EINDELIJK: BEVRIJDING Eindelijk is het ogenblik gekomen: de geallieerden geven aan Nederland vliegen, maar de weersomstandigheden waren ongun koningin Wilhelmina en aan prinses Juliana gelegenheid om naar stig en zo werd het de 2e mei. „Welk een onvergetelijke tocht Nederland terug te keren. Het westen van het land wacht nog was dat! Voorbij was de tijd van ballingschap, Juliana en ik op het ogenblik van bevrijding, maar in het zuiden heeft men keerden naar huis terug!" zo staat er in „Eenzaam maar niet het buiten Anneville in gereedheid gebracht. Bij wijze van ver- alleen", het boek van prinses Wilhelmina en op deze zinnen rassing zou men op Juliana's verjaardag, 30 april 1945, naar sluiten onderstaande fragmenten aan. IK vertrok uit Laneswood met het zelfde koffertje, waarmee ik vijf jaar tevoren in Harwich was aan gekomen; mijn hele hebben en houden zou mij nagestuurd wor den. Als kwartiermaakster was een Engelandvaarster vooruitgegaan; zij was de enige die wij in Anneville von den. Ons vergezelden in het vliegtuig twee Engelandvaarders, die zich be reid verklaard hadden de eerste werk zaamheden op zich te nemen, terwijl Juliana ter plaatse over de heer Baud kon beschikken, die zich reeds eerder naar Nederland had begeven. Onmiddellijk na onze aankomst re den wij naar het buiten Anneville. Dit was intussen verlaten door de staf van onze strijdkrachten, die verplaatst werd over de rivieren, naar Spelder- holt en Het Loo. Waar Anneville ge vorderd was, konden Juliana en ik ons daar onmiddellijk vestigen en in richten. Wij waren nog niet van de eer ste emoties van de terugkeer be komen, toen op de avond van de vierde mei het bericht kwam, dat de wapenstilstand getekend was. Ons avondeten was net afgelopen en ik had mij naar de kleine salon op Anneville bege ven om enkele zaken af te doen, toen Tazelaar, mijn helper-Enge landvaarder, bin nen kwam stui ven en bijna sprakeloos van ontroering er nog net uit kon brengen: „De wapenstil stand is getekend, de vrede is er!" Welk een gewaarwording, welk een onbeschrijflijke last viel in dat ogen blik van mij af. Nu konden we eindelijk weer vrij ademen! Nu konden we weer als ge wone mensen leven; zonder al die zor gen mee te torsen die de laatste jaren en vooral het laatste jaar ons deel wa ren. Bovenal, er was nu een eind ge komen aan het schrikbewind van de bezetter en de smartengang van ons volk. Na niet meer dan twee dagen van aanpassing aan de toestand die wij bij onze terugkeer aantroffen, ston den wy voor een geheel nieuwe si tuatie en moesten wij onze geest op nieuw omschakelen, thans op een bevrijd volk, dat voortaan in vrede zou leven; moesten wij ons in de toe stand inleven van dat vrije volk. Na tuurlijk was ik, de ingeving van mijn gemoed volgend, onmiddellijk naar het voor mijn gevoel nu voor mij openliggende deel van Nederland ge sneld, ware ik daarvan niet weerhou den door de geallieerde en de Neder landse veiligheidsdiensten. Deze acht ten het noodzakelijk, dat eerst een voorlopige zuivering van gevaarlijke elementen plaatsvond. In deze gebie den konden zich in het verborgen nog Duitsers ophouden en ook N.S.B.-ers. Ik moest dus geduld hebben, want dit proces ging niet snel. Ook was van be tekenis, dat het verkeer op de wegen nog aan streng beperkende bepalin gen onderworpen was. Het militaire vervoer legde beslag op het wegen net en het gebruik van de weg door burgers kon alleen op beperkte schaal worden toegestaan, zo dit niet geheel verboden was. Het werd een geweldig drukke tijd. In de eerste plaats doordat overal waar wij ons maar vertoonden geest driftige betogingen plaats vonden, doordat telkens spontaan in elkaar gezette optochten langs ons verblijf trokken of langs het raadhuis van Breda en door alle andere uitingen van blijdschap. Dan waren er de vele en vele be zoeken van personen die de moeite volle reis over de Moerdijk ervoor over hadden gehad, van teruggekeer den uit gevangenis of concentratie kamp, van de illegaliteit en van eigen oudgedienden, die zich weer kwamen melden. Het was schokkend bij iedere ontmoeting de sporen van de geleden honger te zien. Wat zagen wij een uit geteerde gezichten! Maar het was niet alleen de honger die het gelaat van menig bezoeker getekend had. Menig gezicht wees ook op de doorstane geestelijke ellende. Toch waren het niet de ergst getrof. fenen die bij mij kwamen; die lagen te bed, lijdend aan ernstige gevolgen van wat zij hadden doorstaan, hon geroedeem en grote zwakte. De dag was veel te kort! Tussendoor ging ik naar Eindhoven, teneinde myn landgenoten door de radio toe te spre ken Juliana hielp mij in deze tijd dap per en had daarnaast ook haar eigen taak: zij had haar plaats weer inge nomen als voorzitster van het „Neder- landsche Roode Kruis" en deed het hare om overal het Rode Kruis-werk te bevorderen en voorts vroeg het juist opgerichte Nederlands Volks herstel haar aandacht. Ook moesten we ons dagelijks leven weer opzetten en had ik de diensten twee to h«4 l#»an to roepen die onont beerlijk waren voor een goede vervul ling van mijn taak. Onmiddellijk be gon een ontzaglijke stroom brieven te komen. Deze moesten met zorg uitge zocht en beantwoord worden. Met spoed werden hiervoor hulpkrachten aangetrokken. Men geve er zich re kenschap van, dat de organisatie van voor de oorlog om mij heen had op gehouden te bestaan en zowel hof als gedienstigen niet te bereiken waren. Deze omstandigheden vergemakkelijk ten mij enerzijds het scheppen van een nieuwe formatie, maar plaatsten mij anderzijds voor het feit geen hulp te vinden tyj thuiskomst. Wij waren de eerste dagen nog na genoeg afgesloten van het Noorden; zelfs degenen die over de Moerdijk kwamen hadden veel tijd nodig en er konden zich bovendien nog vele moei lijkheden onderweg voordoen, die het bereiken van Breda in de weg ston- Dat was ook de reden dat ik aan vankelijk de per sonen, die ik raad- plegen moest al vorens een op dracht te geven tot het vormen van een nieuw ka binet, niet onmid dellijk kon spre ken. (Het kabinet Gerbrandy stelde bij de bevrijding zijn portefeuilles ter beschikking.) Dit was evenwel slechts een kwes tie van enkele da gen. Dit beteken de echter niet, dat ik toen kon be schikken over de traditionele raad gevers bij een ministiriële crisis. Gelijk alles hier te lande was ook het politieke apparaat op dat ogen blik ontwricht. Ik liet mij dus voor lichten door figuren uit verschillende politieke kringen en van verschillen de overtuiging. Ik kreeg van hen een geheel verse en, nieuwe indruk van de geestesgesteldheid. Na rijp beraad en herhaalde conferenties met de he ren Schermerhorn en Drees leek het mij de aangewezen weg hun opdracht te geven tot vorming van een natio naal kabinet voor herstel en ver nieuwing. Het overgangskabinet Gerbrandy had zo goed als het ging de zaken op gang gebracht en met veel voortva rendheid aangepakt met de geringe hulpmiddelen waarover het beschik te. Het had het grote voordeel, dat het merendeel van zijn leden volko men op de hoogte was van de toestand in de bevrijde provincies en daardoor de juiste beslissingen kon nemen. Waar er op dat ogenblik geen func tionerende volksvertegenwoordiging was en dus ook geen politiek apparaat kon worden geraadpleegd en geen kabinet geformeerd, steunend op een parlementaire meerderheid, leek mij een kabinet, welks samenstelling en program waarborgen inhielden dat er in democratische zin bestuurd zou worden overeenkomstig de constitu tie en de in ons volk levende wensen, de eerst aangewezen oplossing. Daar bij werd de deur open gelaten voor vernieuwing, zonder op enigerlei wij ze vooruit te lopen op de koers die gevolgd zou worden, zodra het consti tutionele apparaat weer geheel werk te. Dit was dan de langverbeide be weging van het handvat, die het leven van de staat op rustige, overtuigde wijze op gang moest brengen. Af en toe slaagde ik erin tijd te vinden voor het bezoeken van plaat sen in het Zuiden; daar was nu de toestand op de wegen normaler. Zo bezochten wij het zwaar geteisterde Heusden, waar honderdvierendertig inwoners, die in het stadhuis een toe vlucht hadden gezocht, om het leven kwamen, toen de Duitsers dit gebouw opbliezen. Ik poogde zoveel doenlijk de plaatsen te bezoeken, waar ik m maart niet was geweest, daarbij de zwaarstgetroffene de voorrang ge vend. Wij kwamen in die tijd telkens in Breda. Hier woonden wij de dans- dienst voor de bevrijding in de R.K. kerk bij. Vanuit Anneville gingen wij 's zondags hetzij in Ulvenhout of in de protestantse Grote Kerk in Breda ter kerke. Toen het mogelijk werd Nijmegen, Arnhem, Renkum en Oosterbeek te bezoeken, haastte ik mij erheen. Het weerzien was meer dan droevig. Wat had de gesel van de oorlog hier toe geslagen! Welk een offers waren hier Afscheid van Anneville IN de loop van juni kwam dan ein delijk het bericht, dat de aanvan kelijke bezwaren waren opgehe ven, die mijn terugkeer naar het pas bevrijde gebied tot dusver hadden belet. Hoezeer ik mij op dit ogenblik ook verheugde, toch viel het mij niet licht afscheid te nemen van mijn omgeving in Brabant, waar wij zoveel spontane hartelijkheid en vriendschap hadden ondervonden, ook in het leven van elke dag en waar wij zoveel belangrijke ogenblikken be leefd hadden. Juliana en ik besloten ten afscheid een echt Brabants feest te geven voor de bevolking van onze buurt. Bij goed weer zou buiten gedanst worden en bij regen in een grote ruimte die zich daarvoor leende. Het werd een echt geslaagd, gezellig Brabants feest en oud en jong, tot Juliana toe, deed mee, toen muzikanten uit de omgeving de danswijzen inzetten, die daar geliefd Daarna vertrok Juliana naar haar Historische foto van een ontroerend ogenblik: te voet overschreed Koningin Wilhelmina de Belgisch-Nederlandse grens bij het dorpje Eede in Zeeuws-Vlaanderen. Na jaren van scheiding zette een ballinge weer voet op eigen bodem. Op de foto in uniform jhr. mr. A. F. C. de Casembroot, de tegenwoordige Commissaris der Koningin in Zeeland, toen een der verzetsleiders. kinderen in Canada en kwam latex met hen over New York naar Enge land terug, waar zij in Stubbings haar troepje voor een korte tijd achterliet totdat zij met hen een geregeld leven kon beginnen op Soestdijk, dat daar toe in gereedheid gebracht moest wor den. Gelukkig konden de kinderen spoedig terugkeren. Ik vertrok naar Apeldoorn, waar ik intrek nam in een mijner villa's aan de Waldeck Pyrmohtlaan. Mijn thuis bleef nog lang voor mij gesloten, omdat het hoofdkwartier van de Ne derlandse Strijdkrachten Het Loo voor zich gerequireerd had. In mijn huis in Apeldoorn was nu geregeld contact met de ministers mogelijk. Ik ontving figuren uit de illegaliteit en vele anderen, steeds zoveel tegelijk als mijn bescheiden woonruimte kon bevatten.' Natuurlijk hoorde ik in deze tijd vele bijzonder heden over de bevrijding van de plaats mijner inwoning en van meni ge andere plaats. Hier begon mijn leven meer gere geld te lopen, hetgeen in de eerste plaats mijn werk ten goede kwam. Tot mijn zeer gro te ergernis en te leurstelling riep een ongesteldheid mij daarbij tijde lijk een halt toe. Als reactie op mijn drukke leven kreeg ik een bronchitis die uit gevierd moest worden en het duurde lang voor dat ik weer ge heel op krachten was. Vooral dat gehang en die slapte, nadat de ziekte geweken was, waren erg vervelend. Toen ik enige uren op kon zijn, kwam juist Juliana met de kinderen, wat een hele vreugde was. Juliana ver huisde met hen naar Soestdijk, waar zij voor de oudsten naar scholén moest om zien. Bernhard bleef nog geruime tijd op Het Loo en Spelderholt. Toen ik beter werd, bekroop mij de begeerte in Den Haag, of daar vlakbij, aan het werk te gaan. Ik aéhtte echter nog niet de tijd gekomen om mij in het Noordeinde te vestigen v Dit niet alleen om de schrijnende tegenstelling die mijn verblijf daar. in die grote ruimte en met die vele bediening, zou vormen met de noden van ons volk, maar ook omdat ik be zorgd was, dat een weidse paleisom geving de vertrouwelijke omgang cn de openhartigheid, die zich door de omstandigheden tijdens de oorlog zo gelukkig hadden kunnen ontwikkelen, zou verstoren. Een eenvoudige behui zing zo hoopte ik zou de sfeer scheppen, waarbinnen die vertrouwe lijkheid en die openhartigheid be waard bleven. Gelukkig bleek ik my niet te hebben vergist. Later, toen ik wel moest terugke ren in de voor my aangewezen palei zen, bleek het gewonnene ook daar niet verloren te gaan. Natuurlijk zet te ik ook daar mijn eenvoudige le venswijze voort, keerde ook daar het oude ceremonieel niet terug. Ik vond in Scheveningen twee vil la's, aan de Parklaan, één voor oe werkzaamheden die mijn omgeving te verrichten had, en één voor mijn per soonlijke bewoning. Begin september kon ik verhuizen. Beide huizen waren prettig gelegen en leken voldoende ruim voor het doel. Ik had er heer lijke zeelucht. Op den duur groeide ik er met mijn arbeid en vele pape rassen uit en ik was blij toen ik het volgend voorjaar Het Loo weer kon betrekken. Spoedig nadat ik op orde was aan de Parklaan volgde de opening der tijdelijke Staten-Generaal. De stoet was geheel aangepast aan de tijdsom standigheden. Wij gingen per auto; onze paarden waren alle gestolen en weggevoerd door de vijand. De auto werd geëscorteerd door de B.S. in donkerblauwe overall, en de onder delen van leger, vloot en lucht macht in de stoet droegen slechts battledress (de „vechtjas"). Naar mijn oordeel de mooiste opening der Staten-Generaal die er ooit geweest is. Doch ik sta hierin vrijwel alleen. De verkiezingen werden eerst in april 1946 gehouden. Daarna trad een oarlementair kabinet op. Ofschoon de Dartijen voor het merendeel gestreefd hebben naar heroriëntatie, is niet tot -.tand gekomen wat velen gehoopt en "erwacht hadden. Het lichamelijk 'erzwakte en uitgeputte volk greep bij voorkeur naar het oude, wèlbeken- Onder de titel „International Con cert Hall" laat de BBC u tussen 8 en 9 uur over de zender 434 m opna men horen van drie grote orkesten en de pianist Alfred Brendel, die composities van Glinka, Liszt en Lyadov spelen. 7 juli 1945c koningin Wilhelmina keert terug in haar residentie. Nauwelijks waren de grote steden boven de rivieren zonder al te veel gevaren bereikbaar of de Koningin bracht een (onofficieel) bezoek aan Arnhem, op dat ogenblik meer een puinhoop dan een bewoonbare stad. De neerstromende regen verhoogde nog de droefgeestigheid van het tafereel, maar het werkbezoek ging door I de. De plannen voor het nieuwe, waar het hart tijdens de bezetting naar uit ging, raakten op de achtergrond. Zo bleef ook de grondwetsherzie ning, die aan de tijdens de oorlog le vende wensen voldaan zou hebben, achterwege en nog zoveel meer, waar van men in de jaren van druk ge droomd had, kwam niet tot stand. Zaaldirecties ongerust over kwestie televisietoneel Het laatste woord is nog lang niet gezegd in het probleem van het tele visie-toneel, dat hoe langer hoe meer in de klem raakt door gebrek aan acteurs. U herinnert zich, dat wij enkele artikelen wijdden aan deze moeilijk heid en verschillende adviezen van deskundigen en geïnteresseerden publiceerden. Door al deze publicaties in dagbladen en tijdschriften zijn de directies van schouwburgen en concertgebouwen ongerust geworden en zij laten nu ook hun stem horen, middels een aan de staatssecretaris van het ministerie van onderwijs, kunsten en wetenschappen gericht schrijven. In deze brief spreken zij hun be zorgdheid uit en vragen, ook gehoord te mogen worden bij besprekingen deze kwestie, want zij geloven r geen bevredigende oplossing kan worden gevonden, als niet alle belanghebbenden worden gehoord. i, dat hun vereniging overheidssubsidies, De brief besluit met de verzekering, dat de vereniging graag bereid is tot deelnemen aan een opbouwend ge sprek. Dit is dus het kapittel kunnen be- dikwijls wordt overgeslagen bij het het wel tot goed overleg moeten ko- COMMENTAAR Te veel geheimen We hadden gisteravond wel eens de opmerkingen willen horen, die tijdens het televisieoptreden van de Franse haar-kunstenaar Fernand Auhry in de huiskamers werden ge maakt. Of het Nederlandse publiek gevoelig is voor listen met valse lokkenuie wagen het te be twijfelen. Maar niettemin was het aardig, eens te zien hoe Aubry met kapsels tovert en misschien hebben de kijkende dames toch iets opgesto ken van de zwijgende aanwijzingen (waarom die pantomime??) van Mary Kwant, die het wat huiselijker aandeed. In dit AVRO-programma voor de vrouw openbaarde mevrouw Hen- riette Holthausen in sneltreinvaart een hele serie keukengeheimen, die de volleerde kooksters mogelijk nog op ideeën bracht, maar minder-ge- oefenden als een wirwar moet zijn voorgekomen. Op zich zelf een heel instructieve show, maar het was beter en vooral vruchtbaarder ge weest, als er wat minder geheimen waren behandeld en die daardoor beter tot recht waren gekomen. Me vrouw Holthausen is een knappe kookster die uitstekende recepten heeft samengesteld, maar zij vergat bij haar camera-optreden, dat zij ook voor aankomende kooksters en huisvrouwen met smalle beurzen sprak, en voor deze was er eigen lijk geen beginnen aan. Over de Duitse zender 309 m 971 kHz kunt u luisteren naar een ge varieerd muziekprogramma waarin sterren en prominenten optreden met vrolijke en romantische composities. Tussen 7.55 en 9.35 uur! Brussel Vlaams begint om 8 uur met declamatie van gedichten op lang speelplaten en geeft om 8.30 uur een half uur opera-aria's, ook op de plaat opgenomen: o.a. zingt Renate Tebaldi. Om 9 uur een concert door het Omroeporkest o.l.v. Francis Bay, met werken van Tsjaikowski. Wal- bespreken van onderwerpen i nemen van beslissingen op het ge bied van culturele/artistieke belan gen, waarbij zij toch nauw zijn be trokken. Als vereniging delen zij de staatsse cretaris mee, dat hun bestuur zich er toe wil bepalen, alleen vast te stellen dat Nederland een groot tekort heeft talentvolle acteurs en actrices, zo wel op het eerste als op het tweede Het aantrekken van deze krachten uit bestaande gezelschappen voor tele visie-opvoeringen zal daarom tot ern stige verzwakking van de bestaande ensembles lelden en daartegen moet het bestuur zich verzetten, omdat ook in de toekomst de schouwburgen er op moeten kunnen rekenen, dat volwaar dige gezelschappen het beste blijven brengen wat het vaderlandse toneel biedt. vanavond 7.10 Gym De sociale positie, aldus gaat het schrijven verder, is voor de tonelisten door behoorlijke overheidssubsidies veilig gesteld, maar daartegenover mag dan ook worden geëist, dat de spelers in de eerste plaats het „le vend" toneel blijven dienen. „Daarnaast menen wij te mogen verwachten, dat de televisie de zgn. toneelspreiding niet in gevaar zal Gevar brengen. Die spreiding zien wij in eer- Land- ste instantie beslist niet in het oprich- land; ten van regionale gezelschappen, maar door het regelmatig bespelen van pro vinciale schouwburgen. Dit is niet al leen een cultureel-artistiek belang, maar ook een economische noodzake lijkheid". Om deze stelling te staven, zegt het bestuur verder dat, indien de be staande gezelschappen zo verzwakt 19.30 V zouden worden dat zij het artistiek 20.05 Ti niveau van hun voorstelling niet of 2fl nauwelijks meer kunnen handhaven, Jï11 de zalen leeg zouden blijven en de gen mei schouwburgdirecties misschien hele- 23.15 Gi maal geen uitkopen meer zouden peranto. kunnen geven. En zonder die uitko pen zou geen gezelsohap, ondanks de miver Om 9 uur speelt het Concertgebouworkest o.l.v. Eduard van Beinum de vijfde sym fonie in Bes van Bruckner en om 10.20 uur volgt een uitzending in de serie over kernenergie ,,Aan de poorten van de nieuwe tijd". Om 8.10 uur zendt de AVRO een kleinkunstprcgramma uit en om 9 uur is het Tip Top Taptoe. Com posities van Schubert en Dvorak worden om 10.15 uur uitgevoerd door het Hekster kwartet. Radio voor morgen VARA: 10.20 VARA: 7.00 Nw VPRO: 10.00 Schooi en tulnb 12.38 Licht stejllngsage 2.00 Polltiekapel; 12.30 :ded; 12.33 V h platte- Act; 18.30 R.V.U.: Schoonheid, tussen door G. Thole Belsh 20.15 Lichte 23.50—24.00 Soc NCRV: 7.00 Nw Eurovisie doet bod op Olympische Spelen Er zijn al drukke onderhandelingen gaande over de uitzending van de Olympische Zomerspelen, die In 1960 in Italië worden gehouden. Eurovisie heeft er veel belangstelling voor en heeft een bod gedaan aan het Itali aanse Olympisch comité, maar het comité gaat daar niet op in. De juis te bedragen worden ons nog onthou den want die zijn voorlopig geheim, maar Italië wil vijfmaal zoveel heb ben als de gezamenlijke Eurovisielan- ieken; 9.30 V 13.00 Nws; 13.15 Met Pit t V d Jeugd; 17.20 Meisjeskoor; 17.1 sber; 17.43 Clavecimbelrecital, 18.n r des Heils-kwartler; 18.15 Spectrur het Chr. organisatie- en vereniging! u: 18.30 Lichte muz; 18.4 19.00 Nws en weerbcr; 19.1 toor; 19.30 Radiokrant; 19.5 an af, caus; 20.00 Kameror! 20.30 Passlectonde; 21.10 Gram 23.15 Zaalsportultsl, 23.20— "capeUa Het Italiaanse evenement weg en dat is maar goed ook, het loven en bieden za! nog w« de gang blijven eer Hl" vanavond Filmavond van de NTS, die begint met het journaal en het weerover- zicht. Om 8.20 uur wéér internatio nale keuken, ditmaal met recepten uit Amerika en Australië, daarna het derde deel van de documentaire „Mensen van de Tinjarrivier" en om 9 uur de hoofdfilm „Waterfront Deze film is alleen voor boven 18- jarigen. Televisi voor morgen VARA 17.00 V ri Monaco doet 't niet minder.... De ontwerpen voor de vroegere zen der Télé-Saar zijn opgekocht door Mo naco, voor de uitstraling van een tweede televisieprogramma. Monaco doet niet minder, gramma is iets w langend naar uitziet zonder "het te kun nen financieren, maar Monaco ziet er geen been in. U moet daarbij wél bedenken, dat het zendernet voor Monaco niet erg sterk noch groot behoeft te zijn om het gehele ..land" te kunnen bcstrij- ca Orkest Jacques Brtenno: Mon mané» moi Edith Plaf; Oul mon amour Un -■'tit coup de chapeau Orkest Jerry Mengo; Mon viell atlantlque Charles Trenet; Tire 2E Nelson Riddle; How high Eyre, TV-apelj 22.50 Mitchell-SuM I Marjarett Whiting; 3'J«t Orkeet Oouirt

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1959 | | pagina 5