URK EN SCHOKLAND
Het Nieuwe Land is tóch romantisch
als relikwieën opgebaard
ZONDAGS
BLAD
BRIEVEN AAN DE
Hieuw? Cciterfjc UTourant
ZATERDAG 6 JULI 1957,
was En de nieuwe weg. van
het nieuwe Ens naar het nieuwe
Nagelc (dat de naam te danken
heeft aan het heel vroegere Naghe-
le of Nakala. dat tot 1300 op dro
ge grond tussen Schokland en Urk
gelegen heeft) verheft zich over
enkele tientallen meters van het
zeebodemniveau, om dwars over
de goedige rug van Schokland te
gaan, dat tevreden, moegestreden
eindelijk in slaap is kunnen suk-
Nieuw laml
En onder aan de nu geluk
kig! nutteloze, onbeholpen hou
ten beschoeiing van Schokland, on
der aan de rommelige heuvel, die
Urk van landzijde gezien, nu is
geworden, van sterke dijk tot ster
ke dijk, van wijde horizont tot wij
de horizont, schikt zich blijmoedig
het landschap van het Nieuwe
Land. Het is er ideaal; geen pro
vinciestad kan op tegen Emmel-
oord. geen dorp kan zich meten
met Marknesse, Tollebeek, Nagele
en Luttelgeest. Want waar onze
steden en dorpen in het oude Ne
derland zich vermoeid door de
loop van eeuwen ihebben ge- en
misvormd,, waar blijkbaar zich
van geen toekomst bewuste voor
vaderen dwaas hebben geschar
reld met sombere stegen en nau
we, bochtige straten, met excen
trisch gelegen openbare gebouwen
en uitbreidingsplannen en woning
bouw, die men nu de varkens niet
zou gunnen daar is Emmeloord
in één potloodstreek ontstaan op
een tekenbord. De centrale gebou
wen (kerken, scholen, hotel,
schouwburg, markt. beurszaal,
raadhuis en postkantoor) centraal,
de winkelstraten daarbij, en bui
ten uitwaaierend in open opzet?
met parkgroen en beplanting, de
moderne, comfortabele huizen
voor arbeiders, doktoren en domi
nees, voor de veearts en de mu
ziekleraar, de tandarts en de nota
ris. Zo tekenden stedebouwkundi
gen, dde nu eens wél wat van het
sombere verleden in deze blijken
te hebben geleerd, de dorpen, zo
groeide het wegennet, het kanalen-
stelsel. de verkaveling, de plaat
sing en stoffering van boerenbe-
huizingen en arbeiderswoningen -
zo werd eer, provincie in luttele
jaren tijds gemaakt, met verstan
dige handen gemaakt.
En wie mocht denken, dat het
Nieuwe Land nu saai zou zijn ge
worden. met de wegen als langs
een lineaal getrokken, de dorpen
vierkant en nuchter, moet eens bij
de Rnmspol van Kampen over de
brug rijden, over de dijk en dan
de polder overzien. Hoge populie
ren langs de weg, huizen verscho
len In het groen, de boerderijen
wel eender, maar verschillend ge
schikt in geboomte om de erven.
Aan de horizont de hoge torens
van Emmeloord. dat zowaar al
een volwassen silhouet heeft, een
parkgordel en de eerste slijtage-
verschijnselen, die het van teken-
bord-ontwerp woon-plaats hebben
gemaakt.
Paarden
pioniers hij kreeg volgnummer
vijf voor zijn vestiging in de pol
der hij plantte de bomen om
zijn boerderij aan de Kampweg bij
Marknesse al in 1942, toen er nog
geen weg was en elke stap buiten
de deur met lieslaarzen moest ge
beuren. Daarom staan de populie
ren rond zijn hofstee hoog te rui
sen in de wind, daarom is zijn
tuin vóór en naast het huis een ju
weeltje van aanleg en gewas. En
dat heeft boer Bruinsma ook de
tijd gegeven, met zijn paarden een
nieuw, eigen ras te fokken.
Uit Groningen bracht hij de Gro-
paard, dat hij voor het werk ge
bruikte. Nu heeft hij die merrie
gekruist met Holsteiner bloed, en
dat betekent: hardere benen, meer
gelijnd. Op de wei
achter zijn boerde
rij lopen ze rond
onder de wijde he-
het veulen, dat zo'n
dat zo n mooi hoofd
heeft, dat boer
Bruinsma er soms
's avonds, als het
werk gedaan is,
een uur lang kan
kijken, zoals hij
genheid bekent.
En die paarden
zijn geen sier
wel liefhebberij.
Zelfs liefhebberij
in zo'n mate, dat
boer Bruinsma ly
risch wordt, als hij
vertelt van het
prachtige werken
met een paard voor
de eg in plaats van
Noordoostpolder: gebied van
sterke tegenstellingen
zo'n nuchtere, pruttelende tractor
waarvan hij er twee in de schuur
heeft staan. ..Maar de tijd gaat
vooruit," zucht hij, „en om het
tempo bij te houden, zal ik de
tractors meer en meer moeten
gaan gebruiken. Het liefst werk ik
met mijn paarden samen
Roorda Adema
Even buiten Emmeloord, op
de weg naar Espel, staat een
complex van lage, moderne ge-
alle veehouders in de polder. Roor
da Adema is dan ook geen goed
kope broeder: hij heeft op het
ogenblik 80.000 guldens gekost.
De voordelen van KI zijn zonder
meer duidelijk; kleine boeren met
een bescheiden veestapel kunnen
nu fokken met zo'n beroemde stier,
die ze vroeger gewoon niet kon
den betalen. Per inseminatie beta
len zij 23 gulden aan de coöpera
tie en vroeger, toen Roorda Ade
ma in Friesland voor natuurlijke
bevruchting gebruikt werd, betaal
de men toch minstens 150 per dek
king. Er zit aan KI ook een groot
risico: of een stier van het goe
de bloed is, blijkt pas uit zijn na
geslacht. Fouten in het bloed
roodbonte kleinkinderen bijvoor
beeld beperken zich bij natuur
lijke inseminatie tot enkele kalve
ren. Bij KI, waarbij van één stier
bijv. duizend bevruchtingen per
jaar plaats hebben,
tl» zijn deze fouten
WÊt ineens enorm ver-
■AUË spreid. Bij Roorda
BS Adema hoeft men
daarvoor niet bang
te zijn, zijn goede
GWrl hooft hii nu
Duizenden jaren voor onze jaar
telling woonden hier al mensen,
van hun nazaten, bewoners uit
de Bronstijd en de Steentijd
zijn sporen gevonden in het
drooggekomen land. Romeinen
woonden ten noorden van
Schokland. Tussen 800 en 1200
na Chr. werd het land voor een
deel door het water verzwolgen,
na de Middeleeuwen veroverde
het water langzamerhand wat
in 1340 de Zuiderzee was gaan
helen. Dat de Zuiderzee voor de
scheepvaart niet alleen werk en
profijt, maar ook gevaar en
schipbreuk heeft betekend, we
ten we vq,n de 156 scheepswrak
ken. die in de polder zijn ge
vonden.
Welk dialect?
Eén vraag blijft voor ons nog
open, na verrukt door dit wijde
landschap te hebben gereden, na
getoefd te hebben in de dorpen en
de stad Emmeloord, na gesproken
te hebben met Urk, met Schok
land de relikwieën en met
de polder, die er omheen ligt
het heden. En die vraag is: zal
er in het Nieuwe land, waar Frie
zen en Zeeuwen, stedelingen en
dorpelingen, Drenten en Braban-
doorgroefd tan
klotsend water,
steekt deze golf
breker van
Schokland nu
zinloos in de
akkers.
houwtjes gezellig
bijeen, en als u
er dichtbij komt,
hoort u de karak
teristieke geluiden
van vee: het schu-
zwaar lijf tegen
het stafbeschot,
het knisperend
vermalen van hooi
tussen grote, bre
de kiezen, het
raspen van een grote, ruwe
tong. In de stallen staan vijf
van de elf stieren, die hier hun
home hebben: de Coöperatie
voor Kunstmatige Inseminatie,
kortweg KI. Duizend boeren
zijn bij deze coöperatie aange
sloten, allen inwoners van het
Nieuwe Land.
En de trots van deze KI-stal is
de %tier Roorda Adema. zeven
jaar oud en terecht beroemd bij
W
dorpen in het Nieu
we Land gegeven
heeft, bemerkt men
al spoedig dat dit
nieuwe polderland,
door ons zo fier
aan de zee ontrukt,
vroeger, heel vroe
ger ook land is ge
weest, bewoond
land, met dorpen
en kleine steden.
Nagele lag vroeger
tussen Urk en
Schokland, Ens was
een middeleeuwse
nederzetting op het
zuiden van het
toen nog grote
Schokland. Mark
dorpje, ook bij
Schokland, Luttel
geest lag vroeger
bij Kuinre, Bant
Lemslorland, waar
van de landerijen
zich uitstrekten
tot in het huidige
poldergebied, Rut
ten lag de 14de
eeuw ten noorden
van Urk. Creil was
de naam van een
zandbank voor Sta
veren, Espel en
Tollebeek lagen in
die tijd rondom
Urk en dat men
wellicht ook
eens een grapje heeft uitgehaald,
vermoedden wij, toen we den
kend aan het kinderversje: „De
dominee van Urk. die zou op
Schokland preken, door 't schom-
m'len van de boot. was hij zijn
preek vergetenzagen, dat
de weg tussen Schokland en Urk
de Domineesweg heet!
We hebben met de NOP 48.000
ha bodem van de zee aan ons
land toegevoegd; Oostelijk Flevo
land, de tweede nieuwe polder,
meet 54.000 ha, de Markerwaard,
waarvan men nu aan de dijken
bezig is 56.000 ha, en de ontwor
pen polder Zuidelijk Flevoland
45.000 ha, samen met de Wierin-
germeer een gebied van 225 000
ha Wanneer alle polders
klaar zijn. zullen er een IJssel-
mcer en randmeren openblijven
van 120.000 ha.
Hel Nieuwe Land is al oud.
Urker vissers, op een bankje in de zon, kuaad
opstaand als je de lens tan het fototoestel op ze
richt; gewend aan de verlossing uit hun „splendid
isolation" zijn ze nog niet
De Marknesser sluis in de
Zuolse Vaart een schip tjokl
vredig door het polderland, een
brug gaat dicht, drie auto's en
een bromfiets vervolgen hun
weg: de nieuwe polder is al he
lemaal thuis.
ders in een nieuwe maatschappij
zijn neergestreken, een eigen dia
lect komen? Zal deze streek op
dit gebied er ook in slagen het
zelfde eigene, karakteristieke te
krijgen, dat zij in haar bouw,
haar luchten, haar klimaat (door
de over de dijken rondom opstij
gende winden minder regen dan
waar ook in ons land!) en haar
sfeer al heeft, vijftien jaren na de
stichting?
Wellicht komen we er als een
oud man nog eens terug - op een
autobustochtje voor ouden van da-
Ecn en dan zullen we misschien,
héél misschien het antwoord we
ten
De belangstelling voor deze
hoek beweegt zich nog steeds
in stijgende lijn! Zo groot is de
onderlinge hulpvaardigheid van
onze lezers, dat sommige aan
vragers soms overstelpt worden
door aanbiedingen. Namens hen
danken wij de helpers hartelijk,
want zoals u begrijpen zult is
het niet mogelijk, dat zij allen
apart een dankbetuiging krij-
TEGEN liet verweerde muurtje van een oud
huisje aan de stilJe. rustige vissershaven
van Urk staat een bankje. En op dat bankje
zitten wat vissers in de wijde, warme broeken,
met de typische hoedjes op het hoofd. Ze zitten
daar vredig, een toonbeeld van kalmte tot
wij de camera op hen richten en in de zoeker
beginnen te kijken. Dan staan ze plotseling
woedend op, draaien hun ruggen naar me toe
en schreeuwen verwensingen, die ik niet graag
voor u zou herhalen. Ik maak de foto tóch
en omdat ik het nogal vlug doe, tref ik er nog
enkelen overrompeld zittend, en enkelen bezig
kwaad overeind te krabbelen, met de rug naar
me toe.
Urk wil niet gefotografeerd worden en Urk
scheldt je uit, als je het tóch doet. En daar 16
Urk bijzonder druk mee, omdat de autobussen
met „Harderwijk Vooruit" en „Bussuins Bloei"
dag in. dag uit buiten het dorp parkeren en
zwermen dagjesmensen, toeristen en buiten
landers in het oude vissersdorpje loslaten, met
fototoestellen en filmcamera's, niet luidruchtig
heid en ongegeneerd luchtige, kleding. En dat
verwart Urk nog steeds, ook nog nu het reeds
vijftien jaren geen eiland meer is, maar een
soort Mont St. Michel in het prachtige, wijde
„Nieuwe Land", de Noord-Oost Polder. Dat
scheppen van een nieuwe provincie op de
bodem van de zee heeft voor Urk enorme
problemen meegebrachtverkeersproblemen,
sociale problemen en problemen van princi
piële en traditionele aard.
Systeembouw
in de
N.O.P.
v.
Want: op UrJc ken-
niet, en nu zou
den ze uit het
het dorp binnen
kunnen komen rij
den; Urk is dus
verboden voor
Want: op Urk leef-
grenzen de akkers
en de weiden van
het nieuwe land
direct aan de oude,
drooggekomen be
schoeiing; Urk is
tegen zijn zin toe
ristenoord gewor
den.
Want: op Urk ken
de iedereen ieder
een en leefde men
in de veiligheid
van de besloten,
gelijkgestelde ge
meenschap; nu
ontgonnen vooruit
strevende pioniers
het nieuwe land.
dat Urk als eiland
tot een aanfluiting
maakte, en nu is
Urk omarmd door
schappij van ver
schillend denken
den, van moder
nen, van politiek
en religieus ver
deelden.
Kortweg: Urk is
na vele, jaren,
met Nederland in
contact gekomen,
en Urk, verzet
zich nu al vijftien
jaar. De visser
tjes' laten zich
niet fotograferen.
motorvoertuigen
moeten in de nieu
we nolder. onder
aan het als een
nutteloos relikwie
opgebaarde eiland,
blijven staan
de toerist vindt
geen icecream-soda. maar wel
alle winkels op bepaalde tijden
potdicht. En niet de natuurkun
dige eigenaardigheid, dat dit
eiland ingesloten wordt door land
waar vroeger klotsend water was.
maakt Urk tot een „opgebaard
relikwie", maar veel meer dit
wanhopig verzet tegen wat ons
voorkomt als de blijde geest
vooruitstrevendheid en ondi
mingsgeest, die „Het Nieuwe
Urk is door het Nieuwe Land overrompeld en door
de dijken ingesloten. Toch ligt het nog aan open
water, in de haven dobberen de vissersbootjes nog
op het glinsterende IJssclmeer en in de straatjes
hangt de was nog aan lange lijnen, die op palen
omhoog gehouden worden.
Boerderijen als blokkendozen
ONDER URK. in het
westen van het Nieu
we Land, worden de laat
ste boerderijen gebouwd
en dan is de Noord Oost
Polder klaar, helemaal
klaar. En die boerderijen-
bouw is een kwestie van
het spelen met blokken
dozen. Het woonhuis bij
de veehouder aan de
schuur verbonden, bij de
landbouwer los ervan
doet niet onder voor de
leukste villaatjes bij onze
grote steden en de schuur
wordt in systeembouw in
een betonnen geraamte op
gestapeld. Element na ele
ment, korrelige betonnen
broden, gaan met de trans
portband van de kruiwa
gens omhoog naar de groei
ende muren, de zoldering
en het dak. En als de aan
voer van spanten, halken
en „broden" snel genoeg
gaat, staat zo'n schuur bin
nen de 48 uur.En dat is
iets, waar je zelfs in dit
nieuwe land, waar alles
kan, verbaasd over staat.
Schokland
museum
De weg van Ens naar Nagele
verneft zich uit het vlakke polder
land ineens enkele meters, komt
op dat niveau een meter of wat
horizontaal en duikt dan weer naar
de „oodem van de zee", waar het
koren golft in een bolle bries. U
bent dan over Schokland heenge
reden. Schokland, dat als een dode
pierlala languit in de Noord-Oosl-
Polder ligt te slapen, dolblij dat
het eindelijk, na eeuwen en eeu
wen hopeloos teweerstellen, van
dat bijtende, slurpende, knagende
water bevrijd is. De houten be
schoeiing is voor het eerst -sinds
eeuwen door en door opgedroogd,
en sporen, opgravingen ei, vond
sten in de omgeving op de bodem
van de zee vertellen ons het tries
te verhaal van het grote, droge
veengebied, dat eeuw na eeuw
werd afgevreten. dat zelfs zo in
kromp uit angst tegen het water,
dat het in 1859 op last van de re
gering werd ontruimd.
De buurtschap Emmeloord
kwam leeg te staan, de funda
menten van het uit 1400 dateren
de kerkje van Ens (begrijpt u nu,
hoe men 1u dc NOP aan de na
men komt?) hadden niemand meer
om er naar te kijken, en het
Hervormde kerkje van Middel-
buurt wat huisjes op een terp
bleef vanuit het dichte, altijd
bewegende geboomte uitkijken
over een zee. die meer werd, en
later, veel later, over het nijvere
gedoe van klernc dappere kerel
tjes, die klei en leem in het wa
ter plonsden, die een dijk maak
ten, die land wonnen uit zee.
Schokland verweert zich niet te
gen het nieuwe land; Schokland is
er blijmoedig, met de blijmoedig
heid van de zeer ouder, van da
gen. een trots deel van geworden;
het kerkje van Middelbuurt een
museum voor hot opgegraven
goed. de huisjes als woningen en
schuurtjes voor dc beheerder, de
oude nu dwaas in de sappige pol
der stekende steigertjes en golf
brekers, het hoogwaterkanon van
Blankenham de Peilschaal die
niet meer in water staat, de aan
gespoelde ankers en een bot van
een mammouth, eer. Romeinse
vaas en een stenen sarcophaag als
enige historie van een nieuw land.
dat geer. andere geschiedenis heeft
dan die van visvangst en schip
breuk, toen dat land er nog niet
Een potloodstreep op het tekenbord
Schokland ligt, no eeuwenlange wanhopige strijd tegen het water,
eindelijk rustig in het land te slapen, en de enige herinneringen
aan de tijd, dat het uater stuk voor stuk van dit eens zo grote
teen-eiland afvrat. zijn het hoogualerkanon van Blankenham, dat
afgeschoten werd alt de zee zijn uapenen schikte voor een ver
rassende aanval, en de uaterpeilschaal, die nu droog in de polder
staal, zelf even nutteloos als de cijfertjes, die geen waterhoogte
meer aangeven.
