De drie Sinterklazen van Sasdam Getrouw verslag van een bewogen Raadszitting IN November kwamen de schoolmeesters en ambte naren van Sasdam in het malige Sluishuis bijeen, 01 het Sint "Nicolaasfeest voor te be reiden. Het was door de eeuwen heen traditie geworden, dat uit deze groep burgers een Sinter klaas werd benoemd, die om streeks 5 December juichend werd binnengehaald. Vorig jaar droeg de gemeen teontvanger het bisschopsge waad, maar van zijn waardig heid bleef weinig over, toen hij halverwege de trap van het stadhuis zijn evenwicht verloor en, het gevolg van Pieten met zich meesleurend, temidden van de schoolkinderen neer plofte. Het „Sinterklaas, goed heilig man" dat zij met beven de stemmetjes zongen, ver smoorde in uitroepen van schrik en gejoel van opge schoten knapen; De vader van het Weeshuis, die terdege kaas had gegeten van psychologie, sprak later van een messteek in kinderzieltjes. En inderdaad moet het grut wel diep ge schokt zijn door deze ontmas kering, waarbij een erbarme lijk mannetje in hemdsmou wen verrees uit de purperen schonheid van de tabbaard. De man van de publieke kas sa kreeg heel wat verwijten te horen en verwierf zich de sma delijke bijnaam van „Sintere mop". Niemand had echter ge dacht, dat de gevolgen nog ern stiger zouden zijn. Dit bleek pas op de jaarlijkse November- vergadering in herberg „Het Sluishuis", bij het punt: inge komen stukken. Nadat de ge- pensionneerde schoolopziener een krachtige dosis snuif had genomen hij was de enige Sasdammer die deze traditie handhaafde en driemaal ge niesd had. las hij een brief voor, die grote ontsteltenis zaai- van het oude Sasdam, die door generaties van plaatselijke dich ters was bezongen. In de zeven tiende eeuw was voor het eerst een Sint-Nicolaas bij de sluis ontvangen: de schoolmeester glimlach op de bedrukte ge zichten. Tenslotte ried de voor zitter hem aan, geen enkel ri sico te nemen en gekleed in een repetitiegewaad, enkele uren studie te maken van het bestijgen van trappen. De gemeente-ontvanger ging hierop mistroostig naar huis, terwijl de overige burgers nog een glaasje bier dronken. Toen zij bij het morgenkrieken „Het Sluishuis" verlieten, zwoeren zij elkander trouw bij het klateren de sluisje. In menig mannen hart stond het beeld gegrift van de grondlegger der stad, het heerschap Hendrik van Sassen, dat zijn strijd om de zelfstan digheid van de oude veste met de dood had moeten bekopen. dagen vaak welgevormde knevel om zich het nadenken te vergemakke lijken. Maar hoe hij zich ook bezon en tot bezinning opriep, de partijen waren niet tot el kaar te brengen. De splijtzwam der verdeeldheid ondermijnde de stad. De oude commissie weH aangeduid als „ambtcna- temidden de schoolkinderen neerplofte ..las hij een brief voor, die van Sasdam. En i jaren, zou een andere bevol kingsgroep zich van dit privi lege meester maken...? De ontsteltenis was groot en het duurde lang, voor de school opziener weer spreken kon. „Aanvaarden wij dit niet", zo ging hij voort, „dan zullen de ...de rebellen mag ik wel zeg gen, niettemin hun eigen Sin terklaas doen optreden en wel met groot fecstvertoon. Mijne heren, dit is verschrikkelijk" Hij snoof, uitte luidruchtig zijn welbehagen over het genotmid del en ging toen hoofdschud dend zitten. Er werd tot diep in de nacht vergaderd. Men sprak fluiste rend en liet de luiken terdege verzegelen. Om cén uur werd met algemene stemmen beslo ten om de stedelijke traditie voort te zetten, allé bedreigin gen ten spijt! De jeugdige onderwijzer Haal- boom, die lauweren had geoogst als toneelspeler en declamator, werd tot Sinterklaas uitgeroe pen en nadat hij een proef had afgelegd in het werpen van pe pernoten en het toespreken van kinderen, kwam er weer een de. Er had zich reeds twee we ken geleden een nieuw Sinter klaas-comité gevormd, dat voor gaf gesteund te worden door ar beiders en middenstanders. „De reden van dit besluit zal U bekend zijn", zo schreven de opstandelingen en toen de schoolopziener dit voorlas richt ten alle blikken zich op de ge meente-ontvanger. Er werd, zo vertelde de grijze voorzitter, ontroerd naar zijn snuifdoos tastend, een s oort ultimatum gesteld. De bestaande commis sie kon één zetel krijgen in het nieuwe comité. Werd dit niet aanvaard... De slag kwam goed aan. Er viel een doodse stilte onder de achtenswaardige burgers. De gemeente-ontvanger verbleekte en sloeg beschaamd zijn ogen De burgemeester greep klaarde: „Mijne heren, deze zaak is te belangrijk om er alléén over te beslissen." Hij dacht zuchtend aan zijn colle ga-wethouder. die helemaal in Utrecht in het Academisch Zie kenhuis werd verpleegd. „De tijd dringt!" antwoordde de secretaris met stemverhef- Naarmate de fatale 5e De cember naderbij kwam, werd de verwarring groter. Er wer den betogingen gehouden bij sluis en stadhuis en men be stookte de bevolking met vlug- schiften. Ten einde raad be gaf de burgemeester zich naar 's Gravenhage om zijn broer, een befaamde rechtsgeleerde, te raadplegen. Als hoofd der gemeente was de burgemees ter werkgever der ambtenaren, die grote aandrang op hem uitoefenden. Maar ook waren reeds verschillende delegaties van de rebellen tot zijn werk kamer doorgedrongen om hem smeekschriften aan te bieden. De gemeente-ontvanger leefde op de rand van een zenuwcri sis en had de stad verlaten. Nauwelijks had de burgemees- de inzet een nieuwe krachtmeting. Een compagnie huisvrouwen kwam de loco-burgemeester verzeke ren, dat zijn bloeiende schil derswinkel spoedig ten gronde zou gaan, als hij de ambtena ren steunde. Een goed uit de kluiten gewassen werkster, met het zeepsop nog op haar ar men, ontpopte zich als behang- - dreigde met oneerlijke „Dit is een aanslag op mijn vrijheid als burger pan Sasdam". fing. „Als ge niet spoedig be slist, zal weldra de burgeroor log uitbreken. Teken!" De schrijvers en commiezen ter secretarie schaarden zich in slagorde om het bureau van de arme schilder, de gemeen te-werklieden zetten zifch met hun spaden in aanslag aan weerszijden van de deur. ter wijl gemeente-architect, tuin man, grafdelver en omroeper de ramen bewaakten. „Onder protest'" riep de in het nauw gedreven loco uit, opnieuw naar de pen grijpend, „dit is een aanslag op mijn vrijheid als burger van Sas dam; een aanslag op onze de- Teneinde zijn ware woorden te overstemmen greep de secretaris het bekken van de omroeper en gaf er een flinke mep op. Nauwelijks had de loco-burgemeester het sono re geluid gehoord, of hij wierp de pen ter aarde en kwam met een ruk overeind. Het was hem te binnen geschoten, dat niet hij, maar de raad verordenin gen vaststelde „Ik beleg een spoedeisende vergadering van de Raad", schreeuwde hij. „Om één uur in de raadszaal. Omroeper, ga heen en verkondig dit aan de bevolking. Dat de bode het be richt aanplakkc!" Nu de Raad in het geding kwam, konden de ambtenaren alleen maar bakzeil halen. Ter wijl zij fluisterend beraadslaag den, verliet de omroeper mor rend het vertrek en even later hoorden zy hem op de markt bezig. H IT werd twaalf uur al onder de de publieke strenge blikken Zij waren de deur nog niet uit, of de gemeente-secretaris met zijn gevolg trad de kamer binnen. De jongste schrijver ter secretarie torste het vloei boek, waarop een geschrift lag, dat de loco alleen maar be hoefde te tekenen. Het was een verordening, regelende het op treden van Sinterklazen in Sas dam, die de spitsvondige secre taris met zwier in elkaar ge draaid had. De bedoeling was, hiermee de rebellen uit te scha kelen. De loco greep naar zijn hoofd en vervolgens naar de pen, die hem werd opgedron gen. Maar vóór hij ingedoopt had, kwam de bezinning. Hij kwam wankel overeind en ver zien de meesten hunner ne ringdoenden waren en de Sin- terklaasdrukte in hun zaken nauwelijks baas konden, hadden zij zich geen tijd gegund om de geklede jas aan te trekken. Telkens als de mismoedige schilder-behanger aan zijn uit eenzettingen begon, daarbij in voorzichtige termen de burge meester zijn vlucht verwijtend, werd hij gestoord door binnen stormende raadsleden. De sla ger, die met warme worstjes aan het feest bijdroeg, had zijn leren voorschoot nog om en het hakmes in de hand. Na hem arriveerde de brouwer, verhit en met glazige ogen alsof hij in de grootste haast een vat bier op smaak gekeurd had. Als laatste kwam de broodbak ker. Hij scheen zich letterlijk van zijn trog losgescheurd Ie hebben, want het deeg kleefde nog aan zijn handen. Zijn haar was grijs van het meel. „Mijne heren...", begon de loco onverzettelijk, doch met omfloerste stem. Eindelijk kon hij zeggen wat hem benauwde. De secretaris zat als een offi cier van justitie in wetboeken te snuffelen en scheen voorne mens de eenvoudige loco met juridische kneepjes het leven zuur te maken. Om halfdrie begonnen voor het ademloos toeluisterende pu bliek de debatten. Er heerste aanvankelijk orde en rust, die zelfs niet verstoord werden door de zonderlinge uitrusting der vroede vaderen. Het hakmes van de slager glinsterde in het zonlicht en onder de stoel van de zuivelhandelaar, die een lin nen kiel droeg, stond een mand je met oude kaas te geuren. Een jonge rebel, die „Sinter klaas Kapoentje" inzette, kreeg geen bijval en werd op orde lijke wijze in de cel gezet. De spanning steeg mét de tempe ratuur, want de potkachel kreeg een gloeiend buikje en snorde tevreden. onvergetelijke r Sasdam. Om de veldwachter gelopen en zat ibune propvol. De alle school meesters en hun grijze der ten spijt, begonnen de re bellen lustig pepernoten te knabbelen. De pepernoot was het symbool van de opstand ge worden en diende tevens als at tractie voor de jeugd. Zonder kinderen was het Sinterklaas feest volkomen zinloos en van beide kanten werd daarom een grootscheepse lokactie gevoerd, om zoveel mogelijk kleuters in hun gevolg te krijgen. De amb tenaren waren in het voordeel wegens de strategische positie van de schoolmeesters, maar de rebellen hadden, na een col lecte onder hun bent, mudzak- ken vol pepernoten ingeslagen en wisten daarmee heel wat zieltjes te winnen. Om één uur opende de loco met een weifelachtige hamer slag de spoedeisende zitting. Van de negen raadsleden wa ren er nog maar drie binnen. De rest kwam druppelsgewijs de gelederen aanvullen. Aange- ln de raadszaal t intussen de eerste sen flauw. De notaris koos de zijde der ambtenaren. „Uiteraard..." mompelde de schoolopziener, tevreden luisterend naar het welsprekende betoog. De secre taris interrumpeerde telkens hinderlijk, wanneer de loco burgemeester op administra tief terrein kwam. Onder de luisteraars op de tribune ontstond na enige tijd een zekere opwinding. Scherpe waarnemers hadden ontdekt, dat het raadslid Amadous Blonk niet kwam opdagen Ingewij den, die wisten dat hij als Sin terklaas der rebellen zou op treden, trokken hieruit hun con clusie; er was al gefluisterd dat er grote dingen stonden te gebeuren. Toen nu ook gecon stateerd werd, dat schoolmees ter-Sinterklaas Haalboom niet onder zijn collega's op de pu blieke tribune was, werden er nieuwe gevolgtrekkingen ge maakt. Kopstukken van beide partijen hielden overleg en wel dra slopen koeriers de raads zaal uit om zich naar de staf- kwartieren te begeven. Ook de omroeper werd weggehaald. In de raadszaal vielen intus sen de eerste toeschouwers flauw, want de kachel wist van cretaris schreef verbelci keningen voor zijn notulen, niet vermoedend, dat die eens grote antiquarische waarde zou den krijgen. In het vuur van hun rede herinnerden alle spre kers aan de roemruchte histo rie van de stad en de dappere Hendrik van Sassen, die beide partijen als geestelijk vader voor zich opeisten. Zij beten zich telkens weer in de histo rie vast, zonder oudergewoonte te vermelden, dat het gras op nm a minderwaardige wijze voor hun voeten was weggemaaid. Alleen de slager bediende zich van die gemeenplaats, daarbij zo ver vaarlijk zwaaiend met zijn hak mes. of hij metterdaad aan het maaien wilde slaan. Tot een oplossing kwam men niet. De notaris deed een voor stel om de rebellen te verbie den hun Sinterklaas te laten rijden. Toen de secretaris hier spits aan toevoegde, dat de openbare functie van Sinter klaas bovendien onverenigbaar was met het lidmaatschap van de raad, werden de eerste pe pernoten in de strijd geworpen. Zij ketsten vinnig tegen de pa nelen en huppelden met kleine sprongen over de tafel. Er wa ren er ook die doel troffen. De secretaris greep met een ver ontwaardigd gezicht naar zijn neus en schreef toen met ver dubbelde ijver verder, alsof hij stante pede aan een proces verbaal begon. Op de tribune werden krijgszuchtige uitroepen gehoord. De rebellen begrepen dat hun Sinterklaas in zyro hemd stond. Er moest verraad in het spel zijn, want Ama- deus was Jn het diepste ge heim benoemd. D3 gemoederen raakten da nig verhit. Vanaf de tribu ne werden bittere verwijten de zaal ingeslingerd, de veldwach ter blies op zijn fluitje en bui ten hoorde men twee bekkens tegen elkaar opklinken. Aan de groene tafel werd bitter opgemerkt, dat een schoolmeester evenmin open bare ambten mocht bekleden, „al had hij dan nog zo veel vrije tijd". Hierop kwam de ambtenarenpartij in het ge weer. De secretaris beet op zijn bloedloze onderlip en de schoolmeesters staken beleefd maar dringend hun vingers op, alsof zij gezamenlijk het toilet wilden frequenteren. Pas toen de stembus rond ging om het ten e •stel i de i O De eenvoudige Sasdammers moeten aangevoeld hebben, dat de secretaris zijn juridische kennis misbruikte om een be slissing te forceren. De peper noten vlogen opnieuw in het rond en namen toe in groc'te. De rebellen kwamen nu ook tot een grotere trefzekerheid. Een voetzoeker ontplofte pre cies tussen de wetboeken, die ijlings een goed heenkomen zochten onder de tafel. De geslepen diplomaat frok zich er niets van aan. Terwijl de projectielen hem meermalen in het gelaat troffen, schreef hij gespannen voort en vond bovendien gelegenheid om de loco-burgemeester zoveel kwaadaardigs in het oor te fluisteren, dat de arme man ten einde raad wanhopig uit riep: „De schoolmeester moet Sinterklaas wor- - ..f „Aldus met vijf tegen vier stemmen besloten", vulde de griffier aan. „Om de drommel niet", schreeuwde de slager, vervaar lijk zwaaiend met zijn wapen, „stemming! Wij eisen een nieuwe stemming!" Hij werd ondersteund door een spreekkoor op de tribune. Terwijl binnen opnieuw de scherpschutters de leiding na men, zetten de leden der Sas- damse Fanfare op het bordes de koperinstrumenten aan de mond en uit honderden kinder komst van rebel Amadeus had. De chaos bereikte haar hoogte punt. Zelfs de secretaris, vol komen overbluft door de wen ding van het lot, dreigde te be zwijmen. Qnderuitzakkend in de stoel grepen zijn vingers nog krampachtig naar pen en papier. Niemand slaagde er in om zich verstaanbaar te maken. Struikelend over de pepernoten sjouwde de bode met een fles eau de cologne naar de be dreigde punten. De nieuwbak ken Sinterklaas zat verdwaasd in zijn raadszetel en keek naar de gebutste mijter, die tussen de schrifturen lag. Heel de stad scheen in rep en roer te zijn. alsof het Sint- Nicolaasfeest reeds was aange broken. Voor de tweede maal werd het rumoer in de raads zaal overstemd door fanfare- geschal, vuurwerk ontbrandde knallend en de kinderen gaven een nieuwe uitvoering van het aloude lied: „Zie ginds komt de stoomboot". Twee minuten later betrad een fraai uitgedoste bisschop de zaal, liet zich charmant op één knie neder en zei duide lijk het was plotseling dood stil geworden „Als drager van een eeuwenoude traditie, verkoren door een uit de his torie..." Verder kwam hij niet. Een daverend „hatsjie!" deed de ramen trillen. „Uit de historie gegroeide groep van..." Opnieuw niesde de Sint en daarbij wiebelde zijn mijter bedenkelijk. Nu schudde het eerbiedwaar dige raadhuis op zijn grond vesten, zo krachtig moest Sin terklaas niezen. De mijter be- werd op het plein raadhuis een vreemd gedruis gehoord, dat telkens verloren ging in het knallen van voet zoekers en donderbussen. Scherp gespitste oren verna men zelfs het stemmen van muziekinstrumenten en kinder stemmen. die bij wijze van oefening Sinterklaasversjes in zetten. Er kon geen onderzoek ingesteld worden, omdat de stembus begon te spreken, maar ieder herkende in die mengelmoes van geluiden de typische sfeer van het Sasdam mer Sinterklaasfeest. De stemming bracht geen oplossing. Vier stemmen wa ren uitgebracht op Amadeüs en vier op Haalboom. „Zij staken", verzuchtte de loco-burgemeester, doelend op de stemmen. Hierop wist de broodbakker, die er uitzag als een honingbij, terugkerend van het bezoek aan een stuifmcel- „Ben jij het, Amadeiis?" monden klonk het „Zie ginds komt de stoomboot". Reeds vóór het lied ten einde was stormde een slordig ge klede Sinterklaas de raadszaal binnen, stelde zich op tussen de tafels en vroeg in onvervalst Srsdams dialect om recht voor de rebellen. „Het is Amadeüs", fluisterde men op de tribune en ook de /roede vaderen zagen al spoe- rschijn- rijke bloemkelk, het zo te plooien, dat zijn voorstel om Amadeüs te benoemen, in stemming werd gebracht. Het was een operastukje van hem, want de uitslag stond al by voorbaat vast: 4—4. „Opnieuw staking der stem men", berichtte de schilder. „Wat nu?" Het was vier uur vijftien. Voor het eerst op deze gedenk waardige middag trok er een fletse glimlach over het gezicht van de Sasdamse griffier, Hij legde een vinger tegen zijn reus en sprak toen de voor zitter aan, als een hongerige vos die de passie preekt. „De beslissing ligt in Uw hand", zei hij glimlachend. „Gij hebt u als raadsvoorzitter van stem ming onthouden, maar is het niet zo dat ge als wethouder Uw stem moogt uitbrengen?" Hij ontblootte zijn gele tanden en wachtte. De stilte was nu voelbaar. Buiten ging er een gejuich op, paardenhoeven ketsten op de straatstenen, kinderen bliezen uitbundig op mirlitons... transpireerde lijk smachtte naar een kan van zijn edele vocht, vloog met een schok overeind en fluisterde: „Ben jij het, Amadeüs?" „Ja, Martijn", lispelde de Sint, die een fractiegenoot van de bierbrouwer was. Daarop gebeurde er iets heel merk waardigs. De brouwer stond op, sjorde de heftig tegenstrib belende Sint in de lege zetel naast de zijne en zei, hees van ontroering: „Ik vraag herstem ming over het voorstel van de broodbakker. De vergadering is nu voltallig." Om zijn woorden kracht bij te zetten en de iden titeit van de Sint te onthullen, sloeg hij hem met een forse armzwaai de mijter van het Tóen pas begreep de rest van de Sasdammers. welk een vérstrekkende betekenis de De burgemeester sprak zo ernstig. „Hatsjie!" proeste de Sint. gaf het en viel van zijn eerbied waardige hoofd en men her kendei schoolmeester Haalboom, zoals men Amadeüs herkend had. „Hatsjie!" proestte de Sint bij herhaling en telkens als de windstoten hem uit neus en keel joegen, vlogen de plukken watten van zijn baard in het Aanvankelijk waren zowel raadsleden als publiek volko men oveirompeld door de dub bele zending uit Spanje, doch langzaam begon het tot hen door te dringen, dat de Sinter klazen namens beide partijen smeekschriften kwamen aan bieden. De rebellen ontwaakten het eerst. Zij begonnen op luidruchtige wijze de proesten de, half onttakelde Sint-Nicolaas van de ambtenaren te bespot ten. daarbij vergetend, dat Amadeüs ook een minder fraaie figuur had geslagen. De oude schoolopziener op de tribune, die tot op heden zijn snuiflust bedwongen had om in bijzijn van het waardige raadscollcge geen opzien te ba ren, werd zo geprikkeld door het gezonde niezen van de vijandige Sint, dat hij naar zijn snuifdoos tastte. Maar hoe nauwkeurig hij ook zijn zakken inspecteerde, de doos was ver dwenen. Later is bekend ge worden, dat belhamels van de rebellen de oude man zijn snuif doos ontfutseld hadden en de inhoud uitgeschud in baard en pruik van de ambtelijke Sinter klaas. Hoewel de loco-burgemees- ter met vuur de voorzitters hamer hanteerde, wist hij raad noch publiek tot de orde te roepen. Er werd weer met pepernoten gegooid en de secretaris, ontwaakt uit zijn appelflauwte, kroop op handen en voeten onder de tafels om zijn giftige pen op te sporen. T DEN de chaos haar hoogte- punt had bereikt gebeurde er iets verschrikkelijks, dat beide partyen met stomheid sloeg. Zonder aangekondigd t raadszaal, vergezeld burgemeester. De schoolmees ter-bisschop verslikte zich in een nieuwe niesbui, Amadeüs rukte aan zyn pruik en de vroede vaderen keken of zij een spook zagen. Alleen de loco slaakte een zucht van ver lichting toen hij de burgemces- stonden roerloos in de deur opening. Er ging een onbestem de dreiging van hen uit. Het merkwaardige van de derde Sint-Nicolaas was zijn natuurlijke eenvoud. Hij droeg een gewaad van rood fluweel, dat stellig van een dure kleer maker kwam en het hing hem om de leden of het zyn dage lijkse dracht was, zo soepel. Hij droeg een échte, peper- cn zoutkleurige sik en ook de baard bestond niet uit een pluksel van watten of een slordig namaaksel van haar. Alsof hij bewijzen wilde, dat die uitwassen natuurlijk waren, plukte hij af en toe met krachtige rukken aan zijn sik. De mijter maakte allerminst een belachelijke indruk en de roe was korter dan de lange, met goudpapier omwikkelde staven van Amadeüs en Haal boom, en zeker niet gemaakt van karton. Reeds vóór er een woord ge sproken was, kwam het in menig verslagen geest op. dat dit wel eens de échte bisschop van Myra kon zijn. De burgemeester bevestigde het. „Bedroefd van hart om Uw getwist", zo ving hij som ber aan, „ben ik per vliegtuig naar Madrid gereisd, om Sint Nicolaas zelf te verzoeken tussenbeide te komen. Hij heeft aan dit verzoek voldaan, ge- ge- De burgemeester sprak z® ernstig en zijn broer de rechts geleerde zag er dermate bis schoppelijk uit, dat menig Sas dammer verbleekte; zelfs de schoolmeesters kwamen onder de indruk. De namaak-Sinter- klazen wrongen zich in duizend bochten om de tegen hen ge tuigende kleding en versierse len kwijt te raken en tenslotte stonden zij in hun verkreukel de overhemden temidden der in vakkleding gestoken raadsle- Pas toen de bisschop uit Spanje de eerste tranen ge- voorlieden der rebellen grepen het eerst naar hun zakdoek was hij tevreden. Gevolgd door het gezelschap uit de raads zaal betrad hij toen het balcon, waar hij de zanghulde van Sas- dams toekomst in ontvangst nam en een roerende toe spraak hield. Het volgende jaar is hij niet teruggekomen, maar zo diep was de indruk die hij achter liet, dat geen der burgers van Sasdam zich een tabbaard om de schouders durfde werpen De traditie van het Sinterklaas feest was daarmee voorgoed verbroken, maar de verhou ding tussen rebellen en ambte naren laat sindsdien nieta Heb je gehoord uiat er in Sasdam gebeurd is? Nou, ik hoop maar dat tvü vanavond één Sinterklaas op bezoek krijgen. Daar vaar je 't beste bv>

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1953 | | pagina 12