irffc Mozes en Aaron, muzikaal drama van Schönberg Prijzen ontwikkelen zich in gunstige richting Langzamerhand terugkeer tot het peil van 1955 NI lj VRIJDAG 7 JUiNI 1957 Wereldpremière in Ziirich ZURICH, 7 juni 1957. Het ganse bijbeldrama, dat zich heeft afgespeeld bij de dans om het gouden kalf aan de voet van de berg Sinaï en bij de verbrijzeling der vetstafelen. in een muzikaal drama om te zetten, mag voor elke componist aantrekkelijk en zelfs spectaculair gegeven zijn, bij de uitwerking trvan zal hij als mens ongetwijfeld menselijke tekortkomingen voelen. in de verwerkelijking van de dans zelf of van de afdaling van de berg (door Mozes. Dat zijn per slot van rekening maar de uiterlijke gegevens die f symbolisch zelfs op heel andere wijze dan in het bijbelverhaal is gegeven, kunnen worden verwerkt in een muzikaal drama. Het gaat er bij dit gehele bijbelrelaas, dat eigenlijk al begint bij de stem in het brandende braambos, om veel hogere dingen. Het gaat hier om de geestelijke vrijmaking van Gods volk, een vrijmaking die alleen dan volmaakt kan zijn als er de j gebondenheid is aan de normen die Gods vinger in de stenen tafelen opriepen. Zolang een componist die vrijheid in de gebondenheid niet zelf beleeft, zal hij niet verder komen dan het klatergoud, waarmee het gouden kalf werd gemaakt. Het Stadttheater m Ziirich heeft gis teravond m het kader van de Juni-Fest- rochen de -wereld-première gebracht van l het muzikale drama, dat Arnold Schön- i 1930"32 naar dit gegeven schreef, flji» opera „Mozes en Aëron". Om dit enor- evenement te verwezenlijken waren t minder dan 320 koorrepetities en orkestrepetities nodig. In de zaal za- ri 200 kunstcritici uit de gehele NJwereld. benevens tal van componisten en ^Uitvoerende kunstenaars. Men kan de in Zürich bewonderen om dit groots opgezette werk eindelijk eens in ae te brengen. 25 jaar na het ontstaan i de opera. Dit gehele project naar {Nederland te brengen in het Holland- "jFesüval. zal ons op ruim één ton komen en dat laat helaas de bestedingsbeperking Men kan zich zelfs afvragen of een dergelijk project verantwoord ls. daar het toch maar om enkele voorstellingen gaat. De kosten komen er nooit uit en hst grote publiek schrikt al bij de naam •nberg. daar men dan altijd aan twualftoon-formules denkt of zoals wel zegt aan rekensommetjes in noten. In ieder geval ben ik blij het verk te hebben gezien en gehoord en ik betreur het, dat deze opera niet in ons land kan komen. Zwitserland komt de an de wereldpremière toe en daar- alleen al steken die Jund-Festwo- in Zürich in betekenis ver uit bo ven de andere festivals met de geijkte parede-paard jee Arnold Schönberg Laat ik echter op mijn inleiding terug komen en mij nu gaan afvragen in hoe verre de in 1951 overleden Arnold Schon er in is geslaagd het bijbelse drama alleen muzikaal gestalte te geven. Mar het ook een geestelijk perspectief te verlenen. Arnold Schönberg stamde joodse familie, doch trad op 18- Jarige leeftijd tot de Evangelische Kir- toe. In 1933, nbdat Schönberg het kacisme was ontvlucht en onderdak had l»vonden in Amerika, keerde hij tot de èodse Gemeente terug, hij was toen 59 j«flr In zijn jonge jaren had Schönberg »»l iets van een vrijdenker, ondanks zijn aangenomen protestantisme. Maar ongc- op zijn 40e jaar begon toch een tijd. geloofskwesties hem niet loslieten Bijbel hield hem gevangen en hij theo- ogiseerde en- filosofeerde graag. Hij Khreef daarna ook tal van religieuze in in 1925 begon hij een tekst te •dirijven voor een oratorium, dat hij Mores en Aaron wilde noemen. Het Is Ken oratorium maar een opera gewor- Aan het slot van de Ze acte van Schönberg's opera keert Mozes terug van de berg Sindi, werpt de tafelen stuk en spreekt zijn toorn uit. Op de voorgrond Mozes (Hans Herbert Fiedler). (Foto W. E. Baur, Zürich) den, omdat Schönberg in de tekst het bijbelverhaal zodanig had gedramatiseerd dat er van een eigenlijk oratorium geen sprake meer kon zijn. Wat heeft Schönberg gedaan? Hij maak te van Mozes en Aaron twee tegenover gestelde ideeën, twee afzonderlijke ge dachten-werelden. Men zou kunnen zeg gen, dat Schönberg idealisme (Mozes) tegenover materialisme (Aaron) s'telde. Meer niet, want Schönberg was noch lit terair noch muzikaal in staat het god delijke tegenover het menselijke te stel len. Daarvoor ontbrak het hem aan een geestelijk niveau, daarvoor miste hij de waarachtige overtuiging, het onwrikbare geloof. Mozes en Aaron zijn in Schön- bergs opera twee vrij zwakke symbolen gebleven, waarbij men eerder in Aaron dan in Mozes gelooft. Het verhaal Ook Schönberg is begonnen met de stem uit het brandende braambos, waar na direct daarop voor Mozes en Aëron het Israëlitische volk in grote koor-scè nes zijn gevoelens van geloof en twijfel uitspreekt En heel symbolisch laat Schönberg de stok, die in Mozes' hand een staf was, in de hand van Aëron in een slang veranderen: de onverander lijke wet tegenover de immer kronke lende menselijke geest. In het tweede bedrijf bevindt men zich in de voet van de berg Sinaï. Het volk het wachten op Mozes moe geworden, il een lijfelijk zichtbare god, die enige •onderen kan doen, de wonderen die ien zélf wil namelijk. En dan laat Aëron het gouden kalf oprichten en ontstaat er een ware orgie van dronkertheid en dans. waarbij naakte maagden worden geof ferd. De wijn blijft stromen, het bloed blijft vloeien en het goud blijft blinken tot Mozes terugkeert met de Tafelen der Wet in de handen. Dan zakt alles ineen, het volk verdwijnt, het gouden kalf ver schrompelt en over blijven alleen Mozes Aaron met de lijken van de geoffer- den. „Het volk wilde een zichtbare god" zegt Aaron en Mozes antwoordt: „De Eeuwige God vernietigt elke zichtbare door mensen gemaakte god. Niet één beeld maar de Wet- is het onverganke lijke." Ten slotte verblijzelt Mozes de wetstafelen en roept in vertwijfeling God aan, niet meer wetende wat te zeggen tot het volk. Mozes valt ter aarde en stamelt: „O woord, o woord dat me ont breekt." Daarmede eindigt het tweede bedrijf, i muzikaal ook de opera. Het derde be drijf heeft Schönberg nimmer op muziek gezet. Wel schreef hij de tekst: een dia loog tussen Mozes en Aaron, waarbij Mozes aan Aaron de vrijheid geeft. Deze kan die vrijheid niet verdragen en valt dood neer. Nog afgezien van de bijbel wijziging is het begrijpelijk dat Schön berg het derde bedrijf alleen maar in de tekst heeft gelaten. Zoals het Mozes het juiste woord (althans volgens deze opera) ontbreekt zo ontbrak het Schönberg en hij is er zich wonderwel bewust geweest aan de geest om In de eerste acte van Schönberg's opera „Moses und Aron" bren gen Mozes en Aaron het volk de boodschap der uitverkiezing door God, als het volk zich voor Hem wil buigen. Een der groots ge monteerde scènes tijdens de wereldpremière gisteravond in Zürich, waarbij op de foto duide lijk de uitbouw van het toneel over de orkestbak is te zien. (Foto W. E. Baur, Zürich) het onzichtbare wonder Gods muzikaal gestalte te geven. En wie zal dit trou wens wel kunnen. Met alle goede wil is Schönberg niet verder gekomen dan tot wat menselijk gefilosofeer over Gods Wet en de menselijke afgod zonder over winning van de eerste, zonder de vol maakte glans die, naar het woord van de psalmdichter, die Wet verbreidt. Daar voor is bekering, is uitzicht nodig. Muzikale belijdenis Hiermede i6 eigenlijk wel tevens d« zwakheid in Schönbergs muziek aange duid, een zwakheid die niet speciaal aar raar niet in een bepaalde richting wil dringen. Juist door het ontbreken vai paalde tonale centra die altijd bepaalde gevoel6-associatiee veroorzaken, is Schön bergs muziek dus van een volkomen ob jectiviteit Maar door dit abstracte ka rakter wordt ook veel aan suggestiev zeggingskracht gemist, speciaal wel ii het tweede bedrijf, waarbij de dronke- mansdans om het gouden kalf zelfs het ongetwijfeld hieraan verbonden z lijke element ontbeert. Telkens schoot Schönberg tekort in zijn overtuiging in de noodzakelijkheid van zijn toonsys teem. Slechts het eerste bedrijf heeft menten van fascinerende werking. Doch bij alle reserve, die men ten aanzie» dit bij elkaar 100 minuten durende werk heeft, moet toch gezegd worden, dat zich van begin tot eind geboeid weet door wat de menselijke geest in eerlijke tuiging heeft weten neer te schrijven Dat Schönberg zozeer de eigen zwakheid voelde dat hij het werk niet voltooide, tekent al zijn grootheid. De opvoering Zoals gezegd: men kan de grootste t wondering hebben voor de moed van 1 Stadttheater in Zürich om dit 6chier c menselijk moeilijke werk tot een uitvc ring te brengen. Dat die uitvoering tot alle details geslaagd zou zijn, is een n te stellen eis. Men heeft nl. bij deze u reldpremière nog geen enkel voorbeeld gehad, hoe het wel en hoe het niet moet. Het is slechts het leggen van de c steen geweest. Later zal men op deze uitvoering kunnen teruggrijpen en anderen en verbeteren. Het eerste bedrijf had een grote stati sche zeggingskracht, en monumentaliteit die overrompelde. Maar in het tweede be drijf werd er dermate onwerkelijk fee6t gevierd bij het gouden kalf en was weinig overtuiging in de scènische en reografische opbouw, dat men niet hele maal aan de gedachte van een k« ontkwam. Dat werkte ook op de vertol kingen van Moze6 en Aaron in, die 6teeds aan directe kracht gingen mi Waren de kostuums in een zeer goed ge stileerde klassieke 6tijl gehouden, het of feren van de naakte jonkvrouwen in bi kini had wel iets lachwekkends. De to- neelopbouw en het door verlichtingen wisselende décor waren in een zeer sug gestief abstracte stijl gemaakt volkomen In de sfeer van Schönbergs muziek. De regisseurs Karl Heinz Krahl, Paul Haferung en Jaroslav Berger hebben niet- een weg geopend voor latere op voeringen. Twee Berlijnse kunstenaars vertolkten de beide titelrollen. Hans Her- bert Fiedler sprak en speelde de Mozes- rol (een spreekpartij) veelal waardig er 6ober, maar zakte na de afdaling van d< berg in, vermoedelijk mede veroorzaakt door de weinig overtuigende kracht, die het stuk karton, dat de wetstafelen moest voorstellen, had. De tenor Helmut Mei dhert zong uïteret knap (hij moet beslist een absoluut muzikaal gehoor hébben) de Aaron-partij, maar was in het 6pel si wat erg amicaal. Charlee Gillig wa6 waardige en felle heidense priester Ingeborg Friedrich en Mary Davenport zongen zeer mooi de partijen van Schönberg maar aan alle mensen eigen is. De kracht van het geloof kan men hoogstens in blijdschap bezingen, maar zal men niet in enig handwerk kunnen vangen. Muzikaal en litterair kan men tot een belijdenis komen, het innerlijke wonder' Gods'blijft onvoorstelbaar. Is Schönberg nu muzikaal tot een belij denis gekomen? Ja, maar dan alleen tot een muzikale belijdenis en niet tot een geloofsbelijdenis. Hij i6 zeer consequent tot een belijdenis van het vernuftige tiwaalftoon-systeem gekomen, van de eer ste tot de laatste noot toe volstrekt vol gehouden. Met de muziek heeft hij overigens een niet aan enige tijd gebonden voorstelling gegeven. Het is alles zo volkomen ab stract gebleven, dat Schönberg de luiste De aanbidding van het gouden kalf, dat Aaron het volk ge schonken had na de 40 dagen afwezigheid van Mozes. In het midden Aaron (Helmut Mel- chert). Een scène uit de Ze acte. (Foto W. E. Baur, Zürich) het jonge meisje en de zieke. De dirigent, Hans Rosbaud, had alles meesterlijk in de hand. elke siutatie volkomen beheer send. De koren en orkesten van Zürich en Luzern hebben grote prestaties gele verd. Langdurig heeft de stampvolle zaal die al weken tevoren was uitverkocht, gisteravond alle uitvoerenden voor deze prestaties toegejuicht. Corn. Basoskl. Jeugdig en fris als een meisje, wijs als een vrouw, zó is .Margriet'. Niet voor niets is .Margriet* reeds jarenlang het gróótste blad van Nederland! Minister Zijlstra in Tweede Kamer: (Van onze parlementaire redacteur) T~AE NEIGING OM DE PRIJZEN TE VERHOGEN neemt af." Deze ver heugende mededeling deed gistermiddag de minister van econo mische zaken, prof. Zijlstra, toen hij als laatste spreker van achter de regeringstafel de huurvoorstellen verdedigde. En hij kon daaraan toe voegen, dat de vertegenwoordigers van werkgevers-, werknemers- er middenstandsbonden hem woensdag hebben toegezegd verdere mede werking aan het prijsstabilisatiebeleid te verlenen. Het gesprek met de middenstand zal op korte termijn worden voortgezet. Dan zal de vraag bekeken worden of de opeen stapeling van lasten voor de middenstand nog te dragen zijn. „Dat zal geen vaag ge sprek kunnen worden", aldus minister Zijlstra, want de moeilijkheden moeten geconcretiseerd worden." Voor de be windsman staat het vast dat de lasten van 1957 (de gevolgen van de invoering van ouderdomswet en de huurverhoging) niet alleen op de baten van 1957 mogen wor den betrokken. Ook de baten van vooraf gaande jaren zullen in beschouwing ge- ïomen worden. Bovendien mag niet ge legd worden, dat de middenstand in het algemeen deze lasten niet kunnen dragen. Dat is nl. niet het geval. Prof. Zijlstra vond het moeilijk om bij het bepalen van het beleid een verschil te maken tussen grote en kleine ondernemingen. In ieder geval zal hij zich concreet bezig gaan hou- met de mogelijkheid om het prijs beleid te differentiëren. Uit het feit, dat er de laatste maanden weinig verzoeken zijn ingediend om de prijzen te mogen verhogen constateerde ister Zijlstra een kentering in het getij. Langzamerhand keren we weer terug tot de toestand van 1955. Prijsver hoging is alleen geoorloofd als deze dringend noodzakelijk is. En als aanvul ling op deze regel geldt, dat daling van de grondstoffenprijzen ook in de eindprljs merkbaar moet zijn. De bewindsman van economische zaken zeide, dat de voor- itter van de Raad van Bestuur in Ar beidszaken, de heer De Graaf, hem had rklaard, dat de bereidheid om het prijs stabilisatiebeleid te steunen van kracht blijft. Deze mededeling was van belang, omdat deze raad bezwaren had ingebracht tegen de looncompensatie, Juist in ver band met de prijsgevolgen. Gevolgen te dragen „Als de regering zegt. dat de 25% huur- rhoging moet doorgaan, houdt dat In, dat de gevolgen van deze huurverhoging. haar mening, fe dragen zijn", zo zeldc minister Zijlstra. Binnen een Jaar Is de imisehe ruimte voor deze huurver hoging niet groot genoeg. Ook het jaar 1958 zal nog gebruikt moeten worden de overspanningen van de jaren 1956 1957 te kunnen opvangen. Rust in lonen en prijzen is dus ook het parool vooi 1958. Minister Zijlstra begreep dat ei moeilijkheden zullen rijzen. HU ver rrouwde echter, dat de gevolgen van d< invoering van de ouderdomswet, de huur verhoging en van het nieuwe landbouw beleid binnen aanvaardbare grenzen ge houden kunnen worden. Zo zal in de agrarische sector de loonsverhoging wel in de prUzen moeten worden door- De werkgevers waren aanvankelijk be reid om de eerste gemeenteklasse eer loonbijslag te geven van f 2.75. De rege ring heeft daar f 3.10 van gemaakt. Is dit verschil nu zo groot, dat men zeggen dat de prijsstabilisatie in gevaar wordt gebracht? Minister Zijlstra kon dat niet geloven. Ook in de bouwwereld is er een tendéhs tot prijsdaling. Het is niet eenvoudig om vla de prijsbewaking vat op de bouwprijzen te krijgen. In c leg met het departement van volkshuis vesting en bouwnijverheid wordt dat ech ter geprobeerd. Ten slotte betoogde prof. Zijlstra de indruk te hebben, dat het totale complex van maatregelen meer een flatoir dan een Inflatoir effect zal hebben. Ouderdomsuitkeringen Minister Suurhof deelde mee advies te hebben gevraagd aan de SER om de uit keringen krachtens de algemene ouder domswet, in verband met deze huurstg- ging. te verhogen van f 1404—f 1512 voo gehuwden en van f 840—930 voor onge huwden. Een huurverhoging van 12Vs%!» zal, naai zij-n mening, binnenkort weer gevolgd Tocli is hel zo DIKKE IJSSCHOLLEN VAN DE POOL 953) Hoewel de Noordpool, vd de koude betreft, in een kwade reuk staat, worden daar toch niet die extreem-lage temperaturen aangetroffen die in de «ui- delijk gelegen landgebieden zoals Siberië voorkomen. In de noordelijk gelegen op deze qsschollen nen worden. Zover wilden de niet gaan. Een paar zijn in hun drijfto door Iurhtwaarnem gesticht hadden kur Amerikanen echte van deze jjseilande ht door de Poolze er* gevolgd, waarh lijke rondzwervinpen ia de Poolze*. wat voor de Amerikanen voldoende aanlei- r ding was een expeditie op één van deze Usschollen af te zetten voor het verricb- j en ander geofysisch waarnemeningswerk. delen van hel arctische gebied heerst een zeeklimaat, dat nu eenmaal wat mildere eigenschappen heeft dan het landklimaat en als gevolg daarvan is de kon aan de Noordpool van geringere heftigheid dan Noord-Aiië. Dit zeeklimaat aan de Noordpool heeft lileek, dat éen van i eze eilanden in min april 1947 tot jul De ijseilanden bestaan kennelijk niet uit zeeijs, doch zijn waarschijnlijk afkom stig van Ellesmere Eiland, een groot eiland aan de noordwest-kant van Groen land. De noordkust van Flle.mere Eiland sneeuwijs, dat te vergelijken is met liet «helf-ijs, dat aan de rand van het vaste- len daar zo goed als nooit voorkomen: het drijfijs mag een paar meter dik zyn, maar daarmee is de zaak dan wel he keken. Daarom kunt ii zich wellicht de de Amerikaansr^urii'mnrh"fvoorstellVn' door afkalving voortdurend stukken los laten, die als enorm,- eilanden in dr Poolzee blijven ronddrijven. De ijseilanden in het Noordpoolgebied liehoren dus niet tot de gewone ijsbergen. toen zij in 1946 en 1947 op de Noordpool een drijvende ijsformatie ontdekten van véél groter dikte dan tot nu toe voor n schatting gemiddeld 7000 stuks per jaar afleveren (met een gemiddelde inhoud van 1,4 miljoen ton per stuk), maar zijn Er zijn zelfs verschillende van deze enkel exemplaar een dikte van 70 m 9501 was afgezakt y an de 80ste breedte te beschouwen als afgekalfde ijsschollen, waarvan het alleenvertoningsrecht tot nu toe alleen aan het Zuidpoolgehied was toegekend. Klaarblijkelijk mag Ellesmere herat, waarvan 12 m hoven water uit «tak. Het waren echte ijseilanden. waar van het grootste een lengte van niet min der dan 30 km had en ruimschoots plaats bood voor een paar wereldsteden zoal» Londen en New York. die zonder gevaar üraad in het noord Ie 70ste hreedtegra Oost-Siberië. om v trarht op te stpmen De andere (jleiUnd n van Canada naa ■d in de buurt van rvolgens met volle naar de Noordpool 1951 werd bereikt Eiland er nu ook een paar in licentie vervaardigen. En weet u. dat ook de Noordpool oortdurend aan de wandel is? Daarover een volgende keer Nadruk verboden) moeten worden door een even grote huur verhoging. Dat betekent, dat er twee maal een kleine overcompensatie gegeven moet worden. En dat is schadelijker dan dit eenmaal te doen. De minister van sociale zaken gaf toe dat de loonopbouw door dit bijslagstelsel iets uit zijn verband wordt ^getrokken. Er is echter geen an dere keus. Een verhoging van de lonen met een bepaald percentage zou een nog grotere overcompensatie ten gevolge I hebben. Hij was het eens met zijn partij genoot Roemers, dat de reële positie van de werknemers er niet op achteruit gaat, ook al wordt het gemeenteklasseverschil nominaal iets verhoogd. De minister van financiën, Hofstra, be toogde, dat de gedachte van blokkering niet uit financiële motieven is ontsproten. De blokkering levert f 50 f 60 min per jaar uit. Een bedrag, dat te klein is om da bestaande liquiditeitsmoeilijkheden op te lossen. Bovendien is niet precies bekend hoe groot het geblokkeerde bedrag zal zijn. Dat ls afhankelijk van de omstan digheid of op ruime schaal de woningen worden verbeterd. Daarom kan met dit geblokkeerde geld niet op lange termijn gefinancierd worden. De rente van 3"» over het geblokkeerde kapitaal vond minister Hofstra niet te weinig. De rente wordt betaald over het gehele geblok keerde tegoed. Een deel daarvan is echter aan belasting onderhevig. Dat betekent, dat er eigenlijk een rentepercentage van 5*/« wordt gegeven. (Advertentie) WAS HET WEL ZO'N KLEINIGHEID? •rg vergist had! De verwaarloosde ..kleinigheid" bleek heel nare gevolgen te hebben! ZU wist wel, dat z(j enigs zin» last had van lichaamsreuk gevolg van transpireren. Maar ja. trans pireren is toch heel gewoon en iedereen heeft daar last van als het warmer wordt. Toegegeven! Transpireren Is natuur lijk en daardoor kan dus llchaamsreuk ontstaan. Maar dat zij er niets tegen deed, was helemaal niet natuurlijk! Hier had Bac-stift een desodoriserende stift goed werk kunnen doen. Een enkel streekje In de oksel een paar keer per dag herhaald - geeft de pret tige zekerheid vrij te zyn van lichaams reuk. Maakt er een gewoonte van. het houdt U vele uren heerlijk fris. Bac-stift past in Uw handtasje en neemt bijna K~ fe Algerijnen verlaten gevaarlijke dorpen Duizenden Algerijnse mohammedanen trekken weg uit de dorpen in de omge ving van Meloeza, waar vorige week 300 mannen en jongens werden vermoord door de opstandelingen. Dit dorp zelf is direct na de begrafenis van de slacht offers door de vrouwen en kinderen ver- Ongeveer 5000 mannen, vrouwen en kin deren uit twee dorpen zijn met hun vee in noordelijke richting getrokken. Gis teren begonnen de inwoner» van een derde dorp de uittocht Bij grootscheepse razzia's Ln Parijs, waaraan duizend politiemannen deelna men, zijn gisteren 144 Noordafrikanen aangehouden. Zij zullen naar Alaprije worden gebracht om daar verhoord ts worden. Bij de razzia's zijn revolver», messen en grote sommen geld gevonden. Boekenhoek Holland in platen en citaten. Uit gave Van Keulen N.V.. Den Haag. Deze fraaie uitgave brengt een geluk kige combinatie van treffende foto's en van al even treffende citaten en beid» zijn in staat onze bewondering te wekken: bewondering behalve voor de mogelijk heden van de moderne drukkunst voor de schoonheid van ons land. De foto'» zijn Albert Mcnalda. B. J. Aalbers zorgde passende Illustraties. Dit alles ls wel op bijzonder verzorgde wijze uitge geven. De citaten zijn behalve in het Ne- mds in het Engels, Frans en Duits op genomen, zodat dit bock ook uitnemend geschikt is om aan vrienden in of uit den vreemde als geschenk te worden aange boden. Het zal voortreffelijke ambassads- diensten verrichten. koffieklaar

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1957 | | pagina 5