Muiters namen bezit van
DE ZEVEN PROVINCIËN
ÏtÊ
:r
MILJOEN SCHAPEN
WILMA VERMAAL (84)
Toch al
gemist?
zondags
blad
I 19S||
75
ZATERDAG 1 FEBRUARI 1958
14J
In de
donkere nacht
klonk een
fluitsignaal
'ijf en twintig jaar geleden volgde Nederland
gespannen de gebeurtenissen
In Nederland streden schrik en ontzetting om de overhand. Men
kon het niet geloven. En toch bleek het moor ol te woor: op
4 februari 1933 mookten muiters zich meester von Hr. Ms.
i „De Zeven Provinciën".
Al kan er veel kritiek zijn op de wijze,
de Koninklijke Marine in Indië de c
ding behoeft geen twijfel te bestaan:
regering, bij name van de toenmalige m
In een bewogen Kamerzitting zet hij
waarop tijdens de ongeregeldheden bij
iscipiine wordt gehandhaafd, aan een
over de vastberaden houding van de
inister van defensie mr. dr. N. L. Deckers,
njn standpunt uiteen. In een regerings-
rklaring zegt hij: „Van onderhandelen kan en mag geen sprake zijn. Geschiedt
de overgave niet onmiddellijk en onvoorwaardelijk na sommatie, dan zal met
geweld worden opgetreden. Ingrijpende maatregelen zullen worden genomen
tegen de verderfelijke invloeden, die de geesten rijp maakten tot aanranding
van het gezag door landsdienaren, die vrijwillig de plicht op zich hebben
genomen dat gezag te dienen." Deze woorden zijn geen holle frase. De bom valt.
ten op zaterdagavond had overge
bracht. kwam daarop antwoord
halen. De Europese schepelingen
gaven te kennen, dat velen van
de uitnodiging geen gebruik zou
den maken, omdat zij in deze tijd
niets voelden voor feestvieren, ter
wijl de inlandse vaste bemanning
daaraan toevoegde, dat het niet
aanging om feest te vieren, ter
wijl te Soerabaja zoveel kamera
den in arrest zaten. Inmiddels was
de commandant reeds des och
tends naar de wal gegan en een
aantal officieren ging tegen elf uur
naar een matinee in het restau
rant van de badplaats Oleh-Leh.
De commandant werd daar mede
deling gedaan van de houding der
bemanning ten opzichte van de
uitnodigingen. Hij vond dit echter
niet van ernstige aard en be-
4 februari 1933 bereikt Nederland den het als een verraad tegen- schouwde het als een reactie op
over hun kameraden, dat dezen ^e gebeurtenissen te Soerabaja en
waren gearresteerd voor wat hun njet ajs een demonstratie. Een
gemeenschappelijke zaak leek. luitenant-ter-zee der 2de klasse
terwijl zijzelf niets deden. Het plan constateerde. dat de jongens
om met het schip naar Soeraba- slecht hun werk deden en nam
ja te gaan. werd toen voor het maatregelen om daarin verande-
ieLS^?.eSEr-°ke,n-,-0®r,--!-in^a ring te brengen. De eerste officier
NOG in de late avond
het bericht, dat het pantserschip, Harer Majesteits „De
Zeven Provinciën", 6.525 ton groot, en genoemd naar het vlagge-
schip van Michiel Adriaansz. de Ruyter, de grootste admiraal die
Nederland ooit heeft gekend, door een deel van de bemanning
ji overmeesterd er
Koninklijke Marine
punt bereikt. Het
matroos der 1ste klasse P.. de eaf hem echter last
is uitgevaren. De ongeregeldheden bij de inlandse korporaal-telegrafist R pej op treden"
Nederlands-Oost-Indië hebben haar hoogte- inlandse 1korporaat-aiekenverple-
ger G-, en de inlandse matroos
jr, dat al lange tijd smeulde, is opgelaaid der 1ste klasse M. B. Bij enkélo
Om 22.00 uur
Europese schepelingen, die daar- Aan de hand van de later op-
tot een hevige brand. De ontevredenen aan boord hebben aan over werden gepolst, vond het toen gemaakte rapporten kan worden
tan plan uivoering gegeven, nte, he, schip op stap gaan, ,=dr,
gunstige gelegenheid zou voordoen. Gedurende de hele avond werd het zijn getroffen. Het uur, waarop
plan om het schip te overmees- ..De Zeven Provinciën" moet
teren en naar Soerabaja te gaan den overmeesterd, wordt
gunstiger ontevredenheid onder het marine- verder besproken. Men achtte de rig vastgesteld. Het zal zijn
personeel in Indië?
De gelegenheid
m ooit te voren. Een dag eer-
ir is het schip, met de „Piet
Hein", de „Evertsen" en de
Java" voor een inspectietocht
rond Sumatra varende, op de bekend"wordt] daTde'per"! janua>
•keu-
De oorzaak
heid moet worden gezocht
ialariëring. Zij begint vooral als
Oleh-Leh in Noord-
Smatra voor anker gegaan. De ging
mandant. kapitein-luitenant-
zee J. E. Eikenboom, een
deel van zijn staf en ongeveer
honderd onderofficieren en man
schappen gaan die avond de wal
op. Zestien officieren, 9 Euro
pese en 3 inlandse onderoffi- mandant
eieren, '44 Europese en 184
inlandse korporaals en man
schappen blijven aan boord.
1932 doorgevoerde soldijveria-
zaterdagavond daarvoor de ge- 22.00 i
geschiktste tijd, omdat bekend was
de ontevreden- dat de meeste officieren dan naar En om 22.00 uur klinkt een lang-
een feestavond in de Atjeh-club gerekt fluitsignaal over het dek
zouden gaan. Het plan was zich van het oorlogsschip. Het sein tot
aoor het verbreken van sloten de muiterij is gegeven,
meester te maken van geweren
10 pet. wordt opgevoerd met munitie, en dan de officie:
korting van 14 pet.
Nederlandse matrozen en van 17
pet. voor de inlandse schepelingen.
In een paar dagen tijd verricht
het Nederlands gezag op Java 600
arrestaties wegens dienstweigering
Dit wordt bekend bij de com-
D? Zeven Provin-
maar ook bij de schëpelin-
En de berichten winden hen
gevangen te
i mogelijk
zonder gewel</te gebruiken. Daar
na zou men naar Soerabaja opsto-
men en aan de commandant der
Marine vragen de arrestanten vrij
handjevol élementen, die gericht
zijn opgehitst door
ter de schermen".
De neiging is er nu. na 25 ja-
dit laatste te veronderstellen.
punt tien meter
te laten en de salariskorting, niet Want zo zijn de feiten. De „Alde-
door te laten gaan, waarna het baran" laat de bemanning van
schip weer aan de officieren zou ,.De Zeven Provinciën" weten, dat
worden overgegeven. Voor de ver- het schip zich weer onder com-
schillende posten voor de navigatie mando van overste Eikenboom
moet stellen. De muiters
Fluitsignaal
Rapport
En terwijl aan de wal
dant en officieren zich verpozen,
Hinkt door de donkere nacht over
bet dek van ,,De Zeven Provin-
i langgerekt fluitsignaal,
gegeven door een inlands matroos,
gelijktijdig worden voor enkele
Jgenblikkcn de lichten gedoofd. De
manning, die bij het complot is
trokken, komt in het geweer.
|AUe stokers worden onder bedrei-
ing de machinekamer inge
tuind en de zestien officieren in
I delongroom achter slot en grendel
I gezet. En volgens het vooraf vast-
1 gestelde schema worden de ankers
I gelicht en wordt koers gezet naar
de Indische Oceaan. Twee officie
een konstabel zien nog
-r boord te springen. Zij
I bereiken de wal en haasten zich
de commandant van het gebeur
de op de hoogte te brengen.
Misschien herinnert hij zich op
dat ogenblik de waarschuwing
n een paar dagen eerder gege-
a door de commandant van de
leemacht: „Ik acht (echter) par-
onregelmatigheden op „De
Zeven Provinciën" alsnog niet
uitgesloten. Wees op uw hoede."
Alle maatregelen worden geno
men, die genomen kunnen wor
den Met de „Aldebaran", een
vaartuig van de gouvernements
marine. wordt een achtervolging
ingezet. Aan boord bevinden zich
de commandant, een aantal van
zijn stafleden, Europese onderoffi
cieren, korporaals en manschap-
vankelijk nagenoeg uitsluitend in-
T landers. Hierna werd contact ge-
In. ongeregeldheden bij de zocht met enkele Europeanen, on-
de korporaal-machinist B„
Koninklijke Marine in Neder-
landsche-Indië in den aanvang van
1933", een rapport, dat in 1934 bij
de Algemeene Landsdrukkerij te
's-Gravenhage verscheen worden
de gevolgen van deze opwinding
uitvoerig besproken. „Velen voel-
die hun medewerking toezegde,
verder werd de bemanning be- de westelijke ingang
werkt om hulp te verlenen".
Schoonschip
„Op zaterdag 4 februari
wontan gesommeerd ,ich
terug, dat de „Aldebaran" er goed
aan zal doen op verre afstand te
blijven, omdat het anders onder
vuur wordt genomen. En de „Al
debaran" geeft er gevolg aan.
Nog, als zij na zes dagen varen,
de westelijke ingang van Straat
Soenda naderen en ze het ,,Ja-
va"-eskader op zich zien afsteve
nen, geloven ze nog niet, dat hun
daad hun bijzonder ernstig zal De muiterij, een zwarte
worden aangerekend Als zij in de zijde in de geschiedenis
oege morgen van 10 februari Koninklijke Marine,
de boeg met de bedoeling
het schip ter hoogte van de brug
te treffen", naar luitenant-vlieger
Th. M. J. Coppens, die de bom
werpt, later zal verklaren.
Drie en twintig opvarenden
worden gedood en dertien gewond
door de rondspattende splinters.
Grote schade wordt aan het schip
aangebracht. Onder de muiters
ontstaat een grote paniek. Onmid
dellijk worden de machinés ge
stopt en op het dek wordt een wit
te doek uitgelegd, ten teken, dat
men zich wil overgeven. Aan de
muiterij is een einde gekomen.
Een
kunnen het al lang niet meer aan
Synthetische garens en vezels uitstekende vervangers
schip maken. Wel werd er nier „.„-„i-iiTir
en daar geaarzeld bij de aanvang
der werkzaamheden, zodat de men
sen herhaaldelijk moesten worden
aangespoord, maar over het alge
meen verliep alles naar het uiter
lijk op ordelijke wijze. Op ver
schillende plaatsen verzamelden
zich echtér telkens groepjes, die
de plannen tot de muiterij nader
uitwerkten en verdere leden der
bemanning nader inlichtten over
de aan te nemen houding. Ieder
een werd aangespoord om des ri des 's morgens
middags aan de wal te gaan pas- de eerste bom. Een bom
sagieren, maar in de vooravond kilo, geworpen door een Dornier-
we?r terug te keren. De deputatie vliegboot, die op 1200 meter boven
van het garnizoen, die de vorige „De Zeven Provinciën" verschijnt
dag de uitnodiging voor de fees- Twaalf minuten na het laatste be-
geven, daar
anders geweld zal worden ge
bruikt: „Val ons niet lastig"
naderende strijdmacht wordt niet tot achttien ji
genomen. Er is de opvat- gen uit de dienst. De commandant
ting, dat er nu de gelegenheid wordt grove nalatigheid
komt te onderhandelen over de *-
grieven, die tot de muiterij heb
ben geleid.
(Van onze correspondent in Bonn)
Onder het woord „Bayer" verstaan de meeste mensen niet
Zwarte bladzijde veel anders dan een aspirientje. Er zullen er niet zo heel
veel zijn, die bijvoorbeeld de „Agfa"-film met het „Bayer"-
kruis in verband brengen en toch is „Agfa", zowel wat be
treft de produktie van films (in Leverkusen) als van came-
(in München) voor de volle honderd procent een doch-
overgave nog tal van naweeën, ook
politiek. De deelnemers komen
de krijgsraad- Er worden
straffen gegeven. Straffen
Ernst
zichtigheid ten laste gelegd. Hij
hoort het vonnis: vier maanden
gevangenisstraf en ontslag uit de
dienst zonder ontheffing van de
bevoegdheid bij de gewapende
Maar het is ernst. Op 10 februa-
lacht
diei
gestraften behoe-
hun straf niet geheel uit te
50 zitten. Bij het huwelijk van prin
ses Juliana en prins Bernhard
wordt hun amnestie verleend. Op
31 januari 1937 worden zij voor
waardelijk in vrijheid gesteld.
WILMA
spreekt liefst over boeken van anderen
Vernedering
De berichten, aanvankelijk nog
enigszins verward, brengen in Ne
derland schrik en ontzetting. Men
*il ze niet geloven. Men hoopt dat
bet niet waar zal zijn. De verne
dering is te groot. Maar alle hoop
op een foutieve berichtgeving
'ordt de bodem ingeslagen als het
departement van marine een com-
tnuniqué verspreidt en uitvoerig
uiteenzet, wat er is gebeurd. Dan
b er geen twijfel meer mogelijk.
-De Zeven Provinciën is in han
den van muiters
En als men in Nederland die
•ekerheid heeft flitsen de verwij
len over en weer. Wie draagt de
rtrantwoordelijkheld voor de mui-
lerij op „De Zeven Provinciën"?
Wie. is verantwoordelijk voor de
Een kille gure wind blaast
het dikke bruine pak van ver
dorde en overjarige bladeren,
dat het smalle zandpaadje de
enige verbinding van het woon
huis met de hut bedekt,
uiteen. Als sneeuw uit een dichte
aonkere hemel dwarrelen de
bladeren uit de boomkruinen
naar benedeti. Het is laat in de
herfst. De natuurliefhebber ge
niet: de van gezelligheid hou
dende zakenman huivert; de
schrijver of schijfster vindt
echter inspiratie.
De nadering van de winter, het
beleven van de herfst, zou de ach
tergrond kunnen zijn van een ro-
bijvoorbeeld
over een meisje, dat op zeer jeug
dige leeftijd reeds geconfronteerd
wordt met de winter, de dood.
Een meisje, dat zo ziek is, dat
alle hoop op genezing, het mee
maken van de lente, moet wor
den opgegeven. Toch heeft de
schrijfster, die sinds 1935, het jaar
waarop zij in Beekbergen kwam
wonen, elk jaar opnieuw deze
herfst meegemaakt, deze roman
nooit geschreven. Althans niet zo
als wij bedoelen: de beschrijving
van de korte levensgeschiedenis
De thans 84-jarige Willemina
Vermaat, of zo u haar waar
schijnlijk beter kent: Wilma, ziet
de dood niet als het einde. Zelfs
niet als een eind van een roman.
Toen zij dan ook een boek schreef
volgen. Zij deed dit aan de kweek
school voor onderwijzeressen, die
in Zetten was gevestigd. Op 27-ja-
rige leeftijd, toen men meende,
dat zij haar telkens weer uitbre
kende ziekte te boven was, ver
huisde zij met haar ouders en
enkele zusters naar Apeldoorn.
Eén jaar slechts mocht zij zich
hier verheugen in het doen van
iets, namelijk 't batikken van stof
fen. Toen werd zij weer ziek. Nog
erger dan alle voorgaande keren.
Iedereen dacht, dat het eind was
gekomen. Zijzelf ook. De grote
strijd om haar leven ontbrandde
in volle hevigheid. De strijd was
in enkele dagen beslecht. Het le
ven had de dood overwonnen. „Dit
moet Gods werk zijn geweest.
Menselijkerwijs had ik moeten
sterven", zegt Wilma.
novelle die spoedig door vele an
dere werd gevolgd. Bij ons gesprek
kon mevrouw Vermaat ons niet
precies vertellen hoeveel boeken
zij sinds haar beterschap heeft
geschreven. Het zijn er in ieder ge
val tientallen. Het laatste werkje
„De nieuwe weg", kwam dit voor
jaar uit. Waarschijnlijk zal 't het
laatste boek zijn dat van haar ver-
Negatief
Ongekend genot
i klei
ziek r
'isje.
de geschiedenis van een gevecht,
waarin het leven, de lente, die
zij ook elk jaar mag beleven, ze
geviert. Dat boek, „Het heilig
wonder van mijn leven", vertelt
ons haar eigen lévensgeschiedenis.
Wie dit boek gelezen heeft, weet
dat Wilma een van de weinigen
onder ons is, die via de meest
donkere schaduwzijden bijna
dertig jaar is zij ziek geweest
het leven heeft leren kennen.
Een gesprek met Wilma is niet
eenvoudig. Zij praat niet graag
over haar zelf, noch over haar boe
ken- „Wij zijn geen eenlingen, wij
zijn mensen onder de mensen".
Het liefst spreekt zij dan ook
over haar vrienden, over de boe
ken van haar vrienden.
Levensloop
wn WUmm Vermaat
Toch konden we na lang aandrin
gen nog iets over haar levens
loop te weten komen. Als doch
ter van een leraar van het gym
nasium werd zij in 1873 in het
Betuwse dorpje Zetten geboren.
Ondanks haar zwakke gezondheid
zag zij op betrekkelijk jonge leef
tijd kans een studie in Nederland
se taal, Frans en handwerken te
Van het ogenblik, waarop zij
haar bed kon verlaten, af, brak
voor haar een tijdperk aan van
ongekend genot. Zij, die nooit had
kunnen genieten van Gods heerlij
ke natuur kon nu, evenals alle an
dere gezonde mensen wandelen
over de geurige heide, springen
over de smalle heldere beken,
heerlijk lui soezen op het zachte
mos in de prachtige bossen. Deze
plotselinge ommekeer in haar le
ven bracht ook een gehe'e veran
dering met zich mee. wat betreft
haar dagelijkse bezigheden.
Even plotseling als haar gene
zing kreeg Wilma behoefte om te
schrijven. Zij wilde in woorden uit
drukken, hoe groot haar dankbaar
heid was voor het feit, dat zij be
ter mocht worden.
Natuurlijk bleek haar kennis van
ie Nederlandse taal, die haar op
ie Kweekschool was bijgebracht,
lang niet voldoende voor 1 et schrij
ven van een, wat stijl betreft, goed
boek. Vandaar dat zij gedurende
enkele jaren onderricht kreeg van
'Ir. Gerritsen uit Den Haaj.
Op onze vraag hoe zij over de
hedendaagse litteratuur en met na
me de christelijke volkslitteratuur
denkt, antwoordde zij ons: „Ik
krijg zo de indruk, dat de jonge
schrijvers en schrijfsters het te
veel gaan zoeken in het negatieve.
Uitsluitend de duisternis, de herfst
kunnen zij met een geweldige
woordkeus als kern voor hun ro
man gebruiken. Het licht echter,
Gods glorie..kennen zij niet. Waar
schijnlijk komt dit, doordat zij
zelf de duisternis nog nooit echt
hebben meegemaakt. Zij zien het
licht dus geheel anders dan ie
mand die wel langs afgronden
heeft moeten gaan".
termaatschappij van de befaamde „Aktiengesellschaft", die
onder de naam van „I. G. Farben" in 1945 door de geallieer
den als Duits kartel werd ontbonden en zich inmiddels
onder de nieuwe naam „Farbenfabriken Bayer" weer tot
een nogal omvangrijk nieuw kartel heeft hersteld, dat che
micaliën, kleurstoffen, pharmaceutische produkten, planten-
ziektenbestrijdingsmiddelen, synthetische garens en vezels
en fotografisch materiaal vervaardigt. Behalve in Lever
kusen en München, steden die wij reeds noemden, heeft
Bayer fabrieken in Elberfeld-Barmen (waar de maatschappij
in 1863 werd gesticht), Uerdingen en Dormagen, alle aan
of in de buurt van Duitslands levensader, de Rijn, gelegen.
Wij hebben in een gezelschap
Nederlandse journalisten voor
een deel van de z.g. „vakpers",
die zich speciaal met de textiel
industrie en de mode bezighoudt
een bezoek gebracht aan de
Bayer-fabnek in Dormagen. iets
ten Noorden van Keulen. Daar
worden de Bayer-garens en ve
zels vervaardigd, die een ganse
familie vormen met welluidende
namen als „Cupresa", „Cupra-
ma", „Aceta" (acetaatzijde),
„Perion", „Pan" (de beginlet
ters van de chemische formule
„polyadrylnitril") en „Draion".
Vijfduizend van dc in totaal
rond 50.000 die bij Bayer wer
ken) man personeel is in deze fa
briek te werkgesteld.
Wij zullen niet trachten om u
in enkele woorden te schilderen,
hoe deze synthetische garens en
vezels uit allerlei wonderlijke che
mische reakties, deels uit natuur
lijke grondstoffen en anderdeels
uit mengels die in de retorten der
chemici zijn ontstaan, te voor
schijn worden getoverd. Wij wil
len zelfs niet pretenderen, dat
we er zo heel veel van hebben
begrepen. Wij nemen het graag
van de Bayer-deskundigen aan,
dat „Draion" dat overigens
ook in dezelfde kwaliteit in Ne
derland wordt vervaardigd een
synthetische textielgrondstof is,
die voortreffelijke kwaliteiten
heeft, die men U in elke textiel
winkel kan opsommen.
Wij willen graag vaststellen,
dat „Draion" een van die 13.000
dingen zijn die in de verschillen
de Bayer-fabrieken worden ge
maakt. waarop de chemici bij
zonder trots zijn. Wij geloven on
voorwaardelijk de deskundigen.
zijn een levens-noodzakelijkheid
geworden en zij hebben de wereld-
produktie van natuurlijke garens
en vezels al lang overtroffen. Wol
haalde in 1956 de 1.2 miljoen ton.
synthetische garens en vezels
brachten het tot 2.7 miljoen ton,
1.37 miljoen daarvan (51 procent
der wereldproduktie) alleen al in
Europa (inclusief de Oostbloklan
den). 235.000 ton daarvan kwamen
uit de Bprvdsrepubli^t (uit de Bay-
erfabrieken voornamelijk), 45 000
ton uit Nederland. In de serie van
ontdekkingen, die de mens sinds
het Paradijs heeft gedaan (vuur,
kleding, wiel, wol, spinnewiel,
metaal, hennep, zijde, schrijven,
boekdrukkunst, weefgetouw, elec-
triciteit en motor) is het synthe
tische garen voor de atoomkracht
het laatste. En Bayer heeft daar
toe ongetwijfeld zeer veel bijge
dragen. Die lof kan men de heren
uit Elberfeld, Leverkusen. Uer
dingen en Dormagen gerust toe-
Tuiei
icn bedier
crij machines (fn de spinnerij
die ons voorrekenen dat zonder de
synthetische garens, die overal
ter wereld worden gemaakt (ze
ker niet alleen door Bayer) de
mensheid niet half zo goed ge
kleed zou gaan, doodeenvoudig
omdat de wereld-wolproduktie
daarvoor niet meer toereikend zou
zijn. De rond 1 miljoen schapen,
die naar schatting nog niet zijn
opgesoupeerd, kunnen het niet
meer aan het steeds stijgende be
wonertal van onze aardkloot be
hoorlijk te kleden.
Synthetische garens en vezels
Er zijn mensen, die altijd naar de trein
moeten rennen. Ze zijn altijd op het nipper
tje op het perron en kunnen nog juist de
deur van het balcon bereiken om daar ge
durende de volgende kilometers te gaan zit
ten uithijgen. De man, die onze fotograaf
hier in de buurt van het station in fraai tegen
licht knipte, behoorde in ieder geval niet tot
de categorie haastigen. Hij kon op zijn gemak
doorlopen. Of zou hij misschien de trein al
hebben gemist?
