OCTOBER-
FOLKLORE
ACHTER DE SCHERMEN VAN DE TELEVISIE
Bijlage van de „Nieuwe Leidsche Courant" van Zaterdag 20 October 1951
öe „spin&vonöen" zijn Beqonnen
zuLLen we 6e winteR öooRkRuipen of öooRvüeqen?
OLGENS oud volksgeloof hebben we
in October recht op twaalf zomerse
dagen. In 1951 hebben we dus ruim
schoots ons deel gehad.
Vooral in October kan 't weerbericht
even plotseling als radicaal veranderen
en we weten dan ook niet wat 't zijn
zal als dit nummer van ons Zondagsblad
onder de ogen van de lezers komt.
Maar tot heden houdt Wijnmaand zich
prachtig. Terwijl we dit schrijven schijnt
de zon of 't mid-zomer is, of ze nog wil
goed maken wat zovelen in hun vacan-
tietijd gemist hebben. Vooral met 't oog
op de dure kolen is dit prachtig herfst
weer een grote meevaller. Alleen 's mor
gens vroeg en 's avonds is 't goed te
merken, dat we al laat in 't jaar ge
komen zijn.
De herfst trekt door 't land met zijn
veelkleurig palet en maakt een wande
ling op een van deze mooie dagen bij
zonder attractief.
Oude benamingen
Men noemt October wel „Wijnmaand"
doch deze benaming heeft voor ons
land feitelijk maar weinjg zin, omdat
de oppervlakte, beplant met wijnstokken,
ten onzent niet zo heel groot is.
Het doet eigenaardig aan, dat juist in
het land, waarin de wijn volksdrank is
(dus in Frankrijk), October niet als
„Wijnmaand", maar als „Windmaand"
wordt aangeduid. Blijkbaar maakte de
wind, die zich in de herfst nogal eens
duchtig doet gevoelen, meer indruk op
de Fransman, dan het edele druivennat.
Ook de naam „October" strookt niet
met de plaats, welke die maand op onze
kalender inneemt. „Octo" toch betekent
„acht" en in de rij der maanden komt
October op de tiende plaats. „Aersel- of
herselmaand" noemde men eertijds
October wel, omdat in deze maand het
korten der dagen het meest evident is
Anderen beweren, dat de tiende maand
zo genoemd wordt, omdat ze a.h.w.
aarzelt de mensheid gure najaarsdagen
te presenteren.
De aanduiding „saedmaand" (zaal-
maand) is goed verklaarbaar, omdat de
boer in deze tijd het winterkoren uit
zaait en ook met de benaming „rozel-,
rusel- of reuselmaent" is dit het geval,
want zo tegen het laatst van October
verhuizen de eerste geslachte varkens
naar de spekkuip!
De naam „Bamismaand" herinnert
aan St. Bavo, de heilige van 1 October.
Hij is de patroon van een goede oogst.
De mis, die men op zijn dag las, heette
de „Bavo-mis", doch door volks
etymologie werd dit „Bamis". Deze
„Bamis" was in het boerenleven een
belangrijke datum en niet allen zagen
met een even gerust hart deze dag aan
breken, op welke de landpacht diende
te worden betaald!
Vogeltrek- en vangerij
October is een belangrijke maand In
de vogelwereld. Op bovengenoemde zo-
jnerse dagen trekken de kraanvogels en
zoeken in Zuidelijke landen betere ver
blijfplaatsen. zegt het volksgeloof. Van
daar dat het deze zachte periode be
stempelt met „kraanzomer".
Op verschillende stations zal ook dit
jaar weer de vogeltrek worden waar
genomen. Het trekken van vink. spreeuw
en leeuwerik werd op 13 en 14 October
bestudeerd, de bonte kraai, de roek en
de kauw krijgen op 28 October een beurt.
Deze organisatie berust bij de vogelwerk
groep van de Nederlandse natuurhistori
sche vereniging, de Nederlandse Jeugd
bond voor natuurstudie en het Staats
bosbeheer.
Sfrenge winters
In verschillende rijmpjes legt het volk
zijn profetische voorspelling, aangaande
de winter, die na het herfstseizoen te
wachten is, neer, alzo:
Houden de bomen hun blaren lang,
Wees dan voor een strenge winter
bang,
Kruipen de muizen diep in d'aard',
Wees dan voor een strenge winter
vervaard.
Zeer bekend is ook:
Sneeuw op slik,
Binnen drie dagen ijs,
Dun of dik.
Ook veel mistige dagen in de October-
maand voorspellen een barre winter, zo
ook een overvloedige oogst van eikels,
noten en beukenootjes.
Voorts dient men rekening te houden
in/vroeg invallend winterseizoen,
ar de bijen het vlieggat der kor
ven in het pas begonnen najaar reeds
dichtmaken.
Ook de „galappels" leren ons iets in
zake het a.s. „barre jaargetijde". Snijdt
men zo'n galnoot open. en kruipt er dan
een wormpje uit, dan is dit een teken,
dat de winter lang zal duren: we zullen
hem moeten „doorkruipen". Maar vindt
men er een vliegje in, dan duidt dit op
een korte koudeperiode: wij zullen de
winter doorvliegen!
In deze tijd V<
jaar zien u
herfstdraden. Hebt
ze wel eens met aai
dacht bekeken?
Merkeldagen
Merkeldagen zijn dagen, waarop het
weer karakteristiek is voor dat in de
komende periode. De Wijnmaand kent
ook kritieke dagen, evenals de andere
maanden van het jaar. We noemen hier
9 October, gewijd aan St. Denys en 11
October, met als dagheilige St. Gomma-
rus. Regent het op eerstgenoemde datum,
dan volgt er een natte winter met wei
nig ijs. Als goede raad geeft het volks
geloof die dag geen kool in te maken,
omdat men deze dan toch niet voor be
derf kan behoeden.
Voor Sint-Gommarus heeft men het
rijmpje:
Spinningen
Met St. Theresia, 15 October, ving
eertijds de periode der spinavonden aan,
die duurde tot 1 Maart d.a.v. Deze avon
den werden steeds met zekere spanning
verbeid, want zij brachten in de vaak
saaie winteravonden op het platteland
een aardige afwisseling.
Waren de „spinningen" aanvankelijk
samenkomsten voor de vrouwen, later
namen ook de meisjes aan deze avonden
deel, terwijl de mannelijke jeugd zich
verdienstelijk zocht te maken voor het
zwakke geslacht (daarbij vanzelfsprer
kend hopend op een beloning!) door de
zware spinnewielen ter bijeenkomst te
Na afloop, vrij laat in de avond vaak,
mocht de jongen dan ook wel het meisje
thuisbrengen. De op deze avonden ge
zongen spinsterliedjes bevatten vaak
een aansporend element om goed door
te werken, om zodoende de „vri'jer" t®
krijgen.
Spin, mooi maachien, spin,
Spin u niet,
Dan win-ie niet,
En krie-je vanavond je vri'jer niet.
Nog enige aardige
bijzonderheden
St. Lucas is de tijd, dat de boer d®
De kachel werd vroeger, volgens vast®
gewoonte, niet eerder aangestoken dan
op 28 October, d.i. met Sint-Simon en
St. Judas Thaddeüs, want dan kwam d®
winter „aankruicn". Ja, reeds met
HERFSTSCHOONHEID IN HET BOS
Nog tot op de huidige dag wordt la
het kleine Zeeuwse plaatsje Groede een
gewoonte gehandhaafd die reeds eeuwen
oud is. We bedoelen het vieren van da
z.g. „Bamiskermis" op de eerste Woens
dag in October.
Reeds in de 17e eeuw was deze dag
de datum, waarop de landpacht moest
worden voldaan. Voor deze gelegenheid
(waarbij het kleine dorp wemelde van
„vreemdelingen") etaleerden de bak
kers paptaarten, want de boeren dio
een goed deel van de dag in Groede
doorbrachten, hadden geen brood bij
zich, maar vergastten zich aan het lek
kere bakkersproduct
Ook thans is deze „paplaartcn-kcrmis
die overigen* weinig op e®n lunapark
lijkt, nog in ere en de zeven in Groede
woonachtige bnjekora maken nog
jaar goede zaken.
