Leidse synagoge bestaat
honderd jaar
BOURJOIS
Sr
Badminton en basketball zijn
nog vrij onbekende sporten
O"
ANES
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1958
Onttakeling door Duitsers overleefd
Maar feest wordt getemperd
bij de herinnering aan vijf
jaren onbeschrijfelijk leed
"WAANNEER op de laatste zondagmiddag van november 1958 in de syna-
goge aan het Levendaal de vele autoriteiten, vertegenwoordigers van
Kerken en leden van de Israëlitische Gemeente in Leiden, gaan staan bij
het opengaan van de heilige ark met de wetsrollen, als inleiding op de bij
bijzondere gelegenheden gebruikelijke Hebreeuwse gebeden voor Israël en
het Koninklijke Huis, dan sluit deze gebedenreeks niet alleen de feest-
1 liturgie af bij de herdenking van het honderdjarige bestaan van de syna-
goge in zijn huidige vorm, maar zullen de gedachten van allen ook uitgaan
naar de 195 Leidse burgers, die tussen 1940 en 1945 door de bezetter werden
weggevoerd en omgebracht, alleen omdat zij behoorden tot het volk, dat
God heeft uitverkoren. Het wordt feest voor de Leidse Israëlitische ge-
i meenschap, maar de vreselijke namen van Theresiënstadt en Auschwitz zul-
len boven de gesprekken van de receptiegangers heenklinken en in de
herdenkingsdienst zal het beeld in de herinnering terugkomen van die on-
i vergetelijke zomeravond in 1942 toen de Duitsers, met behulp van Neder-
I landers, het Joodse weeshuis leegroofden. Ouderloze Joodse kinderen, on-
wetend en slaperig, verdwenen uit Leiden, zonder er ooit terug te komen.
1 Zij zullen op die middag zeventig getuigen zijn van het leed, dat de Euro
peaan over de Joden bracht.
j;- - jswv/t*
p-1-" x
Onder leraar Hyman Mozes en voor
zanger Mozes Hartog bloeide de Ge
meente spoedig weer als vóór de
I ramp. In 1857 ging men serieus den-
ken over een nieuwe synagoge, die
op dezelfde plaats zou staan als de
vorige.
Op 27 juni van het volgende jaar werd
de eerste steen gelegd, terwijl een koor
van de beroemde dirigent Berlijn de
plechtigheid luister bijzette. Niemand
kon toen vermoeden welk een vreselijk
lot de kleinkinderen van de toenmalige
Joodse Gemeente zou overkomen. De 70
Joodse gezinnen, die in 1939 vredig leef
den binnen Leiden en waarvan vele le
den het tot vooraanstaande posten in
verenigingen en instellingen hadden ge
bracht, hebben hun gruwelijke tol aan de
oorlog van Hitier moeten betalen.
Ondergedoken
De Joden in Leiden dachten niet al
leen aan lijfsbehoud, toen de po
groms in 1942 met de grootste mo
gelijke heftigheid Nederland beroer
den. De diensten in de synagoge
kort na het beëindigen van de oorlog in
Nederland al stopgezet. Maar de uit re
ligieus oogpunt kostbare inventaris
voor een groot deel in veilige handen. De
wetsrollen wenden van de speciale
ment ontdaan en vonden een plaatsje in
bet gemeente-archief. De voorhangen
van de ark werden in het huis van r
Burgersdijk verstopt. De luchter was
door de voorganger gedemonteerd en
een kast gezet. Toen de eerste Joden
de bevrijding hun onttakelde gebouw
i zagen, stonden de onderdelen nog on
aangeroerd in de kast.
Geleideljjkaan verdwenen de Jo
den uit Leiden. Vele boeken hebben
na de bevrijding het grote leed be-
schreven, dat In vijf jaar het aantal
Europese Joden met 6.000.000 ver
minderde. Bij de miljoenen, die in de
j Vemichtungslager werden vermoord.
er bijna tweehonderd, die in Leiden
op de school aan het Levendaal de
wet en de profeten hadden geleerd.
Het drama van de Joodse wezen kan
Het zijn werkelijk niet alleen de Duit
sers geweest, die hun woede koelden op
de afstammelingen van Abraham. In
1 1714 vestigde zich de eerste Jood binnen
de Leidse stadsgrenzen en reeds in 1733
i was de magistraat van Leiden zo bang
voor de Joden, dat hij een resolutie uit-
vaardigde die aan Joden zonder het Leid- j
se burgerrecht verbood zich in deze stad
te vestigen. Vier jaar later verbood het
Zo langzamerhand is men er in Leiden
>an gewend geraakt, de gevel van de sy-
lagoge aan het Levendaal achter palen
:n planken te zien. Hoewel Monumen
tenzorg zich over het gebouw heeft ont
fermd, kan de restauratie voorlopig niet
worden voltooid. Vooral de stenen
een probleem, want wil men de ste-
voor de restauratie gebruiken
ook in 1858 had, dan zijn de kosten
hoog en is de aanschaf moeilijk.
stadsbestuur alle vestiging van Joden in
Leiden. Vooral de gilden waren hevig
gekant tegen de Joden. Hun bleef dus
liets anders over dan de handel. De ge
dachte als zou de Jood geen goede
bacht&man zijn, is dus terug te voerer
de gilden, dde het handwerk de Is
raëliet verboden. Overigens heeft dt
staat Israël in de eerste tien jaren var
zijn bestaan wel getoond, welk eer
pioniersarbeid de Jood kan verzetten.
Ondanks alle tegenslag in de loop der
•uwen heeft de Leidse synagoge aai
Levendaal zöch kunnen handhaven. Noch
de verwoesting van het kruitschip, noch
de Duitse furie heeft de steen kunnen
ietagen met het opschrift: De heer
lijkheid van dit laatste huis zal groter
worden dan die van het eerste, zegt de
Here der Heirscharen (Haggal 2 9
Verwoest
In 1723 kocht Aaron van Praagh voor
280 gulden een huis aan het Levendaal.
Acht jaar later werd de pui veranderd.
De toeneming van de Israëlitische ge
meenschap maakte een grote synagoge
noodzakelijk. In 1762 werd het gebouw
gesloopt en binnen een half jaar stond
ïn nieuw godshuis met consistorieka-
ier en ritueel bad.
Hoe moeilijk het deze burgers ook
het eind van de achttiende eeuw werd
gemaakt, blijkt wel uit het besluit
het stadsbestuur (op verzoek van
hoedemakersgilde) waarbij Joden werd
verboden nieuwe hoeden te maken of te
verkopen. Zij mochten alleen tweede-
handshoeden verkopen.
Bij de ramp op maandagmiddag
januari 1807, toen een deel van de Leidse
binnenstad door het ontploffende kruit
schip werd verwoest, is de synagoge
bijna onherstelbaar beschadigd en
Joodse school totaal vernield.
Ook de Joodse Gemeente verloor
enkele van haar trouwste leden,
onder wie de familie van school
meester D. Hagens. Opperrabbijn
Samuel Berenstein riep alle gelovi
gen in zijn ressort op de Leidenaars
te helpen. Men neemt aan, dat ook
Lodewijk Napoleon zich bij het her
stel van de schade aan de synagoge
financieel niet onbetuigd heeft ge
laten. Met zijn zoon, keizer Napoleon
III, heeft men in de opbouwdagen
via baron Rotschild contact gehad.
geen enkele toeschouwer vergeten.
Zo hevig had de Duitse klauw toege
slagen, dat men er tot nu toe niet
(oe is gekomen een eigen Gemeente
te formeren. De Gemeente valt valt
onder het rabbinaat Den Haag.
Toen de ochtend daagde na deze zwaï
te nacht over Europa, was het interieur
van de synagoge een grote leegte,
lagen de kapotgeslagen wanden er
vernielde bankenhout macaber afstaken.
Zo erg was de ontreddering, dat de
ste dienst in de Stadsgehoorzaal n
worden gehouden. De woorden van Asaf,
die zo dikwijls gedachtenloos werden uit
gesproken, kregen in die eerste dienst
wel een heel bijzondere klank: „O God,
heidenen zijn in Uw erfenis gekomen
Zij hebben de tempel van Uw heiligheid
verontreinigd, zij hebben Jeruzalem tot
steenhopen gesteld." En bij het tweede
vers van diezelfde 79-ste Psalm kwam
het leed van die honderdduizenden Ne
derlanders terug, die hun vaderland aar
„de lauwe westerstranden" (Da Costa)
niet meer terugzagen: „Zij hebben de
dode lichamen van Uw knechten aai
gevogelte des hemels tot spijs gegeven;
er was niemand, die hen begroef."
Bruiloft
In april 1946 sloeg voor de eerste maal
na de bevrijding een wijnglas kapot op de
vloer van de synagoge. Voor het
was er weer een bruiloft en
de bruiloftsgangers genoegen
klapstoeltjes, toch betekende deze dag
nieuw leven in de Gemeente. Volgens
oud gebruik herinnerde de dissonant
van brekend glas op deze dag-met-al
leen-maar-vreugde aan de ondergang var
de tempel in Jeruzalem.
Voor de Leidse Gemeente was het te
vens een geluid dat herinnerde aan eer
verwoeste, maar herstelde synagoge.
De kerkelijke gemeenschap begon
met een eigen voorganger, die de Joodse
kinderen hun moedertaal leerde. De heer
B. Cohen .had de zware taak voorganger
V. E. Bloemkoper te vervangen, die als
één der eersten door Duitse bajonetten
in een vrachtwagen was geduwd.
stond op dezelfde plaats, waar gedurende
33 jaren de heer H. I. Cohen had gestaan
en waar mannen als Itallie, Groen en
Seijffers de Gemeente in gebed en
Schriftlezing waren voorgegaan.
,Ik verblijd mij in degenen, die tot mij
zeggen: wij zullen in het huis des Heren
gaan" Dit zullen de inleidende woorden
zijn, die 30 november in de herdenkings
dienst door rabbi Seijffers worden gele-
Opperrabbijn Rodrigues Pereira zal
de feestrede houden. Rituele gebeden:
Mincha (middaggebed), Ngoleenoe (slot
gebed) en Jikdal (slotzang) omlijsten deze
speciale eredienst.
Aan het einde van de dienst gaan
als bij hoge uitzondering de deuren
van de ark open en, met de wetsrol
len voor ogen, zal men de gebeden
voor Israël en het Koninklijk Huis
opzenden. Daarna begint een receptie
in de Hartog-Schnitzlerzaal. De voor
zitter van de Gemeente, prof. dr. L.
Kukenheim, als Alkmaarder in de
oorlog in Leiden ondergedoken, zal
van velen gelukwensen in ontvangst
hebben te nemen. Want misschien
het enige goede, dat de laatste oor
log bewerkte, is het naderbij komen
van de Joodse medeburgers.
GEMEENTE LEIDEN
(flfiriël* puhliknli
Gesloten verklaring
Burgemeester en Wethouders i
Lei
den brengen ter openbare kennis, dat de
2e Gortestraat, voorzover gelegen tus
sen de KrHaierstraat en de Rijnstraat,
alsmede de Oranjegracht, westzijde,
voorzover gelegen tussen de Oosterkerk
straat en de Zuidsingel, met ingang van
24 november 1958 voor de duur der be-
stratingswerken aldaar zijn afgesloten
voor het verkeer met alle voertuigen,
rij- en trekdieren en vee, in beide rich
tingen.
Afsluiting Zoeterwoudsc singel
Burgemeester en Wethouders van Lei
den brengen ter openbare kennis, dat het
vaarwater de Zoeterwoudse Singel, voor-
zover gelegen tussen de Jan van Hout-
brug en de Koepoortsbrug, van 24 no
vember tot en met 8 december 1958 is
afgesloten voor alle scheepvaartverkeer.
Avondje uit in vakantiesfeer
Vogelenwijk vierde vrolijk
koperen speeltuinfeest
gisteravond het koperen jubileum van de speeltuinvereniging gevierd.
Het is een gezellige avond geworden met weinig woorden en veel muziek.
Sempre Avanti's Jong en Jolig bracht er de vakantiestemming in. Tevoren
had de voorzitter van de Leidse bond van Speeltuinverenigingen, de heer
P. Flippo, de felicitaties van de bond overgebracht en een attentie aange
boden. De leiding van de feestavond was in handen van de heer P. A. van
Delft, voorzitter van de speeltuinvereniging.
De heer Van Delft wékte in zijn begroe
tingswoord de leden op om de ledenver
gaderingen trouw te bezoeken. Hij hoopte,
dat er geen vergeefs beroep op de be
woners van de vogelstraten wordt gedaan,
wanneer de speeltuin hulp nodig heeft.
De voorzitter prees het damescomité, dat
veel voor de jeudg doet en alles in het
werk stelt om de zomervakantie in de
speeltuin zo afwisselend en aardig moge
tijk te doen verlopen.
De heer Flippo noemde de speeltuin van
de Vogelenwijk de enige speelplaats in
Leiden, die met recht de naam „tuin"
draagt. Het is een speeltuin in landelijke
omgeving en hij heeft een prachtige gras
mat. De brug en de glijbaan zorgen even
eens voor het nodige vertier. Hij be
nadrukte nogmaals het doel van elke
speeltuinvereniging: de jeugd onder toe
zicht gepaste ontspanning geven.
De heer Flippo kwam niet met de af-
cezaagde enveloppe-met-inhoud. Hü bood
de voorzitter een taart aan, met de be
paling, dat deze terstond zou worden ver
loot voor versteviging van de kas.
Namens het damescomité gaf mevrouw
M. OuwerslootSiera aan het bestuur een
album, dat 1214 jaar geschiedenis van de
Vogelenwijk in foto's vertelt. Het enige
vrouwelijke bestuurslid kreeg bloemen.
Vakantie
De feestavond werd verder in vakantie
stemming doorgebracht. Jong en Jolig
kwam met een afwisselend, beschaafd en
populair programma. Uit het applaus
bleek wel, dat het bestuur met dit ensem
ble een goede greep had gedaan. De vro
lijke muziek uit Tirol, 't Rheinland, Frank
rijk, Italië, Engeland en de Weense hoofd
stad werd vlot en vaardig over het voet
licht gebracht. Wim Brugman zong vele
Zo zag het Interieur van de synagoge
er uit na de bevrijding in 1945. De heilige
plaats van de Leidse Joden was geplun
derd en vernield. De weinige Israëlieten,
die de pogroms hadden overleefd, niet in
het minst door de met levensgevaar ver
leende hulp van andere Nederlanders,
en die, zonder hun ereschild, de David
ster, in de lege ruimte stonden, zfjn niet
b(j de pakken gaan neerzitten. De „heer
lijkheid" van de nu honderdjarige syna
goge is groter dan die van vóór de oor
log. Maar de Gemeente treurt om velen,
aan wie de laatste herinnering een ge
censureerd briefje is uit Westerbork,
Auschwitz, Sobibor of de Poolse mijn
streek. Triomf en tragiek zullen bij het
eeuwfeest op 30 november samengaan.
liedjes, waarvan De Orgelman wel het
meeste succes had. Ook De Boerinnetjes
kreeg veel bijval- Nel de Vries en Gerard
Koolhaas lieten zich in zuidelijke wijsji
horen. Wim van Ark maakte er een vrolijk
praatje bij, zodat Koos Kukler en zijn
groep even op verhaal konden komen.
Vóór de pauze namen twee „Vogelen-
wijkers" de dirigeerstok over en dat wer
den zeker niet de minst geslaagde num-
In de pauze werden enkele cadeaus ver
loot en kon men vele huishoudelijke arti
kelen bij de stands van het damescomité
kopen. Deze verkoop werd opgeluisterd
met muziek van de gebr. Busch, die in de
Vogelenwijk wonen-
PARFUM
EAU DE COLOGNE
POUDRE
CREMES
SATIN FINISH
PARFUMS
PARIS
Demonstralie in stadsgehoorzaal
NDER VRIJ GROTE BELANGSTELLING, vooral van de «Ijde van de jeugd,
'erd gisteravond een demonstratie gegeven In de Stadsgehoorzaal. Het betrof
hier twee sporten, die pas na de oorlog op volle toeren z(jn gaan draaien, maar die
ln Leiden praktisch niet worden beoerend: basketball en badminton. De Leidse
Sportstichting met haar altijd actieve voorzitter, de heer J. C. F. Coers, was er in
geslaagd om voor deze avond te beschikken over vele prominenten. Alleen de naam
al van ex-wereldkampioen F. Sonneville, die gisteravond voortreffelijk badminton
liet zien, was een waarborg voor het welslagen van deze avond.
De heer Coers, die de avond inleidde,
dankte allereerst de bonden voor hun me
dewerking. Hij wees erop, dat het tot een
van de taken van de Sportstichting be
hoort om deze onbekende sporten te in
troduceren. Zowel bij badminton als bij
basketball werd commentaar geleverd,
wat vooral bij deze laatste sport voor
oudsiders onontbeerlijk is.
Sonneville speelde eerst samen met
mej. F. Quist tegen de gebroeders De Wit.
Het bleek dat zijn partner een blok was
aan het been van de ex-wereldkampioen,
want toen Sonneville in de tweede partij
het alleen opnam tegen de gebroeders
De Wit kwam hij pas goed op gang. Toch
kon men in de eerste partij van goed bad
minton genieten. Nadat Rol en Ru de Wit
de eerste set op hun naam hadden ge
bracht wonnen mej. Quist en Sonneville
de tweede set. De uitslagen in cijfers luid
den: 15--12, 15—8.
Toen kwam Sonneville alleen. Hij zorg
de met zijn bliksemsnelle smashes voor
veel sensatie. Vooral toen het er bij een
1414 gelijke stand om ging, wie het
eerst drie games
U hebt 'n heel verlanglijstje, zet er gerust die éne
wensdroom bij... 'n bontmantel, de grootste surprise.
En... er zijn vijf gegronde redenen om uw
bontmantel bij Lampe te kopen:
ervaring speelt bij bont de hoofdrol.
Lampe heeft een 100-jarige bontervaring!
er is bont en bont. Deskundige voorlichting
is bij Lampe gegarandeerd.
Lampe brengt uitsluitend nieuw bont (vers materiaal!).
de grootste keuze in nieuwe modellen,
alle maten en...
de prijs zal u erg meevallen.
Ga maar kijken bij
Benoemingen voor Leidse
universiteit
Bij beschikking van de minister van
onderwijs, kunsten en wetenschappen is
aan mej. H. Nieboer, hoofd van de afde
lingen middelbare meisjesschool en hogere
burgerschool voor meisjes van het Rijn
lands lyceum te Wassenaar, opdracht ver
leend om van 15 september 1958 tot we-
deropzeggeos in de faculteit der letteren
en wijsbegeerte aan de rijksuniversiteit
te Leiden onderwijs te geven in de didac
tiek en methodiek van het Engels.
Bij do beschikking van de minister
onderwijs zijn benoemd aan de Leidse
universiteit: alsnog voor het tijdvak van
16 aug. 1958 tot en met 15 aug. 1959 tot
wetenschappelijk hoofdambtenaar bij de
sterrenwacht prof. dr. G. B. van Albada;
voor het tijdvak van 1 december 1956 tot
en met 30 nov. 1959 tot wetenschappelijk
hoofdambtenaar voor de radiologie de
heer H. Verboef. arts, thans hoof da ssi tent;
voor het tijdvak van 1 okt 1958 tot en
30 sepL 1959 tot wetenschappelijk hoofd
ambtenaar voor de keel-, neus- en
heelkunde dr. H. Varokamp; voor het tijd
vak van 1 sepl. 1958 tot en met 31 aug.
1959 tot wetenschappelijk ambtenaar eer
ste klasse voor de microbiologie d« heer
|J. Versteeg, arte.
Vereniging lol ij»heetrij<ling
te Leiden
Onder voorzitterschap van de heer N
Parlevliet Jr. werd in hotel „Central"
de jaarlijkse algemene ledenvergadering
gehouden van de Vereniging tot IJsbe-
strijding. Na voorlezing van de notulen
bracht de secretaris-penningmeester, de
heer T. C. Sonnenberg, verslag uit over
het afgelopen jaar. De vergadering ver
nam met voldoening dat het ledental on
veranderd was gebleven en dc contri-
butiebetalingen geen achterstand ver
toonden. Dank zij de zachte winter werd
het boekjaar afgesloten met een batig
saldo van f 2437,13 tegenover f 1671,64
vorig jaar. De heer Parlevliet werd als
voorzitter herkozen.
Ten slotte werd het werkfonds voor
1958/1959 ingesteld en besloten de mi
nimum-contributie te handhaven.
(Adverteniu
voor KOLEN en OLIE
halen. Sonneville
de meeste adem te beschik-
met 17—16.
bleek i
ken t
Wij zouden de ex-wereldkampioen te
kort doen door alleen te wijzen op zijn
uithoudingsvermogen. Ook zijn techniek
was verbluffend en het is dan ook niet te
verwonderen, dat zijn naam ver over de
gienzen bekend is.
Grote zaal nodig
De basketball wordt beoefend door
twee teams van 12 spelers, waarvan
er vijf tegelijkertijd in het veld staan.
Het is een sport, die zeer veel trai
ning eist en buitengewone concen
tratie, omdat alles wat gebeurt, een
kwestie is van seconden. In enkele
grote steden wordt in competities ge
speeld. Tweehandigheid bij deze
sport is van groot belang, want het
gaat vooral om het stuiteren met de
bal. Het feit, dat niet veel Neder
landers dit kunnen, bewijst, dat deze
sport in ons land nog in de kinder
schoenen staat.
Ook een grote zaal is nodig. Gister
avond bleek de stadsgehoorzaal te klein
om deze sport te beoefenen. Misschien zou
in de toekomst de ruimte van de nog te
bouwen veemarkthallen gebruikt kunnen
worden. Argus was de ploeg die de la
kens uitdeelde in de stadsgehoorzaal. Met
in haar gelederen de international Melis
werd aangetoond dat deze ploeg al een
behoorlijk eind in de goede richting komt.
Bazaar voor clubhuis van
Zuiderkwartier
Voor de afbouw van het clubhuis van
de speeltuinvereniging „Zuiderkwartier"
dait in de afgelopen zomer op de tuin
werd geplaatst, wordt op het ogenblik
een bazaar gehouden, die gisteravond om
r werd geopend. Men deelde ons mee,
dat de afbouw bestaat in het schilderen,
het aanleggen van de elektrische insta I-
en (wat meer tot de inrichting be
hoort) bert leggen van de vloerbedekking.
>azsar is geopend tot vanavond 11
HIJ wordt gehouden in het clubhui*
op de tuin aan de Anjelierstraat.
Zie vervolg atadnnieuiva
Zie pagina 4 en 6
