jaar geleden begon
spoorwegstaking
de
Een vitaal apparaat werd
plotseling lamgelegd
Samenwerking overheid
en kerk is nodig
Middenstandsvraagstuk lost men niet in
een handomdraai op
5
DONDERDAG 16 SEPTEMBER 1956
DAT W4S GROOTS VERZET
vijl I
Een dood station; op de Delftse perrons groeide het gras tussen de ste
nen en zo was in vele plaatsen des lands de aanblik van het verlaten
bedrijf.
s hai (Van een onzer verslaggevers)
GROOTSE SAMENWERKING, offervaardigheid en levend verweer tegen
de Duitse overheerser en zijn Nederlandse trawanten, hebben vlak
voor onvergetelijke hongerwinter op 17 September 1944 geleid tot een
de f] grandioze improvisatie van verzet: de spoorwegstaking.
vi Een belangrijk, ja een onmisbaar apparaat in de samenleving van een
geknecht land werd met één slag lamgelegd.een offer,gebracht door
en duizenden spoorwegemployé's, maar in feite ook door heel het Nederlandse
iet fi volk, dat deze ingrijpende daad goedkeurde en het eigen groot ongerief
daardoor niet achtte.
Het was een klap in het gezicht van de triomfantelijke bezetter, maar
ePt0' het feit was niet meer ongedaan te maken, een intensief Nederlands bedrijf
"drié werd de Duitsers onbruikbaar voor de voeten gegooid: zij mochten het leeg-
II e plunderen en vernielen, zij mochten hun tol eisen in slachtoffers onder de
aar i stakersacht maanden lang, een verschrikkelijke winter en een uitge-
mergeld voorjaar door, tot het uur der bevrijding sloeg, heeft geen recht-
we geaard Nederlander meer een hand uitgestoken naar de spoorwegen...
d Het mag voor de Duitser een bittere den: Sein Uw wensen en opdrachten
W'M verrassing zijn geweest, toch is, naar de
historicus prof. dr A. J. C. Rüter uit Lei-
te| den voor ons heeft nagegaan, de spoor-
f2l wegstaking op die dag in September 1944
niet zomaar uit de lucht komen vallen.
Achter de schermen, in nauw contact
it dq met de regering te Londen, is driemaal
125 lo de vraag: „staking bij de spoorwegen?"
jja( actueel geweest. Eerst tijdens de strubbe-
tm'aa lingen en stakingen in Mei en April 1943.
en< daarna kort na de Normandische invasie
150 k ln Juni 1944 en tenslotte in September
■ene{ d.a.v., bij de slag om Arnhem.
-ts De directie van de Ned. Spoorwegen,
J welke na gijzeling van de heer Goudriaan
en werd gevormd door ir Hupkes en de heer
Van Rijckevorsel, had een zware taak
om het bedrijf tot aan de staking op peil
■te houden, want de Duitse oorlogshande-
60, 1 lingen en de korte strijd in Nederland
21, hadden grote schade toegebracht aan
bruggen en net, naar prof. Rüter vertelt.
Al spoedig kreeg men, door de oorlogs-
'o jaren heen, ook te kampen met gebrek
aan materialen, provisorische herstellin-
,1_U gen moesten te lang mee, psychische
>1111 spanningen, gebrekkige voeding en ove
belasting van het materieel door stromi
HO van reizigers en vrachten lieten niet n
het personeel drukkend te beïnvloeden.
Maar de spoorwegen waren zowel voor
het Nederlandse volk als voor de bezet
ter van vitaal belang- Het Nederlandse
bedrijf was voor de Duitse:
wichtige schakel in het militair vervoer
en diende voorts niet zuinig om het Ne
derlandse bedrijfsleven dienstbaar ti
maken aan de Duitse economische ei
militaire belangen!
Daarom, terwijl er steeds meer auto's
bussen en andere vervoersmiddelen vai
van! de WGgen verdwenen en de spoorwegen
n jJ dus met de dag belangrijker werden,
ies - drukte de zorg van de bedrijfspolitiek de
sch directie zwaarder dan welke andere pro-
.htba blemen ook.
gap;
IV<
t
t i
Tegengesteld belang
Het belang van Nederland eiste, dat de
spoorwegen, ook voor het voedseltrans-
port, zo goed mogelijk functionneerde
terwijl aan de andere kant de bezetter
gretig profiteerde van het op peil gehou
den bedrijf.
In overleg met de regering te Londen
heeft de directie in deze moeilijke twee
strijd besloten, te handelen naar de wet
ten van goed Nederlanderschap, waarbi;
de Duitsers zouden toezicht houden er
aanwijzingen geven voor eigen vervoer
dat echter door het bedrijf zou worden
uitgeoefend en verzorgd.
Zo hield men het personeel, dat toch in
1940 nog niet en bloc de dienst had kun
nen verlaten, onder Nederlandse leiding
en diende men in de eerste plaats de be
langen van de bevolking
Maar de tol, welke men hiervoor aar
de Duitsers moest betalen, werd al hogei
en hoger: naast militair en economisch
transport begonnen de Duitsers ook het
vervoer van krijgsgevangenen, van gijze
laars, van politieke gevangenen.
Joden en naar Duitsland te verplaatsen
arbeiders te eisen.
Toen werd het al te bar
Na de invasie in Normandië werd het
contact tussen Londen en de spoorwegen
intensiever. Er werd voorzichtig overlegd
over een „operatieplan" en de heer
Hupkes deelde mede. wel met „het ver
zet" in contact te willen treden, wanneer
alles zou lopen over één enkele, allen
representerende organisatie. Hiervoor
trad toen de O. D. (Ordedienst) op
ir Hupkes voerde besprekingen met de
leider, jhr. P. J. Six en met het N. C.
(Nederlands comité van Verzet), verte
genwoordigd door de heer A. van Velsen.
Besloten werd, dat het N C. tegenover
de spoorwegen het ganse verzet
representeren, opdat alles en terecht,
één kanaal kon worden geleid-
ALl
herdenken wij een machtig
evenement van het Nederlandse
volk tegenover de Duitse bezetter:
de grote spoorwegstaking op 17
September 1944.
Nauwelijks realiseren wij oude
ren. die dit alles van zo nabij mee
maakten, ons meer hoezeer ingrij
pend deze manifestatie tegen de
moordende hand van de vijand toen
is geweest.
Daarom is het goed, ons nog eens
te verdiepen in gebeurtenissen,
welke voor de te herwinnen vrij-
heid van ons volk van zo groot
belang zijn geweest.
Wü mogen niet vergeten, waar
toe eendracht onder gekwelde,op
gejaagde Nederlanders toen in sfaat
was. Hoe moeilijk een grote ver
zetsdaad was te organiseren bij ge
brekkige fel-nagespeurde communi
catie, hoe moedig velen positie,
veiligheid en.leven in de waag
schaal stelden voor langenoten en
vaderland
Neen, wij mogen niet vergeten!
Twee doden bij auto
ongeluk
Een auto bestuurd door de heer Van
Leeuwen uit Den Haag is te Wuustwezel
(België) in botsing gekomen met een
vrachtauto en tegen een boom gereden.
De 25-jarige kunstschilder C. van der
1 uit Rotterdam, die de heer Van
Leeuwen vergezelde, liep een schedel
breuk op en is in een ziekenhuis t(
Brasschaat overleden.
Op de Nieuwe Rijksweg te Delft stak
Dinsdagavond de 74-jarig
uit de Timorstraat te Delft
plotseling de weg over. De man werd ge
grepen door de auto van de Hagenaai
Het slachtoffer werd weggeslingerd
In Rotterdam en in Hengelo bijv. was deze
eerst Donderdags waarlijk- een feit.
Slechts in enkele plaatsen is de alge-
ene staking mislukt. In de stad Gronin-
;n en op vele stations in deze provin-
e. in Assen. Steenwijk. Meppel. Deven-
r. Alkmaar. IJmuiden en Geldermalsen
bleef een groot deel van het personeel
helaas op zijn post en dit was niet in
alle gevallen te wijten aan het ongunstige
voorbeeld van een of meer chefs
Verlamd bedrijl
Geref. diakenen in Rotterdam
Dienst der barmhartigheid moet een nieuwe
koers gaan varen
knel
(Van onze kerknieuwsredacteur)
VOOR DE 63e maal is de Centrale
Diaconale Conferentie der Geref.
Kerken gehouden. In de Rivièrahal te
7het St Joris- Rotterdam waren gisteren zeer vele dia
gasthuis te Delft overgebracht, waar hijkenen uit heel het land Wjeen onder
later op de avond is overleden. De auto- voorzitterschap van dr
mobilist, die nog trachtte uit te wijken, burgemeester van Voorburg Deze deed
reed tegen de betonnen afscheidingsrand j mededeling van enke,e conclusies van
op. die de twee rijbanen van elkaar de commissie-Dijk over de organisatie
scheidt. De wagen werd zwaar bescha-'van de diaconale arbeid Deze conclusies
digd en moest worden weggesleept waren op de vorige dag gehouden be-
sloten vergadering zonder hoofdelijke
De Geref. Kerk van Nieuw Weer- stemming aanvaard,
dinge bestaat 21 September 75 jaar. De Zij luiden als volgt: 1. de dienst der
gemeente telt thans 793 zielen. I barmhartigheid is een kerkelijke dienst,
Laskerprijzen
Fietsenmaker bleef ideaal trouw
en hielp gebrekkigen
Koningin Juliana nam deel aan congresfochi
naar de Hoogstraat
Toen de staking echter eenmaal
it was, werd er algemeen nog flink
agewerkt. Wie niet staakte, kreeg
waarschuwend pamflet toegezonden met
de woorden:
Aangezien u, als employé van rL- Ne- j kerprijzen uitgereikt. Sinds 1935 worden
derlandsche Spoorwegen 'het. bevel toi, deze toegekend aan strijders legen ziekte,
staking van de Nederlandsche regering te
(Van een onzer verslaggever*)
Het congres voor het welzijn van
brekkigen, dat deze week in Scheve
gen wordt gehouden, heeft verscheidene
hoogtepunten. Maar de actieve deelname
vafl H.M. de Koningin, beschermvrouwe
van het congres, moet daarbij toch
eerste plaats genoemd worden. Niet alleen
woonde zij gistermorgen een referaat bij
van de Amerikaan A. Rusk en onderhield
zïl zich met de leden van de bestuurs
raad, des middags bracht zij ook met vele
congresleden een bezoek aan het revali
datiecentrum De Hoogstraat te Leersum.
Des avonds was er een banket in het
Kurhaus. waar mede aanzaten: de minis-
in maatschappelijk werk, de commis-
der Koningin in Zuid-Holland en de
burgemeester van Den Haag met hun
dames Aan deze dis werden de drie Las-
den: Sein Uw wei
bar de O D
Zo groeide een plan van actie. De heer
Hupkes wilde even van tevoren bericht
hebben, indien de spoorwegen op Lon-
dens bevel moesten staken. Hij wilde dan
het personeel van enkele Utrechtse bu
reaux. die de treinenloop dirigeerden,
doen onderduiken. Op twintig belangrijke
stations werden vertrouwensmannen
gewezen, vaak was zulk een vertrouwens
man de stationschef.
Heel voorzichtig werd dit contact op
gebouwd, er moest zo weinig mogelijk
beweging" zijn. Een grote zorg
voorziening in de financiële behoeften
het personeel, dat het werk zou
neerleggen. Men nam aan. dat de staking
meer dan twee of drie weken vóór
het einde van de bezetting zou worden
aangekondigd en er was reeds een maand
loon als „invasiegeld" voor het personeel
beschikbaar gesteld. Het nationaal steun
fonds kreeg echter f 200.000 van de spoor-
egen ter beschikking.
Intussen deelde de regering te Londen
slechts mede, dat men naar Radio Oranje
moest luisteren en verstrekte verder geen
aanwijzingen. Van de leden van het ka
binet wisten begin September slechts de
heren Gerbrandy. Van Lidt de Jeude en
Van Heuven Goedhart er iets van. dat een
offensief werd voorbereid door de ge
allieerde legerleiding, waarmede dan de
spoorwegstaking zou samenhangen.
Op lil September kwam er nogmaals
;n mededeling voor de heer Hupkes. dat
ien goed naar de radio moest luiste-
:n.en dat was het laatste.
Op 17 September kondigde Radio Oran
je met de laconieke woorden „De kin
deren van Versteeg moeten onder de wol"
de spoorwegstaking af en er bleef geen
•neer over om voorbereide maatrege
len uit te voeren
Het succes
:t was de heer Gerbrandy, die op
Zondagmorgen 17 September op verzoek
van de geallieerde legerleiding de spoor
wegstaking officieel afkondigde. Hem
op het laatste ogenblik medegedeeld,
die dag om 12 uur de geallieerde lan
dingen zouden worden uitgevoerd.
Toen in de BBC-uitzending van kwart
voor zes de proclamatie uitging, ver
wachtte men in Londen zowel als in inge
wijde Nederlandse kringen, dat de invasie
Londen saboteert, zien tuij ons verplicht,
■stond de strengste maatregelen tegen
en uw huis te nemen, indien niet
ogenblikkelijk hei werk door u
wordt neergelead.
Illegaal Nederland
Dat deed de illegaliteit, maar de be
zetter liet zich ook niet onbetuigd en
schold in dreigende woorden op ..de leu-
Gerbrandy". zodra de koude en
honger kwamen. „Millioenen mensen in
het westen moeten thans in honger en
koude voor de leugen van Gerbrandy
boeten", heette het, en daarmede werd ge
duid op de „belofte van bevrijding", wel
ke het stakingsbevel had ingehouden
Tot de
Hij werkte hard en het kleine fietsen-
makertje werd autofabrikant. Met .de zaak
groeiden de millioenen en al waren de
diekansen verkeken, toch kon de indus
trieel zijn ideaal: de mensheid helpen ver
wezenlijken. „Ik heb geprobeerd wat ge
luk te brengen in het leven van anderen
al heb ik dat niet kunnen doen door mijn
ideaal te verwezenlijken", zo zeide gister
avond Viscount Nuffield.
De tweede prijswinnaar, dr Henry
Kessler. schonk zijn prijs van 1000 dollar
onmiddellijk aan het instituut te New
York, dat zijn naam draagt „Om de wer
kers daar te bewijzen, dat z lj eigenlijk
de prijs verdiend hebben".
De derde winnaar ls de Mexicaan dr
Juan Facill, die de gebrekkigenzorg in de
Zuidamerikbanse landen bevorderd heeft,
dankte evenzeer voor de onderscheiding
en zeide onvermoeid verder te zullen
die ook kerkelijk" moet worden behan
deld: 2. De vragen en moeilijkheden, die
de verzorging der armen betreffen en in
het algemeen kwesties die bij de arbeid
der diakenen rijzen, moeten worden voor
gelegd aan de kerkelijke vergaderingen
desnoods tot aan de generale synode toe,
in welke vergaderingen thans ook diake
nen kunnen zitting hebben.
3. Ten behoeve van vragen, die een
Juridisch en sociaal karakter vertonen,
stelle de genarele synode een algemeen
diaconaal bureau in-
4. Voor het toezicht enz. op dit bureau
benoemde de gen. synode enkele depu-
5. De centrale diaconale conferentit
als saambindende en raadgevende ver
gadering blijft bestaan, en haar comité
kan zich voorzien van een eigen bureau.
6. De eenheid van deze beide bureaux
kan worden gezocht in een zekere „sa
mensmelting" of bij de bewaring van de
zelfstandigheid ln een nauwe coöperatie.
De zo actuele kwestie van overheid en
armenzorg had uiteraard ook in dit
openingswoord de aandacht. Sommigen
meenden, dat personen die een uitkering
genieten krachtens de sociale verzeke-|;
ring alleen door de diaconie gesteund
behoeven te worden indien in individuele
pelijk werk in de provincie worden ge
coördineerd-
De sterkst mogelijke samenwerking
met organisaties van andere richting is
nodig, meende de heer Boot, zonder dat
de verschillende kleuren behoeven te
verschieten. Óok de overheid heeft een
taak in de maatschappelijke nood, ook
de individuele. Tegenwoordig wordt ech
ter tevens erkend, dat de maatschappe
lijke nood ook een geestelijke nood is,
waarin de overheid niet kan voorzien-
Anders dan de overheid, is de kerk in
staat, deze nood in zijn volle diepte te
peilen. Het is echter practisch onmoge
lijk, dat de kerk heel deze omvangrijke
nood behartigt, daarom moet de overheid
zich deze zaak aantrekken. Het ideaal
kan wel als kompas dienen, maar is niet
te handhaven. De overheid zal zoveel
mogelijk de kerk en de organisaties ge
legenheid moeten geven en steun moeten
bieden om haar werk te doen.
De kerk zal zo veel mogelijk ook ma
terieel zelf moeten helpen.
Des middags sprak prof. mr J. A. Die
penhorst over „Kerkelijke Barmhartig
heid op de Kentering".
Rede prol. Diepenhorst
Waarom aanvaardt men. aldus spr.
niet de geldelijke steun van de Overheid,
op allerlei gebied, en niet alleen voor
bijv. het onderwijs? Het is nu eenmaal
karakteristiek voor onze tijd. dat de
overheid zich bemoeit met het volks
leven in al zijn geledingen. Wij mogen
niet volhouden dat de Staat zich moet
beperken tot de 'zorg voor het recht.
Ook het algemeen welzijn gaat de Staat
ter harte. Niet alleen op het gebied van
dijkenbouw, maar ook van de volksge
zondheid. de woningbouw, de maatschap
pelijke zorg. Echter, dit valt ook alle
maal onder de taak die de Kerk heeft.
Alle nood behoort de Kerk zich aan te
trekken.
Het diaconaat, zo vervolgde prof. Die-
ipenhorst. is een zelfstandig ambt van
gevallen de uitkering ontoereikend is.jde Kerk Maar juist u)t dien ho0fde be-
Of de noodwet ouderdomsvoorziening hoort de diaconie zich rekenschap te g«-
ook hieronder valt, is nog onzeker. |ven van de ellende en mag zij z'ch niet
I tot de armen in de strikte zin te beper-
Maatschappelijk werk'*^ di>conirtil IoalJ M
zijn, weinig geschikt b.v. voor het stich-
Nadat besloten was de volgende con-|ten van ziekenhuizen en bejaardentehm-
ferentie op 14 September 1955 in Haar
lem te houden sprak de heer J. J. G.
Boot, burgemeester van Hilversum, over
de provinciale organisatie van het maat
schappelijk werk. Hij meende, dat het bij
de organisatie van de opbouworganen
noodzakelijk is, een provinciale bunde
ling tot stand te brengen van alle or
ganisaties, waarin Gereformeerden zit
ting hebben. In Noordholland is zulk een
stichting reeds ln het leven geroepen.
Op die r
r kan het Geref. maatschap- het slotwoord.
Is dan alle Overheidsgeld aanvaard
baar? Neen. maar ter wille van het
werk en gelet op de algemene billijkheid
is het ontvangen van steun op aanne
melijke voorwaarden geoorloofd.
Spr. drong tenslotte aan op de aanstel
ling in de grote steden van gesalarieerde
krachten voor het diaconaat en op ge
zamenlijke inkopen.
Ds F. C. Meyster van Roterdam sprak
behoren -zeven prc'es-
soren. aan wie later de Nobelprijs toege
kend werd. Dit jaar werden echter
het eerst de Laskerprijzen toegekend
hen. die zich speciaal toeleggen op de j
welzijnszorg van gebrekkigen.
De eerste winnaar is Viscount Nuffield, -
de 78-jarige Engelsman, die niet alleen j
president is van de Engelse Stichting tot
Rheumabestrijding, maar ook vele milli-
oenen beschikbaar stelt voor het welzijn
'van gebrekkigen.
Viscount Nuffield dankte met een merk-
waardige speech, waarin hij in het kort
zijn levensloop schetsfe. „Toen ik 16 jaar
was. had ik maar één wens, medicijnen
studeren", zo vertelde hij. Er was echter
geen geld en Viscount Nuffield (toen nog
William Morris) werd fietsenhersteller.
Staatssecretaris Veldkamp (geen tovenaar)
Economische expansie levensvoorwaarde
ook voor het kleinbedrijf
Maar intussen waren de spoorwegmen-1
:n zoek. en lag het bedrijf verlamd, bin-
»n enkele dagèn na die proclamatie.
Slechts met de allergrootste moeite slaag
den de Duitsers er in. noodverkeer op
gang te brengen ert daarna met eigen per
soneel beperkt treinverkeer te onderhou-
Van geallieerde zijde werd dit zoveel
mogelijk verhinderd door beschietingen
bombardementen.
Nu voorwaarts!
Snel volgden de maatregelen nu elkaar
op. Op 7 Juni 1944 telegrafeerde de heer
Six in overleg met ir Hupkes naar Lon-
Werkloze seinpalen, een beeld
van de lamgelegde spoorwegen.
nu aanstaande was en Nederland binnen
twee of drie weken zou zijn bevrijd.
Hoe onverwacht de proclamatie ook
afkwam, het gevolg was een pucces:
in vele plaatsen. o,m. in Amsterdam.
Den Haag. Haarlem. Utrecht en Leeu
warden verdween het personeel reeds
in de nacht van Zondag op Maandag of
wel Maandagochtend heel vroeg.
Maar niet overal ging het evi
Weifeling, gebrek aan vertrouwen in de
waarheid van het bericht, niet helemaal
durven.deze menselijke eigenschappen
speelden evfen een rol.
Helaas had men ook te kampen met on-
'a willigen: hier een chef, daar een ambte
naar. bij zulk een massaregie stuit men
op de zwakke steeën in de organisatie.
Ook de Duitse intimidatie leidde op
sommige plaatsen tot angstig niet-durven-
meedoen, maar op het voorbeeld van an
deren liepen er toch nog zeer velen weg.
Het pamfletje, dat Illegaal Nederland bezorgde bij de spoorwegmannen,
die niet deelnamen aan de staking, was duidelijk genoeg.
hebben het Nederlandse spoorwegnet weer
doen functionneren. dat men thans nog
slechts de laatste sporen behoeft uit te
n in het herstel van beschadigde sta-
Herinnering.maar onvergetelijke
herinnering in gezinnen, die de smartelij
ke gevolgen van een vaderlandlievende
daad ondervonden.
Laten ook wij daarom niet vergeten.
Hierdoor vertraagde de staking enigszins, maar krachtig beleid
Grote zorgen
De bescherming van het „verdwenen"
personeel baarde echter grote zorgen. Op
de belangrijkste stations namen lang niet
altijd de vertrouwensmannen de leiding
het verzet in handen. Met de groot'
noeite kon men eerst het invasiegeld
(en niet overal) uitbetalen en verzetsor
ganisaties hebben in andere gevallen vo<
de eerste uitbetalingen moeten zorgen.
De staking is. zoals prof. Rüter zegt.
geslaagd door de bereidwilligheid vai
de regeringsopdracht gehoor gevende
personeel, onder de druk van het gealli
eerde offensief bij Arnhem en door het
feit. dat de Duitsers zich aanvankelijk in
df meeste plaatsen passief gedroegen.
Grote steun heeft voorts gegeven het
feit. dat figuren uit het verzet en uit het
bedrijf zelve naar voren traden om
ding te geven, lonen uit te betalen
stakers te helpen met onderduiken.
Helaas gelukte bij de slag om Arnhem
de geallieerde invasie nieten toen
kwam de angst: wat zal de Duitser
doen tegen de spoorwegmensen?
Tot arrestaties op grote schaal of geweld
de bezetter niet overgegaan, ook niet.
toen de staking geen drie weken,
acht maanden ging duren. Wel zijn op
sommige plaatsen woningen van spoor
wegmannen geplunderd en zelfs vernield,
zijn er hier en daar arrestaties verricht
krasse, dreigende oproepen gedaan, ma
geen massaal optreden tegen de
stakers.
Men kon. na veel moeite, de uitbeta-
ng van lonen via koeriersdiensten er
personeelsraad bevredigend regelen, maai
toen de honger en koude kwamen en d<
Duitsers gingen lokken met dubbele rant
soenen en hoge lonen, begreep de heer
Hupkes. dat er ingegrepen moest worden,
wilde men de zwakke broeders niet
liezen aan dit verleidelijke aanbod. Men
bedenke toch. dat vaders van gezinnen
hun kinderen zagen hongerlijden, terwijl
hen de kans werd geboden, daarin verlich
ting te brengen
.In Januari 1945 greep de directeur in.
Men had hier en daar reeds voor extra
levensmiddelen voor het stakende perso
neel gezorgd, maar nu zorgde een centrale
commissie daarvoor bijzonder.
Nu is dit alles herinnering geworden.
De mannen, die eenmaal de moed hadden
nun post onder vijandelijke bezetting
verlaten, hebben voor een groot deel later
weer medegewerkt om het vitale spoor
wegbedrijf te herstellen. Groot was d«
schade, onoverzienbaar leek de vernieling,
trouwe arbeid
(Van onze Parlementsredacteur)
H*
handomdraai op, maar het is de overheid ernst met haar beleid. Wie
van de middenstandsnota verwacht heeft, pasklare soluties te vinden, is on
getwijfeld bedrogen uitgekomen. Dergelijke verwachtingen mochten en
konden niet worden gekoesterd: de nota is geen toverboek en de opstellers
zijn geen tovenaars. Aldus staatssecretaris Veldkamp gistermiddag in de
Tweede Kamer tijdens zijn rede, waarmee hij zijn aandeel leverde in het
grote middenstandsdebat. De bewindsman heeft reeds bijna twee uren ge
sproken en nog was hij niet klaar. Vanmiddag sprak hij verder over de
voorlichting voor de middenstand. Daarna kwam staatssecretaris Van den
Berge (van financiën) aan het woord over de fiscale aspecten van het mid-
denstandsbeleid.
De staatssecretaris herinnerde er aan.
dat in. de nota reeds is gewezen op de
onlosmakelijke verbondenheid van het
middenstandsbeleid met het algemene
sociaal-economische beleid. Anderzijds
moet bij het algemene beleid rekening
worden gehouden met het middenstands-
hedrijf als structuur-component.
De bevordering van de economische
expansie 'is in het algemeen voor Neder
land een levensvoorwaarde, dus ook voor
de middenstand. Daarom is een op ex
pansie gerichte algemene politiek ook
een sine qua non voor een goed midden-
Toch is het zo
Sterkte van igranm licht
148) We hebben de vorige maal ge
zien dat licht een druk kan uitoefenen
en als zodanig dus niet verschilt van
zuiver stoffelijke voorwerpen. Maar er
is nog een ander verschijnsel waardoor
licht erg veel op de gewone materie
gaat gelijken. Licht heeft nl. ook zwaar
te, is dus onderhevig aan de zwaarte
kracht en „valt" dus in de richting
waarin de zwaartekracht werkzaam is.
Einstein kon dit beredeneren en bere-
steins theorie die een algehele omkeer
betekende in de natuurkundige be
schouwingen. Het Einstein-effcct bleek
inderdaad te bestaan, het licht werd
door de geweldige zonnemassa enigszins
dg zon toegebogen; het licht had
zwaarte. De eerlijkheid gebiedt
schijnbaar iets verder van elkaar staan
dan een half jaar geleden, toen de zon
niet in hun buurt stond, want - zou
den lichtstralen inderdaad zwaarte be
zitten dan zou het licht van deze
sterren enigszins naar de zon toegebo
gen worden, zodat de sterren dus
schijnbaar op een andere plaats zouden
staan dan waar zij zich in werkelijk
heid bevonden.
In enkele minuten tyd,
bral beslist over de juistheid van Ei
uw huishouden gedurende
1000 jaar lang kunnen voorzien, in
dien u de gelukkige bezitter zoudt zijn
van slechts één gram licht. En dan te
bedenken, dat de aarde per seconde
1852 gram licht ran de zon ontvangt,
geleverd! Voor 280 dui-
milliard gulder
lande veelvuldig
i dat
So-
Nadruk verboden
gtandsbeleid. Dit laatste beleid zal ge
richt moeten zijn op de bevordering van
de ontwikkelings- en bestaansmogelijk
heden.
De bewindsman wees er op. dat het be
leid t.a.v. de middenstand niet voorbij
gaat aan het ménselijk leed: het is er
op gericht, zo volwaardig mogelijke be
drijven te bevorderen. Ais voorbeelden
wees hU op de borgstellingsfondsen, die
kleine credieten verlenen, de sociaal
economische hulpverlening aan kleine
zelfstandigen, de voorlichting van
rijksniiverheidsdiensten, de noodwet kin
derbijslag kleine zelfstandigen, de nood
wet ouderdomsvoorziening, de plaats ge
had hebbende verlaging van het tarief
voor de inkomstenbelasting met de ver
hoging van het belastingvrij gedeelte aan
de voet. Van wat er nog in het vat zit
noemde dr Veldkamp de instelling van
de commissie ter voorbereiding van
maatregelen ten behoeve van de rand-
bedrijven, de brènche-toevoeging vooi
kleine middenstandszaken, het verbeteren
van de voorlichting via middenstands
consulenten, de vooruitzichten met be
trekking tot de sociale verzekering,
Van de hand gewezen
De vraag echter, of er een beleid
van principieel beschermend karak
ter gevoerd moet worden, wees de
staatssecretaris met kracht van
hand.
Uitvoerig bestreed.hij de van socialis
tische zijde geponeerde stelling, dat bij
het middenstandsbeleid uitgegaan
worden van het behoefte-element,
achtte hantering hiervan in strijd mi
dynamiek in de bedrijfstak en In strild
met de algemene politiek van bevordering
van de expansie, Hü vreesde er var
verstarring op laag niveau en bovendien
oordeelde hij, dat de rechtvaardigheid
niet zou worden bevorderd. Bovendien
vond hij, dat de randbedrijvcn niemand
in de weg zitten. Weg-saneren zou
tekenen, dat velen van hoognodige
veninkomsten zouden worden beroofd.
Ook steun aan het middenstandsbedrijf
langs de weg van prijsgarantie wee
Veldkamp van de hand. De oorzaken
de lage verdiensten in de randbedrijven
liggen niet in de prijzen maar in de
zet. Een vergelijking met de landbouw
gaat niet op: daar moet beschermd wor
den tegen prijsdaling op de wereldmarkt.
De omzet van een middenstander houdt
nu eenmaal geen verband met de wereld
markt. Voor de middenstand moet de
omzet op peil gehouden worden door
goede conjuctuurpolitiek.
De staatssecretaris vond het niet op de
weg van de overheid liggen, uitkomsten
van marktanalyse aan te prijzen. Zij moet
tot ontwikkeling worden gebracht,
de keuze van vestiging moet tenslotte
bij de belanghebbenden zelf blijven.
Ook ontwikkelde dr Veldkamp bezwa
ren tegen een zodanige vrijwillige sane
ring, die neer zou komen op een afslui
ten van een branche. Zulk een sanering
loopt in feite uit op een gedwongen af
sterven. Andersoortige vrijwillige sane
ringen verdienen de volle aandacht, maar
het spreekt vanzelf, dat de middelen voor
een dergelijke sanering in de eerste plaats
verschaft dienen te worden door de be
trokkenen zelf.
Geen bronnen
De staatssecretaris erkende, dat de mid
denstandsnota tekort schoot in functio
nele beschrijving. Voor oen breder opzet
ontbraken de bronnen nu eenmaal. De
beperking zal echter niet gelden bij het
opzetten van de middenstandsstatistiek,
bij de commissie, die de onderwijsvraag
stukken bestudeert, evenmin bij de rand-
bedrijf-commissie, niet bij de crediet-
verlening, bij het vestigingsbeleid enz.
Wat de term „rand-bedrljf" betreft wees
dr Veldkamp de stelling van de hand, als
noch wetenschappelijk noch
practisch verantwoord zijn. Dat de naam
het psychologisch niet „doet" erkende
daarom zal het misschien goed
zijn, in de desbetreffende commissie niet
over randbedrijven te spreken. In die
commissie komen niet alleen economen
maar ook sociologen en psychologen.
Wat het vestigingsbeleid betreft zegde
de bewindsman toe, dat met de zgn mi
nisteriële verklaringen de nodige sober
heid zal worden betracht. Overigens moet
oor bijzondere omstandigheden wel
uitlaatklep blijven. In de onderwijs
commissie hebben inderdaad ook verte
genwoordigers van de middenstand zitting.
Bij de credietverleningen is er sprake
van een groeiende soepelheid Tegen ver
laging van de rente had hij het bezwaar,
dat er dan een onjuist subsidie-element
zou worden ingevoerd. Ook had de be
windsman bezwaar tegen een nog verder
gaan met de vestiglngscredleten. Van de
huidige methode verwachtte hij een goede
ontwikkeling.
Wat het winkelsluitingsbeleid aangaat
wees dr Veldkamp op het feit, dat er een
vrij uitgebreide technische herziening van
de winkelsluitingswet op de helling staat.
De heer Van Dis (s.g.p.) had geklaagd
over de toepassing van de winkelsluitings
wet op Zondag. Hij constateerde, dat in
de nota. nog wel mede-ondertekend door
een A.R. minister, een standpunt was
neergelegd, waaruit bleek, dat Gods wet
minder belangrijk werd geacht dan de
wens van het publiek. Hij drong er op
aan. de verkoop van geringe eetwaren
door straat- en markthandel op Zondag
geheel te verbieden.
De staatssecretaris had eerbied voor de
opvatting van ir Van Dis. dat het open
zijn van winkels op Zondag in atrijd is
met de wet Gods. maar hij verlangde
evenzeer eerbied voor zijn eigen opvat
ting. dat die strijd niet per se aanwezig
behoeft te zijn.
Andere sprekers
Hiermee zijn wij gekomen aan de drie
sprekers, die het hunne zeiden, vóór de
staatssecretaris aan het woord kwam. De
heer Van Dis noemden wij reeds. Deze
constateerde verder nog. dat de midden
stand noch met de publiekrechtelijke be
drijfsorganisatie, noch met veel overheids
bemoeiing gebaat ls. Wel moet de over
heid de ondernemer de fut geven om zijn
bedrijf op te bouwen. Op fiscaal gebied
is maar weinig perspectief geboden.
Ook de heer Lemaire (kat. nat.) wees
hierop. Hij drong aan op verzachting in
die zin. dat rekening gehouden wordt met
de kosten van vervanging van hulp in de
huishouding, als de vrouw in het bedrijf
helpt, op verlaging van het uitgangstarief
van de vennootschapsbelasting en op een
uitsmeren van winsten cn verliezen over
een periode van bijvoorbeeld vijf jaar. Hij
miste in de middenstandsnota een tijd
schema voor de te nemen maatregelen en
karakteriseerde het stuk als een docu
ment. dat tot resultaat heeft, dat wij nu
weten, wat wij allemaal nog niet weten.
De heer Haken (comm.) tenslotte kwam
met een motie, waarin hij de regering
wilde doen verzoeken, het staatssecreta
riaat om te zetten in een ministerie voor
de middenstand, een afzonderlijk fiscaal
beleid voor de middenstand uit te werken
en eveneens een afzonderlijk beleid op het
gebied van de sociale wetgeving,
