EEN AANSLAG OP HETLEVEN
VAN DE STAAT
Socialisten in het gevolg van
anarchisten en syndicalisten
De Spoorwegstakingen van 1903
MANIFEST
Kamerlid in
1903
De gruwel van Durgerdam
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
(Van onze sociale redacteur)
TT ET WAS IN ONS LAND, nu 50 jaar geleden, een gespannen
tijd. Niet, dat men dat overal en elke dag merkte. Het leven
scheen integendeel geleidelijk langs banen van vooruitgang te gaan.
Maar wie wat verder zag, wie aanraking had met het arbeiders
vraagstuk, wie met name in de grote steden en dan nog weer speciaal
in Amsterdam met het vervoerspersoneel in ^anraking kwam. had
kunnen constateren, dat er wat smeulde. Syndicalisme en anarchis
me maakten al jaren een niet aflatende propaganda. liet socialisme
deed er op zijn manier ook aan mee. Dat alles bracht de geesten
van vele arbeiders in verwarring. Zij zouden, indien ze maar wilden
en eensgezind waren, de macht in handen kunnen nemen en het
leven zo goed maken, als zij het zelf maar wensten.
Vooral in de Amsterdamse haven kookte en borrelde het. Niet
alleen onder de oppervlakte. Telkens waren er conflicten. Nu eens
bij de schuitenvoerders, dan bij de vemen, een andere keer weer
onder de havenarbeiders. „De atmosfeer in de Amsterdamse haven
was loodzwaar", schrijft één der schrijvers over deze periode.
i anderen m hun plaats a
ontslaj
gestel<
Toen de 10e het stoomschip Stassfurt
gelost moest worden, weigerden de boot
werkers met de nieuwe loodsgasten sa
men te werken. Ook de bootwerkers wer
den ontslagen. De Federatie sprak hier
op de boycot uit over de goederen van
Müller en Co, totdat deze de 36 ontsla
gen arbeiders weer zou hebben aange
steld.
De sneeuwbal rolde verder. Kraan
drijvers der gemeente weigerden aan
het lossen van de Stassfurt mee te wer
ken. Al omvangrijker werd het conflict.
De roep „Toont je solidair" klonk door
de Amsterdamse havens en elke dag
kwamen er groepen stakers bij.
Burgemeester Van Leeuwen trachtte
:e bemiddelen, maar het was tevergeefs.
De werkgevers sloten zich nauwer aan-
theorie der „besmet"-verklaring, l^omen!' zlj een groot conUlct zlBen
Het ging vaak over loon- en
arbeidsvoorwaarden. Maar er was
iets daarnaast, dat veel gevaar
lijker was. De Federatie van be
drijven, betrokken bij het water
transport, begin 1900 gesticht door
het Nationaal Arbeidssecretariaat,
begon de eis van het verplicht lid
maatschap naar voren te schuiven
en instrueerde haar leden, om te
weigeren, met ongeorganiseerden
te werken. In een manifest, eind
1902 uitgegeven, riep zij alle dok
en havenwerkers op, zich -vóór
1 Januari 1903 aan te sluiten bij
hun vakorganisaties. Na die datum
zou zij geen middel onbeproefd
laten, om ongeorganiseerden te
weren. Reeds in December 1902
braken de eerste stakingen in ver
band met deze eis uit. En zij ble
ken de eerste schakels te zijn van
een lange keten. Dat het een keten
werd, was een gevolg van de
die leerde, dat niet-stakende arbei
ders het verwerken van goederen,
die uit een stakende onderneming
kwamen, moesten weigeren.
Over heel December en Januari
strekten deze stakingen zich uit.
Intimidatie en terreur waren daar
bij machtige wapenen. ,,Wie met
de patroons blijven heulen (daar
mee werden de on- en anders-
georganiseerden bedoeld) zullen
na de overwinning der haven
arbeiders en de doorvoering van
het verplicht lidmaatschap ge
royeerd en dus uit hun brood ge
stoten worden". In uitzicht werden
gesteld begeleiding door enige
honderden bootwerkers en ovaties
„dat twintig jaar later de kinderen
en de huisgenoten nog met schrik
zullen denken aan de voor hun
recht opkomende georganiseerde
bootwerkers".
De aandacht van de Regering
werd op deze feiten gevestigd,
maar het schijnt, dat de werkgever,
die bij Minister-President Kuyper
op bezoek ging, hem niet door
drongen heeft van de ernst van
het dreigende conflict.
Zo kon het gebeuren, dat op 31
Januari 1903 ons land overvallen
werd door een spoorwegstaking,
waarvan Amsterdam het hart was,
maar die zich ook in andere delen
van het bedrijf deed gevoelen.
Hoe was 'die ontstaan?
Op 8 Januari moest het Blaauwhoeden-
veem goederen in ontvangst nemen by
Müller en Co en zond daartoe twee con
troleurs. De arbeiders van het Purper-
hoedenveem, die het weegwerft moesten
verrichten en de loodswerkers van Mül
ler en Co weigerden echter, met deze
controleurs samen te werken, omdat ze
niet bij hun organisatie aangesloten wa
ren. Dit was de lont, die het kruitvat
dpoH ontbranden.
Müller en Co vroegen het Blaauwhoeden
veem, oe controleurs niet te vervangen.
Zij legde de zaak voor aan de Vereni
ging van Werkgevers op Scheepvaart
gebied en toen de weigerende arbeiders
hun standpunt vasthielden tegenover een
inspecteur der vereniging werden
Overvoer werd. zoveel mo-
>p gang gehouden. Tussen
iam en Utrecht reed deze
„snelautodienst".
De eerste spoorwegstaking
De spoorwegarbeiders kwamen regel
matig met de havenarbeiders in aanra
king bij het laden en lossen van goede
rentreinen. Ook onder hen hadden de
syndicalistische theorieën ingang gevon
den. Toen nu het gerucht ging, dat het
stoomschip Essen naar de Rietlanden
zou verhaald worden, om daar met be
hulp van spoorwegkranen te worden ge
lost, besloten de spoorwegarbeiders, te
weigeren, dit werk te verrichten en met
werkwilligen samen te werken.
De 28e werd dit besluit reeds toege
past, toen enkele leden van het spoor
wegpersoneel weigerden, wagens naar
het Blaauwhoedenveem door te zetten.
De directie der H.IJ.S.M., één der toen
nog particuliere spoorwegmaatschap
pijen, deed door één harer chefs het per
soneel toelichten, dat de concessievoor
waarden haar verplichtten, alle aange
boden goederen aan te nemen en te ver
voeren. Het mocht niet baten.
De volgende morgen weigerde een ran
geerder een wagon voor het Blaauwhoe
denveem te plaatsen. Hij werd geschorst.
Onmiddellijk verklaarde het gehele
personeel zich solidair, borg de gereed
schappen op, reed de locomotieven in de
loods en verliet het terrein van de goe
derenstations Rietlanden en Oosterbur-
gergracht. Van de nachtploeg kwamen
slechts 7 man op.
Ook naar het Centraalstation sloeg de
beroering over. Hoewel er geen directe
aanleiding was, bleef de gehele nacht
ploeg van het Oostelijk deel van C.S.
weg.
30 Januari werd ook de S.S. in.het
conflict betrokken, ornaat het personeel
op Station Weesper Poort weigerde, het
nodige werk te doen, om de treinen, die
nu niet op C.S. konden worden samen
gesteld, daar op te stellen. Dit was in
strijd met de door het spoorwegperso
neel genomen besluiten, maar het bleek,
dat de leiders hun leden niet in de hand
hadden.
i was ook het personenvervoer on
der de invloed van de staking De bur
gemeester had militaire hulp ingeroepen
de bewaking der emplacementen,
deze was zwak en de pressie op
hen, die nog werkten, kon niet tegen
gehouden worden. Als een olievlek breid
de de staking zich uit en het vervoer
moest al meer beperkt worden.
Die avond vergaderde het spoorweg-
De Chr. arbeidersbonden namen
duidelijk stelling en richtten zich
met onderstaand manifest tot de
arbeiders.
aan de Nederlandsche arbeiders.
0« hoofdbeslurtn vin het Nederlandsch Werklieden Verbond PATRIMONIUM, den Chrl»tell|ken
Hitlonilen WERKMANSBOND, de Chrl»lell|ke Werklieden VereenlJInj MAARTEN LUTHER en hel
CHRISTELIJK ARBEIDERS-SECRETARIAAT
•preken hunne verontwaardiging uit
protesteeren te jen de pojlnj om de Nederl. irbeldere te brenjen tol revolullonnilr verzet
tejen de Rejeerlnj, een verzet In beslisten strijd met de Chrlstelllke verhoudlnj lunchen Volk en
Overheid, niet te reehlviirdljen, door hel bestnn vin rethlmillje jrleven onder de spr^nvejirbeldere;
•preken hunne overtuiging uit, dit de irbeldersbewejlnj door de paden van het
recht te verlaten zich de knehl tot blijvend weisla jen rooit, daar Gods zejen niet kan rusten op een
streven, waarin met Zijn Woord en Wet niet wordt jerekend;
zijn overtuigd dal dit Ministerie krachtens zl|n beginselen en rejeerlnjs-projrim bij het
vervullen zijner zware taak, de rechtmatige zelfstandigheid der arbeiders zal handhaven;
verklaren, dal Christen-arbeiders de rejeerlnj In deze moeilijke tijden hebben Ie steunen,
en roepen alle arbeiders van Christelijk beginsel op, zich te orjanlseercn In
eigen vereenljlnjen, opdat ook In de vtkbewejlnj de doorwerking der revolutlonnalre beginselen
worde gekeerd, en de strijd voor hel recht en belang der arbeiders worde gevoerd naar de beginselen
van Gods Woord-
NAMENS DE HOOFDBESTUREN V
Nederl. werkl. Verbond „Patrimonium",
K. KATER, Ecre-Voorzltfer.
P. VAN VLIET. Voorzitter.
K. A. GRONDIJS, Secretaris.
Chr. Werklleden-Vereenlglng „Maarten lulher"
Ds. P. VAN WIJK Jr.. Eere-VoorzIHer.
D. J. K. SCHENKMAN, Voorzitter.
J. H. ISRAEL, Secretaris.
Chr. Natlonalen Werkmansbond,
Dr. J. Th. DE VISSER, Eere-Voorzlller.
W. A. GENNEKEN. Voorzitter.
A. v. OOV, Secretaris.
Christelijk Arbelds-Secrelarlaal,
personeel in Plancius en besloot, indien
de H IJ.S.M. te lang draalde, een algeme
ne staking te proclameren en alvast op
C.S. het werk neer te leggen.
Op de morgen van Zaterdag de 31e
was dan ook nagenoeg het gehele spoor
wegpersoneel in Amsterdam in staking.
Ook naar andere plaatsen: Rotterdam,
Utrecht. Hilversum, was de staking over
geslagen, hoewel ze daar beperkt bleef.
Na overleg met het stakingscomité
slaagde de directie der H.IJ.S.M. er in,
een trein te doen rijden naar Den Haag,
waar ze een audiëntie zou hebben met
de minister van Waterstaat.
De regering legde de verantwoorde
lijkheid der beslissing volledig op de di-
ïectie. En deze besloot, volledig toe te
geven. De S.S. had reeds eer gecapitu-
Dit bericht kwam in de vergadering
van de stakers, toen deze reeds besloten
hadden, telegrammen naar andere knoop
punten te zenden, om ook daar de sta
king te proclameren. Slechts door een
toevallige omstandigheid werd dit tele
gram alleen naar Rotterdam, Den Haag
en Roosendaal verzonden.
Volledige overwinning
Zo eindigde deze wilde solidariteits-
staking in een volledige overwinning
der arbeiders.
In het havenbedrijf werd het conflict
op dezelfde wijze bijgelegd.
De socialistische arbeiders leefden in
een overwinningsroes. Hun leiders gin
gen hen daarin voor.
„De leeuw toont zijn klauw", schreef
Troelstra in „Het Volk" van 1 Februari,
dat echter reeds 's Zaterdagsavonds, dus
nog vóór de opheffing der staking, uit
kwam. „Boven het centrum van Neer-
lands kapitaalmacht hangt zwoel en
zwaar dat geheimzinnige* woord, zwan-
yAN de Kamerleden, die in
JanuariApril 1903 zitting had
den, is mr S. de Vries Czn èen der
weinigen en van de a.r. Kamer
leden de enig overlevende. Hij had
juist in het voorafgaande jaar zit
ting genomen, op 33-jarige leeftijd.
Wij vroegen hem naar zijn herin
neringen.
Hij vertelde ons:
Eén van de bedoelingen van het
proclameren van de tweede spoor
wegstaking op Maandag 6 April
was, de 2e Kamer te beletten,
Dinsdag 7 April de behandeling van
de wetsontwerpen voort te zetten.
Men begreep wel. dat de obstructie
van de socialisische kamerleden
alleen niet voldoende zou zijn. Tele
grafisch werden de Kamerleden
daarom, gewaarschuwd. De riet v
of bij Den Haag wonende Kamer
leden en ik dus ook, want het
was een noodstand zijn daaroo
Zondag naar Den Haag gereisd.
Daardoor waren, toen de debatten
hervat werden, er 93 Kamerleden
aanwezig. De opzet was dus niet
geslaagd.
Ik herinner me ook nog, dat ik een
paar dagen daarvoor 's morgens in
Den Haag werd opgewacht. Er zou
die avond een vergadering zijn en
ik moest spreken zo werd me ge
zegd. Het was een rumoerige tijd
en men was op alles voorbereid.
Maar het liep best. Midden tn dc
zaal was één rij helemaal bezet
met politie-agenten. Zodra er her
rie kwam, stonden al die agenten
als één man op en keken de zaal
rond. Dat was voldoende! De her
rie zakte af en ik kon weer verder
gaan!
TN de Amsterdamse haven werkten ook een aantal Durgerdammers.
Deze dachten reeds bij de havenstakingen, die aan de spoorweg
stakingen vooraf gingen, niet aan meedoen. Ze werden daarom „onder
kruiper" genoemd.
Op de morgen van 29 Januari gingen 45 van hen op weg naar het
werk. Zij werden echter opgewacht door een troep van 100 a 150
stakers, die daartoe tot vlak bij het dorp waren opgetrokken. Deze
vielen de Durgerdammers met messen en knuppels aan en dreven hen
het water in. Slechts met moeite konden zij zich redden. Er waren een
10-tal gewonden. 6 hunner moesten in het ziekenhuis worden opge
nomen. Kuyper vermeldde dit feit in de Tweede Kamer met de woorden-
„vandaar toen de oproeping van een deel der militie, noodzakelijk, om
verdere gruwel als van Durgerdam, te voorkomen". Oudegeest, later
het geval vermeldende, verontschuldigt het feit: „Er vielen geen doden!
Er was geen zwaar lichameflijk letsel!!"
ger van toekomstbeloften voor de
Heel het raderwerk staat stil
Als uw machtige arm dat wil".
En in „Het Volk" van 3 Februi
„Nog heeft de leeuw zijn klauw slechts
getoond.De algemene werkstaking
zal, zo nodig, ook in ons land de cons
vatieven tot rede moeten brengen
zij zal dat doen, daaraan valt ondanks
de houding der meeste vakverenigingen
op dit ogenblik niet te twüfelen. En nog
grotere overwinningen, door middel
der werkstaking behaald, bergt de toe
komst in haar schoot. Arbeiders, kame
raden, het gaat goed zo. Men kan het ho
ren groeien".
De spanring verminderce dan ook niet.
Het Amsterdamse gemeentepersoneel
stelde eiser, die binnen een week moes
ten worden ingewilligd. Er heerste eer
ware stakingskoorts, waarbij dreigemen
ten met boycot e.d. schering en inslag
waren. De Nederlandse Vereniging van
Spoor-_ en Tramwegpersoneel, geleid
,dat de meest nauwgezette voorzorgs
maatregelen moeten worden genomen
om in staat te zijn ogenblikkelijk de
arbeid neer te leggen, zodra er bericht
komt van het Hoofdbestuur".
Dit alles wekte de velen, die de spoor
wegstaking niet anders dan als een zaak
van voorbijgaande aard zagen, uit hun
dommel. Er waren er, die van het begin
af het gevaar hadden onderkend.
„De Standaard" sprak in haar
mer van 3 Februari over „Een coup
d'état". „Er is een krachtige, goed geor
ganiseerde poging aangewend, om de
macht te verplaatsen en die poging is
volkomen gelukt". „De Nederlander"
sprak dezelfde dag van „een revolutie,
waarbij meer dan ooit macht gaat boven
Dit blad meende vérder, dat het weige
ren van ambtelijke dienstverplichtingen
bij de wet strafbaar moest worden ge
steld, waarbij werklieden in geconces-
sioneerde bedrijven met ambtenaren ge
lijk gesteld dienden te wo'den.
Ook de Regering, die eerst 29 Januari
in de middag bericht van de Amsterdam
se moeilijkheden had ontvangen en dus
niets had kunnen doen, kon niet werke
loos blijven.
Met ingang van 1 Februari werden
vrijwel dagelijks vergaderingen van de
Ministerraad gehouden, bij ziekte van de
ministers Kuypers en Loeff zelfs bij dezen
huis. 5 Februari werden 15.000 mili-
i-verlofgangers opgeroepen, 25 Febru-
kwam het gehele kabinet in de ver
gadering der Tweede Kamer en deelde dr
Kuyper namens de Regering mee, dat
drie maatregelen in voorbereiding waren:
de oprichting van een spoorwegbri
gade, om in geval van nood 's Rijks
dienst op de spoorwegen te verzeke-
instelling van een commissie, die een
onderzoek zou instellen naar de
rechtspositie en de dienstvoorwaar-
den van het spoorwegpersoneel en
voorstellen te doen, om dat personeel
vastheid van positie te verzekeren;
strafbaarstelling van staking in open
bare diensten.
Dr Kuyper besloot met de beroemde
woorden:
„Reactie wil hier niemand.
Op de hervorming van onze sociale
toestanden blijft èn Regering èn Kamer
eranderlijk aansturen, maar het schip
i de Stoat mag niet met ons gedogen
geënterd worden.
zwakt worden gehandhaafd'
Inmiddels was reeds 20 Februari
„Comité van Verweer" gevormd, w<
anarchistische, socialistische, comm'
tische en syndicalistische organisaties
broederlijk verenigd waren.
Talma, de redacteur van „Patrimonium"
kon in het nummer van dit blad van
5 Februari nog niet over de staking
spreken. Maar 12 Februari gaf hij, nadat
het Verbondsbestuur op de 10e had ver
gaderd een „Nabetrachting", waarin hij
het standpunt van het Verbond tegen
over de staking tekende:
„Deze minachting van de algemene
belangen, deze geringschatting Van
het gesloten contract en het gege
ven woord, maken deze staking tot
een, die naar onze mening moet wor
den veroordeeld, al zou zij ook even
veel goede vruchten dragen, als zij
er naar onze mening slechte dragen
zal".
Nieuive dreiging en afweer
Zaterdag 7 Februari hadden de Chris-
telijk-sociale organisaties reeds een mani
fest aan de gemeentewerklieden gericht,
waarin gewaarschuwd werd tegen het
gestelde ultimatum. De Christelijke ar
beiders werden opgeroepen tot eigen
organisatie.
De dag na de stichting van het Comité
van Verweer, op 21 Februari waren Pa
trimonium, Christelijk-Nationale Werk
mansbond, „Maarten Luther" en Christe
lijk Arbeidssecretariaat te Utrecht bijeen
en besloten tot stichting van een „Comité
van Verdediging", dat zich onmiddellijk
met een krachtig manifest tot de Ne
derlandse arbeiders richtte.
Het Comité deed ontzaglijk veel werk.
De drijfkracht er van was K. A. Grond
ijs, die, hoewel ernstig lijdend door een
ziekte aan zijn been, zodat hij zich
slechts met moeite met behulp van twee
stokken voortbewoog, onvermoeibaar wa:
i het stimuleren van de actie.
Overal in den Lande werden vergade
ringen belegd en manifest op manifest
verscheen. Hoe het op deze vergaderin
gen toeging, blijkt elders op deze pagina.
Zelfs ds. Talma ontkwam in Delft nau
welijks aan mishandeling. Intimidatie en
terreur bleken ook nu de middelen,
vaarmee de revolutionnaire krachten
werkten.
De toestand in ons land was ten hoog
ste gespannen. De Algemene Synodale
Commissie der Ned. Herv. Kerk verzocht
aan alle predikanten de toestand vj
land en volk te gedenken in het gebed.
De Christelijke arbeiders voelden be
hoefte aan sterke samenbinding. Met het
oog daarop werd op 2e Paasdag, 13
April, te Amsterdam een buitengewone
Verbondsvergadering van Patrimonium
uitgeschreven, waartoe echter ook de af
gevaardigden van de andere Christelijk-
sociale organisaties werden opgeroepen,
opdat de vergadering een vertegenwoor
diging zou zijn van de Prot.-Christelijke
arbeidersbeweging in oos land.
Het Comité van Verweer had intus-
n zijn hoge spel voortgezet.
Hoewel thans uit het proefschrift van
de tegenwoordige Prof. Dr. A. J. C.
Rüter over „De Spoorwegstakingen" be
kend is, dat er in de boezem van het
comité grote verdeeldheid heerste en
dat de meeste leden er van overtuigd
dat een tweede spoorwegstaking
algemene staking een volkomen
mislukking zouden worden, durfde
toch de consequentie niet aan, de
actie te stoppen. Hoofdbesturen en le
den werden van de ware stand van za
ken onkundig gelaten. Door een opzwe
pende actie hoopte men toch het revolu-
tionnair sentiment bij grote groepen ar
beiders te wekken, of anders hen onder
de indruk van vrees voor terreur het
werk te doen staken.
De hele opzet was, de wettelijke
maatregel tegen te houden. Zoals ieder
nu zal erkennen: volkomen ten on
rechte vreesde men, dat de wejtelijke
maatregelen een normale ontwikkeling
van de vakbeweging zou tegenhouden.
Die „men" waren dan de socialisten. De
anarchisten zagen hier hun kans schoon,
om agitatie te verwekken en het staats
bestuur in het honderd te doen lopen.
De syndicalisten meenden de macht aan
de vakverenigingen te kunnen brengen.
Deze drie stromingen vloeiden in het
Comité van Verweer ineen.
In wezen hadden de anarchisten de
leiding, al was Oudegeest voorzitter en
in feite was de dirigent Domela Nieu-
wenhuis, al schreef Troelstra de meest
meeslepende artikelen. De socialisten
hoopten, door zich voor het karretje der
extremistische groepen te plaatsen, de
leiding van de linkse arbeiders ie ver
overen. Daarom uitten zij de felste taal.
Daarom gaven zij de beruchte „worg-
plaat", die op allerlei manier, ook door
spandoeken, werd verspreid, waarop
Kuyper werd afgebeeld, een op de grond
liggende arbeider worgende. De diepste
beledigingen werden de beste wapenen
geacht.
In het parlement poogden de socialis
tische kamerleden door obstructie de be
handeling der wetsontwerpen tegen te
houden, maar de Regering werkte vast-
onder de liberalen aanvankelijk
enige aarzeling, kennelijk, omdat men
meende, het rechtse ministerie in moei
lijkheden te kunnen brengen, maar men
had ingezien, dat hier hogere begrippen
dan partijbelang de toon moesten aan
geven. Hoewel niemand had kunnen
vermoeden, dat dit mogelijk zou zijn,
ving reeds 2 April de behandeling der
wetsontwerpen in de Tweede Kamer
aan. Tot en met Zaterdag werd verga
derd. Dinsdag 7 April zou de behande
ling worden voortgezet.
Zondag 5 April kwam het Comité van
Verweer bijeen en besloot, tegen Maan
dagmorgen 6 uur de staking van het
spoorwegpersoneel in heel het land en
van het transportpersoneel in Amster
dam, Rotterdam, Zaandam en Dordrecht
af te kondigen.
De tiveede spoorwegstaking
De stakingsoproep ging uit. Maar men
was nu voorbereid. Militairen bezetten
in de nacht van Zondag op Maandag
alle bedreigde punten. Langs de spoor
lijnen werd patrouille gelopen. Vrijwil
ligers werden opgeroepen, om de plaat
sen der stakers in te nemen. Voor de
posteryen werd een nooddienst met
auto's en andere vervoermiddelen inge
legd.
Reeds aan de avond van de eerste dag
kon de balans van de staking uitwijzen,
dat ze volkomen mislukt was.
Het brandpunt Amsterdam had de
meeste stakers, maar de spoorwegen
konden melden, dat de toestand niet on
gunstig was en dat een niet onbelangrijk
kunnen rijden.
aantal treinen
Slechts op een enkel punt
•takers er in geslaagd, sabotage te ple
gen. Pers en publiek keerden zich
het overgrote deel tegen de staking, die
ieder voelde als een aanslag op het leven
van de staat. Het Comité van Verweer
zwolg echter in overwinnlngsberichten,
dje door de socialistische pers in voor
die dagen grote opmaak werden weerge
geven.
Dinsdag kwamen er inderdaad nieuwe
plaatsen bij in staking, maar in de cen
tra begon het aantal stakers al af te
nemen, 's Woendags nam het aantal
treinen in aantal toe. De staking wan-
Algemene staking
Toen raakte het Comité geheel het
hoofd kwijt. In een wanhoopsstemming
proclameerde het de algemene werk-
dus ^00r gehele bedrijfsleven
Maar op dezelfde dag zonden de orga
nisaties van Spoorwegpersoneel een brief
aan de spoorwegorganisaties met het
verzoek om onderhandelingen. Reeds
s Zondags waren deze brieven gereed
gemaakt, maar Oudegeest had vergeten,
deze brieven te posten.... De directies
publiceerden deze brief Donderdags in
bladen. Met hun afwijzend antwoord
1 gebleke:
Op deze wijze maakte het Zondags
blad van Het Volk stemming tegen
de stakingswetten.
gen die nog gehouden werden, in rede
loze drift tegenover hun leiders, die hen
op dit pad gebracht hadden.
De leiders retireerden. Verwacht kon
worden, dat die Vrijdag de le Kamer de
wetten zou behandelen en dat ze de vol
gende dag kracht van wet zouden heb
ben. Dan zouden èn stakers èn leiders
strafbaar zijn. Dat risico durfde men
niet aan. Vooral, omdat gebleken was,
dat de arbeiders in overgrote meerder
heid niet achter, maar tegenover de
staking stonden.
De revolutionaire dreiging \yas afge-
„De hel"
Voor haar leiders kwamen echter de
moeilijkheden in twee nachtvergaderin
gen, die van Zaterdag op Zondag en
.-an Zondag op Maandag gehouden wer
den, en die sindsdien in de socialistische
geschiedenis bekend staan als „de hel"*
*---♦ hel daarin ♦«•«•-
iselijk
De wapenen van intimidatie en ter
die de socialistische leiders mee c,
cepteerd en vergoelijkt hadden, keerden
zich nu tegen die socialistische lei
ders. Niet tegen de anarchistische. Wanl
Domela Nieuwenhuis was de grote
die wraak riep over de reformistei
alle schuld op hen laadde. Er was
minste één arbeider naar deze vergade-
ring toegegaan met het voornemen on
Troelstra dood te slaan. Jan van Zul
phen heeft dit nog maar op het laatst
moment kunnen verhinderen, zoals hi
dezer dagen verteld heeft.
Ook de Christelijke arbeiders hadden
hun vergadering. De buitengewone
gadering van Patrimonium met de
tegenwoordigers der andere organisaties,
op 2e Paasdag. 13 April, met heel ander
bedoeling bijeen geroepen, kon nu
dankstond jijn.
Duizenden uit alle delen van het land
waren in het Paleis voor Volksvlijt bij
een. Daar klonk het psalmgezang:
Zalig hij, die in dit leven
Jakobs God terhulpe heeft
Daar werden toch ook de eerste wc
den van verzoening gesproken. En
bereidh-Gd, om de misleide stakers, die
nu met hun gezinnen brodeloos dreig
den te worden, te hulp te komen.
1903 een signa
Sindsdien is „1903" altijd een signaal
geweest voor een verkeerde weg. Uit
het reeds genoemde boek van prof.
Rüter is inmiddels wel gebleken, dat
naast de revolutionnaire opzet ook orga
nisatorische fouten deze staking hebben
doen ontstaan en mislukken.
Hoe het nog mogelijk is, dat des
ondanks de socialisten, ook in deze
tijd „1903" nog zien als een lichtend
symbool, is ons een raadsel Zij m<
ten feitelijk de Regering en de Chris
telijke organisaties dankbaar zijn, dat
zij een halt op de verkeerde weg
hebben toegeroepen. Daardoor zijn
nederlagen in later tijd aan hen be
spaard, al moet de revolutiepoging
van 1918 gezien worden als voort
vloeiende uit hetzelfde complex van
fouten.
Maar feitelijk wachten we
altijd op het moment, waarbij so
listen niet langer een epos schrijven
over „1903", maar het boek
Prof. Rüter opent daartoe de weg
openlijk en publiekelijk erkennen:
„1903" gaf niet alleen fouten te z
maar was fout. De Regering
die tijd mocht en kon niet anders
handelen. De Christelij'k-sociale be
weging en haar voormannen toonden
juist inzicht. Niet zij, maar wij heb
ben toen gehandeld tegen het belang
der arbeiders en tegen het belang van
ons gehele volk.
dat de algemem
mislukking was.
werd er vrijwel geen
De spoorwegstaking
Buiten Amslerdai
'hoor aan gegev
Brliep. Zelfs de strijdhafti,.
sn de afd. Utrecht der Ned. Vereniging
ieldde zich weer bij de H.IJ.S.M. Hii
werd geweigerd, maar toen die Donder
dagavond hel Comité van Verweer bij-
_..jder Oudegeest, die naar
Rotterdam was. om de staking daar nieuw
sven in le blazen stond hel voor een
olkomen ruïne.
Bovendien had de Kamer de wetsont
werpen aangenomen. Er zat niets anders
op, dan èn spoorweg- èn algemene sta
king opgeheven te verklaren. Het syndi
calistische Volksdagblad weigerde echter,
oproep tot werkhervatting te publi-
;n. Dit gaf onder de stakende arbei-
s nog meer verwarring, waardoor een
aantal zich wel. anderen zich niet gingen
melden.
ocfrzaak van wat nu volg
de. De stakers stonden in de vergaderin-
Heel liet rader
werk staat stil
OP een vergadering in Utrecht
sprak Ds A. S. Talma. Het
ging er, zoals veelal in die dagen,
fel toe. Maar Ds Talma, met zijn
machtige figuur en stem zou
hij zich niet de bynaam verwer
ven „Jupiter tonans", de donde
rende Jupiter? beheerste de
vergadering. Eén van de voor
trekkers der Christelijke vakbe
weging in Utrecht, Mobach, ver
telde ons daar eens van. Op een
ogenblik, zo zei hij. nam ds
Talma, al sprekende, zijn horloge
in de hand. Juist zei hij: En dan
houdt men de arbeiders voor:
„heel het raderwerk staat stil,
als uw machtig' arm het wil".
Is dat zo'n kunst, vroeg hij. En
hij hield zijn horloge, omhoog:
dat kan mijn kleine jongen ook!
Maar hij kan het niet weer laten
lopen!
