Liefdessmart
Venetië
pwilX'jSj!
T
HET MES
Mensen onderweg
I
ien,M>e
EXPOSITIE VAN 36 LANDEN
DE PRAESTANT
Cultureel
venster
Q bij JOHANNES BRAHMS
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 2 AUGUSTUS 1958
RUSLAND VERTOONT BURGERLIJKE ROMANTIEK
VOOR de negen en twintig
ste maal wordt deze zomer
in de Giardini Pubblici, het
stadspark van Venetië, de Biën
nale van moderne beeldende
kunst gehouden. Deze tentoon
stelling is in 1895 voor het eerst
gehouden met 15 deelnemen
de landen. Toen zij na enkele
jaren onderbreking in 1948
werd hervat, waren er weer
15 deelnemers. Thans zijn er 36.
De meeste deelnemende lariden
hebben hier een permanent
paviljoen. Het Nederlandse is
in 1954 gebouwd door de.
Utrechtse architect G. Th. Riet
veld.
De Biennale omvat drie afde
lingen schilderkunst, beeldhouw
kunst en grafische kunst. Voor elk
van deze afdelingen is een eerste
en een tweede hoofdprijs beschik
baar. terwijl er ook nog verschil
lende andere prijzen worden toe
gekend. o a. voor kunstenaars be
neden 45 jaar. Bovendien waren
er dit jaar voor het eerst prij
zen voor moderne religieuze kunst
afkomstig van een speciaal hier
voor ingesteld internationaal Insti
tuut
Ieder land draagt de inrichting
van zijn paviljoen op aan een com
missaris. die de verantwoording
voor de presentatie van de geëxpo
seerde kunstwerken heeft. Voor
ons land was dit ook nu weer prof.
dr. A. M. Hammacher.
In het fraaie paviljoen van Riet- •vcuc'
veld heeft hij de Nederlandse in- Pri|StOekenning
zending op een zizi.zkvoUe wijze W1J ki,nncn „iet uitvoerig op de
gerangschikt. De Nederlandse n
schilderkunst is slechts door twee v«dere inzendingen ingaan. Ook
op de toekenning van dc prij-
tweede plan, en Tolstoi? waarop wij direct fi-
die voor beeld- guren als Porfirus Petrowitsj,
houwkunst naar Rasirolnikof, of de oude Karama-
Mastroianni. zulks zot met zijn zonen herkennen,
it passering v
En ten slotte beeldhouwwerk,
gevoelig en teer: kinderen die al
hun aandacht besteden aan het
bouwen van een kasteel van zand.
een kleuter, die zich bang maakt
voor een grote vlinder/ die is
neergestreken op zijn knie.
Wij willen misschien niet zo ver
die Saan a's die criticus, die hier
Mastróiami, anders heeft gezien dan de
Antoine Pevsi
de centrale figuur
van de Franse
inzending.
Vooral de be
kroning van Li-
cini heeft veel
kritiek uitgelokt.
V
V 1^0» v'
Schilderij van Gec
irges Braque, getiteld „Gitaur met fruit", le
n op de Biennale te Venetië
DE JONGEN
MET
die ten slotte
belangrijke 11-
zijn plastiek in
de hal van het
station te Rotter-
De eerste prijs
voor grafische
kunst ging naar
de Braziliaanse
Faya Ostrower,
de tweede moest
al. Maar in ieder geval
geen socialistische realiteit,
romantiek, burgerlijke r
dit
Er zou na een rondgang over de
Biennale veel meer kunnen worden
gezegd Madr wij hebben niet
meer willen geven dan enkele in
drukken i
De beeldhouwe
Giorgi it in Vet
uoordigd door d,
Giorgio de
beeld
werk van Toon Kelder. Carel Vis
ser. Charlotte van Pallandt en en
kele anderen.
kele internationaal erkende des
kundigen. maar door een stem-
Bescheiden keuze minf in een vergadering van alle
Wij kunnen hier natuurlijk geen Commissarissen al of niet des-
volledig overzicht geven van al- kundig Wel dient nog te worden
les^. wat deze zomer op dc Bien- vermeld dat altijd één van de bei-
Een bezoek van
een enkele dag
leent zich trou
wens ook be
zwaarlijk voor
een bezichtiging
van 36 pavil
joens. die in een
groot stadspark
gegroepeerd zijn.
Men moet dus
ken
keuze. En
die keuze geven wjj dan hier de hoofdprijzen in
een enkele indruk
Allereerst dan ons eigen land.
Het paviljoen van Rietveld, dat
r de derde maal onze expo-
Zo ging deze keer de eerste prijs
oor schilderkunst naar Osvaldo
herbergt, doet het goed tn dc- Licini, naar het oordeel van vele lustraties
omgeving. En wat meer zegt. deskundigen een figuur van het Dortcjewskl
zeggen
Sowjet Rusland, dat thans
tweede maal na de oorlog weer
aanwezig is. Het betitelt zijn in
zending met de naam socialistisch
realisme.
Met verwondering wandelen wij
het buitenland zeker door het Russische paviljoen en
zoeken tevergeefs èn naar realis
me èn naar socialisme
In de afdeling
schilderkunst staan
wij voor enkele
doeken, die impo
neren door hun
enorme afmetin
gen. Wij eien een
paar taferelen uit
het moderne ar
beidsleven; een
collectieve boerde
rij. een gebouw ir.
aanbouw, het bou
wen van een brug.
dit alles met een
opvallend groot
aantal werkende
dan komen histo
rische taferelen,
compleet met ko
zakken en moe-
jiks, zoals wij die
kennen uit de vo
rige eeuw. Alleen
de traditionele
slede met Daardon
die achtervolgd
•wordt door een
troeo hongerige
wolven, ontbreekt.
Dan staan wij
plotseling vooreen
seri" tekeningen
misschien be-
doe'd als boekil-
Toch zijn wij dankbaar voor dit
bezoek, omdat ondanks alle fou
ten in de organisatie en in de be
oordeling, hier dan toch maar
iedere twee jaar een ernstige po
ging wordt gedaan Om de mo
derne kunst de plaats te geven,
Ten slotte wil- die haar in het geheel van gnze
len wij nog iets cultuur toekomt,
één inzending, die van
PROF. DR. IR. H. G. VAN
BEUSEKOM
Het julinummer van het drie
maandelijkse tijdschrift voor
orgelcultuur in de Nederlan
den ,,De Praestant" (Uitg. Ab
dij Tongerloo, Antwerpen) be
vat een kort maar zeer leerzaam
en interessant artikel van dr.
vluchtig bezoek, j. Robijns uit Meldert over de
nde-eeuwse organist-compo
nist Abraham van den Kerck-
hoven, die eens verbonden was
aan de Kon. Kapel te Brussel.
stukken wordt in dit artikel aan
gegeven. En als muziekbijlage
treft men dit keer aan vier Ver-
setten op de le toon van Abraham
van den Kerckhoven. Verder be
vat het blad beschrijvingen over
het orgel in Steinfeld, de orgels
in de St. Romboutskerk te Me-
chelen en het orgel in de O.L.
Vrouwekerk te Kortrijk.
NOVELLEN DIE NIETS BEOGEN
REMCO CAMPERT (geb. 1929) is bekend als een van
de begaafdste experimentele dichters. Bij de uitgeverij
De Bezige Bij te Amsterdam is nu van zijn hand een bundel
verhalen verschenen, waarvan „De jongen met het mes"
tevens de titel voor het geheel aan de hand heeft gedaan,
voor sommigen zal het een verademing zijn te bemerken
dat Campert gewoon, begrijpelijk Nederlands kan schrijven
en dat hij daarbij blijk geeft van dezelfde originaliteit, die
zijn gedichten voor velen moeilijk maakt, maar die in zijn
proza tot voor ieder duidelijk controleerbare literaire resul
taten leidt.
Men vergisse zich echter niet:
ook door dit prozawerk loopt een
irrationele ader. Deze ïrrationalis-
tische inslag hangt samen met een
zekere voorkeurloosheid, een op
zichzelf sympathiek gebrek aan
eerzucht, maar ook met een zeke
re indifferentie nihilisme is
misschien een te sterk woord
die maken dat deze novellen ner
gens heen willen, niets beogen,
zelfs geen grondvragen opwerpen
of ergens naar zoeken.
De auteur ..schrijft maar wat"
en de tegenwoordig zo onmisbare
sexuele close-ups moeten dan
maar voor het overige zorgen. Ty
perend voor deze indifferentie is
de Brief aan Z.", waarin overi
gens de sexuele peper ontbreekt
jje auteur het dichtst
Russische
inzending
Uit dit artikel valt op te ma
ken, dat Van den Kerckhoven.
wiens geboorte- en sterfdata in ve- -
le encyclopedieën als onbekend - Hennie Schouten geelt
worden opgegeven, op 2 mei 1627 orgelplaten van de Aeolian Skin-
gedoopt is in de St. Crftharinakerk ner Company uit Amerika,
te Brussel. In de eerste dagen van Bij de bespreking van Vallas
1702 moet hij zijn gestorven te boek La yéritable histoire de Cé-
Brussel. daar er op 9 januari
dat jaar
In de rubriek ..Hedendaagse nadert tot zoiets als nadenken
kunstenaars" wordt dit keer de
aandacht gevestigd op de organist
en componist Leo de la Haye uit
Bottrop. Naast het vele orgel-
nieuws trekicen bovendien vooral gezegd daaronder,
de aandacht de besprekingen, die - - - --
,J)e jongi
Franck" wordt vergeten dat
dezelfde kerk (waar de Duitse en de Franse orgel-
Van den Kerckhoven 53 jaar lang school hemelsbreed verschillen en
organist was» voor hem ..organist dat de constructie van Franck's
der selver kereke" een lijkdienst orgelwerken alle aanleiding geeft
wordt opgedragen. tot de conclusies van Vallas
Ook de muzikale waarde van zijn wordt over het hoofd gezien.
daartussen, of beter
mijn
kelder, ook al 1900, de bleke
teringlijder met de blauwe put
ten onder zijn ogen, de brood
magere, blonde dichter met zijn
vuile haar tot over de vette woonte hebben om zichzelf op I
kraag van zijn versleten jasje, te blazen, en toen hij merkte I
stervend voor zijn kunst, al daar de energie en ook de wil I
heeft hij het schrijven al jaren niet voor te hebben, en hij
geleden opgegeven, toen hij zag, bovendien tot het besef was ge-
VaÏÏas.^Dat hoe de letterkundige vijver komen, dat zijn talent zo mager
de kikkers de zonderlinge ge- was als een oude boterham met
EEN LIFT BRACHT HAAR TOT BEZINNING
NIEUWE ROMAN VAN AART ROMIJN
Negatief
het leent nch bijzonder
op een verantwoorde wijze ex
poseren van het beste wat Neder
land op het gebied van de moder
ne kunst heeft te bieden. Hiervan
heeft prof. Hammacher op bekwa
me wijze gebruik gemaakt De
Nederlandse inzending wordt dan
ook door de pers zeer gunstig be
oordeeld.
Wat Gerrit Benner betreft, deze
behoort niet~lot de jongeren. Hij
is thans 61 jaar, hij heeft nooit
de Academie bezocht, maar zich
zelf gevormd in de stilte van het
Friese land Eerst in 19M is hij
naar Amsterdam verhuisd.
Benner is de man van de ge
wone dingen: huizen en bomen,
koeien en weiden, wolken en wa
ter. de heide ën de zee Critici
hebben zijn werk kinderlijk ge
noemd en wij moeten dit in deze
zin verstaan, dat zijn werk iedere
opzettelijkheid mist. Kleuren en
vormen ontstaan bij hem zonder
omhaal, zonder dat hij naar virtuo
siteit -zoekt of een eigen stijl na
streeft. Vanuit da' klimaat werd
Benner ook ten slotte herkend.
1 onlangs ia een radio-uitzending
******4-#
roman gaat hij niet
over één,nacht ijs. noch bij de
tekening van het psychologisch
portret zijner personen, noch
bij de schildering van het mi
lieu. Het is alles behoedzaam
en met overleg op het papier
gezet. Zijn werkmethode is ern
stig. Luidruchtigheid, laat
staan oppervlakkigheid of non
chalance is hem volkomen
vreemd. Verwacht ook geen
passages aan te treffen, die er
zo maar zijn ingevoegd, lou
ter om het pleizier van het
schrijven. Iedere passage, iede
re zin. ja. ieder woord heeft zijn
organieke bedoeling.
VIA NAALD
€N IM.AAÏ
Bij zo'n weloverwogen werkwij
ze hoort ook. de inhoud, het the
ma, waarover Aart Romijn
schrijft. Altijd is bij hem het
Christelijk geloof in het geding.
Niet als een traditie, als een ge
woonte. maar als een levenskwes-
rfe, als een existentiële Ihouding in
de tijd. Zijn romans zijn „chris
telijk" maar niet omdat zij over.
wat men noemt, „christelijke"
mensen gaan. Integendeel, maar
omdat z.j de waarde van het
Christelijk geloof willen opsporen
voor de .gekwelde mens van deze
eeuw. ook, ja heel dikwijls, juist
voor on-christelijke mensen.
Chr. kunst
Men vraagt wel eens naar de
bestaanbaarheid van de ..Christe
lijke kunst". Welnu op dit punt is
er bij Aart Romijn geen proble
matiek. De definiëring van wat
Christelijke kunst in feite is,
blijkt bij hem zonneklaar. Dit is
niet de kunst, die haar verlegen
heid opvult met Bijbelteksten; die
haar waarde zoekt in het wegla
ten van gevloek of lelijke woor
den; die graag christelijke men
sen in hun vrome ogenblikken
beschrijft of zorgt voor een stich
telijk slot, waarin alles toch nog
goed komt. Neen, bij Aart Ro
mijn kan men leren, dat het Chris
telijke van de kunst bestaat in de
Evangelische bewogenheid, waar
mee het bbject benaderd wordt.
Om het pregnant te zeggen: Chris- heeft
telijJce kunst
BIJNA alle verhalen eindigen in
het negatieve; zo eindigt „De
Buit" als volgt: „Misschien was
het niet goed mogelijk om in zo'n
(school-)gebouw een held te zijn.
Misschien kon je je er alleen maar
onderscheiden door te spijbelen."
En de novelle „In de kast" (een
van de meest afgeronde van de
verzameling) spitst zich toe op het
volgende (dc jonge man is door
zijn meisje bedrogen en daarvan,
verscholen in een kast, getuige ge-
Daarna telde hij zijn geld.
Het was bijna avond en bij het
aarzelende licht van de scheme
ring kostte het hem moeite, de
centen van de kwartjes te
onderscheiden. Eén gulden acht
enzeventig. Sommige mensen
begonnen met nog minder, dacht
hij, en zijn nu rijk. Maar die
mensen hadden een idee, hadden
ergens talent voor. Hij rilde.
Langzaam ging hij op de grond
liggen en begon te huilen. Na
een tijdje kalmeerde hij. Hij
probeerde na te denken, maar
er was niets meer om over na
te denken. Nog even bleef hij
liggen. Toen kroop hij op han
den en voeten terug naar de
kast."
Binnen de grens
AART ROMIJN.
op i oktober 1869 schreef Brahms aan z\jn uitgever Simrock:
„Bij mijn correctie (Liebeslieder Op. 52) zend ik u nog
soort Preludium
(25
de „Liebeslieder" uan plaat G 05319 R).
Liefde bewogen wordt.
Men moet deze kunst op haar
liefdesgehalte beoordelen en dan
Eduard vier liederen. Men kan dit op hoog zai blijken of zij werkelijk „Chris-
zakenman, altijd op reis. Hij
een buis gekocht op de Leid-
kunst, die door de segraaht te Amsterdam, een
oud. stinkend grachtenhuis, met
een voorname allure, maar voor
Ferrie als een graf voor de le-
liest haar betekenis
de auteur niets te zeggen heeft, j
d.w.z, een bepaalde overtuiging
mist. Het laatste wat mogelijk is,
is duidelijk uit te spreken dat men
er niet in slaagt de dingen van het
leven in een bepaald reliëf te bren
gen - „het maakt toch allemaal
niets uit" (bl. 88).
jcbrijper dezes. Het geval draagt de titel Rhapsodie (fragment
Goethe's Harzreisc im Winter) voor een altstem, mannenkoor en
orkest'' Wel wat badinerend gesproken over een dergelijk meester
werk. Maa' Brahms trachtte altijd zijn gevoelens te verbergen.
Internationaal niveau stellen. Al-
t dat Aafje leen al om deze kant moet de
orkest geen plaat in het bezit komen van alle
integendeel, platenbexltters.
telijk" mag heten. Misschien doet
Maar dit Is duidelijk een eind
station. Natuurlijk is het voor
velen van de generatie, die tlj-
vendëi Inllif^i/mo'et'FerriThaar dens de oorlog de puberteit door
leven slijten. Geld i
dan Toeter het woord Ohriste- genoeg, maar geen vertier.
„Openbaar Kunstbezit'
zegd. en bewonderd als iemand,
die wat anderen moeizaam te be
vechten hadden, zomaar zonder
opzet deed. omdat hij meende,
dat^ het zo goed was
dergelijke figuur deze
In deze Alt-Rhapso-
die wordt een teke-
z£nd£r nin* 8e8evc,r vai
zonaer ...rwms
de vereenzaming
uitgeleverd mens Dc
tekst correspondeerde
knar ,n on„ .ni.rd.n, oj d. B.,„ 'JÏÏS2.2
n.la de voornaam,!, plaat, in- S3K? v' rKi
neemt, komt aan de naam van 2? dochter van Clara
Schumann (de 23-jan-
ge Julie), op wie
-ui. .--.I. i. Brahms smoorverliefd
was verloofde zich
met' een Italiaanse
graaf En toen Brahms
zijn Alt-Rhapsodie bij
Clara Schumann
bracht, noemde hij het
zijn „bruidslied".
Er ligt dus een auto
biografisch element in
De Visserman
Het Ls buiten kijf dat Marinus
van Goeree een verhaal vertellen
kan Zijn laatste boek „De Vis
serman". dat de Arbeiderspers ui
Amsterdam heeft uitgegeven, is
er het zoveelste bewijs van. Maar
wat hij met dit boek zeker niet be
wezen heeft, is dat hij ook
knap romancier is. Daai
schiet hij in te veel opzichten te
kort. Het verhaal is er een vin
twaalf uit een dozijn, wat hij
Brahms zich wilde be.
vrijden van een bij-
Daarvoor kan» ondragelijk ge
worden psychische
druk .Ach. wer heilet
Schmerzen", heet
tracht te maskeren door verschil- het In het eerste deel
had* figuren itlfHBW
torie te laten vertellen. Dat haait
enerzijds het boek wat op. maar
is anderzijds de zwakte van de
schrijver. Hij toont daarmee 'm-
mers aan. dat hij zich onvoldoende
in zijn personen heeft ingeleefd:
hun verteltrant is absoluut niet Herz'
gevarieerd Ook de milieuschilde
ring is zwak. Het boek heet te spe
len op een van de Zuid-Hollandse
eilanden, maar hoewel de schrij
ver er zelf woont, heeft hij dc
sfeer ervan niet begrepen. Het is
ons een raadsel hoe iemand over
bijvoorbeeld Goeree kan schrij-
zonder dat er iets van reli-
Maar aan het slot
komt er een soort se
rafijnse vrede: „1st auf
deinem Psalter. Vater
der Liebe, ein Ton
scinem Ohre vernehm-
lich So ertjuicke sein
De allereerste uitvoering
werk had plaats op 3 maart 1870
door het Akademische Koor in
Je na o.l.v. Ernst Naumann en met
Pauline Viardot-Garcia als altso
liste. Deze zangeres, eigeklijk
i het
zijn Delfts Madrigaal Koor een
plaatje met volksliederen uit en
kele landen voor Dureco (CJD.)
Van deze Alt-Rhapsodie
Heynis of het koor e
goed werk leveren,
Doch opname-technisch is de zaak
niet heler. 3al in orde. Door de dy
namische golvingen is het werk bracht onder het
moeilijk op te nemen, doch dat Plaat^®
behoeft tooh geen zwevingen in te
houden. Bovendien zijn de klank
verhoudingen niet zo erg ideaal en
staat de stem van Aafje Heynis te
weinig in het centrum. Van Bei-
num heeft hier bovendien niet de
nodige brede spanningsbogen ge-
trokken.
jVTAAR welk een schoonheid, veel
welk een pure beleving, welk
een grote muzikaliteit brengt de
andere plaatzijde. Met pianobege
leiding van Johan van den Boo-
gert zingt Aafje Heynis daar de
„Vier ernste Gesange" van
Brahms, de sluitsteen van het vo
cale oeuvre van deze componist.
Ook hier kan men van een auto
biografische compositie spreken.
Brahms' vriendin Clara Schu
mann is zo ernstig ziek, dat de
dood verwacht wordt. En in zijn
angst vlucht Brahms in de mu
ziek en vlucht hij naar de Bijbel.
In het boek Prediker vindt hij de
woorden van de dood: „Dei^n es
gehet dem Menschen wie dem
Vieh. wie dies stirbt, so stirbt er
auch" en in Paulus' brief aan de
Korinthiërs vindt hij de 'kroost
„Nun aber bleibet Glaube^Hoff-
nung, Liebe. diese drei. Aber die
Liebe ist die grösseste unter ih-
nen". Nog geen twee weken na de
zijn beëindiging van de Ernste Gesan-
lijk vanwege zijn traditionele be
ladenheid te laten vallen er.
vervangen door Evangelisch.
Het werk van Aart Romijn L
deze zin Evangelisch; het wordt
Ferrie ontvlucht dit huis in een
avontuurlijke bevlieging. Op de
Haagse weg staat zij voor een
lift.' die haartenslotte in een
Volkswagen geboden wordt. Avon-
„77° geïnspireerd bewogen, gedragen tuurliik begonnen, eindigt de
c.i.iJ. een door de liefde. Daarom is zijn in mineur want rfe Veiitcu,:
de liefde. Daarom
het Delfts Madri- werkmetihode zo nauwgezet
gaal Koor o.l.v. Pierre van Hau- behoedzaam, want hij beweegt
we met volksliederen (45-toeren-. zich Qp een heilige grond, waar
plaat 75.838 - 45 E.P.i. Dit in 1946 alles heel nauw luistert; daarom
gevormde koor zingt volksliederen oak is de inhoud zo ernstig afge-
island (Je höher der Kirch- c^hrnit
Nederland (Sneeuwwit
geitje», Zwitserland (La Youtse en
Colin), Italië (Bionda, belle Bion-
ia» en Frankrijk (Ceuillant la Vio
lette). DH kleine Delftse koor
heeft ook buiten onze grenzen al
gemaakt met polyfone
muziek en volksliederen. Terecht,
want wie dit plaatje hoort zal
Jetwijfeld bekoord worden doo
risse en fraaie zang van dit koor
en door de goede muzikaliteit, die
Pierre van Hauwe in de vertol
kingen demonstreert. Een waarde
vol plaatje, goed opgenomen.
CORN. BASOSKI
Mensen onderweg
(lositeit blijkt, al laat Van Goeree mezzo-aopraan. leefde van 1821- reeds eijkele grammofoonopnamen ge sterft Clara Schumann (20 i
Wat hier in het algemeen ge
zegd is, kan stuk voor stuk wor-
den toegepast op zijn zojuist bij
•etwijfeld bekoord worden door de Bosch en Keuning te Baarn ver
schenen roman: „Mensen onder-
In deze roman wordt het pro
bleem van het kinderloze huwe
lijk aan de orde gesteld. Een op
de tien huwelijken, zo is statis
tisch vastgesteld, blijft kinder
loos. Meestal is het zo, dat het
kind aanvankelijk niet wordt ge
mist. maar bij het ouderworden
komt het ogenblik, waarop man
en vrouw van lieverlede het gemis
van hun huwelijk gaan beseffen.
Sommigen weten zich hierbij neer
te leggen, anderen maken van de
nood een deugd.
er, die in psychische moeilijkhe
den geraken.
Dit nu is het geval bij Ferrie
en Jan van Dam. wier huwelijk in
„Mensen onderweg" getekend
wordt. Een enigszins vage titel,
als men haar algemeen beschouwt,
want alle mensei
onderweg. Heeft een mens dit ge
voel niet meer, dan treedt de ver
starring in en is hij klaar om bij
wijze van spreken. Hamim en
Nagg en Nell In Becketts anti-to
neel „Fin de partie" gezelschap
een paar van zijn romanfigu
naar de bidstond voor het gewas
gaan. Resumerend mei
kunnen concluderen, d
i Goeree
1910, kreeg haar eerste opleiding gemaakt.
New York. werkte later i
Marinus ri)* hij Franz Liszt en concerteer
de in alle landen van Europa.
eerlijk gezegd is
Schumann droeg haar zijn Lieder- bracht, nl. door het Concertge-
kreis Op. 24 (op teksten van Hei- bouworkest, de Kon. Mannenzang-
die PHILIPS nu op de markt Aafje Heynis genoemd worden, zo
-olkomen doorleefd, zo volmaakt
ran expressie en zo subliem van
de alt stem en stem beheersing zijn de
de Volkswagen-
bestuurder is een merkwaardig
mens, die de zorgen van deze jon
ge vrouw, ook al blijven zij onuit- daar'
gesproken, onderkent en haar weer
terugstuurt met de boodschap nog
eens drie dagen uit te stellen wat
zij van plan was en in die tijd te
proberen te ontdekken wie God is
en wat Hij van haar wil.
Onzeker, overbluft, keert Fer
rie in haar huis terug. In haar le
ven heeft een wildvreemde de
naam van God laten vallen en dit
laat haar niet meer los. Ferrie
wordt zonder dat zij het weet een
zoekende. Later zal zij naar aan
leiding van een televisie-uitzen
ding van Middeleeuwse houtsculp
turen met de oude baas van haar
man m gesprek komen over het
Christendom, waarmee deze oude
heer ook niet veel raad weet. Hij
geeft haar echter een afbeelding
van zo'n beeldengroep cadeau,
voorstellende iDe Voetwassing en
vanuit deze voorstelling, zal Fer-
maakte, moeilijk in de na-oorlogse
tijd een houding te vinden. En het
zijn de slechtsten niet en ook niet
de minst-eerlijken die daarin niet
slagen, maar al het water van de
zee wast niet af dat literatuur al
leen zin heeft wanneer ze naar de
zin van het leven vraagt, of des
noods de subjectieve zinloosheid
dringend aan de orde
stelt, desnoods schreeuwt om licht,
om antwoord, om zekerheid, op
een enkel punt of over de gehele
linie.... maar als het allemaal
niets meer uitmaakt is het zout
van de literatuur smakeloos ge
worden. Het prozawerk van Cam
pert blijft nog juist binnen deze 1
uiterste grens.
C. RIJNSDORP 1
spreekt zijn lezers aan, zoals de
Uftgever Ferrie aansprak: tracht
eens te ontdekken, wat God van u
Ander aspect
Eerst dan is de geestelijke voor-
waarde geschapen, waarop Ferrie
aangeno- aa
Misschien heb ik met het boven-
itaandeenig
.naakt, dat I IR
ook zich hierin onderscheidt, dat
zij een profetische kunst is; een
kunst, die een getuigenis uitdraagt.
Laat ik daarom de regels ci
teren, waarmee Aart Romijn zijn
„Mensen onderweg" besluit:
Jan de zorg voor
aiuvuvH n k'ndje kunnen dragen
eenmaai huwehjk, ean ander aspect, haast eerh
H| andere dimensie kan krij- hier
.ferrie", zegt Jan tot zijn vro
'rtcijl hij de formulieren voor
nvrage van een voogdij-kind i
•st) JF err ie, wat zal
Een lift
De titel heeft echter i
vereniging Apollo"
Aafje Hernis, die i
de Alt-Rhapsodie e
Ernste Gesange" t
zong
dere, intrigerende betekenis. Het doen.
gen: de zorg
Men begrijpt, dat hier niet ge
tracht is het boek na te vertellen.
Slechts is geprobeerd Iets weer
te geven van de geestelijke sfeer.
Aart Romijn leidt in dit boek niet
alleen deze Ferrie tot de dienende
liefde; hij wil dit ook zijn lezers
boel
zij het i
rander
Besef
t zal t
m der et
zich i
be-
boek begint n.l. met
Den Haag of Rotterdam (haar
om het even), die Ferrie onder
neemt. Haar man Jan is een nij-
in het levenslot
Ferrie houdt hij hun als het
een spiegel voor. Een leder, die Hij h
deze roman leest, voelt zich als
een mens onderweg. Zo'n bock
heeft overgegeven aan de God, j
ze nog nauwelijks kent, maar
i kennen, juist omdat
zocht dan zij Hem".
Ey. GROLLE. J
