V CHRISTUS over CI0inckelmani\ c Jaar zeiópeeide^, GEESTELIJKE MUZIEK van MESSIAENen VITTORIA JSL&JSSSP-dat komt r Cultureel venster C 'Vertrouwen ZONDAGSBLAD ZATERDAG 20 APRIL 1957 JSf8! Een laatste mislukte poging „DIT zijn het leven en de wonderen van Jo- de ii hann Joachim Winckel- J raann, geboren in Stendal SSffë? in 1717", zo luidt het trotse slot van een brief, waarin Winckelmann in 1762 aan een vriend zijn leven beschrijft. Inder daad is zijn loopbaan als 'k die van een meteoor ge ls weest; uit Jiet donker op- gevonden. Men bespeurt i f i torso ook de moeilijkheden rijzend, enige tijd een tel Gerhart Hauptmann 1940 overleden Duitse dich- decennia lang gefascineerd geweest door de figuur nann. Ook dualistisch mens, een hele Duitser en een halve Helleen", zo als hij zegt, weifelend tussen hei dendom en Christendom, tussen af firmatie van het zinnelijke leven Hij heeft getracht, een roman over Winckelmann te schrijven, waarin hij de worsteling tekent van een man, die in zijn schoon heidscultus is ondergegaan; maar het is tekenend, dat de roman onvoltooid in zijn nalatenschap is licht verspreidend, en dan plotseling neergevallen en uitgedoofd. Hij wordt geboren als zoon van een doodarme schoenlapper in Pruisen, leert met grote opofferin gen oude talen, studeert end vereerderw; theologie, maar overtuiging, en huisonderwijzer in Dres den. Aan het prachtlievende hof van de Saksische keurvorst |efifk°beT<^ehii8dai?de; leert hij enkele R.K. geestelijken kennen, die zijn buiten gewone gaven op 't gebied der klassieke cultuur bemerken hij is een Griekse Duitser, een herboren Griek. Zij bieden hem een stipendium aan voor studie in Rome: „deze vis moet in het geschikte water zwemmen". De koopprijs is de overgang tot het Rooms-Katholicisme. Na lange aarzeling besluit W. hiertoe. GERHART HAUPTMANN de vormgeving: naast orgiasti sche hymnen staan lange theore tische uitweidingen, die nauwelijks organisch in de structuur van de roman zijn opgenomen. Zijn vriend Frank Thiess heeft uit de beide aanwezige versies een ge heel gemaakt en dit uitgegeven. Misschien vinden we in de uit beelding van de Winckelmann- figuur nog meer van Hauptmann zelf. Ook Hauptmann is een gloei end vereerder van de schoonheid, zonder die door de zinnen tot ons komt, ook hij zegt soms volmondig WOraT tija" 0p het driftleven, zonder zich te bekommeren om godsdien- gelijk beseft hij, dat deze schoon- heidsdienst alleen tot ondergang kan leiden. De ondertitel van het boek is „Verhangnis", noodlot, een nood lot. dat hij steeds voelt en toch niet kan ontvluchten. Zijn onder gang is niet het stomme toeval, omdat een roofmoordenaar hem op beestachtige wijze worgde, maar het noodzakelijke gevolg „Men moet de gewone baan der Grieken" dat is de para- YZIJT verlaten, om zich te vwhrfton". donate formulering van zijn kunst- »-to werkelijkheid fundamentele motiveert hij zijn besluit. In principe. Wie de beste werken 1754, dus als 37-jarige, gaat hij naar Rome, waar hij al spoedig oudheid niet heeft leren kennen, de bijzondere gunsteling van kar- gelove niet te weten, wat waarlijk dinaal Albani wordt rone van vorsten en edellieden, ,,de eeuwige stad" bezoeken. kent hij. Daar bestudeert hij Ro- Hij wordt in Wenen door Maria meinse copieën van de beeld- Theresia hoog geëerd, houwwerken der Grieken (die in groten getale de Vati- Dionysos. Thomas Mann heeft eer eegd: „Der Gekreuzigte Dlonysos ge- schoon Op aandringen liaans kunsthandelaar gaat W. in Dlonysos waren in Gerhart „Mijn komst in Rome is het 1768 naar Duitsland, hoewel boze Hauptmanns Seele mythisch ver- ogenblik van mijn geboorte", be- voorgevoelens Jjem_ beangstigen. eini?t Dit is „jet waar. Haupt- hij mapn heeft het getracht; men kan het buiten°zijn geliefde Ro- leze de extatische rede van de klokkegieter Heinrich in Iedere dag siotconcerten bij kaarslicht SALZBURG een begrip voor de muziekminnaars over de gehele wereld verbindt op wonderlijke wijze zijn oude traditie met de nieuwe vormen van kunstbeoefe ning. Zoals in alle grote steden der wereld zijn ook hier moderne opera-voorstellingen en concerten, terwijl er door de moderne luchtvaart mogelijkheden zijn de grootste musici naar Salzburg te laten komen, waar ook vandaan. musea sieren!) d>aar ziet hij, dat „edele eenvoud en stille groot heid" de richtlijnen van de antieke kunstenaars zijn geweest. Daar wordt de schoonheid zijn leids- vrouwe, de schoonheid, zoals deze in de antieke sculpturen, vooral in de uitbeelding van het men selijk lichaam, is ge openbaard. Bij de Grie ken vonden we zo meent men nog het ideale lichaam, zoals dit uit de hand van de Schepper me niet uithouden, besluit tot t is voortgekomen; de „humanitas" overhaaste terugkeer, m« vindt immers haar oorsprong de „divinitas". Hoe kunnen wij die schoonheid benaderen? „De kunst, onnavolg baar te worden, is de navolging HET LITTEKEN VAN ODYSSEUS De zestigjarige Herman van den Bergh is na een dertigjarig zwij gen als dichter in de openbaarheid teruggekeerd. Toen in 1954 zijn Verzamelde Gedichten werden her drukt, heeft hij op een mogelijke ..come back" reeds gezinspeeld. En nu ligt de bundel voor ons, vierentwintig gedichten, geschre ven binnen het tijdsverloop van een enkel jaar. Verheugend is een dergelijke late bloei, vooral wan- neer, zoals hier, het talent niets pafy~ m, van zijn glans blijkt te hebben ,lreten „a,.r verloren, terwijl het aan rijpheid ym fjeze Met hem ging een van de groot ste kenners der antieke cultuur vroegtijdig heen, een figuur, die op de kunstvisie van Goethe, Schiller en Humboldt en daardoor op de hele 19de eeuw een on metelijke invloed heeft gehad. „Die versunkene Gloc- ke", men volge de ziele- strijd van Francesco In „Der Ketzer von Soana", maar het is hem niet ge lukt. Het kón hem niet gelukken. Ue laatste woorden van Nietzsche's Ecce homo luiden: „Hat man mich verstanden? Dlonysos gegen den Gekreuzigten." De ro man Winckelmann is Hauptmanns laatste mislukte po ging geweest, deze synthese te vinden. J. H. SCHOUTEN. i£.ithokunat aan £ouia ^aare tussen gisteren en morgen (Va; Kunstredacteur) '1') Gerh. Hauptmann: Winckel mann. Das Verhangnis. Vollendet und herausgegeben von Frank UET is slechts Thiess. 1954. 1 c u.. Uitg. C. Bertelsmann, GUtersloh. Christus tussen gisteren en morgen, Christus tussen de donkerte van de kruisdood en het licht van Pasen, Christus, E Die de dood overwon om oneindige verten te openen. Zo 1 moet de Franse schilder Louis Favrc de gekruisigde Christus 2 hebben gezien om tot zijn ontroerend litho te zijn gekomen, dat thans deel uitmaakt van de prachtige Favre-expositie in het Gemeentemuseum van Arnhem. Pr. D.M. 12. klein litho king van deze litho af Het 15 bij 55 cm maar het zwarte silhouet van de gekrui- formaat doet niets aan de toer- sigde en met doornen gekroonde ALS VIA NAMD ::v £N PLAAT icel genoemd en h h\j het pui Daarnaast waren er muziek, de oude kiu Olivier Messiaen zoveel gewonnen heeft. Wat leven is, ziet men nooit helderder dan in de buurt van de dood. En zo ligt over het Middellandse zee landschap, dat de achtergrond van deze poëzie vormt, een eigenaar- werd op 10 decem- dig helder, tevens weemoedig ber 1908 te Avignon licht. Is het Marsman nooit gelukt (Vaucluse) gebo- zijn dichtkunst, zoals hij in zijn ren, bracht zijn bundel Tempel en Kruis als dich- jeugdjaren door te terlijk credo beleed, geheel te Grenoble en werd transformeren in de geest en het als 11-jarige knaap licht van de oude wereldzee, met ingeschreven als andere woorden: is Marsman nooit leerling van het helemaal de mediterrane heiden Parijse Conserva- kunnen worden die hij had wil- tonum. Daar kreeg len zijn, Van den Bergh komt hij les van Paul dit ideaal van zijn vroegere Dukas (compositie) kunstbroeder veel nader. Door een en Marcel Dupré langere levensduur, een groter (0rgei) en daar assimilatievermogen, erfenis wel- wor(1 hy Iater zcif Si*?1 SLSSSC !>W.?Anfé J°n. heimwee naar de geboortegrond vet. Daniel Lesur van onze westerse beschaving, en Yves Baudrier Daarbij vormen tempel en kruis de zgn. ..Groupe la voor de gerijpte Van den Bergh jeune France", die geen dilemma. Hij geeft zich vol- als m0tt0 had: Op komen over aan het romantisch rechtheid, edelmoe- ÏÏKfiaSTS' M.SSS ££3?. orden Olivier Messiaen, organist t an de Trim hem een soort Franciscus tan Assist kunnen noen stclijkc puurheid en ook in zijn luisteren naar de hij toonaarden af en in het vogel ge zan echnische of vernuftige trmonische ontdekkingen voor t uit Peru, India, Bali. TELEFUNKEN heeft deze Trois petites Liturgies opgenomen in een vertolking door Yvonne Lo- riod (piano), Jeanne Loriod (On- des Martinot), Vocaal ensemble ïeer in Marcel Couraud, Kamerorkest en de André Girard en met als dirigent kleur van de klank dan in de ban Marcel Couraud (25 cm langspeel- der door de klank in melodieen plaat lb 6172). Kan men zich be- gefixeerde beweging. ter vertolking denken dan door TTifT ^jTuni trrcMV deze geniale Messiaen-bewonde- JJET KATHOLICISME en en volgelingen? Prachtig k de gehele - - christenheid heeft een groot componist, ook al zal nog niet alles van hem direct aan spreken, al zal de taal van deze missionaris nog niet direct be grepen worden. „Mijn muziek is een geloofsdaad", verklaarde Mes siaen eens en juist dat grote ge- loofsverlangen maakt hem tot een wegbereider in de muziek. In zyn kunst vindt men ongetwijfeld nog wel eens een enkele echo terug een Debussy, Schönberg zelfs, Frankrijk wat motto's en leu- geloven wij en luistren zen geweest en dus „nar het gemurmel in de "Si*" stil diepste twijgen 5taan. Vermoedelijk "en oneterflijken tijd, wTveofln deze groep Wetende dat wij hoop zijn bleek Messiaen al spoedig de toon- en vervulling aangevende, de man die aanvanke lijk een tamelijk onschuldig Debus- en zonder enig meer syst was maar plotseling een verlangen dan avant-gardist werd. iemand uit de de voorhoede der muziekvermeuwing. een spoor te wezen aVant-g.ardistische toonde deerd anfteke stilte. zjCh speciaal in het geestelijke ka- - - rakter van Messiacn's toonkunst. Inderdaad, een mens moet Messiaen steeg al snel op naar een geloven. Jammer alleen dat dit geestelijke hoogte, waarop men v'uctoten in een gedroomd ver- zich in onze tijd beslist niet meer leden en een gedroomde toekomst, verdringt Ik ben tot het InzMtt gekomen dat een al te opzichtig- een, zoals de dichter zen zegi, njeuwe techniek haar verdienste verliest, zodra het publiek er zich aan gewend heeft, omdat dan ook kleuring ligt de kracht C. R. het mysterie vervliegt Ik ben geen siaen, hy su opgeheven tot een geestelijke rust en wijsheid, die men slechts een middeleeuwer zou kunnen wachten. Een werken M« zonderlijke orgelcomposities wel zijn serie „Trois petites Litur gies de la Présence Divine", die de alomtegenwoordigheid van God bezingen en geschreven werden in de winter 1943/44, juist dus in de laatste oorlogswinter toen het geloof in Gods liefde bij velen zo op de proef werd gesteld. Messi; zocht voor dez sche getuigenis klankgewaad, dat hij vond kamerorkest, piano, kamerkoor, Ondes Martenot (elektro-akoes- tisch instrument) en exotische slagwerkinstrumenten (Maracas, chinese trommel en t ik dit keer nog op een ander op vallend werk van een bij velen maar weinig of in het geheel niet bekende componist, nl. het „Of ficium Defunctorum" van de Spaanse componist Tomas Luiz de Victoria, die in Italië de naam kreeg Ludovico da Vittoria (plm. hét is alles 154^1611.. Als jonge man ging Bartók, Vittoria al naar Rome, w geruime tijd kapelmeester in en kele kerken was en een groot vriend en aanhanger van Pales- trina, wiens stijd hij sterk onder zijn meest typische gjng In 1589 vestigde hij zich in a uit- Madrid, waar hij koninklijk ka- 's pelmeester werd en in 1605 zijn di "Officium Defunctorum", een Re- ai® quiem, schreef voor de dood tj°d Koningin Maria. s siaen, de Franse an wie Tetefunken elites Liturgies" liet opnemen. mysticus, slechts een gelovige", zei Messiaen eens. En, zo ver volgde hij, „Ik heb theologie gestu- gevoel behoefte de rijk- theologische ideeën aan medemensen in muziek In dit Requiem dat een „Dies irae" mist, daar Vittoria zich niet liet verleiden tot een dergelijke - dramatische en veelal zinnelijke T. schildering in klanken voelt bijzonder men een mystiek beleven va„ het sterven. Maar dit mysticisme is niet als een verborgen, ongrijp baar facet. Vittoria heeft door de Schoonheid der polyfonie en de warme uitstralingskracht van zijn harmonieën het in zijn tijd zo In deze drie liturgieën ontdekt verslappend geloof nieuwe sohoon- het gehele streven van Mes- heidsimpulsen gegeven. En zo is "i"2*!?.' zijn Requiem een waarlijk schoon 1 getuigenis geworden. brengen. Niet alleen de daaruit die hem ook zijn WM Hier is de man die ernaar streeft de goddelijke vreugden deelach tig te worden, maar wiens aard- TELEFUNKEN liet ook dit werk gebondenheid hem toch niet vol- opnemen in een vertolking van ledig in de steek kan laten. Na- het kamerkoor „L'Agrupacion Co- tuurlijk niet, daarvoor is hij mens, ral de Camara" van Pamplona volledig levend, zinnelijk mens. o.l.v. Luis Morondo (25 cm lang- Maar in zich ontdekt hij telkens speelplaat LB 6171), een prachtig de alomtegenwoordigheid van God, koor. dat deze zuivere muziek resulterende gevoelsreflexen, t ;rklaring stijlvol zingt. Wel- teunt en opheft. De drie liturgieën licht zou de opname iets lichter de ideeën zeÜ. Wat ik wil geven zijn: 1 „Antienne de la Conversa- hebben kunnen zijn. Maar ondanks spirituelle i intérieure". 2. „Séquence du dit leurs musicales". het geestelijke Verbe". 3. „Psalmodie de l'Ubiqui- lijke muziek van Spanje uit het in té par amour", drie vormen van begin van de 17de eeuw. De uit- de kerkgezang dus in een volkomen voering geschiedt in de Spaanse es- eigen stijl, ontroerend en verhef- taal. harmonist dan fend. CORN. BASOSKI Christus heeft geen kruishout meer nodig, heeft geen realisti sche voorstelling nodig. Niet het kruishout, maar Christus heeft hier het accent. En ook niet de volledig uitgewerkte fysionomie van Christus wilde Favre geven wie zou het wel kunnen?), maar het was hem om de volledige overgave van Christus te doen, de sfeer na het „Het is volbracht" en zoals we in het Evangelie van Johan nes lezen: Het hoofd buigende gaf Hij de geest". fyJAAR, wil Louis Favre zeg gen, de duisternis van deze dood wil toch ook lichtende vergezichten openen, de don kerheid van Gethsemane was nodig om tot de lichtende Paas- morgen te komen. En zo maakte hij in enk :1e felle kleuren deze gekruisigde Christus. Links naast het zwarte silhouet (waarop slechts heet even de vorm van een gelaat en van ribben is aan gegeven, haast onzichtbaar) is er het donkere groen, egaal en strak, somber en dreigend. Rechts van Christus is er ech ter het f el-oplichtende geel, een soort vergezicht op de eeuwigheid stralend, diep en van een ontembare gloed. Boven Christus is er het zachtere, mil dere groen van de ontwakende lente, het groen van de natuur- vernieuwmg Zo heeft Louis Favre een symbolisch beeld ge schapen van oneindig veel meer waarde dan vele Christus-ver beeldingen uit vroegere tijden. In moderne kleuren en kleur vlakken heeft Favre hier de grootste betekenis van Christus' dood weergegeven: uit het duister ontstaat licht, uit de schrik ontslaat blijdschap voor degenen die de Gekruisigde zoeken en zich voor Hem buigen. Is dat hei enige werk van Louis Favre op deze Arnhemse ten toonstelling? Beslist niet, er zijn daar 32 litho's van hem te be wonderen. Louis Favre werd in 1891 te Annemqsse geboren, schilderde en tekende, bouwde een zendstation en een huis in de bergen bij zijn geboorteplaats, schreef novelleneen hoorspel en een detectiveroman, maakte in 1946 zv.n eerste lithografie, werkte gemime tijd in Den Haag, ging voor een ongenees lijke longkwaal naar Zwitserland en stierf op 17 april 1955 te Annemass? Zijn werk is ge bleven. zijn ontroerende „Piëta" met de volkomen verbonden heid van Maria en Jezus, zijn „Harmonicaspeler"een vol maakt opgaan in klank en be weging, zim „Afrikaanse", een geniale verbeelding van een Afrikaanse vrouw, zijn „Hol landse lente" met de strakke lijnen van het tulpenveld zijn „Dans" ook in een ritme van kleur en beweging. Het is alles van een zuiverheid zoals de mo derne kunst maar al te weinig laat zien. En daarom zijn we blij met deze expositie in Arn hems Gemeentemuseum, welke tentoonstelling duurt tot 28 april. Veel in de ikunst is echter afhan kelijk van een bepaalde omgeving van een bepaalde atmosfeer, waar uit hei eigenlijk moeilijk is zich over te plaatsen. Dit laatste nu juist heeft Se zgn. Salzburg er Schloss- konzerte in het leven geroepen. In de marmeren zaal van het Mirabell- slot of in de ridderzaal van de bisschoppelijke Residena, vaak bij kaarslicht en gespeeld op his torische instrumenten, klinken de Serenaden en Divertimenti van Mozart. En dan klinken ze mis schien veel schoner dan in de prachtigste moderne concertzaal. De besloten, intieme Ruimte maakt een bijzonder contact tus sen luisteraars en musici moge lijk, zoals dat in een concertzaal nooit kan ontstaan. Hier wordt de stijl, hier wordt de atmosfeer ge schapen, waarnaar de meeste men sen verlangen om uit het gehaaste leven even tot rust en harmonie te komen. Eerst in de simpele geboortekamer van Mozart aan de Getreidegasse te staan en dan zijn muziek te horen in die ruim ten, waarin Mozart ze zelf ook uitvoerde. Is dat niet van veel meer betekenis dan welke sensa tie op kunstgebied ook? Drie jaar geleden ware Salzburger Schlosskonzerte een gewaagd experiment. De er varingen hebben echter bewezen dat het initiatief goed was. De 125 Schlosskonzerte van hqt vorige jaar hebben niet miftder dan 20.00 bezoekers uit zeer vele lan den getrokken. Van mei tot okto ber hebben vrijwel dagelijks die concerten plaats, waarbij Mozart natuurlijk het leeuwendeel heeft in de programma's. Maar ook werken van Haydn, Beetho ven, Schubert en vele andere meesters worden door vooraan staande kunstenaars uitgevoerd. Naast de strijkers en blazers van het Mozarteum-Orkest, zangers en instrumentalisten van de Aka- demie Mozarteum, komen er ook ensembles uit Wenen, München, Hamburg, Hannover, Mainz, Ro- e en Zagreb en bewijzen dat er maar één taal algemeen is en verbondenheid kan brengen, nl. de taal der muziek. Een hoogtepunt van de Salzbur ger Schlosskonzerte is „De mu zikale lente in Salzburg" van 25 mei tot 10 juni. Dan klinkt er de lentezang, het zgn. Grosses Salz burger Frühlingssingen, en komen tal van orkesten en koren met grotere voorstellingen. Zo vormen de Salzburger Schlosskonzerte een waardige aanvulling van de Salz burger Festspiele in het uitvoeren van de muzikale opdracht van de ze oude Mozartstad aan de Salzach. de GOEDE ROMAN OVER MOZART Uit liefde tot zijn kunst heeft Marcia Davenport in 1932 een ro man over Mozart geschreven en sindsdien moest herdruk op her druk volgen. Thans is er ook een Nederlandse vertaling van die ro- man verschenen, waarvoor Her- mien Manger uitstekend zorgde. Het is een vertaling van de uit gave, die vorig jaar in Amerika verscheen t.g.v. het Mozartjaar en welk editie is opgedragen aan Toscanini. Al lezende beseft men steeds meer dat Marcia Davenport inderdaad liefde heeft tot Mozarts kunst, want nergens heeft de schrijfster het leven of de kunst van Mozart geweld aangedaan ter- wille van de populariteit. Integen deel, het is een verantwoorde en toch spannend geschreven roman geworden, waarvoor we Marcia Davenport echt dankbaar zijn. Uit het boek blijkt dat de schrijf, ster veel studie van Mozart maak te. De laatste zin van deze roman „Maar de muziek leeft" is perend voor het boek: de muziek is blijven leven, ook in de roman. En die muziek doet de schrijfster vergeten. Dat is het beste compli ment aan Marcia Davenport. Uit. geverij Leopold in Den Haag zorg de voor een prachtig verzorgd boek waarin vooral het trefwoordenre gister de waarde verhoogt. (427 blz. 11.90). -Het stille licht» "T\IT BOEK is een boeiende be- schrijving van het leven Thomas van Aquino. Het is voortreffelijke historische ro geworden, die uiteraard roomse lezers meer zal aanspreken dan De geschiedenis speelt zich at tegen de achtergrond van de 13e eeuw, waarin de ridders hun steek spelen houden, burchten in gloed verteren, schuldigen er schuldigen in donkere kerkers omkomen of op wrede wijze den gedood. Waarin geloof ei geloof met elkaar in conflict ko men, en ridders uittrokken het Heilige Land om het uit de handen van de Muzelmannen te redden. Men voelt bij het lezen de ver ering die de schrijver, de grote monnik in zijn stille kloostercel toedraagt, riet is of er een stil en heilig licht van deze monnik uit straalt. Hij is mede de bouwer van Gods strijdende kerk door alle eeuwen, hij is een strijder tot in de laatste ogenblikken van zijn leven, waarin hij nog een uiteenzetting gaf over het „Hoog lied". Een Mozart-serenade in het Slot Mirabell te Salzburg, uitgevoerd in de historische omgeving en op de historische instrumenten. Hier is het directe contact tussen luisteraar en musicus, hier is de juiste geestelijke atmosfeer voor de kleine tverken van Mozart en Haydn. •irtrirtrbtrü-tiirtrtririrtrtriril Blijf niet een kind, o kind, maar word een mens verbeten en geraffineerd en sluw, vermijdend elke list en elke klem, die heviger terugkaatst elke duw. Blijf niet een kind dat naar de hemel droomt en blij naar bloem en vlindervleugel tuurt, maar word een mens, die elke medemens van top tot teen vol achterdocht begluurt. Dan leef je frank en vrij en onbevreesd: zij vrezen jou en gaan je uit de weg, maar wel ontgaat je dan 't smaragd van lentegroen uit iedere donkre heg. Laat mij maar vallen elke keer opnieuw in elke klem, gezet waar ik moet gaan, ik blijf een kind, dat nooit, tot aan zijn dood zonder oprecht vertrouwen kan bestaan. A. HAGTINGIUS-SEGER

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1957 | | pagina 20