50 jaar CHU
H. W. TILANUS
Zeer bekwaam organisator
een bescheidenmaar
geen weerloos politicus
NEGENTIEN jaar lang is da haar wtrd vanaf dat
H W TiWintii ioorjttt»r van ""'h
de Christefyk-Historische Unie ge
weest. negentien rumoerige jaren.
vol oorlogsgeweld, vol spanning op h"'Vi«"e#r«7# VeVrVtart» warën'daa
bijna ieder gebied. Nu de straki 74- indertijd speciaal mee bclait.
jarige heeft bes loten het voorzitter- Het jaar 1918 vindt de heer Tiia-
schap van de gouden Unie aan een nul voorts daarom zo belangrijk.
jongere kracht over te drager, be- lS?n de *rot#. c h- »t»«t«n"iari
- b, l dr. De Vlaaer voor het cent minis-
.J. ter werd Zijn persoon en zijn op-
fetdurm«een jiulorucjw pirWd» trede„ hebbe„ n,„ „rlllt, m«tt
organisato
risch meer actief". Over die orga
nisatie van de Unie kan de heer Ti-
lanus u meer dan wie ook vertellen,
want hij als tweede en de heer Sr.
gemene Vergaderingen de hoog-
i ook die andere (rote c.h.
tijdager, in het leven dar Unie Pro< Slotcmaker De Bruine, zijn ln-
iel hu hit .lint meer m dl lente J" d' 1K>I""k.A1 m" br,k
olaatl nm die met run innemende rr 'n 1918 ccn .,erJo<l* vin trol« P0*
ptaatt zijn. die met zyn lttieke activiteit aan. een periode
maar ondanks alle vriendelijkheid waarin in het kader van de
toch zo gezaghebbende stem de rechtse samenwerking, maar ook
leden der c.h. kiesocrentgingen bO" daarna ingrijpende wetten tot
stand kwamen, niet
plaats door toedoen
lijk-hlstorische
Als tweede, voor de C.H.U. uiter
mate belangrijk Jaartal, noemt de
heer Tilanus 1922. In dat Jaar moch
ten voor het eerst de Nederlandse
vrouwen aan de verkiezingen deelne
men ,,en", xo zegt de grijze fractie
leider, ..dit had een duidelijke ver
schuiving naar rechts tengevolge. De
het nemen tvin belangrijk# beslui
ten ran advies zal dienen en hen
zal voorlichten over actuele politie
ke problemen. Niettemin bïüft de
heer Tilanus voorlopig voorzitter
der c.h. Tweede-Kamerfractie, en
daarmee de voornaamste leider der
christeliik-historische beweging, die
mede dank zij hem haar voorname
plaats in het volksleven met ere
heeft weten te behouden. En dat diepere oorzaak^ Wel. de
heeft over het algemeen intuïtief
een beter besef van de banden, die
er zijn tusaen het geloof en de staat
kundige en maatschappelijke orde
ning. De C.H.U. heeft dit verschijn
sel onmiddellijk onderkend en het
organisstorisoh beter opgevangen
dan welke andere protestantse par
tij ook. Van meet af aan heeft de
Unie immers de c.h. vrouwen hun
plaats gegeven in de organisatie en
de openbare lichamen". De heer Ti
lanus hoeft in dit verband maar te
herinneren aan mej. mr. Frida Katz
(de latere baronesse Msckayi. het
eerste vrouwelijke c.h Kamerlid en
één der eerste vrouwelijke parle
mentariërs. Haar scherpzinnige ju
ridische betogen zal menig oudere
.n de politiek zich nog herinneren.
Heeft het karakter van de C.H.U.
Geen lau-anierlge
leuzen
Als de heer Tilanus hst heeft over
1e verkiezingspropaganda van som
mige politieke partijen, kliekt er iets
ironisch door zijn stem Deze een
voudige. sober levende figuur zou
niet graag voorzitter willen zijn van
een partij, die het kiezersvolk tracht
te lokken met lawaaierige leuzen en
daverende stunts. Hem trek, veel
meer de stilte van het studeerver
trek. dc bezadigde sfeer van com
missievergaderingen «n de regelmaat
van het parlementaire werk Zesen
dertig jaar is de heer Tilanus
parlementslid, maar
het Kamerwerk
hem te pakken als
weinig anderen. Er
kan vrywsl geen
vergadering voor
bijgaan. of men
treft hem. in de
vergaderzaal aan.
als het moet tot
diep in de nacht.
Toen wij hem de
zer dagen dan ook
verzochten naar
aanleiding van zijn
aftreden als Unie-
ontving
rog steeds heeft zich in de loop
hij ons in hst hem
zo vertrouwd* kli
maat van het Ka
mergebouw. dat in
de loop der jaren
zijn tweede tehuis
is geworden Aan-
Uftlg Jasr
belangrijk gewij-
zigd? Is de samen
stelling veranderd
doordat bepaaide
groepen uit de Unit
•rawer
en
derc er in kwa
men? De heer Ti
lanus schudt het
hoofd. De Unie van
1958 is eigenlijk
nog precies dezelf-
H. W. Tilanus
Hoe de heer Tilanus lijn politieke
carrière is begonnen? „De eerste
negen jaar vsn hst besttan der
C. H. Unie. dus van 19t* tot 1917,
was Ji niet metr dan een belsng-
verlclt h>j
zijn partij
hij in de kring der C. H. U de
dacht op zich t# vestigen. Het jaar
1917 zag hem pas goed op het po
litieke !i>neal vsrschTjnen. want toen
werd hij tweeds Secretaris van de
Unie cn een Jaar later Kamerkan
didaat Intussen had één zaak de zeer
bijzondere llefdt van zijn hart
verworven: hst onderwijs, en met
name het christsiyk onderwijs, voor
welks belangen hij nog steeds (o m
alt toortitler van da Verénlgi
Christelijk Volksonderwjs' pal
ger eens.
omtrent het wezen van de Unie De-
ic partij is juist trots op datgene
wat de heer Burger in haar meen
de te moeten misprijsan. Elke zucht
naar macht is haar vreemd; haar
Interesseert de waarheid en de zui-
verheid van een genomen beslissing
lK meer dan het politieks resultaat.
.1 Haar is het. zoals het Beginselpro
gram het uitdrukt, niet zozeer te
Met overtuiging schaarde de jonge a2J*i»M7*iUw wlT ■••V*
succe* van de partij maar om de
macht van het beginsel En hoe dat
Nederland s eerste minister van ok bracht. da>rOV*fPesli<t niét de par
en w.. dr J Th. d# Visser, de man «lof dé friet evoorlltter,*-•
o* met de La(er-Ond«rwiJswet-1»«0 («weten van iéder
de onderwljspaslflcaU# tot stand zou
brengen De benoeming bij de Or
derwijsraad betekende uiteraard, dat
de heer Tilanus hét kapiteinsuni
form moaat verwisselen mei de bur
gerkleren. maar het betekende j
d*rs voor een esrlljke oplossing
de schoolstrijd en het waa dan ook
slier mi
1919
afzonderlijk.
Be taken niet op
de «ptfft drijven
„God in d«n hoog' alleen zij eer en dank
voor Zijn genade!" naar de hoge gewel
ven van Utrechts Domkerk zullen morgen
deze woorden van ootmoedige dankbaar
heid opklinken: inzet van de wijdings- en
dankdienst, voorafgaand aan de Jubileum
samenkomst ter ere van hat vijftigjarig
bestaan van de Christelijk-Historische Unie.
Een niet toevallig gekozen gezang het
typeert immers de geest waarin dit gouden
jubileum gevierd zal worden. Niet het
uiterlijk vertoon, niet de fanfare is de
kracht van de gouden Unie het gehoor
zaam willen getuigen van Gods handelen
met deze wereld, in het leven van ons volk
en in het samenleven der volkeren, dat is
de band die de Unieleden bindt.
Het is deze gezindheid ook die tot de
oprichting van de Unie heeft geleid. De
jaren rond de eeuwwisseling zijn voor velen
onzer slechts geschiedenis op dti
pagina wordt een poging gedaan dn
historie voor u te doen herleven en u i
doen beseffen welke de motieven dt
stichters zijn geweest. Dat daarnaast ruit»
aandacht is gegeven aan de hoogtepunt»
in het leven der Unie en dat wij ons juli
tot de scheidende voorzitter, de h«{^.
Tilanus gewend hebben om daarvan fcai
vertellen, spreekt voor zichzelf.
A. F. de Savornin Lobman
de als die -
tg. vijftig jaar ge
leden. Ze herbergt
nog steeds christe
nen uit all* sectoren
van het maatschap
pelijk leven: boe
ren. landarbeiders,
fabrieksarbeiders,
middenstanders,
onderwijzers èhz.
Al deze werkers
onderscheiden «lch
echter van hun
vakgenoten in an-
sante dingen h**ft dcre partijen (wasr-
de h**r Tilanus onder de A.R. Par-
daar meegemaakt; zijn belangstelling til) door typische karaktertrekken,
In de politiek heeft er niet onder ge- dl* de Jaren door dezelfde zijn ge
leden. Integendeel, die belangstelling bleven en die nog altijd de voor
heeft zich in de veertig Jaar. dat hy naamste kenmerken vormen van de
actief aan het staatkundig leven deel- chrlstelljk-étlstorische beweging
neemt, ve.-jiep: an ultgebre.4 En Welke zijn dia karaktertrekken? De
zien Wij dan. sprekend met deze heer Tilanus somt ze zonder aarze-
c "aren po i .ui, «en nog optuo ling op: ..De begeerte naar erken-
IJk vitale frljsvi*1 voor ons. de ning van het christendom sis grond-
met jeugd.g enthousiasme JV>r al- slag voor het maatschappelijk ie-
1. rlei lako.i kan (preken en dl» neg ven. de begeerte om in construc-
r.ete vertoon var. ae bureaucrat;- tleve, d.l. In synthetische zin mee te
srh* starneid en spetlallstUcnc een werken aan de opbouw van de
i ldigheid, dio kenmerkend Ire.gen maatschappij, de neiging om zo
te worden voor sommige j ngere gouvernementeel mogelijk te zijn,
politici. waarbij echter grote persoonlijke
ff,,* h«>ffi*i vrijheid wordt gelaten oan de ge-
Ut ui kozcnrn in d# openbare lichamen,
mits zij zich manr gebonden weten
sn hét christelljk-historisch begin
sel van de gebondenheid aan Gods
Woord en het geweten". Vaak zegt
de heer Tilanus tegen een fractie
genoot. die ln een bepaalde zaak
een afwijkend standpunt inneemt:
Als Je het voor God en Je geweten
béton en tenslotte em- *unt verantwoorden, ga dan je ei-
digde met het leraarschap in de ®l\nhdt'c h°'fractie*ver*
ariilieriewetrnschappen aan de Ko- JLttrtnd wórdt Teven
ninklyke Militair# Academie te Br*- ,?.r./w( ti.r n«ii'
da. Toch werd ln de stad van het ,Sl* 1
turfschip de grondslag gelegd voor tl*ke, sPel f w*'
de latere politieke carrière, want
wat in dia Bredase Jaren de kapt- Y*" d« P"!^n^ke^,v.ril
teln Tilanus naar de politiek trok. i"'.*"1. «n.s
was vooral de zwakke positie van -S! ii il'
de Protestanten in het Zu.den. Hij ÜLJ lo,t VS2f*
correspondeerde hierover met de gro-
Sprekend over datgene wat de C.
he» einde van zijn b-danfstall'.nd H u onderscheidt van andere par-
voor defenslevrasgstukken m h<-: tijen, komt de heer Tilanus van-
zelf op de verhouding tussen anti
revolutionairen en christelijk-hlsto*
rlschen ,.Er ia", ao segt hij, doe
lend op de ar. ..een groep in ons
volksleven, die de dingen scherp en
dogmatisch wil zier Kuyper heeft
deze mensen als een magneet naar
zich toegetrokken Er is echter ook
een andere groep, die de taker niet
zo scherp wil steller Deze mensen.
:kennen niet het bestaan
algemeen Jarenlang trad hu op als
militair expert van zijn fractie en
nog vandaag tan de dag hsnteart h.t
in de Defonsiecommissie een colla
ge. bestaande uit leden van de Eer-
vt< en Tweede Kamer! de voOrt'V
tershamer
Belangrijke data
de c.h.. ontkeiman niet het bestaan
Als men 1e heer Tilanui vraagt dff ,rttWiefe )hne zouden zij; de
naar belangrijke data ta het beitaan antlthesc u een hi.,t maar Z1j heb-
der Chrlatelljll-Mlitorlsehe Unie. dan ben er geen behoefte aan de taken
marnt hij in de eerste plaste het df ,pltg drijven Dn bepaalt
jaar I9tê ..Negentienachttier. zo lKllt hun houding tegenover andere
legt hij uit. ..betekende een keer- partijen. Het verschil tuisen beid*
pum. omdat bij de in dat Jaar ge- groepen was het verschil tuisen
houden Ksmerverkletlngen voor het Kuyper en Lohman. Ook het ver-
eerst het stelsel der evenredige ver- «chiilende Standpunt van de heer
tegenwoordlging ward toegepast. Dit Schouten en ml] in de fndonesiche
stelsel dwong de politieke partijen kwestie werd rr ln feite door be-
ertoe, meer dan voorheen aandacht paald Samen hebben wij fel ge-
te schenken een de organisatie 'op- vochten tegen de Indoneeié-pollUek
Stellen van statuten *na Dit had van het eerste kabinet, meer na de
een verlevendiging van het grOepe- LingeadjaU-overeenkomst sag ik.
baaef ten gevolg# Ook ge C.H. Unie dat net een verloren zaak waa en
dat verder strijden weinig zin had.
Ik wenste mij in tegenstelling tot
de heer Schouten in deze zaak niet
meer vast te klampen aan het dog
ma gezag-is-gezag. omdat ik voelde
dat wij er op die manier toch niet
zouden komen. Dit was mijn stand
punt; ik hoefde mij er niet voor te
schamen. En men wist het te res
pecteren. In het strenge Kampen
bijvoorbeeld, waar ik in die tijd
eens een avond moest spreken over
de Indoneaië-politiek. verwachtte ik
veel tegenstand, maar tot mijn ver
bazing Werden er vanuit de volle
zaal maar een paar eenvoudige vra
gen gesteld. Wat mij echter nog
meer verbaasde, was dat ik bij de
volgende kamerverkiezingen in
Kampen meer stemmen behaalde
dan ooit tevoren".
Fusieverheven
ideaal
Hoewel de heer Tilanus er geen
gaheim van maakt, dat hij het eens
is met het ..Wij wensen te blijven
onszelf", dat wekelijks op de voor
pagina van De christelijk-historische
Nederlander prijkt, toch beschouwt
ook hij de vorming van één grote
protestants-christelijke partij als een
verheven ideaal. Maar mede gezien
de kerkelijke gebrokenheid acht hij
een samenvoeging van A.R.P en
C H U. voorlopig nog niet mogelijk.
..Een geforceerde eenheid", zo zefrt
nlj. ..zou slechts lelden tot nieuwe
verbrokkeling en enerzijds de S G P.
en het G.P.V. anderzijds de P.v.d.A.
en V.V.D. versterken". Vooral de
groei van beide laatstgenoemde par
tijen en de daarmee gepaard gaan
de achteruitgang van het protestan
tisme in de politiële, vindt hij be
treurenswaardig De winst van de
niet-christelljke partijen is zijns in
ziens te wijten aan het mede door
onkerkelijkheid tn materialisme ver
zwakt begrip van d* samenhang tus
sen godsdienst en politiek „Vroe
ger", aldus de heer Tilanus, ..vond
men het, enkele uitzonderingen daar
gelaten, heel natuurlijk om als
ohrisnn op*fëfrthr!«telijke partij te
•temmen. Tegenwoordig willen vele
Christenen niet meer jnzien, dat. de
godsdienst behalve voor het persoon
lijke ook voor het staatkundige en
maatschappelijke leven zijn aanwij
zingen heeft".
De toekomut
Over de toekomst van xijn eigen
partij is de heer Tilanus nochtans
niet pessimistisch gestemd. Met gro
te voldoening spreekt hij over de be
wonderenswaardige activiteit, die de
c h. vrouwen en vooral ook de c.h.
jongeren ontwikkelen. Dit geeft ver
trouwen voor de toekomst. Een aan
geboren optimisme, gefundeerd op
een onwrikbaar geloof in de zaak
van de christelijke politiek, is trou
wens een van de meest opvallende
karaktertrekken van de bejaarde
C.H.-leider. Steeds Is hij bereid de
hoopgevende kanten van een in ve
ler ogen verloren zaak te zien Met
een kwinkslag. een opwekkend
woord, weet hij zijn mensen aan
het werk te krijgen en voor de din
gen warm t# maken. Wie na een ge
sprek met de ruim 73-jarige nog
even namijmert over het geheim van
deze persoonlijkheid, vraagt zich af
hoe het komt. dat vrijwel iedereen
die met hem in aanraking komt, de
indruk heeft hier met de gepersoni
fieerde c.h.-geest vin doen t* heb
ben. Het lijkt wel of de heer Tila
nus in de loop der jaren alle karak
tertrekken van de Unie en van dc
gemiddelde c.h.-er tot de zijne heeft
gemaakt, of hij alle elementen van
c.h.-aljn heeft geabsorbeerd. Zijn
liefde voor het eenvoudige en so
bere, zijn voorkeur voor het concre
te boven het abstracte. Zijn afkeer
van het denken in stelsels, ideologie-
en en onbeweeglijke dogma's, zijn
tolerante gezindheid Jegens anders
denkenden. zijn alles overheersende
onderworpenheid aan het Woord van
God als richtsnoer voor het leven,
het ia alles typerend voor het volk,
dat in de C.H U. zijn politiek tehuis
heeft gevonden Heeft deze man d?/i
het bijna bovenmenselijke kunststuk
volbracht op ean partij van duizen
den het stempel van zijn persoonlijk
heid te zetten'' Men zou Jiet bijna
Eaan denken. Maar deze gedachte
i niet In overeenstemming met de
bescheidenheid, die de C.H.-leider al
tijd heeft gesierd
Bescheiden
Bescheidenheid, ja. maar geen
weerloosheid. Want tenslotte is de
heer Tilanus ook een strijdbaar
ma», al paai dia strijdbaarheid vaak
schuit achter een allerbeminnelijk
ste glimlach. Het agressieve en mi
litante ligt deie ex-militair niet.
maar wanneer h{j «ij» standpunt
eenmaal heeft bepaald, dan vermag
hij het ook fe verdedigen met alle
icapena, tvoarover hij als gerouti
neerde parlementariër beschikt. Dat
hebben velen van fijn tegenstan
der* moeten ondervinden, maar
hun respect voor deie gave per
soonlijkheid. die onder alle om-
«eindigheden zichzelf bleef. Is er
bepaald niat minder om geworden.
Omdat sü weten, dat hij altijd weer
het geduld opbrengt om naar hen
te luisteren. Omdat zij tien, dat
/anatleme hem koud laat, maar
dat degelijke argumenten bij hem
fi-eds een ivillig gehoor vinden.
E-i daarom is de naam Tilanus een
begrip geworden, niet alleen in de
Unie. maar in de gehele vaderland-
re politiek
Dr. J. Th. DE VISSER
Dr. Ph. J. HOEDEMAKER
1/7 ANNEER omstreeks het midden van de 19de eeuw
1/1/ Groen van Prinsterer het politieke koekoek-één-zang van de
f V liberalen doorbreekt door de beginselen op de voorgrond te
stellendie ook voor het staatkundig leven besloten liggen in
het Evangelie, ontketent hij daarmee een storm van verontwaardiging.
Een storm, waarvan we bijv. een flinke bries opvangen in de reactie
van de Arnhemsche Courant" op de beginselverklaring, die in 1851
werd uitgegeven door de jonge a.r.-kiesvereniging uit Amsterdam.
Het was een kort manifest, waarin werd gesteld, dat alle macht is
uit God en dat de volkssouvereiniteit strijdt met Gods Woord. Deze
eenvoudige proclamatie had de Arnhemse redactie „van schrik doen
verstommen". Het was volgens haar: ,x6 barbaars, zó middeleeuws,
zó onstaatkundig, zó oproerig, zó ongrondwettig in één woord: zó
schadelyk, zó bespottelijk, dat men zou geloofd hebben, dat dit pro
duct in de wereld gestuurd was door personen, die er belang bij
hebben, twist en tweedracht te stoken".
Klein begin
G. IViet dwingend opleggen
Groen, die van 1840—'68 met twee
onderbrekingen lid van de Tweede Ka
mer is geweest, atond voor de grote op
gave om tegen de nogal beginselloze
stroom des tijds op te roeien. „Veld
heer zonder leger" zo heeft men hem
aatorische kwaliteiten slaagde hij cr in
om reeds onder het districtenstelsel
een landelijke organisatie op te bouwen.
In de Tweede Kamer was het Lohman,
Lohman,
zlttor van de club, heeft zich veel in
spanning getrooat om dc leden tot eens
gezind optreden te brengen. Dat was
een niet geringe doelstelling tn een pe
riode, toen het districtenstelsel, waar
door ieder alleen aan zijn kieskring ge
bonden meende te zijn, het Individualis
me vereteikte.
Sinds echter vrijwillig een fractie was
gevormd, achtte Lohman elk Kamerlid
losgemaakt uit zijn strakke individuali
teit en deel geworden van een groter
geheel. De leden dit bij te brengen
het was vaak onbegonnen werk! „Ik
durf gerust te zeggen, dat ik bijkans
het onmogelijke doe om de vrienden
tot eenheid en gemeenschapszin te drij
ven. In geen enkele partij geeft iemand
zich daartoe zoveel iro1'-
schrijft hij in 1888 aa:
Hoezeer hij echter
ook teleurgesteld werd
in het gebrek aan één
heid. wanneer het op
handelen aankwam,
nimmer heeft h!'
oelte
i vriend.
genoemd. Terecht waar het de titel nemend verstond
„veldheer" betrof, want *Un naam was
voor vele eenvoudige gelovigen als een
program. Zónder leger echter? Het is
niet helemaal juist, want een groot deel
van het godsdienstige volk voelde zich
met Qroen één van geest. Maar onder
beperkte kiearecht telden de
propagandist als Kuyper. die het
spreken en zijn volk tot laaiende
geestdrift op te voeren. Niettemin
Lohman tenvolle een strljdflguui
zijn leven lang met volharding
vochten heeft voor de vrijmaking
het christelijk onderwijs. Hy was e<n
aristocraat naar afkomst en geest, die
gewone burgers staatkundig njëT mee de politiek nobelde door zijn onkreuk-
En zij. die dit wél deden, schaarden baar karakter een man. doortinteld
zich slechts zelden onder Groen. van een krachtige vrijheidszin en een
Toch ls, uit Groens aanhang, de eerste »t*rk zelfstandigheldagevoel.
i de taal der massa laatste nu heeft Kuy
per naar Lohmans
overtuiging wél on-
striidfiguur. die dernomen cn hier Ligt
•lharding ge- dan ook dc grote oor
zaak van de scheiding,
die in 1894
werd.
dfe?t
li
Mr. dr. J. SCHOKKINO
hem uiteindelijk bracht tot het uiterst
middel: uittreden. De breuk, die wrl
móést ontstaan, kwam tenslotte in 18^n
naar aanleiding van de kiesrechtvooipll
stellen van minister Tak van Poortvliet j
Kuyper wilde de fractie het voor-sten^j
men opleggen, maar een groot deel b£L
toonde zich op grondwettige bezwarrfv
tégen. Gevolg was. dat tegenover tal vil"
aftredende leden bij de stembusstrljl»
van 1894 tegencandldaten werden gén-
steld. die evenzeer a.r. waren als zjjG'
maar voorstanders verklaarden te zy%re
van hei takkiaanse ontwerp...
Verscheurd en in aantaf ve;
kwam de a.r.-groep uit het felle gevecB
tevoorschijn, Kuyper, nu zélf lid gewoj
den van de Tweede Kamer, bewerkte 4
vorming van een Kamerclub van lout(j
„Takkianen". Naast deze groep
leden stond oen tweede van 6 onder let,
ding van Lohman. Tallozen ln den landj
bleken in te stemmen met Lohmans hoi»
ding. vooral wat zijn verzet tegen Kujr
pers dwingend optreden, zowel ln um
bulten de Kamer, betrof. Van een dnelre
bewust streven naar scheiding w(t
echter nog geen sprake. Men stond uiftt
mers op dezelfde grondilag? ^r,
Geen almachtige leider'
Het duurde tot november 1896. voo#
dat zich een Commissie van Advies v»
18 (later 26) leden constitueerde, die a
„allen, instemm
met het program
beginselen der i
partij" te kennen ir
ter verdedlguj
HISTORISCHE
BESCHOUWING
A. j. VAN DUIST
officiële Nederlandse partij voortgeko
men. Het was dr A. Kuyper, die het
armoedige politieke leven van zijn tijd
verrijkte met de georganiseerde
Anti-Revolutionaire Partij. Op basis van
een door hem ontworpen program.wiet
hij 20 reeds bestaande a.r.-kiesvereni
gingen samen te bundelen. Op de eerste
Deputatenvergadering, 3 april 1879 in
Utrecht gehouden, waren slechts 28 af
gevaardigden aanwezig. Doch uit dat
kleine begin zou snel een beweging
groeien, die een belangrijke Invloed zou
krijgen ln ons land.
Met zijn vaardige pen lichtte Kuyper
via „De Standaard" en andere organen
het volk in over de anti-revolutionair#
beginselen met zijn enorme organi-
Deze laatste eigenschappen hebben
niet verhinderd, dat het ju iet Lohman
is geweest, die aanhoudend heeft ge
poogd de a r.-Kamerleden tot éénheid
ven handelen te brengen.
Toen tn 1879 de 11 leden, die hun
intrede In de Tweede Kamer hadden
gedaan, sich verenigden tot de A.R.-
kamerclub. waa dat een opvallende
gebeurtenis. Lohman zelf noemt het:
een nieuwigheid, zó in str^d met de
toenmalige opvattingen, dat het nog
lange tijd geduurd heeft, voordat
In het gebouw der Tweede Kamer
een vergaderplaat# werd toege-
Lohman wist adviezen op prijs te stel
len. Ook, Juist van Kuyper als leider
der partij. Maar als Kamerlid wilde hij
zijn vrijheid van beslissing behouden
en nam het niet, dat Kuyper aan de
club de gedragslijn wilde voorschrijven.
Steeds weer hield Lohman aan Kuyper
voor: „De critiek is gemakkelijk, de
kunst van uitvoering moeilijk". En in
derdaad: de situatie in de Kamer, waar
bij men voor het bepalen van zijn ge
dragslijn met veVe dingen rekening moet
houden, is voor een buitenstaander niet
altijd licht te beoordelen.
Itrcht van meesproken
In een brief van 1880 dus een Jaar
na de oprichting van de A.R.P. had
Lohman aan Kuyper reeds in volle
openhartigheid de vraag voorgelegd, of
deze niet langzamerhand was gaan den
ken in dit schema:
„Nederland is alleen te redden,
als een partij van blinde aanhangers,
die zich de naam toeëigenen van ge
reformeerde christenen, en op elk
gebied zich houden aan de formulie
ren en aan mijn inzichten, door dik
en dun gaande, bü de stembus zich
verenigen om mannen af te vaardi
gen. die, onder mijn leiding, een
andere wending geven aan de staate-
za ken".
„Bewandel die weg niet", zo vroeg
Lohman dringend. „Niet om mij. Maar
omdat ik er zeker van ben, dat die weg
ons land ten verderve vöert, en dat, zo
al een tijdelijke zegepraal de vrucht was.
de reactie des te groter zal zijn. Neen!
Ons land. zelfs onze a.r. zijn nog niet
rijp voor de toepassing der a.r.-beginse-
len: wij moéten de tijd nemén voor al
zijdige ontwikkeling. Maar dan moet
ook niet elke oprechte tegenspraak van
gelovige zijde onmiddellijk gesmoord
worden door de tegenstander te qualifi-
twygen".
In alle eerlijkheid gaf Lohman
uiting nnn zijn bezorgdheid: ,,G(J
stoot elementen af, die konden en
moesten meewerken. Gy doodt, veel
meer dan gy zelf weet, elke zelf
standigheid. Zelfs die tot „de onzen"
behoren, erkennen dit; maar zij heb
ben geen moed of lust u dit persoon
lijk te zeggen"
van de ln dat r
neergelegde c
len, eenparige
werking noaig is
alle ar's".
De hiertoe belei
de besprekingen wl
ren de laatste Jarg
echter „bemoeliyk
en schier onmogel|f
geworden" en du
om konden „vele a
In de tegenwoordig
leiding der party geen voldisn
waarborg vinden, dat de... begint
len behooriyk zullen worden gehar
haafd cn toegepast".
Uit het midden van de 26 ondertekf
aars werd een commissie
samenwerking met de geestverwanfcf
Kamerleden die de circulaire
ondertekend haddon.
Hier ligt het begin van de Vrij Antf
Revolutionaire Party. Zij trad met v
zichtlgheid op. Men hoopte nog a!
dat scheiding onnodig zou blijken
juni 1895 schreef Lohman echter
„De Nederlander": j c
„Uitwerpen in formele zin is «Ore
dusver niet geschied, omdat niema»ri
daartoe formeel bevoegd is; maar éd
is ook op geestelijk gebied een systeem
wan boycotten, dat van uitwerpen
niet verschilt. Het is daarom ma»si
beter terstond uiteen te gaan^oe
Door scheiding wordt vrije bespréit
king mogelijk, zonder dat van „uerzir
tegen een leider" meer sprake kanc
•ijn". p
"Eerst In 1898 werd de Vry A.R. Partij
definitief gevormd. Orondtoon was: ectn
los partyverband, geen almachtige lsi,e
der. In de practljk van het politlekl
leven hebben de Vrij a.r. nimmer nsT".
gelaten een echte beginsel-vriendschsé1
met de a.r ten toon te spreiden. Loya#
heeft Lohman steun verleend aan Kuyt
pei en andere a.r.-kopstukken, met naérl
me bij kabinetsformaties. Tot
werking met hen op partij-niveau
echter niet meer gekomen. Ds
deden zich andere partners voor.
C.H. Kiezcrsbond en dt
Frleae C.H.
In een beschouwing over de uifk<
slag van de eerste Kamerverkiezin Ui
d de bevrijding schreef het weekbla
de Nederlands-Hervormde orwv
NIEUWE C. H.U.-SECRETARIS:
\r
J. W. VAN GELDER, dé
nieuwbenoemde secretaris van de
(.H.t. beoefent al so'n vyf en twintig
laar het advocatenvak In de stad. die
hem carrière heeft alen maken: Am
sterdam. Zelf woont hU In het rustige
Nieuw er-Amstel. maar men aal hem
daar betrekkeiyk relden aantreffen,
want de heer Van Gelder heeft een
drukheset leven. Dat Is niet alleen een
gevolg van sUn beroep, maar vooral
«■n st|n (mede door dat beroep ge
groeide i grote politieke en sociale be-
inni.telllng. De«e belangstelling heeft
hti dienstbaar gemaakt aan vale ver
hij dlenathaar gemaakt
enlglngen en organisaties op teer
•T" -' 11# alle hebben ge-
profileren van *l|n
schillend gebied, die alle hebben
profllrrrd cn nog profileren van
grote organisatorische bekwaamheden.
des# 47-Jarige
sdvocaal (die aan de VrU# Universiteit
studeerde i
In zijn benoeming
de C.H. Unie mag men dan ook een
voorlopige bekroning zien van zijn
organisatorische activiteiten, die zich
voor een belangrijk deel hebben afge
speeld in de hom zo vertrouwd ge
worden christelijk-historische kring Zyn
partij Hals goede C.H.-er gebruikt hij dit
woord hoogst zelden» diende hy van 1954
tot 1958 als lid van dé provinciale staten
en dient hij nog o.m als lid van de Am
sterdamse raad en lid van de het dage
lijks bestuur van de C.H.U. Voorts is hij
voorzitter van de onlangs Ingestelde
Commissie tot bestudering van de ver
houding A.R.P.—C.H.U., een functie,
waarvoor hy mét zyn aan de V.U. op
gedane kennis van de A.R.-beginselen
W-el een bijzonder geschikte man lijkt.
Mr. Van Oelder heeft dus volop ge
legenheid gehad zich op «yn nieuwe post
voor te bereiden. Het werk (leiding
geven *an het sterk gegroeide unie
bureau, voorlichting, documentatie éfii.)
trekt hem bijzonder aan, ook al zal het
vele nieuwe verplichtingen met zich
brengen. Iemand met een werkkracht
als mr. Van Gelder ziet daar overigens
allerminst tegen op.
Zijn nevenfuncties? Op sociaal gebied
O.m bestuurslid van gezondheidsorgani
saties en van het Chr. Bllndemnternaat
Sonneheérdt. In Nieuwer-Amstel is hij
verder voorzitter van een commissie, die
Zich bezighoudt met de uitwerking van
de woonruimtewet. Met dat al houdt de
heer Van Oelder nog voldoende tijd over
Voor zijn gezin en voor de opvoeding
van sijn drie kinderen, waarvan dé oud
ste <lfl» op de middelbare school is. Zijn
icfhabberUen" Tennissen en muziek
Maar ook op dit terrein kan hij het orga
niseren niet laten, want ln de plaats van
zyn inwoning ls hy voorzitter van een
volksmuzickschool. En die school kent
geen trouwere en Serieuzere studenten
aan de leden van het gezin-Van Gelder!
Dr. A. Kuyper
thodoxen stemden voor een beldngrijlcp
deel ALS VAN OUDS Christehjkit
Historiech". W
Met de uitdrukking „als van ouds"p
sprak de schrijver, naar wij aa
menonbewust, een grote historischs
waarheid uit. Want het door hem
geconstateerde feit valt reeds vanaf
1897 Ie constateren
De belangrijke rol. die Kuyper gr-
speeld had by de doleantie van 1886.
maakte hein In de ogen van talrijke
Hervormden tot een verdacht man. die
Voor vervolg zie pag. 5
