BRACHT EENS DE WERELD
IN VERVOERING
Kerstvlucht, nu 25 jaar geleden,
hoogtepunt in luchtvaarthistorie
KERSTRIJLACE 1958
nog onder hel donkere kleed tan de n
ingen en de Fokker F XI III ..Pelikan
ii ogenblik ging aan geen run de wach,
tirop Nederland rooi deze vermelde. K
ageslagen vleugels. Hel was alsof dt
rrtal. i
die het vlie
de r lag en
Grosfeld en I on Reuke,
I toen de deuren tan de grote
naar buiten werd gereden. De
ten i oorbij. De
tilucht de hoop hm! gei
■lucht aan teaarde luid ingebo
neren over landen, bergen e,
n de naam ran de KI M ua
utigd.
ff. Soe
\ederlandse luchtvloot, hel
m best in orde zou komen. De zoi
testeld. kreeg de overhand en uitt
?rtaI hartverwarmend moet zijn ,v
ers Pil-41/ in PU MP. Geen
vlucht zon hel zijn. l)e motoren
MAAR dat is de schaduw, die er ligt over de herdenking van de roemruchte Kerstvlucht van de „Pelikaan", dat
nog slechts uit de mond van een hunner het verhaal kan worden opgetekend, want drie van de vier groten
zijn ons door de dood ontvallen. Piet Soer, ster van Plesmans vloot, werd als eerste uit de kring weggerukt,
nauwelijks twee jaren nadat hij als tweede piloot de triomfvlucht had gevlogen, en toen zijn dood bekend werd
was er rouw in heel het land. Hij verongelukte op 6 april 1935 met de „Leeuwerik" nabij Brilon tijdens een hevige
sneeuwstorm. Marconist C. H. van Beukering werd de tweede. In de jongste oorlog liet hij het leven in een con
centratiekamp. En Iwan W. Smirnoff, de geweldige, overleed op 28 oktober 1956 op Mallorca, waar hij, de lucht-
miljonair, na zijn pensionering was neergestreken. Zo is alleen dan nog de boordwerktuigkundige J. M. H. Gros
feld onder ons, de laatste van de vier, die eens de wereld in vervoering brachten
Het plan was uitgedokterd in de
gmei v an Albert Plesman. Goed
le KLM zou een versnel-
!e Kerstvlucht naar Java gaan uit-
zo maar een incidentele
ilucht, en de nieuwe Fokkerma-
hine, de FXX de ..Zilvermeeuw",
ou daarvoor worden ingezet.
Ja. die goede jaren dertig. In
luchtvaart was allang een
trijd om de heerschappij in de
icht gaande. En Plesman keek
oe. gereed en bereid om. als al-
ijd. op het juiste ogenblik toe te
in en de wereld te doen weten,
de KLM .n die luchtvaart een
laats had. Het waren jaren vol
romantiek, die bij het uitbre-
van de tweede wereldoorlog
brupt een einde namen. Sinds
Irville Wright in een machine
motorkracht gedreven in
waalf seconden een afstand van
er 35 meter had afgelegd,
ras de wereld van de ene ver-
«zing in de andere gevallen.
s A. Lindbergh, de lange
merikaan. vloog in de ..Spirit of
Louis" in 33 uur van New-
k naar Parijs en legde in een
Tuk een afstand af van meer dan
T800' km. In hetzelfde jaar start-
n Schiphol twee Nederlan-
oor de eerste officiële post-
lueht Holland-lndië-Holland. De
fereld ging kleiner worden. Af
tanden waren ingekrompen. Het
liegtuig maakte alles mogelijk,
ket ene record volgde op het an-
lere. Cortes en Bellonte kregen.
lauwelnks 25 jaar na de eerste
lucht van Orville Wright, het
nereldafstandsrccord op hun
raam met de vlucht Le Bourget
-Mandsjoerije. In 1930 legden zij
le route Parijs-New York in één
etappe af. De Amerikaanse ad-
:aal Byrd vloog over de Noord-
Zuidpool, de Duitser Wolfgang
i Gronau van Warnemuende
ir Amerika. Charles E. Kings-
lord Smith maakte vluchten over
ce Atlantische Oceaan, naar Aus
tralië en naar Nieuw-Zeeland.
Csai les Scott en Campbell Black
v«a Portsmouth naar Johannes-
tag. James Mollison. Amy John-
Amelia Earhart. de eerste
ivv, die alleen over de oceaan
g, streden met elkaar om de
.„vvrang. En de wereld keek toe,
enthousiast nog als grote vluch-
ten werden ondernomen, maar
over de resultaten niet meer ver
baasd Eerst nog overdonderd
?J door de prestaties. later ver-
trouwd met de gedachte, dat het
onmogelijke mogelijk kon worden.
de ouderen herinnert doen. Laat haar
zich dat niet meer? Op die
gen immers scheen het een ogen
blik of Nederland ten aanschouvve
van de gehele wereld het gezicht
zou verliezen. En van dit ogen-
honderden getuige
blijkei
Plesman liet zich niet ken-
?n. De vlucht ging door. maar
iet gemaakt door een toestel, dat
aarvoor bijzonder geschikt werd
hun alsof het Tiai t°bleef geacht. Een lijntoestel zou worden
ngezet, weliswaar een toestel, dat
Schiphol zijn sporen al had verdiend, maai
de bemanning bij in prestatie toch verre bij de
..Zilvermeeuw" ten achter stond.
De ..Pelikaan" werd voor de
vlucht gereed gemaakt. Motoren
erdcn aangeslagen, de post werd
het 1
stilstaan. Een grote menigte be
langstellend'
gekomen 01
het vertrek toe te zwa;
haar een goede reis toe
sen Namens de regering
minister van binnenlandse zake
Goed.
I. de Wilde onder haar. De overgeladen, de bemanning stap-
stemming liet. de kou ten spijt,
niets te wensen over. Traag kro
pen de uren voorbij. Het werd
erd gezwaaid
verd gejuicht Uit de cockpit
erscheen een hand. De blokken
het werd half drie. voor de wielen werden wegge-
drie, en toen hoorde trokken. Langzaam draaide de
van de hangars het ..Pelikaan" naar het begin van
van motoren, de startbaan. Een wolk van
sneeuw stoof op. Om 03.00 A.T.
had de vlucht van de ..Zilver
meeuw" moeten beginnen. Toen
■fOp de ..Pelikaan" loskwam wees de
Later vertelde Pl<
dat ogenblik kwam ik de han
gar binnen, en ik zag. dat onze
werktuigkundige Veenendaal be
zig was met de inspectie van de
motoren. Ze draaiden, iat het een
lieve lust was. Plotseling begon de
middenmotor
Veenendaal begon
direct te onder
zoeken wat het kon
zijn. We dachten
eerst, dat er iets
starter, maar dat
bleek niet juist.
En weer sloeg
Veenendaal de 1110-
klok
Sprongen
Nederland, die
Albert Plesman had gezegd:
„Doe het in een
dag of zeven"
Posfjoger
in de laatste maand van het
1933 dan zou Plesman een
t snelvlucht laten ondernemen van
at Schiphol naar Batavia, daarmee
vooruitlopend op de versnelde In-
dië-vluchten, die voor het komen-
jaar waren geprojecteerd.
r hij stond in zijn plannen
niet alleen. Hij had een concur-
nt. van wie niemand precies de
■aarte kende. De vliegtuigbou-
Slot
eigen toestellen eveneens
cordvlucht naar Java laten maken,
wellicht met het doel om in
geval van succes te proberen
het postvervoer naar die gewes
ten in handen te krijgen. De Pan
der Postjager ging h<*t opnemen
tegen dc „Zilvermeeuw". Anders
gezegd: Smirnoff en Soer gin
gen het opnemen tegen Asjes en
Geysendorffer. want Plesman.
in weerwil van de concurrentie
toch sportief, had deze beide
cracks aan zijn concurrent afge-
o imdat deze niet beschikte
vliegers, die in 'ange af-
standsvluchten waren gespeciali
seerd.
werd december 1933 een
maand van spanning en van emo
ties. Hoe zou de Postjager zich
houden? Het was een niet te be
antwoorden vraag, maar ach. ook
achter dc voorgenomen vlucht
van de „Zilvermeeuw" kon een
vraagteken worden geplaatst. Ne
derland en de wereld wachtten af.
De Postjager vertrok een week
voor de datum, waarop het ver-
„Zilvermeeuw" was
vastgesteld. In het begin ging het
razend snel. Asjes en Geysendorf-
op het spel
We waren met onze conclusie
gauw klaar: het defect zat in het
kamrad".
Plesmans gezicht betrok. Zou
de vlucht moeten worden af
gelast? Veenendaal gaf weinig
hoop op een snelle réparat-e.
Maar op het platform stonden
de belangstellenden, de win
terse kou trotserend, om een
historisch ogenblik te belenen.
Een gure Noord-Ooster joeg
over Schiphol. Plesmans ge
dachten gingen razend snel. Hij
zag de 30 postzakken met 31.000
poststukken. Hij wist, dat in
heel Indië duizenden Neder
landers naar die post van thuis
uitzagen. Hij wist. dal heel de
wereld uitzag naar de prestaties
tan de K.L.M. Hij begreep, dat
hij een besluit moest nemen.
AfgelastenZijn gezicht stond
strak. En hij nam een besluit.
De tocht zou doorgaan. Als dan
de Zilvermeeuwonklaar ipas,
zou een ander toestel worden
ingezet. Hij confereerde met
Aler en Martin. Zij besloten
de Pelikaan" de plaats van
de „Zilvermeeuw" te laten
innemen. Minister De Wilde
en ir. Damme. de directeur-
generaal van de P.T.T. werden
ingelicht. Het hangarpersoneel
kreeg nieuwe instructies. Ples
man maakte aan de wachtenden
bekend, dat de Zilvermeeuw
'nipt zou vertrekken. Hij zei:
„We mogen blij zijn, dat de
storing tijdens het proefdraaien
is opgetreden en niet onderweg.
De bemanning krijgt het moei
lijker, maar zij zal het goed
Hartelijk en enthousiast
vangst van dc bemanning
kuan", na de geslaagde
„Zilvermeeuw" was te groot
om zelfs maar enig vertrouwen le
stellen in de prestaties van de
„Pelikaan". Maar Smirnoff. Soer,
Grosfeld en Van Beukering zaten
in de kist met de woorden van
de baas nog in de oren. „Jongens
doe hel in een dag of
als het kan
zouden zien.
Zij vlogen zoals er voordien nog
nimmer op de Indië-lijn was ge
vlogen Smirnoff en Soer zaten
afwisselend op de bok. Van rusten
wilden zij niets weten, evenmin
als Grosfeld en Van Beukering.
Ze landden slechts om benzine in
te nemen. En vooruit ging het dan
weer. Zeven dagen, had de baas
gezegd. Met grote sprongen ging
het door het luchtruim, ze storm
den op hun doel af. Toen de eer
ste berichten in Nederland wer
den ontvangen, waren ze al lang
op weg naar Bushir. De afstand
Rome—Bushir. toch nog altijd
4475 km. legden ze af in 24 uur.
Het was ongelooflijk, dat was nog
nooit vertoond. Even moest Ne
derland van zijn verbazing be
komen. eer het kon juichen. Maar
toen laaide het enthousiasme fel
op. De KLM werd bestormd met
vragen. De telefoons op de redac
ties stonden rood-gloeiend. „Waar
is de „Pelikaan"? Wat zijn de
laatste berichten?" Nog voordat
de vlucht een goed einde had ge
nomen kwamen de telegrammen
en brieven met gelukwensen al
binnen. Atlassen werden opgesla
gen om de tocht te kunnen vol
gen. Maar het was bijna niet bij
le houden. En men begreep, dat
niet de snelheid van het vliegtuig,
maar het uithoudingsvermogen
van de bemanning zou beslissen
over de uitslag van de race met
de tijd.
„Waar is de „Pelikaan"?". Ze
had het normale lijntoestel naar
hen werd
kwa
had.
motorstoring,
maken
het slechte nieuv
tengevolge van ei
noodlanding
:en militair vliegveld bij Brin-
en het zag er naar uit. dat
t technici met reserve-onder-
delen uit Amerika moesten arri
veren alvorens de storing kon
worden opgeheven. Het enthou
siasme bij de Postjager-suppor-
iers sloeg om in een grote neer
slachtigheid. en die neerslachtig
heid bleef, ook toen later bekend
werd. dat de motoren ter plaatse
konden worden gerepareerd Want
het tijdverlies was te groot ge
worden. Dc achterstand kon niet
meer worden ingehaald De kans
op een recordvlucht was radi
caal verkeken De Postjager was
in deze race voorgoed uitgescha-
keld. En aller ogen richtten zich
op de .Zilvermeeuw", die nu al
leen moest proberen het prestige
Nederland als luchtvaartna-
te handhaven en te verbete-
De manner van Plesman zet
ten de tanden op elkaar.
Pech
De „Zilvermeeuw" zou vertrek
ken m le vroege morgen van
maandag 18 ecember om 03.00
A T me» een uitgelezen beman
ning aan boord: Smirnoff. Soer.
Grosfeld en Van Beukering. En
Indië. de „Ijsvogel" met Sillevis
aan de stuurknuppel al inge
haald en zijn post overgenomen,
ook de post van de Postjager. die
Sillevis bij Brindisi had ingeladen
Verder ging het. Jodphoer voor
bij. op naar Batavia.
En in Batavia was het enthou
siasme niet minder dan in Hol
land. Toen bekend werd, dat de
„Pelikaan" vrijdag 22 december
in de middag op het vlieg
veld Tjililitan zou landen, ging
een ononderbroken stroom van
auto's en fietsen op weg om de
bemanning te ontvangen. Het
zou een ontvangst worden als
er maar weinig vliegers is be
reid. En het ging niet alleen
om de post uit het moederland.
Het' gmg om die stoere vier.
die de wereld hadden laten
zien, dat op het gebied van de
vliegerij rekening met Holland
diende te worden gehouden.
Want nogmaals,
Plesman had ge
zegd: ..Jongens,
doe het. als het
kan, in een dag of
zes". Zé deden het
in minder. Ze de
den het in vier da
gen vier uren en
35 minuten. En ze
braken alle re
cords, die er maar
vielen te breken.
Smirnoff en Soer
HBB en Grosfeld en
U Beukering. Ze bra
ken het record
van Beekman met
ruim drie dagen,
en dat van de En
gelsman Ulm. die
over het traject
Londen-Alor Star
vijf dagen had ge
vlogen en daarmee het re
cord van Kingsford Smith
met een dag had verbeterd.
Zij hadden de snelste Indië-
vlucht gemaakt en een nieuw
wereldrecord gevestigd.
Huldiging
Ze landden op Tjililitan om 16.23
uur Javatijd. Nauwelijks waren
de propellers tot stilstand geko
men of een enthousiaste menigte
stormde, de politie-afzetting door
brekend. op de „Pelikaan" toe.
De bemanning werd op de schou
ders genomen en naar de stations
hal gedragen. De officiële ont
vangst viel volkomen in het wa
ter. De autoriteiten en de be
stuursleden van de Koninklijke
Neder Ia ndsch-Indische Vereeni-
ging voor de Luchtvaart werden
in het gedrang opgenomen en het
gejuich overstemde hun welkomst
woorden.
De huldiging kon pas een aan
vang nemen, toen de menigte,
vermoeid door het hoera-geroep
een ogenblik zweeg. Ze werden
toegesproken en ze spraken zelf.
Soer zei: „We zijn reuze blij. dat
het einddoel zo vlug is bereikt
We hebben weinig geslapen, maar
we zijn er", en hij stak een si-
Raret op PJn Smjrnof: „We zijn
een beetje moe. De volgende keer
hopen wë het nog een beetje vlug
ger te doen".
Er kwamen telegrammen uit de
gehele archipel, en het eerste was
van de landvoogd. Er kwam een
Rus. landgenoot van Smirnoff, die
een toespraak in het Russisch
hield. Het werd een feest, dat
schier geen einde nam.
Ooic uil Holland kwamen de
gelukwensen. Dr. H. Colijn,
minister-president, liet seinen:
„Vol van bewondering voor
uwe buitengewone prestatie zeg
ik u mede namens mijn ambt
genoten hartelijk dank voor de
beloonde inspanning en vol
harding". En minister mr. De
Wilde verklaarde in een inter
view: „Temidden van veel zor
gen, die neerdrukken, is de
prestatie van de „Pelikaan" en
haar dappere bemanning als een
heerlijke lichtstraal. Zij vervult
ons met trots en met dank.
Scheen eerst door een motor
defect van de „Zilvermeeuw"
een reden voor teleurstelling,
nu de lange tocht met de Kerst-
post in zo ongelooflijk korte tijd
is volbracht, is de K.L.M nog
des te meer in staat geweest,
haar hoge standing op lucht
vaartgebied te bewijzen. Aan
directie en bemanning onze
warme hulde". En ijlings werd
een comité opgericht, dat zich
ten doel stelde gelden bijeen te
brengen teneinde de bemanning
een cadeau te kunnen aanbieden.
„Duizenden Nederlanders", aldus
de oproep, ..zijn trots en dank
baar dat de .pelikaan" be
houden in Batavia is aange
komen. Trots op deze buiten
gewone prestatie en dankbaar
voor de tijdige aankomst van de
Kerstbrieven aan de talrijke
familieleden en verwanten ii»
Nederlands-Indië. Wij zijn over
tuigd, dat naast de woorden van
dank menigeen zich zal willen
aansluiten om deze woorden met
een tastbaar bewijs van waar
dering te bevestigen".
Thuisvlucht
Het plan van Plesman was voor
de helft werkelijkheid geworden
De „Pelikaan" had de Kerstpost
in een recordtempo afgeleverd in
Batavia, vijftig minuten sneller
dan de ..Zilvermeeuw' aan tijd
was toebedacht. Maar nu zou nog
de Nieuwjaarspost naar Holland
moeten komen.
De „Pelikaan" vloog in de
nacht van 26 op 27 d cember te
rug naar haar nest op Schiphol.
En het werd een triomftocht Over
al waar de vier landden, werden
zij opgewacht door een enthou
siast publiek. Op het vliegveld
van Medan stonden naar schat
ting 3000 icnseh, die het radio
interview volgden, dat via dc
Wereldomroep rechtstreeks naar
Nederland werd uitgezonden. Daar
stonden ze Jan de vier. van wie
bij het vertrek uit Indië was ge
zegd: „Voor een tocht als deze
zijn andere mannen .odig dan
wat wij gewoonlijk onder mannen
verstaan. Een reis als die van
de „Pelikaan" eist de hoedanig-
heden^ van een buitengewoon
Het gmg als op de heenweg.
Dag eri nacht vliegen. Alleen
maar landen om benzine in te ne
men. De steden op de Indië-route
vlogen onder hen voorbij. Dat was
Rangoon, dat Allahabad, dat Ka-
ratsji. Cairo werd aangedaan op
29 december.
En toen kwam het zwaarste
deel van de terugreis. Het weer
werd beslist ongunstig. De eerste
berichten luidden, dat het wel zou
gaan, maar boven de F.iddelland-
sc Zee stak een harde wind op.
Smirnoff had laten weten, dol hij
zou proberen zonder tussenlanding
in Athene door te vliegen naar
Rome. naar hij moest dat plan
opgeven. Zware tegenwind belet
te Smirnoff en Soer vast te hou
den aan hun schema. Reeds tus
sen Rangoon en Akv b werden
drie kostbare uren vt-rloicn. Uit
Karatsji seinde Smirnoff: „Moto
ren nagezien, olies goed in orde".
Uil Djask telegrafeerde hij echter
„zware tegenwind".
In Holland werd alles voor de
ontvangst :n gereedheid gebracht.
Nederland verkeerde in een ner
veuze spanning. De .Pelikaan"
vloog boven Europa en nader
de Schiphol rap. Alleen dat weer.
Het weer bleef ongunstig. En wat
zou Smirnoff doen? Doorvliegen?
Smirnoff en Soer, Grosfeld en
Van Beukering waren niet meer
te houden. De „Pelikaan" vloog
door. Tegenwind en wolkenvelden
konden hen niet meer tegenhou
den De spanning werd groot
Overal in iet land werden al vlag
gen uitgestoken.
Ja, die zaterdagavond 30
december. Van uur tot uur werd
de positie van de pelikaan"
bekendgemaakt:
8.50 uur: de „Pelikaan" pas
seert Brussel;
9.10 uur: de motoren van de
„Pelikaan" zijn boven Rotter
dam gehoord.
X'genrijk
met hoeden, met ak> ocken. Er
waren toespraken Van minister
Kalff. die meedeelde dut het Ha
re Majesteit de Koningin had be
haagd .11e leden van de beman
ning te benoemen tot lit'.der in
de Orde van Oranjc-Nassau
Minister Kalff zeide: Het jaai
spoedt ten einde. Een jaai van
zware druk op ons maatschappe
lijk loven, doch een jaar. dal ik
durf noemen een
voor Nederland,
heeft gebracht cc
ving van het besrf, dal alleen in
eendracht en saamhorigheid kan
worden doorstreden de moeilijke
tijd. die wij beleven Dit iaar
heeft getoond, dat dc kern van
onze natie begrijpt te zijn en tc
moeten vormen een geheel, wars
van elke invloed, die niet behoort
in het zuiver Nederland» karak:
ter. In dit jaar is gelegd hel lun-
dament. waarop wij eendrachtig
zullen moeten optrekken liet ge
bouw van de herstellende wel
vaart in Nederland en in dat fun
dament vormt de sluilsteen de
daad van deze vier mannen, een
daad. die heeft getuigd van grote
energie, taaie volharding en voor
al van een ijzeren wil. een daad.
die zal blijven voor ons allen het
lichtende voorbeeld om in deze
moeilijke tijden het einddoel te
bereiken, tot zegen van ons va
derland."
'eze joto ging over de gehele uereld. Dat waren :e dan (van I.
ir r.): Iwan IV. Smirnoff rn Piet Soer. de twee itiloten. J. M. II.
tsfeld, de boordwerktuigkundige en C. H. van Beukering. de mar-
Op Schiphol
Om tien minuten over half
tien werden op Schiphol alle
maatregelen voor de landing
genomen. De grondverlich-
ting werd ontstoken. De „Pe
likaan" was in aantocht. Ge
daver van motoren werd
hoorbaar, maar kort daarop
stierf het weg. Boven Schip
hol hingen mistbanken en de
vliegers moesten zich weer
gaan oriënteren. Om 10.00
uur opnieuw motorgeronk.
Maar voor de tweede maal
werd het voor de wachten
den een teleurstelling.
Eindelijk om 10.15 uur
daalde de „Pelikaan" veilig
op Schiphol. De terugtocht
was volbracht in vier dagen
vier uren en 25 minuten.
De geestdrift was ilet te be
schrijven. Men schreeuwde zich
de kelen hees. ontroerd werd het
Wilhelmus Ingezet, men zwaaide
Dat is dit jaar, dat Is deze
maand, 25 jaar geleden. Slechts
25 Jaar geleden. De tijd vliegt
snel. Na de „Pelikaan" kwan de
„Ulver", dc „Snip", de L'hrlst-
church-race. De prestatie van de
stoere vier werd achterhaald.
Nieuwe uitvindingen maakten nog
grotere snelheden mogelijk snel
heden, die zonder veel Inspanning
konden worden bereikt. Nieuwe
tijdperken werden Ingeluid. We
slaan op het punt ook bij o--.e
KLM het straaltijdperk binnen te
treden. Schiphol-Ncw Vork In en
kele uren. Nieuwe namen ver
schijnen aan het vliegersflrma-
ment. Soer sneuvelde In het har
nas, Van Beukering liet het le
ven in een concern ratiekamp.
Smirnoff overleed op Mallorca.
Alleen Grosfeld la nog In ons mid
den. De enige, die het verhaal
kan doen. Het verhaal van de
Kerstvlucht van de „rcllkaan",
een vlucht, die mede dc KLM
heeft grootgemaakt, en gevlogen
werd onder omstandigheden
waarin wij ons zo moeilijk meer
kunnen verplaatsen. En het Is al
lemaal pas 25 jaar geleden.
