IN DE KEUKEN VAN DE KRANT GAAT T WARM TOE
Nieuws, lood. papier en inkt materialen
I |%H van e^e dag
Ooi de tijd spreekt een hartig
woordje mee...
gietapparaat loden hallronde pagina's
ULl
drukpers loden inktcylindexs tegen papier
Van Lezeis schrijven ons" en nog wat j
TANGZAAM KRASTE de pen over
het papier, dat de schrijver moei
zaam vol schreef met hetgeen zijn ge-
dachten tot dusver had vervuld.
Dagenlang had hij met deze gedach-
ten rondgelopen en hij wilde het wel
can iedereen, die hij kende, ja, zelfs aan iedereen, die hij niet kende
vertellen, hoe het hem zou spijten, wanneer juist die ene bank in het
Van der Werffpark, waarop hij en zijn vrienden uit het Tehuis voor
Ouden van Dagen altijd zaten, zou worden weggehaald.
oude herinneringen ophalen. Bij voor
baat onze vriendelijke dank.
J. Tegelaar
Tehuis voor Ouden van
Nadat Opa Tegelaar 's middags met zijn
vrienden de brief had gepost, werd' de
volgende morgen tijdens de „conferen
tie" in het park, lang en breed gedelibe
reerd over het al of niet succes hebben
van zo'n ingezonden stuk. Enfin, ze kwa
men tot de slotsom, dat eerst de krant
diende te worden afgewacht om te kij
ken of het erin stond. Dan zouden ze
een dag of wat de tuinman eens vo
zichtig trachten uit te horen.
Zo snel mogelijk
Maar terwijl de oude heer Tegelaar
zijn vier bankgenoten de middag van I
posten op hun gemakje naar het Tehuis
gingen, aten en later tussen de lakens
kropen, kwamen heel wat andere
het geweer om te zorgen, dat de brief
op de bestemde plaats werd bezorgd.
En toen dezelfde heren 's morgens
het ontbijt bezig waren, werd hun brief
tezamen met een enorme stapel andere
brieven uit de postbox van de N. L. C. ir
het postkantoor aan de Breestraat ge
licht
Óff1* hetzelfde moment dat de heer
Tegelaar voornoemd zijn kopje thee
(liefst met veel suiker) met smaak leeg-
Ze hadden op een zonnige namiddag
to iets opgevangen van een tuinman. Ach,
het kon ook een grapje zijn geweest.
Maar, stel je voor, dat het eens waar
was! Die bank stond juist zo lekker in
het zonnetje en bovendien zo heerlijk in
de luwte.
Een van de mannen wist na enkele
dagen de oplossing voor hun moeilijkhe
den. Er moest een ingezonden stuk in de
„Nieuwe Leidsche" worden geschreven,
dat zou beslist helpen. En onderelkaar
hadden ze uitgemaakt, dat hij de taak op
zich zou nemen. Dus is hij aan het schrij
ven gegaan, maar een gemakkelijke op
dracht was het nu niet direct. Z'n vingers
waren stram en een pen ontwend. Toch
was het gelukt en een diepe zucht ont-
tnapte hem, toen het varkentje was ge
wassen. Z'n naam en adres stonden er
keurig onder. Nu de brief nog even
overlezen:
Mijnheer de redactie,
Misschien wilt U in de Nieuwe
Leidsche krant een stukje zetten.
Hier volgt het. Daar wij gehoord heb
ben, dat er een bank in het park
wordt weggehaald, die door ons altijd
wordt gebruikt, willen wij vragen
ermee te wachten tot de winter, als
het koud gewbrden is om te gaan
KitUn. -
Vijf Lei denaars, die op deze bank
,.'t is druk bij de voor-opmaak
dronk, werd zijn brief op tafel van een
der redacteuren van de N. L. C. gescho
ven, terwijl de chef-redacteur zoiets
bromde van „Zeg, bekijk jij dat eens
even, het moet zo snel mogelijk naar de
zetterij". Na een bericht over een aan
rijding in Hillegom, een paar regels over
een voetbalwedstrijd in Hazerswoude en
een uitgebreid verslag van een stieren
keuring in Alphen aan den Rijn, kwam
de brief van de heer J. Tegelaar onder
handen. Rits, rits, schoot het papier in de
schrijfmachine en enkele minuten later
was het ingezonden stuk bewerkt
getikt en lag het stapeltje kopij op het
bureau van de chef.
„Naar de zetterij", had de chef-redac
teur gezegd en hij had er even bij ge
dacht, dat het lieve leven daar al weei
de gang was. Ze zouden zeker naai
de volgende zending kopij zitten uit te
kijken. Een mens moest eigenlijk twee
lichamen hebben. Maar zijn aandacht
werd reeds voor andere dingen ge
vraagdv
En hij had gelijk. De zetmachines
draaiden en bromden, mannen in blauwe
en gele overalls zetten, dat het
lust was. Af en toe kwamen ze aai
kopij-tafel de hun toegewezen porties
halen: weerbericht en radioprogramma,
advertenties en berichten uit Kerk en
School, „lange lappen" buitenland. Kamer
en „Wist-U-Datjes". Een handje-vol kopij
was het, dat een van de zetters een half
uur later mee naar zijn machine
daarbij de lezer vermoedt het al
was het ingezonden stuk van
vrienden van de bank in het Van der
Werffpark.
Berichten in lood
Kom, laten we terwijl deze man de
berichten in het lood schrijft, zijn
machine eens wat van dichtbij gaan be
kijken. Het is altijd een interessant ge
zicht, zo'n grote machine in werking.
Hoog en breed is de zetmachine. Even
twee meter hoog en anderhalve meter
breed. Het eerste dat opvalt is het toet
senbord, dat groter is dan van een schrijf
machine ên bovendien komen alle letters
er meer dan eenmaal op voor. Wanneer
'de zetter mï, bijvoorbeeld, de letter'A op
zijn toetsenbord aantikt (het tikken gaat
veel lichter dan bij een schrijfmachine)
dan hoort hij zijn letter vallen en ziet
op hetzelfde ogenblik een koperen
matrijs van de letter A in zijn verzame
laar staan.
Boven zijn toetsenbord bevindt zich
namelijk in schuin opwaartse richting een
aantal platte metalen kasten. In elk van
deze kasten is een dertigtal naast elkaar
gelegen kanalen, die kleine koperen plaat
jes (matrijzen) bevatten. Kanaal een:
matrijzen, die aan twee zijden de letter
A vertonen (ingestempeld), kanaal twee:
andere letter, kanaal drie: weer een
andere letter, enz. alle letters van het
alphabet en de meest voorkomende let
tertekens.
De zetter is ondertussen toegekomen
in het ingezonden stuk en tikt: „Daar
wij gehoord hebben, dat er een bank in
het Van der Werffpark zal worden weg
gehaaldenz. Achtereenvolgens val-
de matrijzen van de letters
een loze matrijs om een beetje
ruimte (wit) te maken tussen de afzon
derlijke woorden, w ,ijweer een loze
matrijs, g ,een zo voort uit de respec
tieve kanalen en komen keurig in
de juiste volgorde in de verzamelaar te
recht, die de zetter op de goede breedte
kolom) heeft afgesteld. In deze ver
zamelaar kan ae zetter de matrijzen
controleren (aflezen), die hij heeft doen
vallen. Wanneer de regel geen matrijs
kan bevatten, drukt hij met de
rechterhand een handle naar beneden en
dan schuiven de matrijzen alle tegelijk
de gietmal. In de gietmal aange
komen, wordt tegen de matrijzenregel
loeibaar lood aangedrukt en in spiegel
schrift komen de letters van de eerste
regel van het ingezonden stuk in hoog-
relief op de loden regel te staan, die afge
zaagd op een bepaalde maat door
kanaal op een smalle liggende plaat
(galei) wordt geschoven.
280 Graden Celsius...
Kijk maar eens, of U zo'n loden regel
kunt lezen. Neen, nu nog niet aanpakken,
t dat beiekent 'n paar verbrande vin
gers. De regel is zogezegd wit-heet. Lange
loden staven worden, aan een langzaam
dalende haak hangend, in de aan df
machine gebouwde loodpot gesmolten er
dit vloeibaar metaal geeft een tempe-
ituur van ongeveer 280 graden Celsius.
Wanneer wij nog even de gang va
lëyen gebruikte regel matrijzen volgen
dan ontdekken we iets zeer ingenieus.
De matrijzen worden door middel
grijparm (de elevator) omhoog ge
bracht en stuk yoor stuk glijden ze i
kanalen van de matrijzenkast, waari
thuishoren. De D bij de matrijzen D, de
twee a's bij de andere a's enz.
drukpers deel van
machtig apparaat
En terwijl wij U dit vertellen heeft de
zetter zijn berichten allang afgezet. De
zet namelijk gemiddeld 135 regels
uur, dat wil zeggen ongeveer 50.000
letters per werkdag. Ook is zijn galei
bijna vol loden regels en hij brengt dit
zetsel naar de afdeling voor-opmaak.
Hier schuift hij zijn vrachtje af, legt zijn
kopij erbij en gaat met zijn galei onder
rm weer nieuwe voorraad te zetten
kopij halen.
mensen van de voor-opmaak of
lijncorrectie hebben zich intussen al over
het gezette ingezonden stuk ontfermd. Zij
maken het zetsèl schoon d.w.z. zij verwij
deren de kleine loodsplinterijes die aan
le«abaarheid..VACwhet zetsel door tussen»
de' kop en het bericht en overigens op
alle plaatsep waai-'dit typografisch ver
antwoord is, dunne plaatjes lood in te
voegen. Boven de cri-de-coeur van de
heer Tegelaar »staat „Lezers schrijven
ins" en daaronder in kleihe vette letters
,De bank jiog niet weghalen".
„Sfeen" is niet
van steen
Dan gaat dit zetsel naar een proefpers,
;n kleine machine, waar een aantal inkt
rollen over de loden regels heenrollen,
zodat de letters zwart worden en op een
smalle reep papier een afdruk kan wor
den gemaakt. Deze afdruk van het zet
sel noemt men „vuile proef'. De proef
wordt naar de corrector gebracht, die
eventuele fouten er op aantekent. Dan
komt de proef bij de zetter, die het be
richt heeft gezet en deze zet de regels
'er, waarin de fouten voorkomen.
De lijn-correctie-mensen zorgen ten
slotte, dat het zetsel wordt gecorrigeerd:
zij halen de foutieve regels eruit en zet
ten de overgezette er voor in de plaats
brengen^het zetsel naar „het steen".
Dit „steen" is niet van steen, maar
m metaal en het is een lange metalen
kast, zowat een meter hoog. waarop al
het zetsel wordt geplaatst, dat „ih de
krant" moet. Wat niet direct nodig is,
gaat op de schuifbladen in deze lange
kast.
tegen de tijd, dat Opa Tegelaar
De foto's op deze pagina en het
merendeel der opnamen in dit NX.C.-
jubileumnummer zijn van onze foto
graaf N. v. d. Horst.
gaat denken aan zijn middaghapje, neemt
de typograaf-opmaker het stukje „Lezers
schrijven ons" en plaatst het op aanwij
zing van de redacteur-opmaker in een
van de zes vormen, die op de opmaaktafel
gereed liggen, want de krant zal die dag
uitkomen met zes pagina's en in elke
wordt een pagina opgebouwd. Zoals
te begrijpen is, worden de pagina's van
bovenaf opgemaakt en staat dus het zet-
m „op z'n kop",
de taak van de opmaak
redacteur om tezamen met de technisch-
opmaker de pagina's zo aantrekkelijk
mogelijk te maken. Een goede plaats te
geven aan de berichten met de drie. of
twee koloms koppen en de foto-cliché's
is een zeer voorname factor, die beslist
over de leesbaarheid van een blad-
Ook moet een belangrijk bericht ni
een achterpagina worden „weggestopt"
het zetsel met sport mag bij voorbeeld
niet tussen dat van de marktberichten
kómen.
Draaiende wijzers...
En zo zijn er honderden kleine en grote
dingen, teveel om hier alle op te no«
die de zenuwen van de mensen aan
danig op de proef stellen. Want
hoe vaak gebeurt het piet, dat eei
richt al lang en breed in de reeds opge
maakte paginavorm' staat, wanneer
een telefoontje komt, dat dit bericht
bevoegde zijde zojuist werd tegengespro
ken". Eruit dus! Er moet direct een pas
send bericht gevonden worden, dat de
- compleet maakt, terwijl son
:et een bericht betreft met e
twee kolom,de vorm geheel
opnieuw moet worden opgebouwd. On
verbiddelijk draaien echter de wijzers
van de grote klok op de zetterij en
nu nog een aanvulling bij een bepaald
bericht op de machine zit, de vorm moet
dicht en weg, want Opa Tegelaar wil
mers 's middags zijn ingezonden stuk
de krant lezen en dat kan onmogelijk,
als de vormen op de opmaaktafel blijven
liggen.
Er moet nog heel wat gebeuren
vele handen krijgen nog volop werk.
Paginavorm na paginavorm wordt op
:n wagentje weggereden, er komt ee
stük geprepareerd papier op te liggen e
dan schuift men de vorm onder de
prage-pers. Dit is een hydraulische pers,
die onder een druk van 110 kg per cm2
de „spiegel"-tekst in de papier-matrijs
drukt. Wanneer een minuut of wat later
vorm er onderuit wordt gehaald, dan
deze matrijs de eerste voor de bui
tenstaander leesbare pagina van de
enige tijd verschijnende krant Terwijl
olgende vorm onder de „prage"
schuift is de matrijs al in handen van de
stypeurs. Deze vakmensen werken altijd
benauwde temperatuur bij
gratie van kokend lood, dat in een giet
apparaat de onder de prage-pers
maakte matrijs bedekt, zodat een loden
plaat ontstaat in de vorm van een halve
cylinder. Een tweede plaat van dezelfde
pagina, direct gegoten achter de eerste,
maakt de cylinder compleet. Van elke
pagina worden zo de loden platen gego
ten, die na afkoeling op de enorme druk-,
pers worden gemonteerd.
Papier en inkt
De drukkers hebben vooraf al gezorgd,
dat de grote papierrol onder de machine
werd gehangen en de papierbaan tussen
de rollen door gehaald. De inktrollen, die
straks tegen de loden cylinders gaan
draaien, krijgen door middel van pompen
hun drukinkt. Zijn alle platen op de pers,
alles o. k„ draaien maar!
Wanneer de pers binnen enkele secor
den op volle toeren is gekomen, dan i_
lawaai, dat het horen vergaat.
Al schreeuwt men zich de keel schor,
zich aan een ander verstaanbaar maken
onmogelijkheid. Bijna 500 keurig
gevouwen kranten verlaten per min
het vouwapparaat en glijden over
lopende band zo in de handen van
pakkers, die aan een teller precies kun-
hoeveel kranten er uit
machine komen. En de razende wenteling
de cylinders en het papier erover
erlangs gaat onverminderd door.
Evenwel, voor de krant bij Opa Tegelaar
het Tehuis is bezorgd, zijn ook dan
er vele mensen in koortsachtig tempo
i het werk geweest. De sorteerders e
pakkers, de chauffeurs en de bezorgers,
allen dag in, dag uit hun steentje
de „Nieuwe Leidsche Cou
rant" bij de lezers thuis te brengen. In
eer en wind, zomer en winter.
Enfin, gelukkig is het nog geen wtn-
x en zo dachten de bankgenoten in het
Van der Werffpark er ook over. Wat
die in hun schik, toen ze 's middags
heel vergenoegd regel voor regel elkaar
het ingezonden stuk van J. Tegelaar kon
den voorlezen. En of ze succes hebben
gehad met hun ..Lezers schrijven ons"?
Wel mijn waarde, loop vanmiddag nog
het mooie Van der Werffpark even door
de: de bank staat er nog en de man
van Opa Tegelaars leeftijd halen nog
steeds oude herinneringen op
NIEUWE LEIDSCHE COURANT IS'JUBILEUM-UITGAVE 1950
zetmachine pas vit Amerika
batterij van machines duizenden loden regels per dag....
....prage-pers eerste leesbare papierpagina
„Het staat in de krantJ" maar wat ging hier niet aan voorat..,.
