De Pieterskerk tijdens het beleg in 1574
Hoe de huizen in Leidens wijken zijn bewoond
Dr J. Riemens
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
DONDERDAG, 28 AUGUSTUS 194T
Stadsnieuws
VAN VUURSEINEN EN EEN
DISTRIBUTIEKANTOOR
Piesterskerk-serie IV.
Als wij spreken over het werk, dat tij
dens de bezettingsperiode in de Pieters
kerk is verricht, dan trekken wij onwille
keurig een parallel tussen deze tijd en
die van 1574, toen Holland en Leiden in
't bijzonder ook in de diepste nood ver
van Prins Willem van Oranje, mr Die-
derick van Bronchorst, stierf. Het was
een droeve stoet, die door Leidens stra
ten trok, naar de Pieterskerk, waar de
geliefde stadsdienaar zou worden begra
ven. Omtrent de plechtigheid is, voor
zover wij konden naspeuren, niéts be
kend. Het gebeente van deze geachte
persoonlijkheid rust, als men front maakt
voor de kansel, links er van.
In Leiden waarde de dood rond. Tot-
De pjaats, waar honderden samendromden op 3 October 1574, om te danken
en te afbidden.
keerden gebracht, niat door de Duitsers,
maar door de Spaanse overweldiger.
Deze twee tijdperken komen in menig
opzicht met elkaar in aard overeen. En
de gebeurtenissen, welke in de roem
ruchte tachtigjarige oorlog -hebben plaats
"gevonden, vertonen soms een treffende
gelijkenis met die, welke wij in de Duitse
tijd hebben beleefd.
•Nu moeten wij direct op de voorgrond
plaatsen, dat er ten aanzien van de Pie
terskerk en wat daarin tijdens het beleg
van Leiden is geschied, niet zoveel in
historische geschriften en boeken te vin
den is. Men weet niet eens, hoe de dank
dienst in de kerk, na het ontzet, ver
lopen is. Zelfs werd door iemand, die in
een klein boekske het beleg en de bevrij
ding van de Sleutelstad trachtte te schet
sen, gezegd, dat niet met zekerheid kan
worden beweerd, dat de menigte in die
bewuste dienst de negende Psalm gezon
gen heeft. Het lijkt ons echter goed, hier
over niet langer uit te weiden, omdat
we ons liever niet op glad ijs wagen. Als
historici van naam nu in hun boeken
Psalm 9 noemen als het lied, dat in deze
kathedraal tijdens die ontroerende ure
van dank en aanbidding heeft weerklon
ken, dan willen wij niets anders doen
dan dit ook zó beschouwen.
Maar de geschiedenis van de kerk ge
durende deze hardnekkige, dramatisch-
bewogen strijd is toch niet met deze be-
vrijdingsdienst uitgeput.
De nood binnen de muren van de stad
klom al hoger en hoger. De rantsoenen
werden kleiner en als er nog een lichtje
van verlossing uit de duisternis kwam
opdoemen, doofde het dra. De schier
krachteloos geworden burgerij probeerde
nog verschillende uitvallen te doen, om
zoodoende de gehate Spanjool te verdrij
ven. Doch haar optreden werd al spoedig
verboden. Er zouden immers te veel bur
gers kunnen sneuvelen.
De omringende vijand zorgde er nauw
lettend voor, dat de bevolking geen bo
den naar de Prins meer kon uitzenden'.
Toen bedacht men in Leiden een middel
en na enig gepraat werd het volgende
besloten:
Wij sullen bij nachte tussen xy (12
uur) ende één uren vierteeckenen (vuur-
seinen) doen uytten den toorn van de
Pieterskercke!" Ziet de Prins deze sei
nen, dan „sal dat bedieden, dat wij als-
noch welgemoet zijn ende goede courage
hebben". Wanneer twee seinen uit de
toren gegeven werden, betekende <3it, dat
de nood ontzettend hoog gestegen was.
Tot het geven van twee seinen kwam het
echter voorlopig niet. De geprangde bur
gerij legde een ongekende standvastig
heid aan de dag, alhoewel de glippers
haar positie poogde te ondermijnen.
Bij dit alles verslechterde de voedsel
toestand met de dag. De magistraten
vaardigden een gebod uit, dat behelsde,
dat zij, die nog iets anders te eten had
den, geen vlees mochten kopen. Het op
gehaalde vee werd dagelijks in het koor
van de Pieterskerk verzameld en ver
kocht 't was uitsluitend melkvee, dat in
de handen der slagers kwam.
Tijdens Üit smartelijk lijden moesten
de Leidenaars nog een groot verlies be
treuren. De wakkere, trouwe medewerker
Victoria Regia bloeit weer
Vanavond en morgenavond tussen 9
en 11 uur is er in de Hortus aan het
Rapenburg weer gelegenheid, de bloei
ende Victoria Regia te bezichtigen.
„DE OUDE VINK" HEROPEND
Het bekende paviljoen-café-restaurant
„De Oude Vink" is de schade tengevolge
van de oorlog te boven gekomen en tot
genoegen van ongetwijfeld veel Leide
naars, heropend.
dat het gebed van vele duizenden: ,,Be-
waert Heer Hollandt en salicht Leyden"
werd verhoord. De wind kwam opzetten,
het water werd naar de wallen gedreven
en de belegeraars rolden hun matten op.
Leiden ontzet! Geuzen, admiraals,
vroedschap en burgers, allemaal bezield
door een onuitsprekelijke vreugde, drom
den naar de „Pieters", de hoofdkerk,
eerst gedegradeerd tot distributie-plaats,
op 3 October volkomen in ere hersteld.
De 82-jarige ds Comelissen betrad de
preekstoel en bediende het Woord. Aan
genomen wordt, dat in deze historische
samenkomst de Psalmen 9 en 40 zijn ge
zongen.
Dat was de Pieterskerk in het jaar
1574, een jaartal, dat diep in het hart van
elk rechtgeaard Léidenaar is geschreven.
Afdeling Leiden Roode Kruis
bestaat in November 15 jaar.
Op 28 November zal het 15 jaar ge
leden zijn, dat de afdeling Leiden van
het Roode Kruis werd opgericht. Het
bestuur heeft goedgevonden, dat deze
dag niet onopgemerkt voorbij zal gaan.
Uit de afdeling R.K.-soldaten is een com
missie gevormd, om een feestavond te
organiseren voor het bestuur en geno
digden, met daaraan verbonden E.H.B.O.-
wedstrijden. In deze feestcommissie zijn
benoemd: tot ere-voorz. dokter M.A. v.
Dongen, le voorz. C. de Koning, le se
cretaris J. Crama, Van Lennepstraat 2,
tel. 26767, penningm. J. van Gent. Tot
commissieleden: de dames mevr. De Wit
en mej. Eradus en de heren H. v. Veen
en v. d. Weijden. Wedstrijdcommissie:
mej. Itersori, mej. Houthoff, d'e heren
Kordelaar, Philippo, E. Philippo en J.
Crama. Wandelcommissie: de dames me
vrouw Haverkoorn en mej. Paszak, en
de heren J. van Gent, H. van Veen en
v.d. Weijden.
„PROFESSORENWIJK" OP 1 SEPT.
Als aanvulling- op de feestelijkheden
van Koninginnedag" heeft het bestuur
van ,.De Professoren wijk" gemeend, ook
in eigen wijk nog iets te mogen doen.
Het ligt voor de hand, dat een en ander
op de feestweide zal plaats vinden. In de
eerste plaats is gedacht aan de jeugd.
Alle kinderen uit de wijk hebben gratis
toegang. Het programma luidt:
9.30 vlaggenoptocht van alle kinderen,
verzamelen op het Van der Waalsplein;
10 uur poppenkast; 1112 uur, was op
hangen voor meisjes van 6 t.m. 10 jaar;
1112 uur, „op reis" voor jongens van 8
t.m. 12 jaar; 45 uur, voetbalwedstrijd
tussen twee elftallen van jongens uit de
wijk van 8 t>m. 12 jaar; 6.307.30 grote
voetbalwedstrijd tussen het seniorenelftal
en elftal van de fa. Harteveld. Ingevolge
de wens van B. en W. vervalt het avond
programma.
Distrïbutievaria
Uitreiking bonkaarten 711. Mórgen zijn
aan de beurt de gezinnen, waarvan het
HOOFD een stamkaartnummer heeft
tussen 42.000 en 45.000. Meebrengen: de
stamkaarten en de titelstroken van de
bonkaarten 709. Het -distributiekantoor,
ingang Steenschüur, is geopend van 8.30
11.45 en 1416 uur.
GEWONE TREINDIENST OP
1 SEPTEMBER.
De treinen rijden op 1 Sept. als op
werkdagen.
KOMT ER IN LEIDEN EEN
KLEERMAKERSCURSUS?
Onderhandelingen hierover zijn
reeds gaande.
Reeds geruimen tijd geleden kwam te
Leiden de wens naar voren een kleer
makerscursus te openen. Uit de bespre
kingen van de werknemersorganisaties
en alle werkgevers is een commissie
ontstaan waarin zitting hebben 3 ver
tegenwoordigers van werknemersorga
nisaties en de wethouder van Onder
wijs. De secretaris dezer commissie- is
de bedrijfsleider van Peek en Cloppenr
burg, de heer Van Zuiden.
De commissie heeft besprekingen, ge
voerd met de vakgroep in Den Haag om
de cursus van hen te doen uitgaan. Waar
de vakgroep de zaak nogal traineert
heeft men zelf maar een oproep aan
de Leidse kleermakers en aspiraht-
kleermakers gericht, waarop met veel
zal het gezelschap bijeengeroepen wor-
instemming is gereageerd. In September
den om nadere besprekingen over de
eventueel op te richten cursus te Leiden
te voeren. De firma P. en C. heeft reeds
toezegging gedaan haar eigen atelier met
de bijbehorende machines ter beschik
king van de cursisten te stellen. Het
ligt in de bedoeling, wanneer overeen
stemming wordt bereikt de cursus in
October reeds te laten beginnen.
ER IS NIET VEEL VARIATIE,
HET IS OVERAL: VOL!
Om zo spoedig mogelijk na de Volks
telling van 31 Med met de daaraan ver
bonden woning- en gezinstelling over
enige cijfers te kunnen beschikken, is
door het Centraal Bureau voor de Sta
tistiek hard gewerkt. Het resultaat is
een verzameling staten, waarvan de cij
fers weliswaar voorlopig moeten worden
genoemd,maar die toch belangrijke ge
gevens verstrekken.
Enige tijd zal nodig zijn, ook deze ge
gevens te bewerken en voor het publiek
leesbaar te maken. Niettemin zijn er
reeds verschillende facetten van te be
lichten.
Bekijken wij bijgaand staatje van Lei
den, onderverdeeld in wijken, waarvan
de namen blijkbaar door het C. B. v. d.
S. zelf zijn gekozen, dan valt allereerst
op, dat de Sleutelstad iets dichter be
volkt is (d.w.z. meer inwoners per huis
heeft) dan overig Zuid-Holland.
Immers, bij een gemiddeld aantal in
woners per woning van 4.43 voor ons
gehele land en 4.20 voor de provincie
Zuid-Holland, brengt Leiden het tot 4.33.
Van de Leidse wijken spant het „Boer-
haavekwartier" met veel grote huizen
de kroon: daar wonen gemiddeld 5.40
personen per huis. Dat is belangrijk 3
meer dan in de andere wijken (maar de
huizen zijn er dan ook naar).
Men leze slechts: Morskwartier 4.45,
Roodenburgerkwartier 4.34; Centrum 4,26,
Onderdeel der Gemeente
Kooikwartier 4.24, Stationskwartier 3.94.
Opgemerkt zij verder, dat in het Cen
trum vele ruimten, die niet voor woon
ruimte bedoeld zijn, als zodanig zijn in
gericht. Behalve 38 gezinnen van twee
of meer personen hebben 66 alleenwo
nende personen op deze wijze onderdak
gevonden. -
Trouwens: alleenwonende personen
hebben het meest het Centrum tot hun
woonplaats gekozen, vervolgens ook het
Roodenburger- en het Morskwartier en
daarna het Boerhaavekwartier.
Op 31 Mei stonden in Leiden 47 wo
ningen leeg. We kunnen gevoeglijk aan
nemen, dat ze de volgende dag bij wijze
van spreken reeds weer waren bewoond.
Van niet minder dan 144 woningen
werd een kantoor gemaakt. Vooral in
het Centrum hebben dergelijke gevallen
plaats gehad (109).
Zestien woningen zijn nog onbewoond,
omdat ze beschadigd zijn.
Bewoonde wwiringen:
1) Aantal woningen, 2) Huishoudingen
van 2 of meer personen; 3) idiem van alieen-
wonerwten, 4) Mannen; 5) Vrouwen; 6) To
taal.
Andere bewoonde ruimten:
7) Aantal andere bewoonde ruimten; 8)
Huish. v. 2 of meer pers. 9) Huish. v. alleen
staande pers.; 10) Mannen, 11) Vrouwen ;12)
Totaal.
Onbewoonde woningen
13) leegstaand; 14) Onlbewoonib. door be
schadiging; 15) In gebruik als kantoor enz.
Op 2 September zal dr J. Riemens,
emeritus-predikant bij de Ned. Herv. ge
meente te dezer stede, het feit herdenken
dat hij dertig jaar geleden zijn pastorale
loopbaan in de Sleutelstad begon. Uiter
aard geschiedt dit in stilte.
De 72-jarige oud-herder en leraar werd
in 1900 candidaat in Groningen, vervol
gens in 1901 predikant te Hoogland en in
1908 te Dedemsvaart.
Op 2 September 1917 deed dr Riemens
zijn intrede in de Leidse Gemeente, waar
hij wijk VI met het wijkgebouw „Pniël"
als arbeidsterrein kreeg .Op Nieuwjaars
dag van het jaar 1944 ontving de ver
grijsde predikant zijn emeritaat.
Dr Riemens heeft zich, zo lang hij in
Leiden op kerkelijk gebied werkzaam
mocht zijn, een ijverig en plichtsgetrouw
dienaar van Jezus Christus getoond. Het
vele werk, dat ML in de loop der jaren
heeft verricht, vaak onder de ongunstigste
omstandigheden, gewaagt er van. Zelfs
in zijn rustperiode heeft hij zich met grote
toewijding geworpen op het werk onder
de schippers, terwijl hij Uhans de geeste
lijke verzorging in enkele Delftse zieken
huizen waarneemt:
Zijn in brede kringen geachte persoon
en gewaardeerde arbeid worden dan ook
door talloze gemeenteleden in ere gehou
den.
B. van der Ros vanavond over
Hilversum I voor P.I.T.
Hedenayond tussen 8.05 en 8.15 uur zal,
zoals reeds werd gemeld, de heer B. van
der Ros, vroeger te Leiden, thans te Rot
terdam, als lid van het werkcomité van
het Prot. Interkerkelijk Thuisfront (PIT)
in het programma van Hilversum I (301
m) spreken over de collecte voor PIT, die
Zondag a.s. in alle bij het IKO aangeslo
ten kerken wordt gehouden.
DE VIERING VAN KONINGINNEDAG.
Gewijzigde route van de optocht.
De route, die de voertuigen en de rij-
verenigingen op Maandag 1 September
begeleid door muziek, zullen volgen is
nader vastgesteld als volgt: Hoge Rijn
dijk, Levendaal, Konevaarstraat, Bree-
straat, Kort Rapenburg, Prinsessekade,
Blauwpoortsbrug,- Steenstraat, Rijnsbur-
gersingel tot Schuttersveld,
zullen alle vastgestelde nummers van het
programma doorgang hebben.
Jeugdwedstrijden zijn er die dag van
912 uur in de Professoren wijk en in
het Haagwegkwartier en 's middags van
2—5 uur op de Hooglandse Kerkgracht.
AUBADE AAN HET
DIAMANTEN ECHTPAAR.
Het Leids Politie muziekgezelschap
bracht hedenochtend ongeveer half 12
een aubade aan het diamanten echtpaar
K. Pelt en E. Pelt-Segjjn, aan het Teve-
lingshof je.
BURGERLIJKE STAND.
GEBOREN: Johanna M. U., d. van A.
Bouchier en R. H. M. Köss; Geertrui da
H. W., d. van J. van den Burg en C. M.
M. van der Krogt; Johanna Cl. M., d. v.
P. W. Doove en M. F. van der Steen;
Elisabeth, d. van W. F. van der Leek en
D. van Ark; Marijke, d. van G. Dallinga
en R. L. Mahler; Simon, z. v. J. de Wit
en D. Treuren; David, z. van S. W. Lekx
en M. Hoogerbrug; Dirk J., z. van W.
Schouten en J. Pet; Jacobus, z. v. J. Zit
man en B Develing; Emma Elisabeth, d.
van J. van Kooperen en H. Bouwman.
GETROUWD: J. J. Joosse en C. J.
Wessel; A. Borst en M. M. Verschoor;
C. Both en A. A. Geijsman; W. Fakkel
en G. J. Bek; J. Heinis en S. Brouwer;
J. D. van Kasterop en J. J. van Tol; J.
Kettenis en M. C. Raaphorst; J. Later-
veer en C Gijsman; J. de Roo en E. C.
Rosier; J. de Ru en W. van Oosten; M.
Thelen en M. S. l'Amie; C. Vijlbrief en
L. A. Filippo; J. van der Walle en C.
Gorree; J. de Zwijger en A. Jagel; A.
H. Pesant en J. S. de Boer; D. J. Fas-
seur en L. Stokkel; R. van Rooijen en
J. C. Fakkel; F. van Polanen en C. F.
de Vos.
(wijk)
0. Centrum
6330
6825
1678
13267
13673
26940
17
38
66
148
60
208
36
9
109
1. Stationskwartier
610
654
92
1159
1246
2405
1
4
5
2. Kooikwartier
4890
5203
271
10539
10165
20724
3
I
15
3. Rodeniburgerkw.
4290
4801
924
9012
9622
18634
3
3
5
6
11
4
1
2
4. Morskwartier
2714
3010
721
5875
6214
12069
1
1
3
2
5
2
1
4
5. W. Boerh.kw.
685
916
552
1755
1964
3719
1
1
1
1
1
9
Totaal gemeente
19519
21409
4438
41607
42904
84511
22
42
67
157
68
225
47
16
144
Zuidholland
525227
569500
71478
1086800
1119863
2206663
2906
2930
960
6689
6265
12954
2859
1952
4693
2057489- 2230899
223489
4548425
4574861
9123286
31179
31626
3993
72141
68214
140345
8309
7429
17669
