r
n
Nederland deed pionierswerk
FUDDINGVLOOT
-
MOEILIJKE KEUS-
ZONDAGS
BLAD
jliemuf Ccihsrfjc (fiournnl
ZATERDAG 8 MAART 1958
de wieg van de radio-omroep
Eens lekte het dak
en werkte de zanger
onder een
parapluie
Draadloos? Dat woord
was in 1896 zelfs door
de rapste intelligenties niet
aanstonds te verstaan. De
essence van de telegrafie,
het verreschrijven, was im
mers de draad. Het was of men sprak
van een bloedeloze mens. Om een weg
af te leggen, die een gewilde oor
sprong en een gedwongen bestemming
Philips'
had, moest die weg er toch
tastbaar zijn! Die weg was
de draad. En toch, de jonge
Italiaanse ingenieur Marconi
bewees dat het ook zonder
draad kon. Op 12 december
1898 demonstreerde hij zijn
apparaten in de Toynbee
Hall te Londen. Om aan te
tonen dat er geen „dubbele
bodem" in het spel was,
droeg Marconi de ontvangerdoos de
zaal rond, terwijl een bel luidde, zodra
van de zender elektrische impulsen
uitgingen.
s het voorspel van een fa
Pnerende historie: die van de
I dio. Ook voor ons land. Want
zeevarende natie als de Nederland-
totten". Of hoe de „indianen" hard- Het eerste
nekkig het middenveld beheersen dioconcert! Juni
en de „filistijnen" voor het doel
falen met hun schot. En de indivi-
•eten dat de
CBS in
haar tijd slecht hebben be- duele spelers worden aangeduid ^„,^^3
J- voornamen als Hannes. Bram geschiedenis ,ot
of Kees. Wie een kleine bijdrage 1927 herleidt!
De proefcon-
certen gaan
door, en met
succes. Op 23
augustus wordt
het optreden
aangekondigd
geïnteresseerd had gelaten. Wel- jn de kosten stuurt, krijgt tijdig
een decoderingssleutel toegezonden.
Viz Dias ziet nog veel meer
in de radio. Als eerste pers
bureau ter wereld begint zij
een radiopersdienst. Als deze
op 21 februari 1922 wordt ge
Nederland staat in het begin
van de twintigste eeuw bij de be
studering en toepassing van de
radio vooraan. Al in 1902 wordt een
draadloze verbinding tot stand
gebracht tussen Hoek van Holland
en het Lichtschip Maas. In 1904
komt Scheveningen-haven gereed.
|^ET hooglied van de arbeider
"olijk
ranger
ietl V
strooplikkende moralisten hebben
nd verbreid dat dit lied een juichzang is, zo
opklinkt na een jachtfilml Geloof die ringelrije-
1 als valszingers in melodie en toon. Het hoog-
ordt gezongen door zweetdruppels op gefonste
gedoofde sigarettenstompjes. Het klinkt achter
lied vi
voorhoofden en door
«aemgeknepen lippen en uil wijdgeopende ogen die te laat in de nacht ovei
te veel paperassen glijden. Het hooglied van de arbeid, hoort U, word'
vaak gezongen met een brok van teleurstelling in de keel en met gebald*
bij de ooghoeken en chefs worden soms erdoor misvormd tot fluitketels
van binnen koken en van buiten fluiten.
gelegenheid van dit
soneel aangeboden.
Een geschiedenis vai
veertig bewogen jar
landde bij de huidige
het
openi „jn gelvkwenen yv,
1 later jaren beroemd om zijn de Britse premier Lloyd George
feilloze service. Datzelfde jaar
krijgt de Marine de Dienst der
Draadloze Telegrafie. En in 1905
gaat het Leger mobiele radioveld-
stations beproeven.
In 1909 spreekt Marconi in Den
lijkheid een elektrische piano is.
en dat de „heer" Pen zijn naam te
danken heeft aan dë afkorting van
de leverancier der energie: het
heimtaal te gebruiken Dus be- Provinciaal Elektrisch Bedrijf
paalt men, dat wie de afgeluis
terde berichten publiceert, daar
voor moet betalen. Slimmerds
die menen dat zulks moeilijk uariM,u ^ltu
Haag. Dan reeds gaan er stem- ^an worden gecontroleerdko- ^SF. jjet is noodw
men op om een radioverbinding
tot stand te brengen met Neder-
landsch Indië! Maar dat zal nog
een poosje duren...
Op 16 september zingt de Haag
bariton Nico de Rop voor de
alweer bedrogen uit, want het regenwater lekt door het 'dak
t toe zend Vaz Dias een m:iJ
gefingeerd bericht uit De be
de houten ..studio". Tijdens
het zingen van het Lied aan de
talende abonnee, zijn daarvan ^n^nitj^bamer. houdt
per circulaire tevoren op ie ^t°Srf|Pva„ de eange'r.
Want de Eerste Wereldoorlog hoogte gesteld.
breekt uit. Nederland is neutraal,
en Marconi's internationale maat
schappij, de SAIT, kan Nederland
maar slecht bedienen. Onze re
ders zetten zich rondom de tafel.
Een nationale maatschappij wordt hnte^pn86^
geboren: Radio Holland,
minderheid aan
aandelen voorMar-
Dageraad
Stoel....
JHHHi- de ra
dio-omroep. Intussen boekt de Hil-
fabriek successen met
de radio in duik-
Later zal iemand voor de NSF-
microfoon opmerken: „Luiste
raars, het gekraak dat u hoort,
Dr. H. Colijn heeft in zijn functie
tan minister-president reeds in de
pioniersjaren van de radio-omroep
het grote belang van het nietnve
communicatiemiddel ingezien. Vaak
sprak de premier via de microfoon
de Nederlandse bevolking toe.
eerste maal dat een minister voor
de radio spreekt. Dat is. in 1924.
dr. H. Colijn. Een der 124 foto's
in Vogts boek laat hem zien: dc
linkervoet op een stoel, de duimen
in de mouwsgaten van het vest,
een mysterieuze microfoon in
een nogal sjofele NSF-studio. Ter
nauwernood is hij uitgesproken, of wedstrijd-spirit ontsteekt en een
de telefoons bij de NSF staan wedloop begint met een grimmig-
wit-heet om de spreker te verze- heid, waarbij de bestorming van
de Bastille tot een
de radio gewonnen. Vlak
vóór de uitzending had hij nog half
verbaasd half teleurgesteld bij de
microfoon gezegd: „Is dat alles?"
Reclame
Omroepreclamc van het zuiver
ste water is er dan ook al. Op een
druilerige dag raadt de omroeper
de luisteraars aan, een regenjas
van de firma Zus en zo te kopen.
Een andere keer laat een Rotter
damse fabriek een boeiende le
zing houden over het vervaardigen
van suikerwerken onder de Eras
miaanse titel Lof i'er Zoetheid.
Aan het slot maakt zij bekend
dat er voor de eerste vijf luiste
raars, die zich aan de fabriek in
Rotterdam zullen melden, een
versnapering gereed ligt. In een
m
bruari 1918 ook
een fabriek sticht:
de Nederlanösche
Seintoestellen Fa
briek in Hilver-
Alle begin
moeilijk, maar
jonge NSF,
huisvest in een
de. leegstaande
ver ij, is zelfs
couveusekindje
Alles wat nieuw
op radiogebied
awordtSer
thousiast beproefd:
scheepsvonkzen-
ders, landstations,
waterstandmeters,
snaargalvanometers
en diathermietoe-
stellen (voor me
dische doeleinden)
oliebranders» pa
trijspoorten. ast
maschoorstenen,
fietsen, maar dan
zijn we allang
PCGG opgerichte
geeft radioconcer
ten op kosten van
het Engelse blad
Daily Mail, dat
hiermee de tot
standkoming van
een Britse radio-
omroep wil force
ren. Idzerda is dé
de radio hoede der Nederlandse radio-ai
toestel,
de studio
En dan brengen de luister
vinken even contanten bij elkaar
voor een nieuw meubilair, te ont
werpen door Dudok...
Maar al met al: de Nederland
se omroep Is gesticht. Als in
maart 1924 de fabrieksmachtiging
van de regering bij de NSF binnen
komt, heeft men een klein jaar
lang zonder vergunning uitgezon
den. Ook de overheid doet wel
eens sportief een oogje dicht...
Met Pasen 1924 gaat voor het
eerst de Matthaus Passion uit
Haarlem door de ether. Een
maand later start Antoinette van
Dijk haar kinderuurtje. Nog een
maand verder heeft de NSF het
eerste eigen omroeporkest: een
ue ÜW u u. »j. kapel van tien man, die overdag
ij"' ^1' hun broodje verdienen door op de
Stermga Idzerda slraathoek'e„ va„ Hilversum te
_efzljn st®tlon spelen. Het orkest heet: de Voge
laars, doorzichtig pendant op het
pas gecreëerde begrip Luistervin-
boten enT.wE M «™P
lem Vogt zwijgt er in zijn boek
bescheiden over,
dat hij het was die
voor de NSF de
radio in een KLM-
toestel boven de
Noordzee demon
streerde, en dat zo
overtuigend deed
dat de kritische
Plesman enthou
siast werd De drie
jaar oude K.L.M.
aanvaardde NSF-
radio op haar vlieg-
In Den Haag is
inmiddels iets
merkwaardigs aan
de hand; H. H. S.
Indië
Nog één greep
uit de boeiende
NSF-historie: de
eerste kortegolf-
verbinding met Jn-
dië. Willem Vog!
beschrijft het als
of hij-erbij geweest
is; welnu, dat is hij
vermoedelijk dan
ook Een jonge ra
diomaniak, R. W.
C. baron van Bnet-
zelaer, neemt proe
ven op de korte
golf. Het stoom
schip Prins der
plan. De „Prins" ontvangt Van
Boetzelaers seinen op z'n slofjes.
In zekere nacht waagt hij het,
't Indische radiostation Malabar
aan te roepen, met het verzoek
om indien het dé tekens ontvangt,
hiervan de NSF mededeling
te doen via Kootwijk Radio.
„Boetz" bedoelt het als een grap.
Maar laat nu op 13 mei 1925,
een week vóór de Prins der Ne
derlanden in Priok zou aankomen,
de Nederlandse Rijkstelegraaf
dienst aan de NSF het laco
nieke bericht sturen, dat reeds op
7 mei, te middernacht, de tekens
van de NSF uitstekend op Malabar
zijn ontvangen en sindsdien gere
geld zijn binnengelopen
Een knal
Met een knal is de kortegolf-
verbinding Nederland-Indië een
feit. Er is iets tot stand gebracht
dat in de gehele wereld aandacht
trekt. Een afstand van 12.000 km
is in één ruk overbrugd met be
hulp van een energie, die niet gro
ter is dan die, welke in de huiska
mer wordt opgenomen door een
elektrisch kacheltje.
Twee maanden later wordt
in Kootwijk voor de radiover
binding Nederland-Indië een
dure, energievretende zender
voor zeer lange golven (6000
8000 m) in gebruik genomen.
Er was jaren aan gewerkt en
de bouw had acht miljoen ge
kost. De Kamer stelt na het
succes van de N.S.F. vragen van
de regering. Ten onrechte, want
wie had kunnen voorzien dat
men zo spoedig op de korte golf
zou slagen Maar Kootwijk
zwaait diezelfde zomer nog naar
de korte golf om
Belastin faciliteiten hielpen hem
grote rederij op te bouwen
NSF alleen
verschijnt er op 1 augus-
Eindhovense fabrikant Anton Phi- Besprekingen met de regering
lips zich in 1923 voor de NSF gaat vangen
interesseren. Hij heeft waardering En
voor de geïmproviseerde radio-
omroep van de NSF. Wat hem
hindert is de zwakte van de ont
vangst in het zuiden. „Dan komen
als geschenk van Philips de roem
ruchte „zingende torens": twee
zestig meter hoge masten om er
de antenne tussen te spannen.
De andere uitzendstations sta
ken de strijd, ten laatste (sep
tember 1924) ook de PCGG. De
NSF-zender is nu de enige pala
dijn. Al spoedig ontstaan ook ach
tereenvolgens de NCRV, de KRO,
de VARA en de VPRO. Op Kerst
avond 1924 houdt de minister van
staat Idenburg de openingstoe
spraak voor de NCRV. Van dat
ogenblik af huurt zij elke woens
dagavond de NSF-zender. Een klein
jaar later volgt de KRO op dins-
hobby van Duitse puddingprins Oetker
lus 1923 een merkwaardige oproep dagavond, nog twee maanden la
de Staatscourant: allen, die
bitie hebben zich op het terrein
van radio-omroep te gaan bewe
gen, wordt verzocht zich 1
bepaalde
melden.
ter de VARA op zaterdagavond.
En dan staat de VPRO te dringen
om óók al een avond per week. De
HDO voelt zich als ..vaste" huur-
Boeiend
Radio-omroep? Willem Vogt, die
het pionieren bij de radio actief tooninhoud
Men spreekt echter nog niet
radio-omroep, maar van: „zoge
naamde broadcasting, waaronder
wordt verstaan het verspreiden
mededelingen van woord- en
ontspannende.
de beschikking
tweede zender (de NDO) met
'a a ronder .de. VPR°
boeiend leerzame, politieke, ethische
religieuze aard, bestemd voor al
len die daarnaar wensen te luis-
x»cw uti iucc teren". Golflengten: 1050 tot 1100
beurszender op te meter. Ideaal!
Welnu, 23 kandidaten, onder wie
17 handelaren en fabrikanten, mel
den zich aan. Radiofabrieken die
zelf omroepzenders ontwikkelen,
kunnen alvast een fabrieksmach
tiging krijgen. En zo breekt de da
tum van zaterdag 21 juni 1923 aan:
van halfnegen tot tien uur
's avonds speelt het Larense or
kest en zingt mevrouw Anna
Het begint met het idee
NSF
richten. In de zomer van 1921 wordt
de Amsterdamse effectenbeurs
voorzien van een zender (de an
tenne is afgespannen van de toren
van de Oude Kerk!) en vijftig
banken in den lande ontvangen
sneller dan ooit de koersen. Vele
aanvragen staan op de wacht
lijst... Wie meent, zonder te beta-
le'n ook wel van die koersendienst Schlüter-Van de Bruggen
te kunnen profiteren, door eenvou- zender van de NSF
dig zijn radio op
de goede golf
lengte af te stem
men, rookt een
kwade pijp: de
koersen worden in
codecijfers uitge
sproken.
Vaz Dias
Vaz Dias, voor
loper van het ANP,
Is er als de kippen
b(j om deze beurs
zender te huren
voor het doorge
ven van sportuit
slagen aan sigaren
winkeliers en dag
bladredacties. Al
weer in code: de
ploegen dragen ver
mommingen. Zodat
de gewone luiste
raar hoort hoe de
„negers" optrekken
tegen de „hotten-
Hilversum.
HDO en VARA de eerste houden.
De nieuwe zender komt in 1927 ge
reed. Nog in dat jaar begint de
omroep niet voor 12 uur 's mid
dags, en tussen 13 en 18 uur zijn
er grote rustpozen.
Vaste banen
Doch dan is alles in de vaste
banen geleid, die ons in 1958 zo
vertrouwd voorkomen. Maar o, die
allervroegste radiotijd! Neem de
Al spoedig begon de omroep hoger
te grijpen en serieuze muziekpro
gramma's teerden ten gehore ge
bracht. Op deze foto: het strijk-
(Van onze correspondent in Bonn)
Het grootste olietankschip, dat op het ogenblik onder de
zwart-rood-gele Westduitse vlag vaart, heet de „Caroline Oetker".
Het behoort tof de vloot van de grootste rederij van de Bonds
republiek (40 moderne koopvaardijschepen met in totaal 375.000
ton), die het eigendom is van Rudolf August Oetker. Daj is een
naam, die ook bij de Nederlandse huisvrouw bekend is van de
bak- en de puddingpoeder (in 27 verschillende smaken, zoals de
telefoniste U al gauw vertelt, wanneer U de fabriek in Bielefeld,
Westfalen, zoudt opbellen).
Rudolf August is de derde
generatie van „puddingpoeder
prinsen'Van de stichter van
het bedrijfAugust Oetker, die
in Bielefeld apotheker was en
aanvankelijk rattengift. insec
tenpoeder en buikpijnpillen ver
kocht aldus tenminste het
Westduitse weekblad „Der Spie
gel" stamt het „Dr" voor de
firmanaam. Hij was het, die in
1891 óp het idee kwam bak
poeder in kleine zakjes in dz
handel te brengen, voldoende
voor vermenging met een pond
meel. Het werd het eerste Duit
se merkartikel. Op de kookten-
toonstelling in Berlijn in 1896
kreeg dr. Oetker's bakpoeder
een gouden medaille en toen de
toenmalige Duitse keizerin zich
het produkt liet demonstreren,
was zijn reputatie wel gemaakt.
Met 20 meisjes begon hij zijn
fabriekje en gaf na korte tijd
zijn apotheek op.
Massa-reclame
Dr. Oetker. de stichter van het
Bielefelder bedrijf, was ook de
eerste „groot-industrieel", die ge
bruik maakte van massareclame
in kranten, waarin hij recht
streeks de huisvrouw aansprak,
die rond de eeuw-wisseling in het
huisgezin nog niet zo heel veel te
zeggen had. Een tweede reclame
stunt was. dat hij bak-recepten
m de zakjes bakpoeder sloot. Hij
gaf ook een kookboek uit, dat in
Duitse huisgezinnen van moeder
op dochter is geërfd en intussen
een totale oplage van 18 miljoen
exemplaren heeft bereikt. de
grootste van enig „boekwerk" in
de Duitse taal.
Dr. Oetker's zoon Rudolf sneu
velde in de le Wereldoorlog in
1916 bij Verdun. Diens vrouw her
trouwde met een vriend van haar
eerste man, Kaselowsky. die ja
renlang het Oetker-bedrijf bestuur
den van de bank. waai- Rudolf als
leerjongen had gewerkt. Die rem
de de grootste Dlannen van de
puddingprins af, omdat zij ze te
riskant achtte. Daarop stichtte hij
zijn eigen rederij, de N.V. Rudolf
August Oetker in Hamburg en liet
4 vrachtschepen met accommodatie
voor 26 passagiers bouwen. De
Hamburgse reders lachten een
beetje om de puddingprins, die
echter de Kieler „Reeder Union
A.G." met drie schepen kocht en
nog
de. tot de tegenwoordige eigenaar,
Rudolf August, groot genoeg was
om de bedrijfsleiding zelf in han
den te nemen. Zijn zuster Ursu
la is mede-eigenaresse. Onder Ka
selowsky kreeg vooral het pud
dingpoeder zijn reputatie. Hij liet
het Oetker-puddingpoeder in alle
dorpen van het toenmalige Duits
land demonstreren en stichtte te
zamen met de wasmiddelenfabri
kant Henkei de maker van
„Persil" Oetker- en Persil--
scholen, waar de huisvrouwen wer
den onderwezen in het gebruik
van bak- en puddingpoeder, een
belangrijke zaak, gezien de enor
me voorliefde van de Duitser voor
„Kuchen", gebak en zoetigheid.
Rudolf August, de kleinzoon van
de stichter van het bedrijf, heeft
deze publiciteitstraditie voortgezet.
Hij gaf o.m. een kookboek uit voor
de vrouwelijke jeugd onder de ti
tel „Bakpoeder in de poppenkeu
ken". Jong geleerd is ten slotte
oud gedaan.
Hobby
De produktie van bakpoeder is
intussen achteruitgegaan, die van
puddingpoeder gestegen, respec
tievelijk 6.300 en 30.500 ton in
1956. Dc jaarlijkse winst ligt er
gens tussen de 15 en 25 miljoen
.nark. Een deel der winst is her-
geïnvesteerd in het bedrijf zelf.
De rest is gegaan in Oetker's
hobby, de scheepvaart. Het is dui
delijk, dat die firma niet gaarne
heeft, dat daarover veel aan de
grote klok komt te hangen. Me
dewerking heeft de journalist van
het Oetker-bedrijf in Bielefeld niet
te verwachten. Hij wordt van het
bakpoeder-kastje naar de pud
dingpoeder-muur gestuurd.
Puddingprins
Volgens „Der Spiegel" begon de
jonge Oetker kort na de geldsane-
nng in West-Duitsland aandelen in
rederijen te kopen, te beginnen
met 49 pet. van de „Hamburg
Süd"-rederij. De rest was in han-
tonners bij liet bouwen. Dit alles
was financieel mogelijk door spe
ciale belasting-faciliteiten, waar
mede de autoriteiten in Bonn de
snelle wederopbouw van het
zwaar-getroffen Duitsland stimu
leerden, hetgeen ten slotte leidde
tot wat bekend is geworden als
het Duitse „Wirtschaftswunder".
Oetker is een kind van dit won
der. Zijn bak- en puddingpoeder
imperium heeft als annex thans
de grootste bondsrepublikeinse re
derij, die zelfs een bod deed op
het Franse troepentransportschip
„Pasteur", dat echter naar de
„Hapag" ging en straks als „Bre
men" in de vaart zal komen. Oet
ker wilde met zijn rederij aan het
lucratieve Atlantische passagiers-
verkeer gaan deelnemen, toen de
„Adrea Doria" was gezonken.
Rederij-groep
Zijn rederij-groep bestaat thans
uit de „HamburgSüdamerika-
nische Dampfschiffahrts-Gesell-
schaft" (17 schepen), de „Reede-
rei Rudolf A. Oetker A.G. (11
schepen), De .„Deutsche Levant-
Linie G.m.b.H." (9 schepen) en
de „Reeder Union A.G." (3 sche
pen) Bovendien heeft hij nog twee
kleine rederijen, de „Florida
Schiffahrt G.m.b.H." en de „Al
batros Reederei". Hij is financieel
geïnteresseerd in een hoeveelheid
Westduitse ondernemingen (bier
brouwerijen, chocoladefabrieken,
waarvan een volledige opsomming
vermoedelijk een kolom zou eisen.
Op het ogenblik is Rudolf A.
Oetker weer eens in Amerika. Het
is zeker niet uitgesloten, dat dit
bezoek verband houdt met onder
handelingen over een aandelen
pakket van het Hugo Stinnes-con-
cern, dat in Amerika ligt en het
vorige jaar met staatsmiddelen
van Amerika is teruggekocht. In
dit aandelen-pakket is Oetker ge
ïnteresseerd en in beurskringen
waar de naam Oetker net zo'n be
grip is als in de keukens over de
hele wereld houdt men er nu
al rekening mee, dat hij vandaag
of morgen zijn aandacht zal rich
ten op de E.G.K.S.-ondernemingen.
Voor de „puddingprins" is blijk
baar niets onmogelijk.
