Nescafé
Leid se hoogleraren spelen
in film over sterrekunde
JACMAC!
IK DRINK ÓÓK
UEVEII NESCAFÉ
llw beste keuze...
koop zo'n bus!
Gehandicapten worden door
vakbeweging uitgeschakeld
GERDING
Leids jeugdparlemeiit bezag
stedelij k bestuursapparaat
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
VRIJDAG 13 DECEMBER 1957
De bouw van een radiotelescoop
•»'a<£ Herman Kleibrink maakte een
It, diel
interessante documentaire
ie be-I^LFS het illustere ambt van Leids hoogleïaar kan wel eens tot
week^ wonderlijke zijwegen leiden. Want noch prof. dr. J. H. Oort,
e mo-recteur van de Sterrewacht en hoogleraar in de sterrekunde, noch
caanse'of. dr. H. C. van de Hulst, die theoretische sterrekunde doceert,
^enhe-iuden hebben durven en kunnen denken, dat zij qualitate qua in
B eenn film zouden optreden, toen zij in 1945 resp. 1955 als dusdanig
strek-'" amI>t aanvaardtlen- Maa»* de film De bouw van een radiotele-
^an men ^et 9Pe' heider heren, hoe bescheiden hun' rol ook
Oost-|®e z'Jn' bewonderen. Een film, geregisseerd, opgenomen cn van
|ut en geluid voorzien door Herman Kleibrink, die aan de fologra-
afdeling van de Leidse Sterrewacht is verbonden.
„rbaar,jjtaraarcj tiitël spreekt trouwens
nogenjjr zichzelf is deze rolprent er één van
Eandenk 0f meer wetenschappelijke aard in al-
nieu-jnene zin, en de sterrekunde betreffen-
sse tej in engere betekenis.
die'
Doel
let doel van de film is voornamelijk
op astronomisch gebied iets te v
"len van het radiowerk dat in ons land
d* wetenschapsmensen wordt
en hiervoor zijn belangstelling te
Vandaar ook, dat de film gratis
lis defchikbaar wordt gesteld van welke
n, hetpdigheid reeds heel wat verenigingen
if tot>r radio-onderzoek, scholen, volksunl-
Jt eensiteiten en instituten voor arbeiders-
jwikkeling hebben gebruik gemaakt.
De bouw van een radiotelescoop, die
!P verzoek van de Stichting Radiostra-
|ng van Zon en Melkwegstelsel ls
iervaardigd, is opgenomen in de filmo-
(ïeek van de regeringsvoorlichtings-
com-ienst en heeft ook reeds grote bc-
in het buitenland verworven.
e rolprent is vertoond in Amerika,
)ijzon-^'^ika• Canada (tweemaal voor de
jlevisie) en draait op dit ogenblik in
d lencmarken voor de sterrewacht van
iopenhagen. Hierna maakt ze een
unnenjumee door Italië,
i. technische gegevens: de duur ls
be-'n'nuten: het is 8611 16 mm-fi'lm met 24
iden per seconde; alle bewegingen van
iscoop en registraties zijn op de film
versneld; de opnamen hebben
et Z0U|uurd van herfst 1954 tot eind 1956, dus
vanurende de bouw van de radiotelescoop,
die Is een documentai
linkere Niet dor
terug, p knappe wijze heeft Herman Klel-
vraaglk de klip van de wetenschappelijke
heid weten te omzeilen, door in de ge-
film steeds de zuiver menselijke kant
voren te brengen. Het is niet een ver-
vanf van wetenschap en techniek, maar
maat-' de mens, die de wetenschap beoefent
Öe techniek bedrijft. Vandaar ook, dat
~onreinilg sprake is van dr°Se commen-
~Jh maar veel meer bijvoorbeeld van de
OnSjpan van de arbeid, zoals het kloppen
- nun; 'de hamers, het schreeuwen van de
lie. nuigbaas, de besprekingen van de men-
I die de leiding hebben,
zamenbt verhaal plaatst ons allereerst in de
ik vaniogsjaren (geknipt uit Duitse fi'lmjour-
anwij-'5) en geeft een kort, suggestief beeld
heeft leed en geweld,
wor-
Rust
an is er opeens de rust en de stilte
een collegezaal op de Leidse Sterre-
Iht, waar een colloquium wordt gehou-
wan de Nederlandse Astronomen Club.
ft, hoewel gehandicapt de wetenschap
ook in die dagen door. De camera is
pht op de rug van de spreker en op de
ik. chten van zijn toehoorders,
andendk spreker is een student, een zekere
J ^en", de Hulst. Hij heeft een winkelhaak in
enEn jas' en e€I> touwtïesdas zit scheef on-
slap boordie met onwillige punten,
vanaf'1 het is oorlog. En vooral toen hadden
e Ren-tudenten het niet breed,
de (der het gehoor zien we bekende ge-
Qp de voorste rij prof. Oort, ach-
an prof. dr. P. Th. Oosterhoff, thans
{leraar dn de sterrekunde te Leiden, en
JSSrt H hem dr. Th. Walraven, die met de
tag van het Leidse waarnemingsstation
ioor 'd"-^fr'ka is beiast-
Ie aanwezigen luisteren aandach-
wat die Van de Hult te ver-
ers opcn heeft, is buitengewoon inte-
Men !ant- Hij houdt een verhandeling
rustig r de straling van waterstof
fen in de ruimte tussen de ster
ren. Hij heeft op dit terrein veel
onderzoekingen verricht en be
rekend, dat deze allerkleinste deel
tjes van het element waterstof in
ons sterrenstelsel straling, dus ener
gie, uitzenden op een golflengte van
21 cm. Ieder waterstofatoom, mijne
heren, zo zegt hij, kan dus een radio-
zendertje zijn.
Er valt nu een korte, geleerde verhande
ling, die evenwel voor de leek begrijpelijk
wordt gemaakt door een ingelast stukje
tekenfilm (van de hand van Herman Klei
brink). Men ziet een waterstofatoomkern,
met daaromheen draaiend het elektron.
Duidelijk is te op te merken, dat de beide'
bolletjei
om hun i
tegenovergestelde richting
Energie
Maar straling van nabije sterren doet
het waterstofatoom extra energie opne
men, waardoor het elektron opeens in de
zelfde richting als de kern gaat draaien. De
waterstof heeft in deze nieuwe toestand,
extra energie gekregen. Zij wil na verloop;
van gemiddeld elf miljoen jaar deze ener
gie in één keer uitstralen om de normale
toestand weer te bereiken. Deze energie
wordt uitgezonden in de vorm van radio-
straling op een golflengte van 21 cm.
Prof. Oort heeft aandachtig geluisterd,
en dan zegt hij: Het zou bijzonder belang
wekkend zijn als deze straling voor ons
waarneembaar zou zijn.
Met deze korte scène is als het ware
de inleiding afgelopen, een scène, die
aan de werkelijkheid is ontleend, want
het was de toenmalige 26-jarige Van
Een scène uit de film. Vooraan
rechts prof. Ocrt, middenachter
prof. Oosterhoff, en naast hem
(met bril) dr. Walraven.
Eén van de operatie-terreinen
van de telescoop: een spiraal
nevel.
-
de Hulst, die de aandacht der Neder
landse astronomen op deze radiostra
ling vestigde. Uit welk feit om
even met één sprong naar het eind van
het verhaal te gaan ten slotte de
radiotelescoop b(j Dwingelo werd ge-
Na de stille collegezaal is ér opeens een
vreugde-uitbarsting in de Nederlandse
straten. De oorlog is voorbij. De weten
schapsmensen kunnen thans beginnen aan
de verwezenlijking van hun plannen de
radiostralmg uit de ruimte op te vangen.
Aan deze verwezenlijking geven hun
medewerking;: het Sterrekundig Laborato-,
rium Kapteyn te Groningen, de Sterre
wacht te U.trecht, het K.N.M.I. in De Bilt,
het Natuurkundig Laboratorium van Phd-
Herman Kleibrink,
de film heeft gemaakt.
Rada
De camera strijkt nu langs een winters
strand, waar twee heren lopen: prof, Oort
en ir. De Voogt van de P T.T. Ze staan stil
bij een oude radarinstallatie van de Duit
sers. Zoudt u denken, zo zegt prof. Oort,
dal zo n radarspiegel voor ons onderzoek
bruikbaar is te maken?
Ten slotte geloven beide heren, dat het
mogelijk is En na verloop van tijd komt
nabij het zendstation Kootwijk een holle
spiegel van aluminiumgaas, waarmee de
zwakke stralen van de waterstofatomen in
één punt, het brandpunt, kunnen gorden
verzameld.
Na verloop van tijd blijkt deze
spiegel met een doorsnee van 5 m
toch niet voldoende te zijn. De
camera komt dan in een vertrek
van de Utrechtse Sterrewacht, v
de Organisatie voor Z.W.O. een
bijeenkomst houdt. We zien prof.
Oort, prof. Minnaert uit Utrecht en
de heer Bannier van Z.W.O. Deze
laatste ziet in het gebied der radio
straling een grote kans om Neder
lands plaats in de wetenschappelijke
wereld te verstevigen. Z.W.O. stelt
een som van bijna 1 miljoen gulden
beschikbaar fh een nieuwe, grotere
en dus betere telescoop kan worden
gebouwd, een telescoop met een
middellijn van 25 m.
Met zijn camera brekt Kleibrink nu door
het land. Naar Werkspoor, dat de opdracht
voor de bouw van de kijker krijgt. Het
totale gewicht zal 100 ton bedragen. Naar
Vlissingen, waar De Schelde voor het grote
tandrad moet zorgen. Naar Katwijk, waar
het gaas wordt vertind, en ten slotte naar
Dwingeloo, waar de funderingen worden
aangelegd en uiteindelijk de telescoop
wordt geplaatst.
Op zeer filmdeskundige wijze richt Her
man Kleibrink nu en dan zijn camera op
een detail: op één van de 264 gazen drie
hoeken, die tezamen de enorme spiegel zul
len vormen; op het minutieuze bijwerken
van de tandraderen, op het moeizame
plaatsen van de zware spiegel op zijn voet
stuk.
Plechtig
Dan is er de plechtige ingebruikstelling
van de kijker door de koningin Wilt u op
deze knop drukken, majesteit, zo zegt
prof. Oort. En na deze handeling richt de
spiegel zich op een bepaalde plaats in het
hemelruim, miljoenen kilometers ver weg.
In het laboratorium worden wijzers actief,
flisten stralen achter matglas, worden cur
ven getekend. Het contact met de Andro-
medanevel is gemaakt. En geen regen of
mist kan dit contact verhinderen. Overdag
noch 's nachts.
De camera flitst langs de spiegel over
het wijde landschap van het prachbige na
tuurreservaat, dat door zijn rust zo uiter
mate geschikt is voor waarnemingen. Dan
is er opeens een oud baasje, dat lachend
recht in de lens kijkt. Het is „opa", het on
bekende mannetje, dat elke dag, twee jaar
lang, drie kwartier liep en naar de bouw
van de telescoop kwam kijken, om des
avonds zijn mededorpelingen te kunnen
vertellen, hoe het er mee stond.
Slot
g even wordt de toeschouwer een blik
gegund op de elektronische panelen, waar
Muller de elektronicus, die de spiegel
ontwierp, de telescoop instelt voor een
bepaalde meting. Dan is het slot van de
film gekomen. Een tegenlicht-opname in
bospad, waar aan het eind tegen de
avondlijke hemel het silhouet van de radio
telescoop scherp afsteekt
Een knappe film. En buitengemeen in-
teresant. Herman Kleibrink, die reeds een
aantal films op zijn naam heeft staan
(Strijd, De Zee), heeft met De bouw van
Radiotelescoop nuttig en verdienstelijk
werk verricht.
S/eer in 't gezin
De ..Nieuwe Leidsche" ei
KOUDEKERK A. D. RIJIS
Gunning pastorie
De bouw van de nieuwe pastorie der
Hervormde gemeente is gegund aan de
firma Tromp te Alphen aan den Rijn
60.630.
Junior bus fl. 1.39
Normale bus #1. 2.48
Familie bus #1. 8.95
COFFEINEVRIJ
Normale bus fl. 2.83
Familie bus fl. 9.95
ESPRESSO
Normale bus fl. 3.15
Leidse Oud-padvinders
DE KRING RIJNLAND van de Broederschap van Oud-Padvinders wi
gisteravond te gast bij de heer M. G. H. den Haan in de Dr. A. va
Voorthuysenschool in de Marnixstraat. De heer Den Haan, hoofd van deze
b.l.o.-school, sprak voor dit gezelschap over „Het zwakzinnige kind en zijn
vermogens". Hij wees er in zijn voordracht op, dat in Nederland over het
algemeen de belangstelling voor het kind dat bijzondere zorg behoeft t
wege zijn vrij laag intelligentiequotiënt, groot is. Het tempo van het
derne maatschappelijke leven doet het aantal debielen (i.q. tussen 6(
80") nog toenemen.
Spreker vertelde waardoor deze kinds-
;n opvallen op de gewone lagere school
1 in het gezin, waar ze, doordat ze
met de anderen mee kunmen, soms
den geplaagd en daardoor agressief
den. De b.l.o.-school vang de moeilijk
heden op. door een voor ieder kind geva
ceerde leermethode in de eerste leer
aren, met het doel: in de daaropvolgen-
tot
samenwerken
de
Nazorg
Ook de nazorg is van belan§, zei spre-.
ker, maar helaa6 ontbreken hiervoor de
nodige financiële middelen.
Over deze nazorg sprak de heer W. F.
Tierolf, die in Leiden en omstreken werk
zaam is, in opdracht van de Dr. Van
Voorthuysenstichting.
Vóór de invoering van de leer
plichtwet kende men in ons land hon
derd gevallen van zwakzinnigheid. In
1920 waren het er drieduizend en in
1956 was dit aantal aangegroeid tot
dertigduizend.
Spreker zei dat de vakbeweging, die
zich beijvert voor betere toestanden on
der de arbeiders, de gehandicapten uit
sluit van deelnemen aan het maatschap
pelijk leven. De grafische industrieën
bijvoorbeeld blijven voor b.l.o.-mensen
ontoegankelijk. De intellectuele eisen die
men tegenwoordig stelt; 6taan niet meer
in verband met het werk dat moet wor
den uitgevoerd. Op deze manier is de
maatschappij bezig een grote groep nor
male arbeiders buiten te sluiten.
Puzzel prom inert ten
1. J. C. Sollie, Corn hertstraat 47,
Leiden; 2. mejuffrouw H. A. Bollée,
Warmonderweg 88, Oegstgeest; 3.
C. A. van dier Veen-Pars, Kanaal
straat 42, Rijnsburg.
De Kerk zingt
Zondagavond 7 uur gaat in de Mare-
kerk niet, zoals in het weekblad De Her
vormde Kerk is aangekondigd. dr
Schoonheim voor. maar dr. K. E. H. Op-
penheimer. Onderwerp is: De Kerk zingt.
C. de Jong halve eeuw
bij fa. Van der Stok
Op 21 november was het vgftig jaar
geleden, dat de heer C. de Jong, thans
wonende Timorstraat 8, in dienst trad b(J
de firma J. van der Stok in de Brccstraat
te Leiden. Begonnen ais loopjongen klom
de heer De Jong, die nu bijna 70 jaar Is.
tegen-
irdigci
schovi
;rband n
nstaande.
De heer De Jong kwam iin dienst bij
een zaak, die m 1907 al bijna een halve
eeuw bestond. De huidige eigenaar was
toen enkele jaren oud, maar diiens vadier
was de eerste baas van De Jong. Door zijn
accuratesse en toewijding volgde al kont
na de loopj engensperiode een aanstel
ling als magazijnbediende, later verwis
seld voor de winkel. Weer enkele jaren
Later werd de heer De Jong tot verte
genwoordiger benoemd.
Woensdagmorgen om half elf wordt do
heer De Jong op het kantoor van de fir
ma Stok gehuldigd.
Leidse Ver on bekeek
bouw vat) ontvangers
De Leidse veren, voor radioamateurs
Veron had gisteravond haar maandelijk
se bijeenkomst in gebouw Rchoboth. Daar
de voorzitter door ziekte verhinderd was,
opende de heer Grimbergen de vergade
ring. Deze avond stond een interessant
onderwérp op dc agenda: Amatcuront-
vangers en hun schakeling. Verder word
er een bestuursverkiezing gehouden. De
samenstelling bleef ongewijzigd.
De heer Grimbergen, die die Amateur-
ontvangers inleidde, besprak allereerst
de bouw. Hij Liet hierbij uitkomen dat
grote nauwkeurigheid geëist wordt. De
kosten, die aan de bouw van een ontvan
ger verbonden zijn. behoeven wiet hoog
te zijn. Na deze inleiding kwam de heer
Grimbergen tot het opstellen van enkele
algemene richtlijnen, die voor de Leden
van groot bellang zijn. Ieder kan een ont
vanger bouwen, mits hij maar goed onder
legd is.
Ten slotte sprak de heer Grimbergen
nog over de commerciële communicatie-
ontvangers, die in deze tijd 9teeds meer
verschijnen en die grote diensten be wij-
Naar aanleiding van het gesprokene
werden vragen gesteld door de leden
Het werd een geanimeerde vergadering.
Zie vervolg stadsnieuws
op pagina 6
AGENDA VOOR LEIDEN
Vrijdag
Pieterskerk. 7.15 tot 7.50 uur: avond-
De Doelen, 8 uur: oprichting afdeling
Leiden van „d'Oprechte Amateur"
Volkshuis, 8 uur: dr. W. F. Storm,
sexuoloog te Amsterdam, over: „Sexuela
voorlichting, een probleem voor grots
Schouwburg, 8 uur: K. en O., „One Man
Show 1957" door Toon Hermans.
Kleine stadszaal, 8 uur: lezing Vola
over Rotterdamse Lloyd.
Wijkgebouw Rehoboth. 8 uur: centrale
a.r. kiesvereniging, vr age na vond.
Geref. Jeugdhuis, 8 uur: Ledenverga
dering Arjos.
Haagweg 14, 7.30 uur: opening vogel
show „Avitous".
Oegstgeest: Het witte Huis, 8 uur:
Chr. Hist, kiesvereniging, C. J. van Ma6-
irigt over „Sociaal-economische vragen".
Oegstgeest: Patronaatsgebouw, 7.30
uur: reprise uitvoering O.G.A.V.
Zaterdag
Schouwburg, 8 uur: K. en O., „One
Man Show 1957" door Toon Hermans.
Hortus Botanicus, 2.15 uur: afdeling
Leiden Kon. Ned. Natuurhistorische Ver
eniging, excursie.
Stadsgehoorzaal 8 uur: uitvoering K.
en G.
Antonlusclubhuis, 8 uur: uitvoering ac
cordeonvereniging D.V.V.
Muziekschool Toonkunst, 3.30 uur: open
bare les van beginnende leerlingen.
Kantine r.k. lyceum, 8 uur: wedstrijd
in welsprekendheid.
Oud-Hortusziicht: expositie Leidse post-
duivenolub.
Tcntoonstell ineen
Lakenhal, 10 tot 4 uur en donderdag bo
vendien van 7.30 tot 9.30 uur: Van Gogh-
tentoonstelling, tot 16 december.
Lakenhal: tentoonstelling van Haagse
aatfarellen. tot 16 december.
Boerhaavezalen, 2 tot 5 en 7 tot 9 uur:
tentoonstelling over expressie der jeugd
(tot 21 december)
Apotheken
De avond- en nachtdienst van de apothe
ken te Leiden en Oegstgeest wordt waar
genomen door de apotheek Boekwijt,
Breestraat 74, tel. 20552, de Haven-apo
theek, Haven 18, tel. 20085 en de apotheek
te Oegstgeest, Wi'lhelminapark 8. tel.
26274.
Begrafenis dr. Etmans
Onder grote belangstelling werd gister
middag op Rhijnhof dr. A. T. J. Etmans,
ieraar klassieke talen aan het stedelijk
gymnasium, ter aarde besteld. Vele do
centen, leerlingen en personeel van het
gymnasium volgden in de stoet. Een zoon
vam de overledene sprak een dankwoord.
r kantoorinrichting
BREESTRAAT 11
T^EN van de belangrijkste eigenschappen van een gemeentesecretaris moet
zijn, een principiële politiekloosheid. Dit vertelde de»Leidse gemeente
secretaris gisteravond in de zitting van het Jeugdparlement. Men had mr.
J. Bool verzocht een voordracht te komen houden over de werking van het
bestuursapparaat in onze stad. De bijeenkomst werd geopend door voor
zitter J. van Zonneveld, die op deze eerste ontmoeting van het seizoen nog
maals het doel van het jeugdparlement uiteenzette.
Men streeft er naar, de belangstelling
van de jongeren der verschillende poli
tieke groeperingen te wekken, om hen
zodoende in kennis te brengen met de
bestuurlijke facetten van de gemeente.
Het parlement hoopt hierdoor enigszins
de kloof te kunnen overbruggen, die er
bestaat tussen burgerij en bestuur.
Mr. J. Bool had zijn betoog in drie
punten verdeeld. De praktische samen
stelling van het gemeentebestuur, wat
het doet en hoe het werkt..
Drie organen
Wij onderscheiden drie organen, die
sar buiten optreden, aldus spreker, n.l.
de raad, het college van burgemeester
en wethouders en de burgemeester. Bij
de raad berust het hoogste gezag in de
stad; hij vergadert onder normale om
standigheden eens in de drie weken. Het
dagelijks bestuur ligt in handen van B.
W.; zij zijn op elk moment samen te
roepen. De burgemeester heeft onder
meer de belangrijke functie, om zijn ge
meente overal te vertegenwoordigen.
De gemeenteraad doet alles wat hij no
dig acht voor de belangen der burgerij.
Van de geboorte tot de dood houdt hij
contact met de inwoners, doordat hij bui
ten de burgerlijke stand ook zijn aan
dacht schenkt aan de maatschappelijke
zorg, volksgezondheid, volksontwikke
ling en vele andere activiteiten op het
sociale, economische en culturela vlak.
Dc werking vap het bestuur noemde
mr. Bool zeer ingewikkeld. Breedvoerig
ging hij er op in. Om het dagelijks be
stuur te assisteren is een leger van amb
tenaren nodig; in onze stad al ruim 2100.
De wet noemt echter alleen als ambte
naren de gemeenteontvanger, de com
missaris van politie en de secretaris.
Deze laatste ls op alle vergaderineen
tegenwoordig en verwerkt op de secre
tarie de officiële stukken.
Ter illustratie noemde spreker enigs
cijfers in on$ stedelijk bestuursapparaat
