Maaslands kerk nu al
tien jaar in restauratie
In Lexmond herleeft
de veertiende eeuw
Monumentenzorg waakt
over oude gebouwen
Het verleden in het
"S
hedenJ
In het lieden neemt het verleden een eigen plaats in. Midden
in deze dagen van techniek en vernuft, van auto's en vliegtuigen,
van haast en efficiency staan de kerken en gehouwen uit vroeger
eeuwen, met hun eigen rust, hun eigen karakter, als symbolen van
bezinning op wat een groot en rustig voorgeslacht bouwde, en als
monument van een gedach-
tenwereld uit eeuwen voor
de onze.
Als wij nu een gebouw
zetten, een kerk bouwen,
doen wij dat voor tientallen
jaren onze voorvaderen
bouwden voor de eeuwen.
Niemand zal bet dan ook
een oude kerk kwalijk ne
men. dat ze na eeuwen de
tand van de tijd te hebben
getrotseerd, moet worden
gerestaureerd en zeer te
recht heeft bet Nederland
van nu beseft, dat het zijn
taak is, deze cultuurgoede
ren voor verval te behoe
den. De Rijksdienst voor
Monumentenzorg werd op
gericht en onder zijn hoede
werden de herstelwerk
zaamheden aan wat ons
van vroeger is gebleven ter
band genomen.
Dat dat niet „zo maar" gaat, laat zich begrijpen, want bij een
restauratie komen niet alleen vele voorbereidingen kijken, maar
een restauratie kost meestal ook een heleboel geld. Zoveel geld
zelfs, dat bij grote objecten nieuwbouw van een dergelijk gebouw
niet eens zo veel zou kosten als bet herstel in de oude staat
tig gothisch hoi
rk zekei
i'rk, dat
wallende zo,
Er zijn tijden geweest, dat dat
anders was. Vooral het Neder
land van de vorige eeuw keek
niet zo nauw op deze kostelijke
erfenis: men veranderde, „mo
derniseerde" en sloopte haast
naar willekeur, en veel van wat
wij nu .zo zorgzaam koesteren,
viel toen ten offer aan een on
begrijpelijke onverschilligheid.
Een reden te meer om op wat
wij nu nog hebben, zuinig, zéér
zuinig te zijn.
Huizen bouwen wij nu met veel
vertoon van drukte en efficiency
kerken restaureren wij als het ware
automatisch met een
zekere bezonkenheid
en kalmte, die als con
trast met de nieuw-
bouw-activiteit vreemd
aandoet. Dat is dan ook
de reden, dat, toen wij yfj
begonnen over de res- :v fV
tauratie van de Her
vormde kerk van Maas
land, men opstandig
uitriep: „Dat duurt nu
al tien jaar1"
De toren van Maas
lands kerk spiegelt
zich met het fijne
lijnenspel van opgaan
de steigers in het stille
water tussen de zon
beschenen geveltjes.
Er gaat een eenzame
voetstap door het dorp,
in de verte ronken de
auto's over de grote
weg. Als de fotograaf
zijn statief met wijde
poten op de wallekant
uitzet, is geen nieuws
gierige, die hem voor
de voeten loopt gluren
er geen hoofden achter
de gordijntjes en stapt
er geen fietsjongen af
om te kijken en te
commentariëren.
De torendeur is open, een oude,
vaaLgekleurde poort, maar de deur,
die naar de kerk voert, is nieuw en
van blank eikenhout. Een balk zon
licht speelt door de ramen over de
bijbels op de banken. De hoog-
opgaande pilaren dragen het mooie,
gerestaureerde dak, de plavuizen en
zerken op de grond zijn nieuw ge
schikt en vlakgelegd. Banken, kan
sel en stoelen zijn vernieuwd met
gebruikmaking van oude materialen,
de bakstenen muren zijn licht,
doorschijnend gesausd en de kerk,
die bijna klaar is, ademt in het
geheel de rust en waardigheid van
een oud bedehuis.
Droeve dag
De bevrijdingsdag was voor Maas
land een droeve dag, want toen men
de vijfde Mei van het jaar 1945 de
bevrijding uitbundig vierde, had dat
een rampzalig gevolg. Een vuurpijl
werd afgestoken, viel ontijdig neer
in de dakgoot van de kerk. En
als een vreugdefakkel voor de eerste
dag van de vrijheid brandde de kerk
Maasland verslagen achterlatend,
hardhandig gestoord in de vreugde
roes. Het werd 1946, eer men de
restaurati? ter hand nam, de restau
ratie van wat er nog van de kerk
stond: de muren en de toren, uitge
brand, zwartgeblakerd en vernield.
Nu is de restauratie tien jaar aan
de gang, en in dit tiende jaar treffen
wij C. v. d. Burg en W. Reijchard
uit Delft in de zijbeuk, in een balk
zonlicht de grote trekzaag ritmisch
door een dikke balk trekkend. In
dienst van aannemer Huurman uit
Delft legger zij de laatste hand aan
deze restauratie, die van de kerk
bijna een nieuwe heeft gemaakt:
hetelucht-verwarming, vernieuwing
van het koor, de hoofd- en de zij
beuk, plaatsing van een uit de
Beemster afkomstige, oude kansel,
inrichting van een apart gedeelte
met stoelen en een kleine kansel
voor trouwdiensten, inrichting van
een ontvangstruimte, waarvoor een
oud hek (achterkant van een zeer
oude bank, in de kieren waarvan
de restaurerende ambachtsman mun
ten uit 1600 vond, kennelijk collecte
geld met een gothische deur uit
de dertiende eeuw de afscheiding
vormen.
Zagen met de hand
De twee ambachtslieden zagen met
de hand de dikke balken. De kerk
is klaar op het orgel na. Dat zal
nog wel even duren, langer dan de
voltooiing van de toren, waar de
verdiepingen al inzitten, maar waar
aan de spits nog ontbreekt.
De kerk is klaar, zeggen leken als
u en ik. Maar Monumentenzorg zit
nog met een probleem. Om de kerk
in de oude vorm terug te brengen,
zou het nodig zijn, de muren te
pleisteren en in de hoek bij de ont
vangstruimte heeft men dan ook
enkele proef vlakken gepleisterd:
grauw als beton, dood en saai. Nee,
roept Maasland, laat de muren zoals
ze zijn, licht gesausd, waardoor de
baksteen en de voeg nog goed te
zien zijn. Laat de muren levend,
pleister ze niet dood.Hoe zal het
er uiteindelijk komen uit te zien?
In hei spiegelgladde tcatcr van
Maaslands gracht, die met de lage.
stenen uollekanlen sierlijk tussen
de stille geveltjes krult, slual de
weerschijn van de toren van Maas
land. Nu nog in de steigers, straks
lui
ichl i
Restauratie ingewikkelde procedure
Op een goede dag staat er een schutting om een van onze Neder
landse oude gebouwen: om een kerk, om een oud grachtenhuis- In
de plaatselijke bladen verschijnen dan al gauw berichten: Restauratie
begonnenen de plaats- of stadgenoten blijven op hun wan
deling eens staan en kijken door een opening in de schutting naar
de werkzaamheden, die met de verzamelnaam „restauratie" wor
den aangeduid- En als u dan die voorbijgangers vraagt, of u leest
er de berichten in de kranten op na, dan zal vroeg of laat het
woord „Monumentenzorg" vallen maar meer doorgaans ook niet,
en de bemoeienissen en werkzaamheden van Monumentenzorg genie
ten maar weinig bekendheid-
HIER GEEN VERWOESTING, MAAR
VOORTSLUIPEND VERVAL
Twee timmerlui trekken da handzaag met rustige, be
heerste gebaren door de dikke eiken balk, die in de
naaste toekomst deel zal gaan uitmaken van de toren
spits; een klein muar niet onbelangrijk onderdeel van
de restauratie van de kerk vun Maasland, die op de dag
van de bevrijding door onvoorzichtigheid in vlammen
opging. De restauratie van een kerk heeft altijd iets
boeiends, omdat daarin het verleden in het heden her
leeft. De restauratie van twee kerken in Maasland en
Lexmond, bij Waterweg en Lek werd dan ook het
onderwerp van dit artikel, dat een inzicht wil geven in
deze mooie, rustige tak van N'eerlands bouwnijverheid.
Door de zonnige winterdag rijden we dan naar Lexmond, een
hele reis van de Waterweg naar de Lek, van het Westland met de
vele kassen, het drukke verkeer naar de Vijfherenlanden met de
wijde velden, de in een krans van groen verscholen dorpen en de
uiterwaarden van de rustige rivier. Maar ook in Lexmond klinkt
het geluid van de zaag en de troffel, ook in Lexmond restaureert
men een bedehuis, dat eeuwen heeft getrotseerd, maar dat drin
gend herstel behoeft. In Lexmond geen brand, in Lexmond geen
verwoesting. Hier alleen voortsluipend verval.
Voor de som van 203.400 gulden
schreef de firma L. Woudenberg en
Zonen in en op 18 oktober 1954 be
gon men in samenwerking met de
architect ir. J. B. baron van Asbeck
aan de restauratie, die inhield, dat
uitgezonderd de muren, van het
koor en he* transept alles vernieuwd
zou worden en van het schip, dat
wat niet direct kon worden behou
den. Maar niet alleen restauratie in
de strikte zin van het woord was
hier aan de orde: men wilde ook
een rectificatie aanbrengen. De top
gevel van het transept wordt weer,
net als dat vroeger het geval moet
zijn geweest, naar de Oostkant ver
plaatst. Alies komt dan weer onder
de oude „Duitse dekking", een moei
lijke methode van leidekken, die
vroeger erg in zwang was. De leien
onder zijn daarbij namelijk groter
dan die hoger aan het dak en het
geheel geeft met de verlopende
lijnen een zeer levendig effect. Lei-
dekken en speciaal op deze wijze
is geen eenvoudig karwei, en dat
is dan ook de reden, dat de firma
brokkelige mu
winterzon op dit oude,
ten een prachtig reliëf.
Büstervcld uit Utrecht ter assistentie
werd geroepen, welke firma Duitse
specialisten voor dit moeilijk stukje
ambacht siuurde.
Liefde voor het vak
Opzichter M. J. Ververs uit
Vianen, die we eerst in het schip
tussen het pandemonium van ge
zaagde en ongezaagde balken en
kapspanten treffen, neemt ons mee
naar de directiekeet, waar hij in de
warme koestering van een straal
kacheltje veel kan vertellen over
wat zijn vak en zijn liefde is: de
restauratie van kerken. Hij vertelt
dan, dat het kerkje uit de tweede
helft van de veertiende eeuw dateert,
en dat vrij veel van de oorspronke
lijke vorm behouden is gebleven. En
in het kader van de restauratie is
het mogelijk, weer enkele wijzigin
gen van vroeger teniet te doen. Zo
worden de raamstijlen van de vroeg-
golische vensters, die door houten
zijn vervangen, weer gemetseld, zo
wordt de topgevel van het transept
weer verplaatst. Vijf honderd vijftig
werkbare dagen mag de restauratie
duren, maar of dat voor elkaar
komt.... Opzichter Ververs trekt
eens een bedenkelijk gezicht. Het
werk vordert goed: het koor en het
transept schieten goed op tn bin
nenkort begint men aan het schip,
waarvan men om te beginnen alles,
op de muren en kapspanten na, gaat
slopen.
Monumentenzorg voluit Rijks
dienst voor de Monumentenzorg te
Den Haag strekt zijn aktiviteiten
uit over een indrukwekkende lijst
van gebouwen, kerken en huizen
in ons land. Die aktiviteit bestaat
overigens niet alleen in het aan
leggen en bijhouden van die lijst,
maar heeft in de eerste plaats het
instandhouden van de betreffende
gebouwen tot doel. Sinds in ons
land het besef is gegi-oeid, dat wij
de oude gebouwen, die van histo
rische en aesthetische waarde zijn
(de volledige maatstaven zijn
natuurlijk iets ingewikkelder dan
we hier zo opnoemen als een
waardevolle erfenis van het ver
leden moeten bewaren, doet het
rijk veel, zeer veel, om over dit
bezit met zorg te waken.
Restauratie
Twee kerken, twee standpun
ten. Maasland zag zijn kerk
- verbranden en bouwt weer op;
Lexmond besefte, dat verval
zijn kerk besloop en restau
reerde.
Maar in beide gevallen gaat
het om een monument, in beide
gevallen is de restauratie een
voorbeeld van wat Nederland
in deze tijd van haast en tech
niek doet voor behoud van wat
ons uit verleden is nagelaten.
Als we ons bezinnen op de restau
ratiewerkzaamheden die in ons land
aan allerlei gebouwen, huizen en
kerken worden uitgevoerd, wordt
wel eens de vraag opgeworpen, of
een dergelijk werkobject waar
mee veel geld en en arbeidskrachten
gemoeid zijn verantwoord is. in
een tijd, waarin alle energie, alle
arbeidskracht en alle geld op bouw-
gebied zo hard nodig zijn bij de bouw
van huizen nieuwe, goedkope huizen,
die aan de woningnood een einde
kunnen maken. Wij hebben woning
bouw en restauratie echter weten
te scheiden: niemand zal kunnen
beweren, dat de energie, aan restau
ratie besteed, aan
de woningbouw
onttrokken wordt.
En zoals niemand
bezwaar zal heb
ben tegen de
woningbouw, heeft
Nederland geleerd
ook geen bezwaar
te hebben tegen
het bewaren van
gebouwen uit vroe
ger eeuwen, die
getuigenis afleggen
van kunstenaars
schap, vakman
schap en cultuur
van het Nederland
uit vroeger dagen.
Een initiatief tot restauratie van
een bepaald gebouw of kerk kan
van vers billende zijden ter tafel
worden gebracht. In het geval van
kerken ivaarover het bijgaande
artikel aan de hand van werkzaam
heden aan de bedehuizen van Maas
land én Lexmond toch handelt
is dat echter meestal het kerk
bestuur. Een dergelijk plan tot
restauratie wordt dan voorgelegd
aan de Monumentencommissie, die
het onderzoek naar de noodzaak
van het plan dan weer opdraagt
aan de Ri ksdienst voor de Monu
mentenzorg
Komt zo n plan met bevestigend
advies terug, dan gaat meestal de
aanvraag om rijkssubsidie in zee,
en is deze kwestie geregeld, dan
kan het werk beginnen. Echter
onder één voorwaarde, nl.t dat
Monumentenzorg fiat geeft op de
plannen, en toezicht houdt op
de uitvoeiende werkzaamheden. Op
deze wijze, langs deze nogal inge
wikkelde weg, komen vele restau
raties in nns land tot stand. Geluk
kig, want een van de dingen, waar
Nederland trots op kan zijn, is zijn
zorg voor het oude en het histo
rische.
nog In t beeld i an liah-e afb
Cl een begin van restauratie.
orden gesloop
De
kap zal nw
de kapsiHinten na en «in
daarvan nog goed en bruikbai
blijken te z(jn, zal men die ei
functie kunne, geven in de nie„„
kap en het nieuwe dak van li
mooie, sierlijke kerkje. Voorlopig
is het n oord aan de
machinaal de span
rrlui, die
Er zulten nog hael ual dagen i«.«
hard werken moetan worden besleed
aan de restauratie van Lexmonds
veertiende eeuwse kerk maar hei
koor en een deel van het transept
naderen de voltooiing.
