Leidenaars
Afrikaanse
bespieden de
sterrenhemel
Deze bouwvereniging stuwde
wooncultnur omhoog
Agenda voor Leiden
Leidse stationsrestaurateur
J. Kieft onderscheiden
Dr. Bogaers in Oudheden over
Heerlense opgravingen
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
3
WOENSDAG 4 DECEMBER 1957
In Hartebeestpoortdam
Volautomatische kijker brengt de
geheimen tan de hemellichamen
dichter bij de mensen
TTET ZUIDELIJK waarnemingsstation van de Leidse Sterrewacht
Hartebeestpoortdam (Z.-Afrika) beschikt thans over een „volauto
matische kijker", die als een primeur op het gebied van waarnemings
instrumentarium beschouwd mag worden. Deze kijker, „light collector"
geheten, is een vinding van de Leidse sterrenkundige dr. Th. Walraven,
die op deze waarnemingspost met de leiding is belast.
Wanneer de avond over Leiden gevallen is, gaan de mensen van de
Sterrewacht aan het werk. Duizenden kilometers van hen verwijderd,
in Hartebeestpoortdam in Zuid-Afrika, turen hun collega's sinds
kort toegerust met een bijzondere kijker, eveneens naar het hemel
gewelf.
In 1919 werd door prof. dr. 'W. de Sit
ter een inwendiiige reorganisatie van de
Sterrewacht tot stand gebracht, waarbij
naast de zogenaamde fundamentele a-f-
defliing, afdelingen voor de astrofysica',
theoretische sterrenkunde en voor H on
derzoek van de structuur van het Melk
wegstelsel in het leven geroepen werden.
De moeilijkheden, waarmee vooral de ont
wikkeling van het aetrofysische wenk te
kampen had, was dat er geen middelen
waren om instrumenten aan te schaffen,
die in grootte vergelijkbaar waren met
die, welke men intussen allerwege in het
buitenland gebouwd had of aan het bou
wen was. Evenmin leende het Hollandse
klimaat zdeto voor goede astronomische
waarnemingen
Het organiserend talenit van De Sitter
evenwel wist deoe bezwaren te overwin
nen door in 1923 een overeenkomst te
sluiten met de toenmalige directeur van
de Sterrewacht van de Unie van Zuid-
Afrika, dr. R. T. A. Innes. Door deze'
overeenkomst kregen de Leidse waarne
mers het recht om onder de klare hemel
van Johannesburg waarnemingen te ver
richten.
De relatie met Johannesburg en het
enthousiasme van de beroemde Deense
sterrenkundige prof. E. Hertzsprung, die
deze zelfde tijd tot leider van de asfro-
fysische. afdeling werd benoemd, brachten
deze afdeling "binnen korte tijd bot hoge
bloei. Het onderzoek van veranderlijke
sterren kreeg hierbij een centrale plaats
Belangrijk
De gereorganiseerde Leidse .Sterre
wacht werd niettegenstaande haar be
scheiden instrumenta'rium één der be
langrijkste astronomische instituten van
Europa.
Dank zij een gift van 110.000
van de Rockefeller Foundation
werd het haar mogelijk gemaakt
een kostbare dubbele kijker met
twee objectieven van 40 cm ope
ning aan te schaffen. Deze kijker,
die in 1938 gereed kwam, werd te
Johannesburg opgesteld, omdat zijn
Geref. diensten in
rooms-kath. school
Laatste dienst in kerk
Herengr. op 29 dezer
Op zondag 29 december om 7 uur wordt
laatste dienst van de Geref. Kerk van
en-iLeiden in de kerk aan de Herengracht
ordjgehouden, die, zoals bekend, is verkocht
ge-laan de Geref. Kerk art. 31. Een aantal
ïiktjGereformeerden in wijk II ging al naar
ie Zuiderkerk en een ander deel zal nu
de-jwel naar de kerk aan de Oude Vest gaan,
ur'; Er is een nieuwe plaats van samenkomst
in de aula van de rooms-kabho-
ez®,lleke school aan de Timorstraat. Het is
?'nde bedoeling, daar op 1 januari 1958 een
KU]openings- en ontmoetingssamenkomst te
'ze1houden. De eerste officiële dienst is op
..ej5.januari om 10 uur 's morgens, waarin
eikrr" H J- Westerink, predikant van wijk II
iaie
rendement daar vele malen hoger
zou zijn dan in Leiden.
Doch op de duur bleek ook Johannes
bung mi et de juiste plek voor gioede waar
nemingen, omdat .deze stad zich meer en
meer uitbreddlde, waardoor de Sterre
wacht steeds meer hinder gung ondervin
den o.a. van de verontreinigde lucht eD
het Licht, dat 's avonds naar de heme»
wordt uitgestraald. Te Ha.rtebeesbpoort-
dam, 50 km buiten Pretoria, werd ten
slotte de ideale plok voor astronomische
waarnemingen gevonden. Dit jaar kwam
de observatiepost daar gereed, waarbij de
Zuidafrikaense regering bijzonder royale
steun verleende, en het ds te begrijpen
„light collector"
i kijker als Walr;
Bijzonder
Het bijzondere van deze Nederlandse
vinding ds, dat de waarnemer zittend ach
ter zijn bureau de kijker op een bepaalde
ster kan instellen, door met een aamt;
wijzers te manipuleren; een druk op ee
knop is voldoende om het instrument i
werking te stedüen.
Het is zelfs zo ingenieus uitgedacht,
dat men de kijker reeds op een tweede
ster kan instellen, terwijl hij nog be
zig is de eerste te volgen. Is deze
waarneming afgelopen, dan stelt hij
zich automatisch in op de tweede ster.
Een en ander is uiteraard een grote
besparing van tijd en moeite, omdat
met deze kijker de waarnemer niet
met het zware instrument zelf be
hoeft te manipuleren.
De kijker, die grotendeels in ons land
Is gebouwd, ds nog niet in vol bedrijf. De
heer Walraven is nog bezig met enkele
eilectirondsöhe onderdelen van het mecha
nisme, doch lang zal het niet duren, of
de „liigfht ooilector" zal de Leidse v
nemers aan het zuidelijk halfrond veel
werk uiit handen nemen.
Méér terugbetaald bij
Leidsche Spaarbank
In november werd bij de Leidsche
Spaarbank ingelegd 1.170.675,10 en te
rugbetaald 1.521.838,03. Het aantal
nieuwe boekjes bedroeg 267 en het aantal
afbetaalde boekjes 217. Op 6413 rekeningen
van deelnemers aan de Afhaaldienst werd
151.627.— bijgeschreven. Er werden 634
spaarbusjes ter lediging aangeboden met
een gezamenlijke inhoud van 17.872,02.
Het tegoed der 40.207 inleggers bedroeg
aan het einde der maand 27.276.492,92.
Leidse slagers hielden
wedstrijd in worstmaken
Op uitnodiging van de Bond van Chr.
Slagerspatroons demonstreerde de firma
Moerman uit Rotterdam gisteravond in
het bedrijf van de voorzitter van de bond.
de heer D. de Roode jr., voor belangstel
lenden in het kleinbedrijf de snel-snijder
machine waarmee de worst tot aan
het stoppen op een gemakkelijke wijze
kan worden klaargemaakt.
i afloop van de demonstratie was er
wedstrijd om de beker, die door de
heer De Roode vijf jaar geleden beschik
baar is gesteld voor de beste worstmaker.
Het werk van de leden van de Leidse
afdeling die aan deze wedstrijd deelna-
werd beoordeeld door de heer H. te
Roller, vakconsulent van het slagersproef-
itation te Utrecht. De beker werd gewon-
len door de heer C. Uitenbogaard uit
Warmond.
Sinterklaas kwam op bezoek
Koksschool vergastte grote
kinderschaar op reuzefeest
Wie zoet is, krijgt lekkers.
pISTERMIDDAG heeft Sint Nicolaas
met zjjn zwarte gevolg een werkbe
zoek gebracht aan de Doelenkazerne,
waar ln de kantine honderdtwintig door
de Koksschool geadopteerde kinderen vol
verwachting zjjn komst verbeidden. Toen
de grjjze bisschop dan eindelfjk binnen
schreed, ontlaadde de spanning zich in
luide zang.
De Sint knikte goedkeurend, de Pieten
maakten een vroiijke rondedans en die
blijde sfeer heeft eigenlijk de hele ver
dere middag geheerst. Het is een echt
feest geworden, een feest waaraan de
leerlingetjes van de christelijke b.l.o.
school Plantsoen, de stichting Sint Ludwi-
na, Zoeterw.. Singel en het Sint Maartens-
weeshuis ongetwijfeld nog dagen zullen
terugdenken.
Niet alle kinderen zijn even zoet. Dat
weten we allemaal wel. En dus kon het
ook niet anders, of de goede Sins moest
enkele deugnieten die het wel wat al te
bont. hadden gemaakt, een schrobbering
„De Eendracht45 jaar
Zeven verenigingen in Leiden
beheren bijna 6000 woningen
NAMENS DE MINISTER van volkshuisvesting en bouwnijverheid, ir. H.
Witte, werden de feestelijkheden van de 45-jarige Leidse woning
bouwvereniging „De Eendracht", waarover wij gisteren in verband met
de onthulling van het monument in het Charlotte de Bourbonhof al schre
ven, bijgewoond door ir. J. Halm, hoofdingenieur-directeur van het m
terie. Ook was aanwezig ir. JD. Hilarius als vertegenwoordiger van v
J. Mackenzie, hoofdingenieur-directeur van de volkshuisvesting en bouw
nijverheid in Zuid-Holland.
van de volkshuisvesting in het middel
punt van de belangstelling hebben gezet
Een eresaluut bracht hij aan de vrouwen
van de bewoners, die de woonstijl ten
gunste hebben beïnvloed via de opvoeding
in het gezin. De heer Schoneveld over
handigde een enveloppe met inhoud.
Mevrouw Van Weizen bood ten slotte
vwp de bestuurskamer.
geven. De enkele traantjes die daarbij
druptèn, werden echter al gauw weer ge
droogd als de vergevingsgezinde Nico
laas troostende woorden sprak en vooral
als hij zijn knechten iets uit de zak liet
halen. Want prachtige cadeaus waren er
genoeg. Daarvoor hadden de militairen
gezorgd, die Sinterklaas bij het inkopen
op gul rinkelende wijze terzijde hadden
Om beurten mocht een aantal jongens
en meisjes een handje komen geven en
dat waren steeds weer niet met woorden
te verhalen evenementjes, die een hoog
tepunt kregen als solo-zang ten beste
werd gegeven. De mannen van de. Koks-
school gaven overigens ook blijk van mu
zikaal talent. Zij zorgden tussen de bedrij
ven door voor mooie muziek, oom Louis
vergastte de lieve jeugd op poppenspel
en nadat genoten was van allerhande
lekkers mochten tenslotte de presentjes
worden uitgepakt. Toen kende het ent
housiasme geen grenzen meer....
In het bestuurshuls van de wonlng-
bonwvereniging „De Eendracht" aan
de Lnmbokstraat is gistermiddag om 1
uur in intieme kring een gebrand
schilderd raam onthuld. Met de ont
hulling van het monument in het
Charlotte de Bourbonhof en van dit
raam en een receptie In de Burcht
heeft deze vereniging op stijlvolle wij
ze haar 45-jarig bestaan herdacht.
Het gebrandschilderd raam stelt voor
de vereniging van het oude en het
nieuwe, een blik op oudere hulzen in
de Kooi (die overigens nog een solide
Indruk maken) en een fragment van
een complex flatwoningen. Met twee
in elkaar geslagen handen wordt deze
vereniging gesymboliseerd. Daaron
der staat: 1912 Leiden 1957. De voor
stelling Is gekroond met het wapen
van Leiden en daaronder staat de
naam van de woningbouwvereniging.
der Horst
De toespraken bij het monument ge
tuigden van grote waardering voo
geschenk van de leden. De heer Van
zen, voorzitter van de vereniging, merk
te- op, dat het beeld spreekt van burger-
in liefde voor de zaken der woning-
/vereniging. De heer Jongeleen wees
op het belang van een dergelijke decoratie
Meer dan 1000
Op de receptie in de grote zaal van
Burcht kwamen onder anderen vei
genwoordigers van de Federatie van V
igbouwverenigingen en zustervere
gingen, de heer Lem, directeur van
meentewerken, wethouder Jongeleen
de heer Hagedoorn van de brandwe
Hervormd Kerkgebouw, Hooglandse.
Kerkgraoht, 8 uur: Ned. Herv. Bond
Inwendige Zending, spreker: ds. J. Ho-
vius van Dordrecht.
Vrjjdag
Huis „Over 't Hoff", 8 uur: K. er
:ursus „Fotografie voor gevorder
3.1.v. H. Renia
Pieterskerk, 7.15 tot 7.50 uur: av
gebed!
Zaterdag
Antonius-clubhuis, 8 uur: feesta
personeelsvereniging S.R.O
Tentoonstellingen
Prentenkabinet Kloksteeg, 2 tot 5
Klom op van chocolade jon gen
tot eerste kelner
TN DE STATIONSRESTAURATIE werd aan de stationsrestaurateur
-*■ J. Kieft gistermiddag door de burgemeester van Leiden een konink
lijke onderscheiding uitgereikt, m.n. de bronzen medaille, verbonden aan
de orde van Oranje-Nussau, vanwege zijn verdiensten als stationsrestaura
teur gedurende een periode van vijfenveertig jaar.
De jubilaris, die in gezelschap was
van zijn echtgenote en zijn zoon, werd,
nadat de burgemeester hem de medaille
had opgespeld, toegesproken door de
heer C. Bouman namens de Horecaf-
bedrijven Leiden en omstreken. Hij ont
ving de gouden Horecaf-medaille voor
zijn vijfenveertigjarig trouw dienstbe
toon en het Horecaf-diploma.
Vervolgens werd hel woord gevoerd
door de heer J. H. van Arkel, die
de
2-bedrijven van de Nederlandse geluk t
Spoorwegen de felicitaties overbracht, de
hoofdstationsohef. de heer A. W. Swier,
restaurateur W, Ruben, magazijnmeester
B. H. Vinkestijn en de dames Ruben en
Swier, die namens het personeel een
Delftsblauw wandbord aanboden. Voor
mevrouw Kieft waren er bloemen. Ten
slotte kregen vrienden en kennissen de
gelegenheid de heer Kieft, die zijn loop
baan als ohocoladejongen begon en thans
eerste kelner is. met zijn onderscheiding
tentoonstelling van afbeeldingen van Pan-
4rhuitema. tot 7 december
Lakenhal. 10 tot 4 uur en donderdag bo
vendien van 7.30 tot 9.30 uur: Van Gogh-
tentoonstelling, tot 16 december
Lakenhal: tentoonstelling van Haagsi
aquarellen, tot 16 december.
Apotheken
De avond- en nachtdienst van de apo
theken te Leiden en Oegstgeest wordt
waargenomen door d'e apotheek Kok Ra
penburg 9, tel. 24809; de apotheek Tot
hulp der mensheid. Hooigracht 43.
21060 en de apotheek Oegstgeest. Wilhel-
minapark 8. tel. 26274.
Leidse brandweer
droogde tranen
Bij de Sionsteeg waren gistermid
dag ongeveer een uur huilende man
nen te zien, die snikkend de werk
plaats van een in het Klooster ge
vestigde opslagplaats voor oude me
talen kwamen uitrennen. Kort daar
voor waren zij nog nijver bezig ge
weest enkele vaten tot schroot te ver
werken, maar plotseling drongen
overvloedige tranen naar hun ogen,
hoewel hun hart nog steeds verkwikt
Was door de dagelijkse arbeid.
De brandweer, die ijlings te hulp
snelde, ontdekte, dat uit de vaten
een zeer bijtend vocht was gevloeid,
dat in de grond was gedrongen en de
atmosfeer had bezwangerd,
brandweer ging de traanverwekker
bestrijden en na een klein uurtje
golfde het lied van de arbeid weer
door de werkplaats.
Burgerlijke stand van
Leiden
Geboren: Te-unie je, dr van C. Jonker en
H. Guijt; Dirk Jacobus Adrianus, zn van
D. van Egmond en J. P. Heemskerk; Pe
trus Johannes, zn van C. P. Nagtegaal en
W. Otgaar; Johannes, zn van G. E. J.
Pi-et era e en H, J. F. Klouwen de Vries;
Adiriana Maria Elisabeth, dr van C. Pool
en G. Zwaan; Petrus Jacobus, zn vai
J. l'Amie en C. J. H. Konings; Caroline
Elisabeth Maria, dr van J. C. N. Jansen
en J. B. Schoon; Anthonie Christiaan,
van A. C. Bonemeijer en T. Flobbe; Tuon
Louise Nicoli-ne, dr van T. J. Chang en
J. C. Krom; Eduard Marti-nes, zn van M.
C. de Vogel en J. E. Ladan.
Overleden: W. Ligtenberg, 46 j., man; J.
Kohier, 11 maanden, zoon; A. Mulder.
79 j., man.
Academische examens
LEIDEN3 december. Geslaagd voor hel
1 Opsull te Leiden.
Zij werden verwelkomd door de heer Van
Weizen, die zei, dat het initiatief van de
pioniers van 45 jaar geleden rijke vruch
ten heeft gedragen.
„De Eendracht" heeft nu meer dan dui
zend woningen in exploitatie en de zeven
woningbouw-verenigingen van Leiden be
heren er bijna 6000. De voorzitter wees
ook op het belang van de woningbouw
verenigingen voor de verhoging van de
wooncultuur en de woonstijl in het alge
meen en van de aantrekkelijkheid van d«
wijken.
Tussenvorm
Ir. Halm van het ministerie noem
de de woningbouwvereniging een
aantrekkelijke tussenvorm tussen de
overheid en de particuliere woning
bouw. Als organisatie van gelbrui
kers van woningen is de woning
bouwvereniging in staat, de werke
lijke woningbehoeften op de voet te
volgen. Ook de woonbesohaving is
door de W.B.V. in hoge mate bevor
derd. „De Eendracht" heeft nu onge
veer 1100 woningen in beheer, w
van er na de tweede wereldoorlog
400 zijn gebouwd. Dit aantal zal bin
nenkort met ruim 100 worden ver
hoogd.
Namens de provinciale directie voerde
de heer Hilarius het woord. Hij memo
reerde, dat vorig jaar in Nederland 68.000
woningen gereed kwamen en dat dit aan
tal per 1 november van dit jaar reeds
was overschreden. Vorig jaar kwamen in
Leiden 300 woningen klaar en per 1 no
vember van dit jaar waren het er al 435
De opheffing van de woningtekorten zal
nog veel inspanning vragen, aldus de heer
Hilarius.
Wethouder Jongeleen constateerde, dat de
eerste bouwblokken van „De Eendracht",
in de Drie-Octoberstra-at en de Ma-gdalena
Moonstraat nu nog een royale indruk
maken.
Eresaluut
Een vertegenwoordiger van de Natio
nale Woningraad Zuid-Holland gaf een
overzicht van de groei der bouwvereni
gingen en schetste eveneens hun beteke
nis voor de ontwikkeling van het woon-
peil.
Ook sprak de heer Schoneveld, als voor
zitter van de Leidse federatie. Hij merkte
op, dat de pioniers van de woningbouw
verenigingen in korte tijd het vraagstuk
Autospuitinrichting van
fa. Schutte geopend
In het pand Haven 60 werd gistermiddag
door de fa. H. Schutte en Zonen een auto
spuitinrichting geopend. De spulterij, die
geheel volgens voorschrift en naar de mo
derne inzichten is gebouwd, is een neven-
bedrijf van het schildersbedrijf aan de
Lage Rijndijk. Beneden bevinden zich de
spuitcabine en de barg- en werkruimte;
boven is de werkzolder aangebracht.
Tussen drie en vijf uur maakten vele
zakenrelaties gebruik van de gelegenheid
le ter ere van de opening met fraaie
bloemstukken versierde spuitinrtchting te
bezichtigen en de heer Schutte sr. en zijn
zoons te feliciteren met deze uitbreiding
van het bedrijf.
BILLITOISMAATSCHAPPIJ
Directie en commissarissen van de N.V.
illitonmaatschappij hebben besloten over
het boekjaar 1957 een interimdividend uit
te keren van 7'6 pet (onv op de aandelen
II rubriek en van 1216 pet (onv.) op de
aandelen van de I rubriek.
Nijmegen sloeg de plank mis
DR. J. E. BOGAERS, conservator bij de rijksdienst voor het oudheid
kundig bodemonderzoek te Amersfoort, heeft gisteravond in het rijks
museum van oudheden een lezing gehouden over de resultaten van de
jongste opgravingen in Heerlen. Het hoofdthema was een bespreking van
enige resultaten der jongste opgravingen in Romeins Heerlen, Coriovalium.
De nederzetting (vicus) Heerlen is gegroeid aan het kruispunt van twee
belangrijke wegen (Boulogne-Keulen en Trier-Xanten). De bewoning ter
plaatse is blijkens de overvloedige vondsten aangevangen in het begin van
onze jaartelling, tijdens de regering van keizer Augustus, en is geëindigd
in het begin van de vijfde eeuw.
Bij d-e opgravingen zijin, behalve de
ten van diverse wegen, sporen van bewo
ning gevonden uit. minstens vier perioden;
tijdens de twee eerste bouwde men voor
namelijk in hout, na 100 werd vooral
de z.g. Kunrader-steen als bouwmateriaal
gebruikt.
Badgebou
Het belangrijkste bouwwerk ie het
50 bij 40 m grote badgebouw (thermen),
dat reeds in 1.940 en 1941 is opgegravi
de enige openbare thermen, die uit I
meina Nederland bekend zijn. Het ligt
ae bedoeling deze te overbouwen en wi
toegankelijk te maken. De jongste opgra-
vngen hebben het vermoeden versterkt,
dat dit gebouw reeds in het midden van
de eerste eeuw na Ohr. is opgetrokken,
tijdens de regering van keizer Claudius
In later tijd, waarschijnlijk togen het
einde van de derde eeuw, i6 ten zuiden
de thermen een militaire versterking
(castellum?) aangelegd. Dit heeft tot ge
volg gehad, dat een deel van de vicus
met het badgebouw bij het militaire ter-
ingelijfd en met een gracht is om
geven. In de laat-Romeinse periode is
de burgerlijke nederzetting zeer sterk in
betekenis achteruitgegaan en geheel over
heerst door de militaire vestiging.
In zijn voordracht béfriandelde spr. nog
een tweede, meer op westelijk Nederland
betrekking hebbend thema naar aanlei
ding van een in 1954 te Kaïpel-Avezaath
in de Neder-Betuwe gevonden altaarsteen
en van de reeds 1500 bij Monster of
Naaldwijk ontdekte mijlpaal, die zich
thans in het rijksmuseum bevindt.
Onder meer op grond van daarop voor
komende inscripties verdedigde dr. Bo-
gaers de volgende stellingen: Romeins
Nederland heeft twee echte steden (muni-
dpia gehad, nl. Arentsburg bij Voorburg
Forum Hadniand op de Tabula Peu-tin-
geriana Munioipium A-eldum Can-inne-
'atrfum op de mijlpaal van Monster/Naald
wijk) en Nijmegen Ulpia Noviomagus
Munnoipium Batavorum op de altaar
steen van Kapel-Avezaath).
Arentsburg is tijdens de regering
van keizer Hadrianus (117-138 na
Chr.) tot stad verheven; Nijmegen
heeft zeker niet van keizer Trajanus
(98-117) stadsrecht gekregen (on
danks de feestelijkheden van Nijme-
gen-1850-jaar-stad in 1955 en het in
die plaats opgerichte standbeeld van
deze keizer!), maar hoogst waar
schijnlijk onder Hadrianus. In dit
verband zijn de jaren 120 en 121 van
groot belang: in die tijd heeft Ha
drianus een grote reis gemaakt naar
Gallië en Germ an ië.
