PIETER PEUTER
R USSISCHE IKONENKUNST
De levensloop van
DOOR G. TH. ROTMAN
28. Het allereerst richt hij zijn schreden
Naar zijn patroon, meneer Van Steden,
't Is een deftig huis; hij belt er aan,
En moet 'n poos in de hall blijven staan.
Met 'n kleur op z'n wang
Staat hij in de gang,
Want o. wat duurt dat
Wachten lang!
29. Daar hij het staan vervelend vond,
Drentelde hij door de gang wat rond.
Maar ach, in de paraplu was 'n gaatje,
Ergens een losgesprongen naadje;
De verf droop er door
En maakte een spoor
Overal waar hij liep;
Dat was me wat, hoor!
30. In plaats van hier wat op te letten,
Ging hij, om de kroon op het werk te
Bovendien met de paraplu aan 't
En liet hem als een molen draai
Oom Chris, oom Chris!
O man, dat loopt mis!
Begrijp toch, wat
Het gevolg hiervan is!
31. Er kwam, zoals je licht kunt vatten.
Overal in 't rond een kring van spatten,
Over de vloer, de zolder, de wand.
Als 't ware getekend met kunstenaars-
Meneer Van Steden
Kwam juist naar beneden,
De man stond versteend,
Als uit hout gesneden!
32. Hij was tot barstens met woede ge-
Maar wie het gedaan had, kon hij niet
Hij gaf de schuld aan Hilda, de meid.
Ze was inééns haar baantje kwijt.
Ze had het verbruid!
Ze
uit!
33. Pas was Oom Chris weer buiten
gekomen,
Of de regen begon te stromen,
Terwijl, vlak vóór hem, juffrouw De Zon
Wandelde met haar nieuwste japon!
Oom Chris was galant
En bij-de-hand.
Hij dacht: „Ik help haar
Uit de brand!"
34. Hij maakte 'n buiging en zei: „Loop
Onder mijn paraplu is wel plaats voor
Meteen spande hij z'n regenscherm uit,
Maar had het daarmee ineens verbruid:
Een stortbui van smeer
Daald' er uit neer.
Nog heel wat erger
Dan regenweer!
35. Juffrouw De Zon schreeuwde moord
En de politie was gauw bij de hand;
Oom Chris van Pelt ging op de bon
Wegeny 't bederven van een japon.
Vergeefs was z'n woede!
Hij moest bloeden!
Boete betalen.
En schade vergoeden.
36. O wee, ook Hilda kwam aangerend!
„Geef hem maar goed hoor, meneer de
agent!
Hij heeft bij mijn baas hetzelfde gedaan,
En daardoor kwam ik op de keien te
Sluit hem maar op!
Geef hem klop!
Neem hem mee,
Die galgestrop!"
«lillik
Wekelijkse bijlage Zaterdag 9 October 1954
Ook prachtig werk van Westerse kunstenaars
Bestemd voor versiering der kerken en voor liuiselijk gebruik
DE Russische ikonenkunst is al vrij
oud, ouder zelfs dan de Westerse
schilderkunst, want reeds in de elfde
eeuw treedt onder de invloed van de
Byzantijnse stijl in de hoofdstad van
het Kiewer rijk de ikonenkunst op en
behalve dus voor kerkelijk en huiselijk
gebruik, wil ik even wijzen. De heel
oude ikonen waren namelijk zó gemaakt,
dat ze op 'n stalen of houten stang in
processies konden worden rondgedra
gen, maar óók in de oorlog.
Een heel bekend
voorbeeld van dit laat
ste gebruik is de be
roemde, geheimzinnige
ikoon der Moeder Gods
van Wladimir uit de
12de eeuw, die oor
spronkelijk uit Byzan
tium afkomstig en rijk
met edelstenen versierd
was. Haar bestemming
was Soesj dal, waar zij
ook aankwam, maar zij
is later naar Wladimir
gebracht voor de nieuw
gebouwde kerk aldaar,
de Oespjénski Sobór.
Samen met de cathe-
draal heeft deze ikoon
de verwoesting van
Wladimir door de Tar
taren in 1238 overleefd
en toen in 1395 Mos
kou door de troepen
van Tamerlaan bedreigd
werd, is in der haast
de ikoon uit Wladimir
weggehaald en naar
Moskou gebracht aan
het hoofd der Rus
sische troepen.
Het wonderlijke nu
is, dat juist op dat
ogenblik het leger van
Tamerlaan rechtsom
keert maakte (niemand
weet waarom) en Mos-
voesting gespaard. De
deze zal zich later, tijdens de Tartaren-
overheersing, in het veiliger gelegen
Nowgorod voortzetten. Deze laatstge
noemde stad presteerde op dit gebied
zoveel, beide zowel aan getal als aan
kwaliteit, dat er een bijzondere kunst
school naar genoemd is: de Nowgoro-
der school.
De oudste ikonen zijn in Kiew en Now
gorod ontstaan, oorspronkelijk bestemd
voor de versiering der kerken. In de
loop der elfde eeuw werden er in Rus
land enige zeer mooie kerken gebouwd
In elke Russische Kerk staat een z.g.
„ikonostas", dat is de met ikonen ver
sierde wand vóór het altaar van het hei
lige der heilige.
Maar ook voor gebruik in de huizen
werden ikonen geschilderd en dit ge
bruik is in de loop der tijden zo sterk
toegenomen, dat men zich tot vóór de
grote revolutie bijna geen Russische
woning kon voorstellen zonder een of
meer ikoneri. In elk Russisch huis be
stond een apart hoekje, waar de ikoon
hing met het altoos brandende lampje
gedicht heeft in zijn „Twijg van Pa
lestina":
Gij zijt in Gods gena verborgen
en staat voor 't gouden heilgenbeeld,
gelijk een schildwacht in den
morgen,
met 't heiligdom u toebedeeld.
Het licht der kaarzen, 't
schemerduister
en 't kruis, dat heilig zinnebeeld
ja, vrede, stille vrede ruist er
rondom u, rein en onverdeeld.
HET spreekt vanzelf, dat deze laatst
bedoelde ikonen minder grote kunst
waarde hadden, dan die voor de kerken
bestemd waren. Maar de ikonenkunst
was langzamerhand in handen van zó
veel bekwame kunstenaars gekomen,
dat men ook onder de tweede en zelfs
derderangs voortbrengselen stukken van
zeer mooie kwaliteit aantrof.
Op nog 'n ander gebruik der ikonen.
lijn bedoeling niet hier een
overzicht van dit belangrijke
onderwerp" te geven en alle kanten te
belichten. Er zijn ontelbare onderzoekin
gen gedaan en evenzo vele boeken er
over geschreven. De beroemdste kunst
historicus is de Roemeen Kondaków.
die samen met I. Tolstój een monumen
taal werk geschreven heeft over de By
zantijnse kunst en over Russische iko
nen, dat zeldzaam en lang niet in elke
West-Europese bibliotheek aanwezig is.
Ook ga ik hier alleen maar in op de
op houten panelen geschilderde ikonen,
en niet op de vele allerprachtigse gou
den, zilveren, koperen en bronzen iko
nen en kruizen, in de rijkste kleuren
met email versierd, en evenmin op de
ook de religie
of fresco's, de mozaïek, de miniaturen,
de kerkelijke wandtapijten en de boven
opgesomde ikonen en kruizen.
Zoals reeds gezegd zal ik mij thans
uitsluitend beperken tot de eerste afde
ling, die der houten panelen. De onder
werpen van deze schilderstukken zijn
bijna uitsluitend de goddelijke personen,
hetzij als „troïtsa" (is drie-eenheid» of,
afzonderlijk als Vader, Zoon en Heilige
Geest; dan de patriarchen, de aposte
len en profeten, evangelisten en vele
heiligen van de Byzantijnse en Russi
sche kerk.
Wat ons bij het beschouwen der ikonen
het eerste opvalt is de oud-Byzantijnse
stijl, die de eeuwen door in Rusland en
ook in de overige Slavische landen zich
bij de beschildering van ikonen gehand
haafd heeft en die zulk een statisch ka
rakter heeft behouden, dat tot op heden
toe de ikonen, die nu nog in en buiten
Rusland (vooral Parijs» worden ver
vaardigd, steeds weer dezelfde oorspron
kelijke trekken vertonen. Dit karakter
van de „ikonopisannije" slaat deze
kunst in een zekere ban, d.w.z. zij is
volkomen afgezonderd van de wereldse
kunst en valt op door een hoge
heeft getrokken, dat het zelfs
een uitzondering mag heten,
een Westers mens blijk ervan geeft
naam en betekenis van deze kunst te
kennen, hoewel er in de laatste honderd
jaar een enorme literatuur over is ont
staan, Een der meest beroemde boeken
en een standaardwerk voor dit onder
werp is altijd nog Kondaków-Tolstoj in
drie enorme banden.
Niet zo heel moeilijk is het de vraag
te beantwoorden hoe het komt, dat de
ze kerkelijke kunst zo star en statisch
is gebleven. In de eerste plaats is ons
in Europa geen kunst bekend, die zo
zuiver religieus van oorsprong is als de
Byzantijns-Russische.
Als ik een vergelijking mag maken,
die niet geheel maar toch wel enigszins
opgaat, namelijk op literair gebied, dan
geschiedt dit het beste met de He
breeuwse bijbel, waarvan de tekst bijna
drie duizend jaar lang van ontelbare
kanten met argusogen werd en wordt
bewaakt en die daardoor over zulk een
lang tijdsverloop zo goed als zuiver tot
ons gekomen is.
Ook de ikonenkunst was en is uitslui
tend voor religieuze doeleinden bestemd,
werd door bepaalde, door de kerk ge-
sanctionneerde personen uitgevoerd en
was onderworpen aan afzonderlijke ker
kelijke voorschriften en aan de kerke
lijke wijding. Dierlijke vetten b.v. moch
ten bij de vervaardiging der verven
niet worden gebruikt. Elke ikoon werd,
voor het verlaten van de werkplaats,
door een kerkelijke dienaar gezegend.
Dit voelt nog steeds elke Rus, wóar ook
in de wereld, wanneer hij voor een ech
te ikoon te staan komt.
In de tweede plaats wil ik er met na
druk op wijzen, dat de op de ikonen
voorgestelde persoon zo goed als nooit
een afbeelding is van een bestaande
mens, ook al staat er een naam onder
Zoals juist wel het geval was met b.v.
de Italiaanse religieuze renaissance
kunst. De voorstellingen op de ikonen
zijn een zuivere weerspiegeling van de
innerlijk-mystieke aanschouwing van de
kunstenaar, wat ook wel duidelijk te
zien is en dat aan alle ikonen iets ab
stracts en onpersoonlijks geeft, wat er
juist het distinctieve cachet op drukt.
En wanneer wij de kerkelijke kunst in
het algemeen zouden gaan beproeven op
haar ideële waarde, dan moet ik eer
lijk bekennen, dat de Byzantijns-Rus
sische in haar motieven heel wat hoger
staat en een veel reinere atmosfeer om
zich heeft, dan b.v. de Italiaanse uit de
Renaissance ti-Jd, Men moge dan al de
engelachtige schoonheid, de reinheid en
vroomheid van de gezichten der ma
donna's bewonderen, maar wanneer men
als ingewijde weet, dat vele daarvan
ontnomen zijn aan de een of andere
maitresse van de kunstenaar, die voor
ht-m geposeerd heeft, dan schaadt dit
Zowel het statische als bet abstrac
te in de ikonenkunst is de reden ge
weest, dat zij in het Westen zo goed
als onbekend bleef, totdat in de tweede
helft van de 19e eeuw de bovengenoem
de Kondakow alle beschikbare gegevens
over deze kunst ging verzamelen en
uitgeven.
Na hem zijn vele anderen in verschil
lende landen gevolgd, maar het is nog
(Voor vervolg pag. 3)
