GROOTMOEDER
Arme, kleine Julenisse roert
de rijstebrij
ZIJ BESTUURDE EEN
MERKWAARDIG EIGEN BEDRIJF
schreef „HUISHOUDING" met een hoofdletter
Braziliaanse kerstviering is lawaaiig
4
KERSTBIJL.4GE 1958
ROMANTIEK VAN DE BESLOTENHEID
MIJN MOEDER is zo oud als de eeuw en zij was de jongste
in het gezin van acht kinderen. Grootmoeder droeg
tot drie jaar na moeders geboorte des zomers gebloemde
mousseline, daarna kocht zij zich rok en blouse en stak zich
's zondags in 't zwart, met een witte jabot van Brusselse kant.
Zij was toen veertig jaar en dus een dame van middelbare
leeftijd, wat gezet van postuur en in volle waardigheid. Zij
had drie taken, die haar geen ledige uren lieten: zij was
vrouw, moeder en kapitein-stuurman op het schip van de
huishouding. Ongetwijfeld schreef zij in gedachten „huis
houding" met een hoofdletter.
Toch was zij niets dan een kind
van haar tijd. een normale huis
vrouw. die duizend-en-êén touw
tjes onzichtbaar in de hand hield
en nimmer scheidde van haar ge
heimvol sleutelmandje, dat zij
's avonds bij het ter ruste gaan
vlak naast haar hoofd op het
nachtkastje zette, tussen de ge
doofde kaars in de blaker en het
stille nachtlichtje in het glas
Haar huishouding was een klein,
besloten bedrijf, zelfverzorgend in
alle opzichten Haar linnenkast
bevatte werkelijk linnen en de
stapels lagen feilloos gevouwen
naast elkaar op de planken die
met gehackte kastrandjes waren
afgezet. Zij bewaarde er behalve
haar ..linnen". compleet met
kaasdoekjes voor in de geslepen
stolp en rteteldoekjes voor over de
broodschaal en de jampot in de
vliegentijd, haar geheimen: een
pillendoosje met ..eerste tandjes",
twee of drie sleetse zijden baby
schoentjes, een klein pakje brie
ven in grootvaders fraai hand
schrift. vergeeld en saamgebon
den met een helgroen lintje
een kraaltjestasje met moeizaam
gespaarde munten, haar puntige,
ook vergeelde glacé trouwschoen-
tjes en een bedrukt satijnen sa-
chetje met ritselend-droge rozen
blaadjes.
Op
zakjes
Verstopte laatjes
De linnenkast, glanzend rood
mahonie, had zware denren en
binnenin verstopte laatjes met ko
peren knopjes. Een zachte geur
van lavendel en Lievevrouwebed
stro huisde tussen de planken.
Eenmaal per week. op zaterdag
morgen tussen negen en tien,
ging de kast royaal open: Groot
moeder gaf haar gedienstige het
huishoudgoed uit.
Eenmaal per vier weken sloot
Grootmoeder zich met haar oud
ste dochter op in de slaapkamer:
dan werd de enorme, vers-gevou
wen was geborgen. De geweldige
wasmand met alléén het platte
goed was teruggekomen van de
bleker, daarna was er. op de gro
te uittrektafel in de huiskamer,
geteld en gevouwen en op blau
we bakken was alles, tevoren na
tuurlijk stevig gerekt, naar de
mangel op zolder gedragen. De
normale gezinswas van onderkle-
ding. blouses, witte schorten-met-
kantjes. ruitjesschot ten, kousen en
sokken werd wekelijks in huis ge
daan en geborgen in aparte plan-
kenkasten. waarin Grootmoeder
met de ogen dicht de^weg wist
kind een eigen plaatsje inruimde
als het babykastje weer naar zol
der ging.
Het bestond niet. dat kinderhan
den in deze kasten rommelden:
de sleutels zaten veilig aan de
machtige ring in het mandje
Grootmoeder óf aan de
óf
vlak naast zich op tafel of aan
recht had
In dat sleutelmandje woonden
ook de huishoudbeurs, het kleine
gele notitieboekje, het potloodje,
de kwitanties-van-de-week en de
huishoudboekjes voor de leveran
ciers. Steevast op maandagoch
tend vulde Grootmoeder die boek
jes in en "s zaterdags nog een
keer. Dan. in de avond, ging de
gedienstige fris opgepoetst met
die boekjes in de grote hengsel
mand de stad in. dikwijls aan de
arm van haar goedmoedige vrij
er: winkel in. winkel uit. om.de
boodschappen voor mevrouw. Zij
beklaagde zich daarover geens
zins: het was een prettige ge
woonte.
De winter komt
In september al keek Groot
moeder de winter in. Want straks,
als de kou werkelijk zich zou
aandienen, nog maar met de eer
ste novembervlagen. zou het ge
zin onzichtbare, beveiligende deu
ren naar de buitenwereld sluiten:
moest de bevoorrading voor de
donkere tijd volledig zijn.
Eigenlijk begon het nog eerder,
met de inmaak van zacht fruit,
maar dat was toch nog feestelijk
zomergedoe. Er werd bessensap
gemaakt en jam. ook zoetzuur
van augurken en glinsterende sja
lotjes.
Maar in september begon het
eerst recht: kisten appelen wer
den binnengedragen en manden
vol verse groenten. Er werden
nichtjes en vriendinnen gevraagd
voor de appel-schil-dagen, maar
Grootmoeders meisjes gingen zelf
ook uit om bij andéren te schil
len.
De zoete appels werden in par
tjes verdeeld, de zure gingen in
schijfjes en de bakkersknecht
haalde de manden vol gesneden
vruchten af om ze te laten dro
gen in de oven. Wie een droge
zolder had reeg zelf de stukjes
aan lange draden breikatoen en
hing de snoeren breeduit in slin
gers aan de balken. Dan kwam
langzamerhand die heerlijke zoet
zure geur door het bovenhuis
trekken. Maar hoe het zij, de ge
droogde vruchten werden in blik
ken op zolder bewaard. Daar
kwamen ook de bussen met tutti
frutti, rozijnen en krenten en
pruimedanten te staan, en de
trommels met kilo's bruine bonen,
grauwe en groene erwten en lin
zen, opgedaan zodra de nieuwe
oogst werd aangekondigd.
ilder ook werden de ham-
i worsten gehangen in hun
van neteldoek. Daar hin
gen aan dikke spijkers de rissen
uien en daar stond de enorme
aardappelkist van latwerk om het
broeien te voorkomen. Hoe dik
wijls ging Grootmoeder In de
winter de zoldertrap op om de
aardappels te keren en de verse
appels en peren, die op rekken of
op oude kranten waren uitge-
Een andere voorraad stond in
de kelder. Op planken de rijen
flessen met bessen of frambozen-
sap, de potjes jam. alles keurig
toegelakt en met een datumetiket
je op de buik.
Nog eer oktober halverwege
was stonden de grijze inmaakpot-
ten op een rij: andijvie, snijbo
nen en sperciebonen in het zout.
zuurkool natuurlijk ook.
Met plankjes, doekjes en stenen
afgedekt wachtten de potten, tot
na het rijpingsproces de gretige
ijzeren vork hun inhoud van tijd
tot tijd zou doen slinken.
En niet te vergeten de pot met
pekelspek en -krabbetjes en de
ronde Keulse potten met boter,
ook stevig onder de pekel. En de
ingelegde eieren en de ijzeren
smeltpannen met hard vet
Niet overdadig
in huis klaargespeeld in de lang
zaam donkerder wordende herfst.
Het werd voller en voller in huis.
want grootmoeder sloeg ook rijst
op. havermout, meel. koffie er.
thee.
Maar van overdaad betichtte
niemand haar. integendeel, zij
voerde een normaal burgerhuis
houden. zij deed wat zij behoorde
te doen. Dat zij brandstof, petro
leum en kaarsen opsloeg, begreep
ook iedereen. Zo 'noord? het. zo
verzorgde het gezin zich sinds
jaar en dag in het koude jaar
getijde.
Was er dan geen voedsel te
krijgen in de winter? O zeker
wel, maar er kón altijd stagnatie
worden verwacht in de aanvoer
als de wegen dichtbesneeuwd en
vooral als de vaarten toegevro-
ren waren. Kwam niet vrijwel
alles over het water naar
stad en dorp?
Want wat in de stad gebeurde
aan winteropslag was zeker niet
meer dan wat het dorp deed.
Ook daar sloegen de huisvrou
wen.j zoveel als hun mogelijk
was, voor de winter op. Zelfs de
poveren, die men in die jaren
nog zoveel kende, trachtten een
wintervoorraad aan aardappelen
en ingezouten groenten te ma
ken. Hoe kon men anders de
winterdag ingaan? Wat. als de
kou het huis isoleerde als een
snorrend kacheltje van intimi
teit?
Zo stond ook mijn Grootmoe
der als kapiteinse op haar schip
en reilde en zeilde met het tij.
Zorgde altijd vooruit, keek im
mer de toekomst in. Want zo
betaamde het de goede huis
vrouw.
Zó veranderd
sindsdien
En ach. wat is e
veel veranderd! Het moet nu al
heel bar zijn. wil het wegvervoer
gestagneerd worden door net win
terweer. Van de vaart alleen han
gen we niet meer af.
Trouwens weike huisvrouw
heeft het nog nodig. legeD de win
ter zoveel voedsel op te slaan en
te verduurzamen? De veilingen
brengen de vruchten in bewaar
plaatsen. die het beter houden dan
onze zolders, boter en vet gaan
óe koelhuizen in. De industre
conserveert onze groenten, ons
fruit, onze jams en tappt-n, maakt
ons vlees, onze vis, ja hele maal
tijden houdbaar doj; ze ui bus
sen, flessen of potten te doen.
Diepvries houdt zelfs de vers
heid en de vitaminzn vrijwel ge
heel vast. we kunnen soepen en
groenten in gedroogji. vorm ko
tenwie bepaaii zou willen
kan haast alles kant en klaar
oor het opwarmen in huis krij
gen.
In de barre kou b -.hoeven onze
levensmiddelenzaken niet meer
,,nee" te verkopen we hebben
het niet meer nodig, die totale
bevoorrading. Zeker, we betalen
voor geconserveerde etenswaren
naar rato meer, dan mijn Groot
moeder vroeger voor haar voor
raadmaar we betalen de
enorme massa werk, die wij met
onze totaal andere levenswijze en
in onze beperkte woningen niet
meer voor elkaar kunnen krij
gen.
Ach, en de nichtjes en de
vriendinnetjeszij laten zich
niet meer uitnodigen om hele
dagen te komen appelsschillen.
Zij zitten op school en foei!
haar handjes zouden er zo le
lijk van worden!
Maar tochal juichen wij
nu de openheid van het gezin
toe, er is, mét die zelfverzor-
gende beslotenheid toch een
stuk romantiek en huiselijkheid
verloren gegaan
-fl.:
KERSTFEEST
DENEMARKEN
„Het Protestantisme wint in Brazilië
verheugend snel veld. Waarschijnlijk nog
meer dan in Japan, dat toch bekend staat
als het land, waar het Protestantisme on
gekend sterk groeit", zegt dr. J. J. Stam.
En hij houdt eren op met het sorteren
van de foto's, die verspreid over de tafel
liggen. „Dit is de pastorie in Sao Paulo"
en hij toont een zonnig kiekje, waarop een
riant wit huis staat afgebeeld. Twee jaar
heb ik in de Rua Bardo de Campinas 356
gewoond: de bovenverdieping appar
tement 4 zoals dat heet ij de woning
tan de Hollandse dominee.
Zoals overal in het buitenland mist men
vooral bij het naderen van de christelijke
feestdagen de echte Hollandse sfeer. Daar
bij komt nog, dat men in Brazilië slechts
een Kerstdag, oen Pinksterdag en één
Paasdag kent. Het klimaat rond Kerstmis
is zacht en de étalages in de steden wor
den om stemming op te roepen met imi
tatie-sneeuw gevuld. Dennebomen ontbre
ken en dus worden in de huizen kleine,
magere groene boompjes neergezet, die
voorzien van veel opzichtig versiersel voor
onze begrippen tenslotte alleen maar
..schreeuwlelijk" zijn. Door de straten
trekken opgetuigde reclamewagens, die
met druk lawaai het ..commerciële cir
cus" van de warenhuizen aankondigen.
Maar de Protestanten vieren deze ene
Kerstdag op eigen wijze en ontmoeten el
kaar in de kerk.
Ongeveer 50 pet. van de inheemse be
volking is nog analphabeet. Maar de aan
raking met het Christendom beïnvloedt
het beschavingspeil ten goede. Dominee
Stam geeft een voorbeeld: een Braziliaan
se arbeider is protestant geworden, heeft
lezen en schrijven geleerd en gaat tijdens
het schaftuurtje in zijn fabriek uit de Bij
bel voorlezen. Op deze simpele wijze en
op andere manieren komt men in Brazilië
in kontakt met de geopende Bijbel.
|^ET grote toewijding roert
de Julenisse in de pan
vol rijst. In zijn vuurrode muts
zit een scheur en zijn pakje is
heel wat keren opgelapt. Be
paald schoon ziet de Julenisse
er ook niet uit. Hoe kan het
anders. Hij komt regelrecht uit
de bossen en na zich eerst nog
een tijdje op een stoffige zolder
of kelder verstopt te hebben,
is hij pas te voorschijn gekomen
om zijn werk te doen.
Julenisse is arm, hij heeft eigen
lijk geen cent. Want alles wat hij
met -.verken in de bossen of huizen
heeft verdiend, is naar de arme
mensen gegaan. Geld om eens een
nieuwe broek of een mooie muts
te kopen, heeft hij dus niet. maar
daar geeft die kleine kabouter
helemaal niet om. Hij is er toch
om de mensen te helpen" Want
wat zouden ze in Denemarken tij
dens de drukke dagen voor Kerst
mis zonder de Julenisse. de kabou
ter moeten doen" Wie zou er an
ders die heerlijke rijstebrij of de
boerenkool moeten bereiden, wie
zou er de druk heen en weer ren
nende huisvrouwen moeten hei-
Kerstfeest in Denemarken, elk
jaar weer een gebeurtenis, waar
iedereen, groot of klein, naar toe
leeft. Men vraagt er zelfs el
kaar: „zie ik je aan deze kant voor hel
Kerstfeest nog?", wat toch wel uitdrukt,
dat in dit kleine Scandinavische land deze
j december hét hoogtepunt van het
vertaald zou dit Kerstlozen betekenen ki
er toch op rekenen rijstebrij en rode ko
voorgezet te krijgen.
Julehjaertet
het geld door Julchjaer-
Men komt aai
tet te verkopen,
gelijke formaten
Kerstharten
De kleine hartjes
op de mantel, de groter» T
raan op de voorruit van
llergrootste komen bijvoorbeeld in Kopen-
n voorop de tram te zitten. Al het geld
hag<
■■PBBHBHPtvèrdt
iiet
Maar daar blijft het niet bij. Zo zet elk
jaar weer een groot Deens dagblad op hel
raadhuisplein een enorme glazen kist
Daarin kan iedereen stoppen wat hij
wil. Hoe Jul men in die dagen daar in De-3a
nemarken is. blijkt wel uit een opbrengst !n
van.800.000. En daar kunnen heel wal Sc
Julelose toch feest van vieren.
Wie bijvoorbeeld als Nederlander juist tij-d
dens de Kerstdagen in dit land zou zijn,' 6
krijgt altijd wel een tip waar het het feest
?n. Anders zorgt de hotelhouder be D
het feestelijke Kerstmaal.
„Modern wonen"
de kabouter, druk
„Lille Jule"
geriefelijk", vertelt de pre
dikant en hij kijkt met plezier
prachtige balkon op de foto.
dertien
..Maar liefst
luidt al lachend het
commentaar. Dr Stam spreekt graag over
zijn werk in Brazilië Van 1966—augustus
1958 was hij er predikant van dc Ned.
Protestantse Vereniging in Sao Paulo. een
stad met drie miljoen inwoners. De kerk
was eerst in november 1955 door de ge
reformeerde predikant ds. J. C. Houtza-
fiers uit Driebergen geïnstitueerd en dus
ag hem een alleszins ..opbouwende" taak
te wachten. Om aansluiting van zoveel mo
gelijk Protestanten te bevorderen was de
belijdenis gebaseerd op de erkenning van
de Bijbel als Gods Woord en de Heidel-
berger Catechismus. Het verheugend ge
volg was. dat de oecumenische gedachte
in deze gemeente volledig in praktijk werd
gebracht Want zowel hei-vormde en ge
reformeerde gezinnen als lutherse, remon
strantse. vrije evangelische, doopsgezinde
en vrijgemaakte immigranten sloten zich
Paulo zeer prettig, zegt ds Stam en
hij vertelt over zijn zondagsschool. Bijbel
kringen. catechisatie en over de bijzonde
re trouw, waarmede men iedere zondag
weer naar het kerkje komt Dat wil wat
zeggen, aangezien de afstanden bijzonder
oost-west 32 km bedraagt.
De meeste huisbezoeken vanuit dc pas
torie staan voor de dominee dan ook ge
lijk aan een tochtje van Amsterdam naar
Zandvoort! De Nederlandse kolonie in Sao
Paulo bestaat uit 1500 mensen, van wi#
ongeveer 800 de Rooms-Katholieke gods
dienst belijden. Velen van hen zijn verbon
den aan vaderlandse concerns, die daar
vestigingen hebben Naar het oordeel van
dr Sum is het geenzins aan te bevelen
naar Sao Paulo te komen zonder relaties
Drie jaar armoede ia stellig hun deel
Of- -°.v«r da**n men eigenlijk niet spre
ken. Voor iedere Deen is de avond vóór de
Eerste Kerstdag het aller-
belangrijkst. De zondag
daar weer voor. „Lille Ju
le" (klein Kerstfeesti wordt
de boom in een apart Ra-
mertje opgetuigd. Nee,
niet met slingers of zilve
ren ballen. Men steekt er
allemaal papieren vlagge
tjes tussen de groene tak
ken. Die wit met rode vlag
getjes doen thans nog her
inneren aan de tegen
Duitsland rond 1860 verlo
ren oorlog De zo zelfstan
dige Denen weigerden nu
eenmaal die uit Duitsland
gekomen glazen kerstver
siering in hun bomen te
hangen. Nee. hun eigen
vlag moest het zijn. geen
Duitse ballen en denneap-
pels. En zo gebeurt het nu
nog.
Als de boom dan hele
maal klaar is. mogen voor
de kleine kinderen de kaar
sen heel eventjes branden,
maar dan gaat de deur dan
ook onherroepelijk op slot.
tot de Kerstavond op de
24e is .aangebroken.
Intussen heeft de huis
vrouw de heerlijke zoete
koeken en koekjes gebak
ken en is ze druk bezig ge
weest natuurlijk met de
hulp van de kabouter Ju
lenisse. die overigens nooit,
zoals bij ons Sinterklaas,
aanschouwen is i
weer is het menu
al jaren het geval i
in vlees en bloed t
maaltijd. Elk jaar
gelijk, zoals dat nt
De hoofdschotel vormt zonder twijfel de tul
band van rijst. Eerst wordt de rijst met melk
en wat vanille gekookt. Dan staat ze de hele
dag op het vuur te pruttelen om vervolgens
in een tulbandvorm te worden overgegoten als
er eerst gehakte amandelen doorheen zijn ge
roerd. Er gaat echter één hele amandel in de
ze rijstebrij. Wie zo gelukkig is hem op zijn
bord te vinden, krijgt een extra pakje van on
der de boom. Dit traditionele gerecht dateert
uit de achttiende'eeuw. toen Deense zeelui uit
de Oostaziatische landen voor het eerst rijst
meebrachten, een kostbaar voedsel toen, dat
alleen op hoogtijdagen gegeten kon worden.
Maar: dat gebeurt allemaal niet eer men
op deze speciale kerkdag naar de kerk is
geweest. Om vier uur gaan de deuren van
de Lutherse Staatskerk wijd op en nemen
allen plaats om eer thuis de kaarsen
worden aangestoken eerst te horen pre
ken van Het Grote Licht dat Kerstfeest
bracht en nog brengt. Alle winkels en be
drijven zijn dan gesloten opdat iedereen in
de gelegenheid zal zijn deze dienst bij te
wonen.
Rode kool
Voordat die heerlijke rijstebrij op tafel komt.
heeft men zich eerst aan de rode kool met
de gans te goed gedaan. Als alles op is
en de tafel afgeruimd, worden de kaar
sen ontstoken en de pakjes uitgedeeld Een
rondedans om de boom zet een avond in.
waarnaar ieder Deen eigenlijk het hele jaar
met verlangen uitziet. Niets is erger voor een
Deense man of vrouw dan dit feest niet in
eigen land te kunnen meemaken.
Wat ook bijzonder erg wordt gevonden,
is het feit. dat heel wat mensen zo'n Kerst
feest niet kunnen vieren. Wie in die dagen
echter tot de Julelp6e behoort tletterlyk
Kerstfeest in Denemarkenwie het ee«
maal heeft meegemaakt, verlangt er
weer naar terug. Dit hoorden wij allemaal
van Dick Luiting, een Alkmaardcr, die ech
ter een soort Deens hart schijnt te bezit
ten. Hij vertelt graag over het land. zoali
hij ook deed toen bij „Modern Wonen"
de Korte Lijnbaan te Rotterdam een
toonstelling werd geopend. De bezoeken
kunnen hier kennis maken met een kern
van Deense meubelen én wat bijzonder
aardig is tegelijkertijd een indruk krij
gen van de Deense Kerstgebruiken,
vrouw Karen van Traa-Ellen. een Deense,
die al veertig jaar in ons land woont, wai
in haar openingswoord met recht trots op d<
zo mooie meubels uit haar geboorteland.
..Wij moeten beide, om ons als klein land U
kunnen handhaven met iets speciaals komen.
Van Europa is Rotterdam de grootste
ven. van Europa maken Denen de mooisU
meubels", meende ze.
De gilden
En die trots wordt begrijpelijk indien met
iets over het Deense vakmanschap hooit
In dit destijds niet door Napoleon bezetti
land. bestaan nog steeds de gilden, ook
het meubelvak Men kent er sinds ee
de Snedker-mester. ofwel de meester-meubel-
maker, die slechts éénmaal in zijn leven eet
proef van bekwaamheid mag afleggen om
deze titel te kunnen voeren. In r
menwerking met architecten, aan
leen het ontwerpen, dus niet het
digen. is toegestaan, maakt hij zijn stoelen,
kasten en tafels.
Dat wij in Holland over 't algemeen
van die Scandinavische meubels zijn ge
charmeerd. komt niet alleen door hun stijl
maar zeker ook door de houtsoort en de
warmgetinte wollen stoffen. Deze meubels
gemaakt uit veelal mooie houtsoorten, zijn
juist door dit gevlamde hout. warm
kleur. En wij Nederlanders blijken nu t
maal van dit warme interieur te houden.
Julenisse
Wie vóór dinsdag 6 januari een kijkje
zou nemen in „Modern Wonen" moet eeeu
een stoel met extra aandacht bekijken. Me
nigmaal zal men ergens onder de zitting de
naam tegenkomen van de meester-meu-
beimaker én de ontwerper. Hans Wegener,
mum Winkels. Svend A. Madsen of Finn
Juhl. Dat zal hij er zien staan als blijk
verantwoorde vormgeving en goed vakman
schap. Zo'n bezichtiging is zeker de moei
te waard, terwijl men daarnaast kan ken
nis maken met de Julenisse. de kabouter,
die voor de etalage trots in een grote pan
zijn rijst aan het roeren is Want juist in
i- gd JuJenisse toch
ANK HOVINGH
