Francisco Goya - de spotter en
geniale hekeldichter
/Reizend
achter het heimwee
OORLOG EN LIEFDE
IN INDO CHINA
HELMUT WALCHA
Cultureel
venster
IRMGARD SEEFRIED geeft
E
een
lied
erenavon
d
Wegen en
Grenzen
"F
ZONDAGSBLAD
ZATERDAG 14 APRIL 1956
Expositie in Boymans toont de
mens en de kunstenaar
(Van onze Kunstredacteur)
In Museum Boymans te Rotterdam hangt thans een
kleine met Oost-indische inkt gepenseelde tekening. Men
ziet een heel oude man, gehuld in lompen, heel erg voor
over gebogen en steunend op twee krukken. In gewassen
bruine inkt is er onder geschreven: „Asi suelen acabar los
homhres utiles". Dit wil zoveel zeggen als „Zo eindigen
nuttige mensen gewoonlijk hun leven". De tekening is af-
komstig uit het Prado in Madrid en werd gemaakt door de ORGELLITERATUUR IS VERRIJKT
Spaanse schilder Francisco Goya.
selachtige
door C. Rijnsdorp
Dit is de veelzeggende titel van een inhoudrijke bundel
verzen van Willem Brandt, uitgegeven bij C. P. J. van der Peet,
Amsterdam. De dichter heet eigenlijk W. S. B. Klooster, geboren
1905 te Groningen. Hij is tussen 1927 en 1955 als journalist in
Ned. Indië werkzaam geweest. Ik herinner mij uit zijn jonge
tijd verzen in Opwaartsche Wegen, naar ik meen betrekking
hebbende op zijn reis naar de Oost.
-I
JViets kan ons
Men zou kunnen zeggen, dat er selachtige wijze is gestorven
een grote levenswijsheid uit dit van Karei IV moest hij een
kleine werkje spreekt. Inderdaad, terportret maken. Zo goed werd
Goya
Maar als
Boymans
nog veel
levenswijs
e in diezelfde zaal van
d eens langs de an-
kijken, ontdekken we
die wijshe-
dit gevonden dat Goya benoemd
werd tot Eerste Schilder van de
Kamer, „Pintor de Cèmara".
den. En dan ontdekken we ook,
dat die 150 tekeningen en etsen,
die tot 10 mei geëxposeerd wor-
den. veelal scherp satirische wijs- onbezored
heden zijn. Een enkele maal 09k waa'rsc£uwd werd door
STOKDOOF
aanist Helmut Walcha
Aan die rijfce toestand kwam X,..r „iiv„P„„d
einde toen Goya in 1793 in zon
mondain leven ge-
Roman van Grali am Greene
hebben geleid. In het boeren-
dorpje Fuendetodos begon hij op
30 mei 1746 zijn leven als zoon
Velen kennen de Duitse or- geen braille-schrift,
alleen z'c'1 de muziek
maar als uitvoerend kunste
naar. Zijn Bach-vertolkingen op
de barok-orgels in Cappel en
Lübeck hebben door de talrij
ke platen van de Deutsche
wel domheden, die overigens elk .„aarlijke ziekte, die hem stok-
mens maakt omdat elk mens be- §00, m^alrte. Hij kon niet mee.
Franïisco Goya was een der 'nsteï. hSi Grammophon Geselschaft te-
schilders, die een veelbewogen ie- maar thj was veel "cl" S™te vermaardhe,d ge-
meer op zichzélf aangewezen, hij kregen. Ook m ons land heeft
was geïsoleerd. Van die tijd af deze organist geconcerteerd, o.
dateren de meeste tekeningen, m. op het orgel van de Oude FrankfürT'heefT
tref-
gedichtenbundels, waarvan ..Rei- fend op te merken, dat het juist
zend achter het heimwee" bijzon- de verzen zijn, geschreven in een
der representatief mag heten, om- Japans concentratiekamp, die op
dat hij vroegere en latere verzen het geheel hun stempel drukken,
bevat. Deze gedichten zijn uitge- Deze kampverzen beslaan bijna
kozen door Ed. Hoornik, die er de helft van het totale aantal op
een inleiding bij heeft geschre- genomen gedichten.
Nu zijn tifels van gedichtenbun
dels (en ook van vele essays)
vaak nogal duister, gewichtig en
hol. Hier kan men echter van een
veelzeggende titel spreken. De le- wiilem "BrandT bewonderen, "die
zer proeft de dichter hier al uit. hem in staat heeft gesteld niet
Men reist naar een doel, maar alleen zijn gevoelens al schrijven-
men reist achter iets of iemand de af te reageren en zo de hel
aan, die (dat) ook zelf op reis is. Van het kampleven „dragelijk" te
Is men reizende achter iets of maken maar wat meer zegt de
maar hij laat iemand aan, dan is die toestand vorm zo te verzorgen, de gedachte
telkens kleine van op reis zijn permanent ge- zó te concentreren, dat hier dicht-
delen noot voor noot voorspelen worden De dichter is dus ner- werk zonder afstand van tijd op
elke stem afzonderlijk. Hij neemt gens thuis, altijd op weg. Maar hoog niveau ontstond En dat met
z.Ün h.oofd waarachter reisthjj aan? Het ge: een afgebeuld, gemarteld lichaam
een vaak ondragelijke hitte.
Schreef 25 koraalvoorspelen
GEESTKRACHT
Men moet de geestkracht
dan het gehele werk L.
op. Dit vereist vanzelfsprekend luk, vrede, rust?
een enorme concentratie en een twee dingen inee
speciale begaafdheid in het meer- als representant i
stemmig luisteren.
n.l. dat hij,
i de i
Wat Willem Brandt als dichter
Saigo.
PI IS een lijk van een jongeman opgevist uit een
Niet dat dit feit veel indruk maakt op de Franse
oorlog in Indochina woedt al enige jaren en dan worden mensenl
goedkoop. Maar het was een Apierikaan, lid van een organisatie, die
de Verenigde Staten is uitgezonden. Reden genoeg om in deze ge
sinnige moordzaak de Engelse journalist Fowler even aan de tai
voelen. Er bestond nl. een ongewone verhouding tussen Fowler
veel jongere Pyle. Zij waren bijna vrienden, niettegenstaande Pyle F
zijn Indochinese liefje Phuong afhandig had gemaakt. Met zeer
bedoelingen overigens: hij wilde haar trouwen, terwijl zijn vriend di
niet in staat was, omdat zjjn wouw, van wie hjj reeds jaren gescheiden kunst
leefde, om godsdienstige redenen niet in een scheiding bewilligde. quez
lithografieën, die thans Kerk te Amsterdam
Museum Boymans te zien zijn. Sweelinckorgél. Om zijn stre-
Van die tijd af dateert zijn scher- yen het oude barokideaal in
Met criti- klankkleur en levendige door-
sche ogen ging hij de mensen be- wichtigheid kan
gulder. Erg veel vreugde heeft f!?.
hij in zijn ieugd niet gehad. Hij iV j™
werkte wat in Saragossa, in Ma- Ef .Xf"
drid. in Italië, in Parma. in nitl<J?fd«>
Frankrijk en kwam len slotte .Iki^wl ai
terecht opghet*KoninkliTk Atefier Ook zijn grote geschilder- beschouwen als een uer iet
van Santa Bartar. ta Jladiid' d' Portretten bewijzen dat, al dende figuren in de huidige re-
tapijten .geweven ^rtk'.üae'de "tat"ë houd°ew or*eH"HU».
tijd achter zijn doel aanreist
Was Walcha al bekend als een het nooit bereikt, en dat, indien nelijkheid. Dichtwerk als dit re-
goed improvisator, thans kan men hij het ooit zou ménen te berei- kent af met de gebruikelijke voor-
ook met de componist Walcha ken- ken, dit doel teleurstellen zou, in stelling van een dichter als een
maken. Editie Peters in zo hoge mate zelfs, dat het be- kwee, een onbetrouwbare slappe-
bundel met reiken van het doel zelf alsjieim- ijngi wjens handen voor alles ver-
op het 25 koraalvoorspelen voor orgel
van hem uitgegeven, bestemd voor
de protestantse eredienst. Boven
dien uitnemend materiaal
gelconcerten.
de inhoud zuiverder dekken.
Die inhoud was rijk, zeiden we
Het is natuurlijk reeds. Nu is dit het voordeel van
rwonderlijk dat deze ko- bloemlezingen, dat ze de sterkste
idi-uuen geweven v. i-. ueu. vlakkie
Goya tekende ontwerpen onder Er„
- ~>yeu. inM^
1 rïij ernstige ziekte "de meedogenloos-
g heid zien. waarmee Gova ziin
atelier heeft Goya zich goed L a^n dC. "^^hule fur Musik in de canonische bewerking schijnt
ontwikkeld. «w in at Fran^MR am Mam. waar hij tal Walcha lief te zijn.
h.fo van buitenlandse organisten als jk wil niet beweren dat elk ko-
UOPTFFlV ïoilhlln leerling heeft. Zelf is hij afkom- raaivoorspel volkomen geslaagd
UU1 lEEx\ hebzucht en leegheid. stig van de zgn. Leipzlger Schu- 1S. Er Zlj^er bij die minder over-
1778 ontdekte hij de le van Karl Straube en Günther tuigen (b.v ..Ein feste Burg",
VRIJ Ramin. Zijn ieugdwerd overscha- ..Erhalt uns Herr, bei deinem
raalvoorspelen helemaal gedacht verzen uit de voorhanden dicht- uurei
zijn vanuit de klanksfeer van het bundels naast elkaar kan zetten, capituleren
oude barokorgel en ze geschreven -
zijn in de echte klassieke orgel
stijl: polyfoon. Dat wil zeggen de
Eerst
zijn landgenoot Velas-
ging hij copicën maken
diens schilderijen.
len
bestand en zij gaat dan
ook zonder enig gewe
tensbezwaar met Pyle
mee om na zijn dood
weer even ongedwongen
haar intrek te nemen bij
Fowler. Naar deze Pyle
is Greene's nieuwste ro
man „The quiet Ame
rican"*) genoemd en. in
derdaad, hij is een keu
rig jongmens, hartelijk
en correct in zijn optre
den, ethisch hoogstaand,
vol idealismeen onpractische
gedachten over kolonialisme, de
mocratie en vrijheid. Dergelijke
idealisten kunnen gevaarlijk zijn.
Bij zijn streven om een derde
macht te stichten tussen de com
munisten en de Fransen begeeft
Pyle zich op duistere en schade
lijke wegen, die ten slotte eindi
gen in het kanaal in Saigon. In
hoeverre hij de naam „de rustige
Amerikaan" terecht draagt mag
wel de vraag zijn, want hij ver
wekt nogal wat onrust.
Zijn sceptische ért zwaarmoedige
vriend is zo ongeveer zijn tegen
voeter. Fowler observeert slechts,
kunnen er enkele YRÏ' hier
zien in Boymans, o.m
„Prins Balthasar Cardos"
de jonge Prins op eer
maniëristisch paard ge
zeten, buitengewoon knap maakt OJ kunt "dVt~heus
Ramin. Zijn jeugd werd overscha
duwd door een ernstige oogziekte, Wort"
De etsen lieten hem heiemaar die ten slotte tot volledige blind- Christ"
hij niet gebonden
opdrachtgevers. In die vrij
heid heeft hij gehekeld en .gepro
faneerd, heeft hij onbarmhartig
gespot met menselijke zonden en
heid leidde. Voor het instuderen toch Wel
de composities gebruikt hij
Gelobet seist du. Jesu
aar het geheel getuigt
■olledig beheer-
en met naast zich de liggende,
welhaast moedeloze hond, het is
bijzonder knappe en menslie-
wakheden, heeft hij vooral
niken en nonnen belachelijk ge
maakt (U kunt d?it heus allemaal -
getekend. In 1780 begon zien in Boymans) en heeft hij vende verbeelding.
Goya als hofschilder, dat «jynch,j,j°'r dheer, SS&rfK PRACHTIG
wilde toen dus zeggen. bjj aj dje ironische prenten is
als portretschilder. Hij toch. dat Goya niet onhehbelijk
moest de mensen van het hard of rh^Y was: J~*
der compositietechniek niet al
leen. maar ook van de klassie
ke orgelstijl. Helmut Walcha. die
een zeer doorzichtige registratie
bij de voorspelen aangaf, heeft
elk voorspel in een prachtige
doorgaande beweging geschreven
(b.v. een verrukkelijk driestem
mig werkje als „Zu Bethlehem ge
boren"). En met deze 25 korte
achter al die satires iets
adembenemend spannend zijn, de heid.
eigenlijke strijd, die een mens te
voeren heeft, is er uit verdwenen
en daarmee de grote adem. Wel
treffen wij in deze roman nog een
spoor van de barmhartigheid, die
bv. de figuur van Scobie
En dan dat prachtige verliefde
paar met het onderschrift
ynporta" (Niets kan ons
Nada stellende comp..
sche- orgelliteratuur op bijzondere wij
hof konterfeiten, in al gelijks triltë"HetV*is° g'ëen bitter RnV-~ zie Tfbeeïding - is van een z®^'f"iJ^t. Aanzulke orgel
hun statie en waardig- venijn, maar het zijn menselijke schoonheid in de tekening (let werken is grote behoefte ei üt
al hun protserige dom- hekeldichten. eens op de uitdrukking in de lin- hoo£. dat Wa cha nog meer zal
heid. in al hun pretentieuze En die zijn wel zo geniaal, zo kerhand van de vrouw en op de ,\f"nrriufdeliik
elegance. Zo kwam hij ook volmaakt in beweging en com- gelaatsexpressie) zoals men maar koraalvoorspelen zeer auiaeiijK
in de society-wereld terecht: positie, zo direct in de expressie, zelden kan opmerken. Zo zijn er gearuxi.
de boerenzoon temidden van adel zo raak van typering, zo geestrijk ^l.van signaiementen uit het da-
en hoge ambtenaren, temidden voorzien va- -
schrijvers en architecten, te- vol humor
het boek beseft Fowler, dat al
moge hij Phuong door de doo'd
van Pyle hebben teruggekregen,
hij vrijwel de enige
eigen annotaties, zo gelijks leven, ook van de stieren-
>ms in een enkele gevechten, die ons Goya als een
hier werkelijk van groot kunstenaar tonen en als een
Goya meesterwerken kan spreken. Bij groot mens. Op vreemde bodem -
bij. alle spotternij -zal men moeten toe in het Franse Bordeaux - is Goya
luxueus geven dat hier echt menselijke sig- op 16 april 1828 overleden, wetend
'die hem leven leidèn. De intieme bijeen- nalementen zijn gegeven, sorns dat *-
trekkelijk maakte: Aan het eind midden van schone hertoginnen lijn, dat i
verliefde
zat er plotselini
gravinnen,
goed
DR. J. WYTZES. komsten van de adel mocht hij scherp,
liefdevol,
steun zoe-
___i stok, in de lege ruim-
de hoed met de h^nd ophoudend
Spanje met
:ijn roomse dictatuur geen plaats
meer voor hem was. De expositie
in Boymans is belangwekkend niet
alleen om de kunst, maar ook om
de tijdgeest.
denkt
zijn
Phuo
EN L1EDERENAVOND VAN
IRMGARD SEEFRIED bete
kent voor de liefhebbers der 3So, hThèeft
partij te
zeker niet voor de leuzen
van Pyle. In diens persoon krijgt
het Amerikanisme een flinke veeg
uit de pan. In hoeverre deze af
straffing verdiend is kunnen we
echter uit deze roman niet op
maken.
Zo zijn we dan in de oorlog te
recht gekomen. Op een wonderlij
ke manier zijn liefde en oorlog
vermengd in het gesprek dat de
beide hoofdpersonen houden in
een wachttoren aan een weg,
meer hier we- genot. Hei is een direct contact
gens benzinegebrek gestrand en met de wereld in het lied. Het is een volkomen ondergaan
'TclÏÏdwïcKen1.5 dta' VJog van de vele en velerlei stemmingen van het vers Het is taUt.it in zioh Jat m.n
banger zijn dan zij. In die toren ook geconfronteerd worden met de hoogste uiting van zich zeUs bij een verscnu van
SmiA1 totdat0*" vluchten ^oot voordrachtskunst. Omdat Irmgard Seefried een het meest prctatie. moet buigen voor haar
de vijand, die hun schuilplaats on- ideale medium is tussen lied en publiek. Zij neemt de kennis, begrip—H
der vuur'neemt. Een ongelofelijk stemminq en de sfeer in zich op en projecteert die onont-
spannend verhaal, zoals er meer
VIA NAALD
«N M.AA?
handtekeningen,
kampverzen openen al dadelijk
met het onbuigzame sonnet De
Overwonnene, dat spreekt van een
innerlijk niet willen en kunnen
:apituleren voor de overweldiger.
De dichter wil zelfs „in de dood
nog duizend mannen waard zijn".
En dan komt een galerij van figu
ren, „sterke psychologische por
tretten", zoals Hoornik terecht
zegt: de Deliplanter; de jongen
die bij een flakkerend olielichtje
een Wild West verhaal leest: die
andere jongen, van gemengd Ja
vaans-Fries bloed, die zijn dode
vader niet kan verraden en voor
's avonds in een verre gamelan
de roepende stem van zijn moe
der meent te horen: de déclassé,
die sterft omdat hij onverschillig
is geworden voor wat na deze
nederlaag nog komen kan; de ge-
brokene, die zich lang trots heeft
opgehouden, maar het dan ineens
niet meer aankan. Dan, als te
genstelling, de Oosterse Generaal
„in onderscheidingen en leder
werk"; zijn snorren „hangen
krom als halve manen achter het
zwaard van edelsmedenwerk"een
menselijk roofdier, dat telt „hoe
veel gebogen nekken aan zijn
laarzen het zilveren lemmer in
één zwaardzwaai velt". -Aangrij-
pend is ook het vers Nestor, de i
tachtigjarige, die niets heeft over-
gehouden dan zijn Statenbijbel, en
die soms stil en witjes in elkaar
zakt. Dan zijn er de verzen
waarin het gemeenschappelijk lij-
den op een of ander punt uitge-
beeld wordt: het leven op 80 een-
timeter; het woord „Amsterdam",
gevallen tussen hen die zich oefen
den in het vergeten; het geza-
menlijk baden; de ten dode op-
geschreven zieken en de bevreem
ding, dat een enkele week de lijk
in de jongste drie nummers van sterk persoonlijke inslag geen auto niet komtj „wat zou er we:
Maatstaf (uitg. Daamen, Den winst voor de literatuur opleveren.
Haagt. nl. 10. 11 en 12. waarmee De verzen van Ellen Warmond
de derde jaargang besluit, is op zijn knap, maar maken een ste-
de keper beschouwd niet zoveel riele indruk; zij zal de echtheid MUREN
belangrijks te vinden, al zijn ze van haar dichterschap met ander-
dan ook hoofdzakelijk door mensen soortig werk moeten gaan bewij-
van reputatie volgeschreven. De zen, wil men er in blijven^gelo-
studies van Rodenko zijn en blij- ven. Het grote gedicht v
ven topzwaar; ze schieten aan Kemp: Franse Les in e
hun doel: inzicht verschaffen in de veld, maakt de indruk 1
literatuur als geschiedenis en als ceerde geestigheid. Het artikel^
scheppingsproces, voorbij. Het po- Vestdijk: De Dichters e
lemisch artikel van Charles doet P^n i
de verzuchting slaken, dat van heid r
CORN. BASOSKI.
HELMUT WALCHA
UIT DE TIJDSCHRIFTEN
i de Flui-
gemeten naar bekwaam
i faam van deze auteur, eei
Wat buiten de dichter i
rietre .eert hij scherp, maar niet i-
Koren- laatste plaats geslaagd zijn ook I
eefor- de verzen die zijn eigen gemoeds-
- toestand uitbeelden, zoals het i
menselijk zo sprekende gedicht:
„Ik lijd
ouds letterkundige i
U het meest". We
hebben hier overigens niet met i
geijkte christelijke f
w®8. zangkunst een avond van exquis
alles noodzakelijk. En hoe
geniaal wordt elk lied gesteund
door de pianist Erik Werba, een
begeleider van uitzonderlijke
kwaliteiten. Daardoor ontstond
een wonderlijke schone eenheid in
deze vertolkingen.
Een heel bijzonder en heel
waardevol element in deze tech
nisch zo voortreffelijk opgenomen
koombaar op de luisteraars.
_j dit boek staan. Greene is een
meesterlijk verteller en weet uit-
^f„°d<„dn'l.'idrn™.t"g..n d'^ Wia is Iimgard SeeMed? sul-
zen een moorddkdige oorlog voert, len misschien nog enkele onmge-
terwijl in het achterland het leven wijden vragen. Het liefstezou ik
schijnbaar gewoon .doorgaat. r«n
maar reeds is aangevreten door Seefried is een der grootste zan-
de chaos geressen' Dat is voldoende, dat
Greene' heeft zelf onderschei- is het enige portret dat^ van haar
llloc„ <uulhet vermaarde boek
zingen werk ook. En wie laat is wel het contact met het wijlen prof. dr. G
,n ,n SalzhurB meemaakt. publiek. Men voelt zo direct al „Wegen en Gren
het begin wat beweging
- Len zou. ais e Brandt: „eenmaal moet er-
Vestdijk er niet onder gens Gods genade zijn." Ongetwij-
stond, nauwelijks de aandacht fejd is er een religieuze onder-
trekken. In deze omgeving treffen stroom. Op een binnenplaats (van
ons alleen, naast het leesbare ar- een klooster) staat een beeld van i
tikel van J. Presser ovër Heinrich de lijdende Christus; het is in dat I
Heine, het vers van Leo Vroman: klooster als geïnterneerden wel
Regeneratie, en de poëtische bij- uit te houden, maar de dichter
dragen van GuiUaume van der wordt gedrukt door al die rr
Graft. Dat rijn. hoe moeilijk soms df krijtwitte muren, die hem
ook te ..begrijpen", ware gedich- al omringen.
ten, verrassend en ongezocht oor- „Wanneer dit alles ooit afloopt,
der'Leeuw" spronkelijk en welke verzen men wanneer ik hier ooit aan
oer laeeuw. __J__ [ontkom,
Religie ontstaan. „Het beste is nog niet trekken wij eerst die
dje getekend kan worden. Maar
wil toch altijd iets meer weten van
kunstenaar. Daarom geef ik
_..i probleem behandelen,
ïiit^!PgarnoïpngSSUrhT«e"ï;eeDsI fa? mie^dere. die persoo^ake
van de detective- of misdadi- tourage er ook maar bij, als
gersroman en daar lijkt zijn
nieuwste werk ook op, in zoverre
als wij stap voor stap op de hoog
te gebracht worden -
soort lijst waarin het portret van
Irmgard Seefried wellicht nog
schoner uitkomt.
Irmgard Seefried werd op 9 ok-
PyleYdo^.'ToctTvertiètt to»" 1919 in Köngetried lin_ het
dit boek zich boven deze ontspan-
voormalige Duitse hertogdom Zwa
ben) geboren. Haar vader was
onderwijzer en heel muzikaal.
Zijn grote wens was de kleine
Irmgard liefde tot de muziek bij
te brengen. Als 9-jarig meisje
stond ze al op het concertpodium
van Köngetried en als 12-jarige
zong ze de eerste rol van haar le
ven: Grietje in Humperdinck's
sprookjesopera „Hans en Griet
je". Het kleine Köngetried en ook
ulUR Ci, Bad Wörishofen. waar Irmgard
bouwends vanuit. Want de critiek haar schoolopleiding kreeg,
op de onrijpe ideeën van ^_Pyle "1" -|aa*
die op zo'n aangrijpende
wijze zonde en genade tot thema
hebben. Greene is nL Rooms,
maar wel zo onorthodox, dat zijn
werk in eigen kring op weerstand
stuitte. Van een godsdienstig mo
tief is in dit boek geen sprake.
Het maakt door de ik-figuur van
Fowler eerder een cynische in
druk en er gaat dan ook niets op-
«gingen doet om de hoogblonde de zaai *en""mën krijgt "de" neiging en Kunst", een uitgave van H.~J. geschreven; het ligt te wachten
haar dochtertje te fat- bjj bet afdraaien mee te doen Paris te Amsterdam, is onlangs de taal", zegt de dichter. Wie
^et applaus van de toehoor- de derde druk verschenen. Deze iets scbrjjfti leeft in de juiste
soeneren, ontdekt plotseling
heel andere, maar niet minder
waardevolle, facetten bij de moe
der en de vrouw Irmgard Seefried.
de Hugo herdruk opent met de voorrede
Ie W voor de eerste druk (van 1932). stelling
gift te geven. De concertzaal is in
gemakkelijk gemaakt een liede- de huiskamer gekomen. Een der,
ren-avond van Irmgard Seefried mooiste i platen van_ de productie
bij te wonen. Zo'n liederen-avond 1
ders in Wenen. En
Wolf-liederen zien we als het ware voor de eerste druk ivou tuoii, -
Irmgard Se^ied nog eenmaal gevolgd door een tweede voorre- kunst; deze paar regels werken
het podium T5etreden om het de, geschreven door prof. dr. E. onmiddellijk als e
Standshen'"
e-aanduiding erbij.
de laatste tijd. De zeer artis- druk droeg duidelijk de sporen
de Wiener Tlusiicverêinsaal""is tieke uitvoering van de hoes, met van te haastige bewerking Si
- - volledige tekst, is een aanbeveling hadden Van der Leeuws
derde druk begon te denken,
Van der Leeuw reeds gestor-
tUHv' ?e het beste is nog niet geschreven
de taal
Dan gaan wij met pik-
houwelen
legitimatiebe- ouer heel de wereld heen
dichterschap, met klas- en slopen wij alle muren.
Geef me hier wat meer tegen
stem". zegt Irmgard Seefried tijdens
de repetitie tot haar begeleider
Erik Werba.
namelijk, compleet met applaus, vo
opgenomen op een langspeelplaat te
met begeleiding van de pianist
dr. Erik Werba (30 cm plaat
LPEM 19050). De prachtige lyri
sche sopraan van Irmgard See
fried is wel ideaal voor het lied,
deze soepele, buigzame, rijk ge
nuanceerde stem bezit alle mo
gelijkheden het lied te doen leven.
Wist U dat het eigenlijk veel
moeilijker is een lied goed te zin
gen, dan een technisch virtuoze
aria uit een Italiaanse opera te
vertolken. Voor het lied heeft men
een grote geestelijke diepgang no
dig. Die heeft Irmgard Seefried.
Dat merkt men al direct bij hei
eerste lied op de plaat: „Auf dem
te haastige bewerking. Sinds het ligt te wachten i
;r, Leeuws in- zoals de doden overwinteren
theologie zich
zichten in kunst
Dans op de oever
als het hoofdschudden
de onzinnigheid
ge bevolking wordt uitgevochten.
Overigens menen wij in Fowler
wel een bekende aan te treffen:
hij herinnert aan de zwaarmoedi
ge Scobie uit ,.Het Hart der Zaak
en de wanhopige priester
geschonden Geweten", r
natuurlijk niet in staat een volle-
dige muziekopleiding te geven. En gekregen, heeft ze de gehele Wasser zu singen
zo ging Irmgard Seefried naar wereld in verrukking gebracht Het is alsof we meewiegen in de
een oorlog Augsburg, waar ze het Conserva- door haar zan.g, niet alleen smalle kano op het meer, alsof we
onverschilli- torium bezocht en in 1939 met lof in het lied, maar ook in ora- de schoonheid van de rode avond-
haar diploma kreeg. Niemand toriom en opera. Bij Furtwan-gler zon zelf ondergaan. Zo is het bij
minder dan de grote dirigent Her- zong ze de Pamina in Mozart's elk lied in de vertolking
bert von Ka ra jan nam haar in „Zauberflöte, bij Karl Böhm
1940 al bij het Stadttheater Aa- de componistenrol
chen met een driejarig contract. auf Naxos"
gard Seefried. Bij het andere
Ariadne Schubert-lied „Lachen und Wei-
P I Richard Strauss, nen", bij de twee Brahms-liede-
„Het Op 5 mei 1943 debuteerde zij als bij Bruno Walter de sopraansolo ren ..Dein blaues Auge" en
hij Eva in Wagner's „Meistersinger" in Mahler's Vierde Symfonie. In .Standchen bij de kinderliede-
iTu, hei Beloof dat aan deze bij de Weense Staatsopera. Deze Europa, in Australië, in Amerika ren „Kinderstube" van Moussorg-
misliAkeiingen een verborgen opera-instelling heeft haar niet overal waar Irmgard Seefried sky bij vijf Dorfszenen van
elorie schonk Daardoor is het meer los gelaten. Irmgard See- zong waren de toehoorders enthou- Bartok bij de drie liederen van
boek ook vlakker hoe boeiend en fried kreeg de Oostenrijkse natio- siast. En zelfs toen ze kort na de Hugo Wolf „An eine Aeolsfoar-
meesterliik het ook is Wat kan naliteit. ontving de ere-titel geboorte van haar dochtertje een fe", „Das verlassene Magdlein
het ons eigenlijk schelen wiens ..Kammersangerin" en huwde kleine inzinking had, kon men en „Begegnung ten slotte bij hel
liAfio de schimmige Phuong is met de befaamde Oostenrijkse toch nog enthousiast blijven om- verrukkelijk „Standchen" van Ri-
die als een huisdier van baas concertviolist prof. Wolf gang dat men achter de vertolking de chard Strauss. Stemtechnisch is
verwisselt Aan dit boek ontbreekt Schneiderhan. In 1950 werd haar grote warmvoelende cultuurmens elke vertolking prachtig niet al-
de ethische en godsdienstige dochtertje Barbara Maria geboren, ontdekte. In gesprekken met leen, maar bovenal voelt
£n mogen ïijn Weken haar grote mtSrnationalë rSem ërvaVën dat deze zelfbewuste, ving. Een enkele' inhouding, een gard Seefried het hier zelf beleeft.
deze plaat. »ll ™>0 ni" tetmnn kinderen
CORN. BASOSKI. studies, in de loop der jaren ge- achter een dunne eierschaal
schreven, werden door Van der
Leeuw bij de tweede druk inge- half werkelijkheid, half tijd
last, echter zonder dat deze in- plotseling zullen ze leven
voegselen zich organisrh met de
bestaande tekst verbonden. Aan aGod gaat zingen
prof. Smelik viel de eervolle, de zevende dag
maar moeilijke taak te beurt de
herziening van het boek te onder
nemen. Het moest een boek van
Van der Leeuw blijven, ook waar
Smelik een andere mening toege
daan was, bijv. over de betekenis
van Richard Wagner. De door Van
der Leeuw aangegeven ordening
van de stof moest krachtig wor
den doopgezet, en in overeenstem
ming met dit uitgangspunt dien
de de gehele opbouw van het boek
te worden gewijzigd. Al kon dit
niet helemaal lukken, de lezer
kan er zeker van zijn, dat hij
niet de meningen van Smelik,
maar van Van der Leeuw voor
zich heeft. Alleen de illustraties
zijn hier en daar verbeterd, ge
wijzigd of aangevuld. Wel heeft
de bewerker gemeend vrijwel al
les wat Van der Leeuw over de
filmkunst schreef, te moeten weg
laten, waardoor het boek, volgens
de overtuiging van de bewerker,
niets heeft verloren. In deze nieu
we bewerking zal Wegen en Gren
zen, nu het zijn definitieve vorm
gevonden heeft, nog wel lange tijd
het standaardwerk blijven, dat
niemand, die belangstelt m de
verhouding van religie en kunst,
ongelezen zal kunnen, laten.
De kern wordt geraakt in het
gedicht De Haat. De boodschap
van het evangelie: „Vergeldt
geen kwaad met kwaad" zal een
zweepslag zijn in het ontsteld ge
laat van de moeders en vrouwen
in de marteloorden met hun van
haat brandende ogen, zegt de
dichter. Hier voelt hij zelf de
grens van de humaniteit en het
volkomen andersoortige van de
liefde, die uit Christus is. Bij de
ze grens blijft hij staan, maar hij
heeft die grens duidelijk gezien.
In een ander gedicht, over het
zoveelste sterfgeval, heet het:
Een zendeling spreekt over
[God,
hij ziet bleek, hij is mager en
en slechts „Het klot- jesajttj en gedenkt toch uw
sende meer", „De wijde stilte" [i0f
„De terugkeer" en „Volk zon- en wij: met de geijkte mimiek.
der uren". Thans is zijn roman
„Dans op de oever" verschenen Verder spreekt de dichter zich
en opnieuw toont Zandstra zijn n'e* U'L zodat de lezer de indruk
schrijverstalent. Een verhaal krijgt van een blanco blijven,
over de strijd van het vissers- maar nergens is er een duidelijke
leven aan de Zuiderzee. De fi- afwijzing. Misschien mag men de-
guren zijn allen goed getekend,
waarbij Zandstra het ongebol-
sterde heus niet verbloemt. Gro
te literatuur is het boek niet.
Wel getuigt het van Zandstra's
gave van vertellen.
dichter van het heimwee her
inneren aan een uitspraak van
een vroom man uit een vroegere
eeuw (ik meen Bengel), die zei: I
„Zalig die heimwee hebben, want
ze zullen thuis komen."
