit als in kleur. 5. Qp elke foto dient duidelijk aan de achterzijde vermeld te worden: naam en adres van dc inzender, het totaal der ingezonden foto's en de groep waarin .men meedingt. Voor de A-groep moet bovendien de leeftijd en de school waar van men leerling(e) is. wor den opgegeven. DE PRIjZEN: Groep A Voor de beste jeugdige inzender uit elke provincie, dus voor elf provinciale winnaars: Een vijfdaagse reis langs de Nederlandse in dustrie, als gast van de Centrale Werkgevers Organisaties. Voorts: Een eerste prijs van f 100.in contanten Een tweede prijs van f 75.in contanten Een derde prijs van f 50.in contanten beschikbaar gesteld door de Centrale Werk nemers Organisaties. Daarnaast worden waar devolle prijzen in natura uitgeloofd. Speciale schoolprijs 6. Alle inzendingen moeten eigen werk zijn. Het doen afwerken of vergroten van de in te zenden foto's is toegestaan. De foto's moeten in 1959 zijn gemaakt en nooit eerder zijn bekroond. In hoofdzaak zal door de jury worden gelet op de voor stelling van de foto's en niet in de eerste plaats op de technische uitvoering. 7. De inzending sluit op maan dag 15 juni 1959 en moet ge schieden aan de redactie van ons blad onder het motto „Richt uw lens op de wer kende mens". Onvoldoend gefrankeerde inzendingen worden geweigerd. Wij zullen de foto's door zenden naar de Ver. Neder lands Fabrikaat, postbus 999, Den Haag. an de bekroonde oor alle partijen Correspondentie over de toekenning van prijzen wordt niet gevoerd. De jury behoudt zich het recht voor niet alle prijzen toe te kennen, als de kwali teit van de foto's of het aantal inzendingen hiertoe aanleiding geeft. 9. Wie prijs stelt op terugzen ding van foto's dient een gefrankeerde stevige enve loppe, waarop naam en adres zijn vermeld, bij zijn of haar inzending mee te sturen. Terugzending vindt plaats na 15 augustus 1959. 10. Alle bekroonde foto's worden het eigendom van de Vereni ging Nederlands Fabrikaat en de Stichting ter Bevor dering van de Amateurfoto grafie, die het recht hebben deze foto's te publiceren of te doen publiceren, zo nodig z-onder bronvermelding en zonder vergoeding van auteursrechten. Niet be kroonde foto's kunnen uit sluitend worden gepubliceerd na verkregen toestemming van de maker en tegen ver goeding van auteursrechten. Op verzoek dient het nega tief van een inzending te worden opgestuurd. 11. Door deelneming aan deze fotowedstrijd verklaart de inzender de wedstrijdvoor- waarden te kennen en hier mede volledig aocoord te gaan. Groep B Hiervoor zyn beschikbaar: Een eerste prijs van 1000.— Een tweede prijs van 500. Een derde prijs van 250.— Vijf prijzen van 50.— Vyf prijzen van 25. Twintig prijzen van 10.— Vijf en dertig prijzen 5. al deze prijzen in de vorm van waardebonnen te besteden aan fotografisch materiaal, naar keuze, bij de Erkende Fotohandel in Nederland. Voorts is een aantal prijzen in natura beschik- Extra premie De Vereniging Nederlands Fabrikaat stelt als premie voor de beste foto met betrekking tot de Nederlandse industrie een bedrag in contanten beschikbaar van: VIJFHONDERD GULDEN De school waarvan een leerling(e) de eerste prijs van Groep A heeft gewonnen, wordt door dt Vereniging Nederlands Fabrikaat een film middag met tractaties aangeboden. EXTRA PRIJZEN: De directie van ons blad heeft koop van fotografische artikelen Den Haag en dingen dan van besloten een aanmoedigingsprijs voor een bedrag van ƒ25.—. Er zelfsprekend ook mee naar de beschikbaar te stellen voor de ziin vier van deze prijzen, grote landelijke prijzen. Door lezeressen en lezers, die, via De inzendingen worden door de Ver. Nederlands Fabrikaat ons, deelnemen aan de wed- ons beoordeeld en daarna door strijd. Deze prijs bestaat uit gezonden aan de Ver. Neder- ecn waardebon voor de aan- lands Fabrikaat. Postbus 999. king gesteld.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1959 | | pagina 15