PREMIER, SOLDAAT en SCHILDER
04 nadldbvan.
II
-Zijn eenvoudige kamer in Londen
waar hij tijdens de oorlog de plannen
uitwerkte om de Nazi's te verslaan
Ook schilder
Wat u hiernaast ziet i«
een schilderij, dat Winston
Churchill heeft vervaardigd.
In de oorlog had de premier
er geen tijd voor, om zich
aan zijn hobbie te wijden,
doch na de bevrijding was
daarvoor meer gelegenheid.
Dit schilderij stelt voor het
interieur van het Blenheim-
paleis bij Woodstock, Oxford
shire. Het fraaie wandtapijt
in het domein van de familie
Marlborough maakte zoveel
indruk op Churchill, dat hij
met zijn palet en zijn ezel
naar Woodstock trok, om dit
kunstwerk te schilderen. Het
Blenheim-paleis dateert uit
1704, uit de Spaanse Succes
sieoorlog dus. Zo nu en dan
worden de werken van
Churchill opgenomen in een
expositie en steeds blijkt
daarvoor grote belangstelling
t* bestaan. Want iedereen
wil wel eens zien, hoe de
meester van woord en pen
ztfn penseel hanteert
Zoals een zure Russische teke
naar hem voorstelt, compleet met een
vliegtuigbom als vingerafdruk
Bijlage van de «Nieuwe Leidsche Courant" van Zaterdag 3 November 1951
VAN 4 OP 5 NOVEMBER 1944:
Stadhuistoren door Duitsers opgeblazen
134 MENSEN VONDEN DE DOOD
HET oude vestingstadje Heusden aan
de Maas heeft in de loop der
eeuwen heel wat doorgemaakt. Meer
dere belegeringen en diverse rampen
waren zijn deel. doch de catastrophe,
die het in de nacht van 4 op 5 No
vember 1944 trof, gaat alle vergelij
king met vroegere gebeurtenissen te
boven. Heusden betaalde toen voor zijn
bevrijding, die in de vroege morgen
van 5 November plaats vond, een vre
selijke tol.
Achterzijde van het Stadhuis.
Tot het begin van 1944 had Heusden
weinig last van Duitse militairen onder
vonden, zodat meerdere personen van
elders binnen zyn wallen by familie,
vrienden of kennissen, naar zij meen
den, een veilige toevlucht hadden ge
^In* het begin van 1944 werd de brug
over de Bergse Maas, die, na haar
vernieling door Nederlandse militairen
in Mei 1940, weer door een andere was
vervangen, door Duitse militairen be
waakt. Deze bezetting bestond aanvan
kelijk uit rijksduitsers, die, al hadden
meerdere van hen reeds vele jaren in
ons land gewoond, tegenover de bur
gers zeer onhebbelijk optraden; menig
een moest dit aan den lijve ondervin
den. Nog erger werd dit, toen deze
rijksduitsers in de maand September
door JJ.S.-troepen werden vervangen.
Burgers werden verplicht aan verster
kingen en schullgelegenheden te gaan
werken. Vaak liepen de Duitsers al
schietende door de straten om de bevol
king op die manier angst aan te jagen.
Na ..Dolle Dinsdag"
steld, dat bij de nadering van vlieg
tuigen geweldig te keer ging. Op 27
October werd 's-Hertogenbosch bevrijd
en op 30 October Waalwijk.
De Duitse Wehrmacht trok over de
Maasbrug naar het Land van Heus
den en Altena en de Bommelerwaard.
Meerdere Duitsers waarschuwden de
bevolking voor de troepen, die na hen
zouden komen, zoals later is gebleken
niet ten onrechte.
Reeds na de bezetting van 's-Her
togenbosch, lag de omgeving onder
voortdurend granaatvuur der geallieer
den, dat aanvankelijk op de verkeers
wegen rond Heusden en de b.ug over
de Bergse Maas was gericht. Met vreug
de en grote blijdschap hoorden de bur
gers de granaten over de stad gieren
en nabij de brug ontploffen. Men besef
te, dat deze beschieting de inleiding
was op de naderende oevrijding, de
bevrijding, die met spanning werd tege
moet gezien.
In stilte werden plannen gemaakt de
bevrijders op feestelijke wijze te ont
vangen. De vreugde werd echter ge
temperd doordat ook granaten in
Heusden zelf begonnen te vallen tn
meerdere personen werden gedood. Alle
burgers zochten schuilgelegenheden op,
sommigen hadden deze in hun tuin doen
maken, doch de meeste verbleven in
kelders of onderaardse gewelven.
Volkomen veiligheid
Een 200-tal burgers had een schuil
plaats gevonden in de gewelven onder
het Stadhuis, die volgens Duitse des
kundigen volkomen veiligheid boden
Dit bleek ook wel hieruit, dat de Duit
sers zelf onder het Stadhuis een tele
foonpost en ziekenzaaltje vestigden.
Steeds meer militairen trokken door
Heusden, vluchtend voor de naderende
geallieerden. In Heusden bleven Duitse
vernielingstroepen achter, die op Zater
dagmorgen 4 November kisten en man
den gevuld, zoals zij beweerden, met
zakken zand, de toren van het Stad
huis binnen droegen, bestemd voor de
vestiging van uitkijkposten. Hetzelfde
geschiedde in de torens van de Her
vormde en Katholieke Kerk.
Honderden geallieerde kanonnen, op
gesteld in een kring van het Bossche
veld tot aan de Bergse Maas bij Waal
wijk, vuurden hun granaten af op de
omgeving van Heusden. Aanvankelijk
was dit vuur voornamelijk gericht op
Drunen, waar het granaten regende.
Zonder ophouden duurde deze kannona-
de voort. Achter dit vuur rukten de
geallieerde troepen op in de richting
van Heusden en de Bergse Maas.
Iedereen had zijn schuilplaats onder
de grond opgezocht, zodat de hande
lingen der Duitsers slechts door enkelen
konden worden nagegaan. Zo naderde
de nacht van 4 op 5 November, die
nooit vergeten zal worden door allen,
die hem meemaakten.
De laatste Duitse militairen vlucht
ten in wanorde over de brug of werden
met motorbootjes over de rivier gezet.
Het was levensgevaarlijk zich op straat
te bevinden: overal loerde de dood. Zij,
die zich even buiten hun schuilplaatsen
waagden, zagen in de richting Drunen
hevige branden, eveneens in de rich
ting Herpt, waar de terugtrekkende
Duitsers een zevental grote boerderijen
in brand hadden gestoken. Tussen het
geweld van de voortdurend inslaande
granaten hoorde men hevige ontplof
fingen, sommigen zo sterk, dat men in
de kelders lag te schudden. Te onge
veer 2 uur v'.oog de Katholieke kerk in
de lucht. Ondanks het grote levensge
vaar rukte de brandweer uit, om te
trachten het naastgelegen klooster met
ziekenhuis te bewaren, hetgeen ook
mocht gelukken. Een tegenover de
kerk gelegen woning met daarnaast
een groot pakhuis ging eveneens in
vlammen op. De zusters en de oude
vrouwen en mannen, die in het kloos
ter verblijf hielden, werden naar veili
ger plaatsen overgebracht Kort na de
ontploffing der Kath. kerk volgde een
nieuwe; toen viel de toren der Herv.
Gemeente met een stuk van het oude
kerkgebouw ten offer aan bruut oor
logsgeweld. Deze toren en kerk zijn
kort nabij het Stadhuis gelegen, zodat
zij die hier een schuilplaats gevonden
hadden, zich ongerust maakten en een
paar van hen zich op straat waagden;
zij werden echter door Duitse soldaten
teruggejaagd
Onder de puinhoop
Omdat zich onder de gewelven ook
Duitse militairen bevonden, koesterde
men de verwachting, dat het Stadhuis
wel gespaard zou blijven. Het was toch
niet te verwachten, dat men zijn eigen
mensen niet zou hebben gewaarschuwd.
Maar te ongeveer half drie volgde op
nieuw een geweldige ontploffing en
stortte de toren van het Stadhuis op
het overige gedeelte, zodat alles een
geweldige puinhoop geworden was. On
der deze puinhopen werden 200 mensen
waaronder zeer veel kinderen, bedolven.
In het gedeelte, waar zich 'de Duitse
militairen bevonden, bleef iedereen ge
spaard. De zieke burgers, die men had
ondergebracht in het ziekenzaaltje, dat
door de Duitsers was ontruimd, kwa
men allen om het leven. Zij, die zich
onder het hoofdgebouw bevonden, wer
den onder het puin bedolven. Enkele
personen werden door anderen, die
waren ontsnapt, naar buiten getrokken
Omdat de ingezetenen allen in kelders
en onderaardse gewelven verbleven,
was de ramp niet terstond bekend. Er
waren zoveel ontploffingen gehoord, dat
men niet telkens ging kijken en boven
dien waagden zich slechts de moedigsten
op straat. Enkele van deze personen
gingen de diverse schuilgelegenheden p'
In September, met „dolle Dinsdag",
waren de in Heusden gelegerde Duitse
militairen het hoofd kwijt, waartoe de
doortrekkende troepen veel bijdroegen.
Door het tot ontploffing brengen van
munitie-opslagplaats.il onder I.oon op
Zand, stonden de huizen te trillen.
Toen de geallieerden In België halt
hielden, herstelden de Duitsers zich en
kreeg Heusden soldaten van de Wehr
macht in kwartier, die zich zeer be
hoorlijk gedroegen en blijk gaven niet
van menselijk gevoel te zijn verstoken.
Zo naderde het einde van October en
daarmede ook de geallieerde troepen,
maar in en rondom Heusden ook meer
Duitse militairen. Nabij de brug en in
de omgeving werd afweergeschut opgc-
Zó u>as eens het Stadhuis van Heusden
om hulp te halen. Dan zou men trachten
hen, die nog tekenen van leven gaven,
te redden. Een hopeloos werk echter
en ook voor de redders gevaarlijk, door
de nog steeds gierende granaten en tel
kens weer neerstortend puin. Men
slaagde er spoedig in, zeven slachtoffers
te bevrijden; het hulpgeroep van ande
ren was vreselijk om aan te horen.
Voor het redden van een vrouw waren
30 uren nodig. Ernstig gewond werd zij
onder het puin vandaan gehaald en
naar een ziekenhuis in Tilburg vervoerd,
waar zij maanden moest verblijven al
eer ze weer naar Heusden kon terugke-
Staaltjcs van moed en zelfopoffering
werden aan de dag gelegd. Helaas had
den deze pogingen slechts weinig succes.
Niet minder dan 134 personen werden
levenloos onder de puinhopen vandaan
gehaald, nadat hiervoor meer dan een
week lang bergen puin waren verzet,
waarvoor de geallieerden bulldozers ea
zwaar materiaal beschikbaar hadden ge
steld. Alle slachtoffers werden in massa
graven op de Katholieke en Protestantse
begraafplaats neergelegd. Uit de Ridder
straat waren alle gezinnen op één na,
dat elders een schuilplaats had gevonden,
om het leven gekomen.
De bevrijding
Wat ar van hst
Stadhuis overbleej.
Men kan zich voorstellen, dat er van
feeststemming geen sprake was, toen in
de vroege morgen van 5 November de
eerste Engelse militairen Heusden na
derden en binnentrokken.
Met de bevrijding was Heusden nog
niet aan het einde van zijn ellende. Het
werd n.L frontstad met alle gevolgen
van dien Het werd herhaaldelijk door
Duits geschutvuur bestookt, zodat nog
verscheidene personen het leven moes
ten laten. Tenslotte werden de ingezete
nen op Oudejaarsdag 1944 gedwongen do
stad te verlaten en eerst na de bevrij
ding konden zij terugkeren.
Bij die terugkeer stonden velen met
de handen in het haar. Daken lagen
open, geen ruit was heel gebleven, veel
was er gestolen van hetge*. i was ach
tergelaten. De stad vertoonde het beeld
van elke plaats, die aan het front heeft
gelegen. Behalve het fraaie Stadhuis, de
rooms-katholleke en protestantse kerk
en de mooie korenmolen op de stads
wal, waren In totaal 39 woonhuizen eu
22 boerderijen vernield, 148 woningen
zwaar en G49 licht beschadigd. Het to
taal aantal slachtoffers bedroeg 175. Het
kostte zeer veel tijd eer men alles weer
in enigszins behoorlijke staat gereed
had en er heerste algemene vreugde,
toen men eindelijk weer aan zijn norma.
Ie arbeid en de opbouw kon beginnen.
