Schiphol herbouwd als wereld-luchthaven
Met zulke werkers moet Wederopbouw slagen
NIEUWK LEIDSCHE QOtJRANT
WOENSDAG, 14 MEI 1947
\^De opbouw rani de cBommelerwaard
NIET ALLEEN EEN KWESTIE
VAN WONINGEN
(Van een onzer verslaggevers).
Wte van de Betuwe uit met de diesel de
thans niet langer geïsoleerde Bommeler-
waaTd binnesnelt, zal, no.g lang nadat hij
de grote kerk hoog boven het welig groen
van het nagenoeg onbeschadigde Zaltbommel
heeft zien uitsteken, de illusie behouden
tenzij hij beter weet dat dit land niets
ernstigs overkomen is. Misschien zal hij er
zich vaag over verwonderen, dat Hedel wei
nig huizen telt en zelfs geen enkele kerk,
maar reeds is hij Brabant in. Mensen in
diesels vergeten snel, wat achter hen ligt.
Inderdaad, Hedel, waar 95 pet. der boe
ren woninkjes werd verwoest in twee bom
bardementen (Sept. en Oct. 1944) en door
langdurige artilleriebeschietingen, telt weinig
huizen meer en zelfs geen enkele stenen
kerk. De Protestantse kerk is een van de
weinige gebouwen, die overeind zijn blijven
staan, doch doorschoten is haar dak, onher
stelbaar vernield haar spitse toren.
Hedel toont het beeld van véle dorpen in
de Bommelerwaard. Want vele kerken heeft
de Duitser laten springen of met zijn geschut
vernield. En ook de grote kerk in Zaltbom
meldie door haar silhouet zo sterk doet
denken aan de Rotterdamse St. Laurens
viel bijna ten offer aan de wraakzucht van
de bezetter. Nog op de morgen van. de be
vrijding wilde een van woede bezeten Kriegs.
oberst de springlading, welke in de toren
was aangebracht, tot ontploffing brengen.
Gelukkig heeft men dit kunnen beletten,
maar als huiveringwekkend aandenken toont
men u in Bommel nog de explosie-holten in
de grijze steen. Wanneer het waar is, dat
een streek gekenmerkt wordt door haar kerk
torens, dan is deze Bommelerwaard wel op
grove Wijze geschonden!
Gelukkig brachten in Hedel en elders de
Zwitserse noodkerkjes uitkomst. Ook op
andere wijze kwam uit het buitenland hulp:
een restauratiefonds te Washington bracht
f 80 000 bijeen voor de herbouw van een Pro
testantse kerk in Hedel.
Woningbouw: dramatisch langzaam.
Bet zwaartepunt der verwoestingen ligt
aan de Maaskant, waar de gevechtshandelin
gen. het hevigst werden. In Hedel gingen van
de 1)10 boerderijtjes er 97 verloren, in Am-
merzoden werden 09, ,in Maasdriel 46 wonin
gen vernield.
De opbouw gaat, zoals overal elders, dra
matisch langzaam. Het bouwplan 1946 zal
misschien ook ddt jaar nog niet verwezen
lijkt worden. Dat van 1047 komt voorloopig
zeker niet aan bod. Enkele cijfers? In de
afdeling „herstel" werden van de 604 gegunde
woningen er slechts 266, van de 238 boer
derijen maar 1.17 opgeleverd. Eén kerk kwam
gereed en twee van de 10 te repareren scho
len. Bij de z.g. won ingwet-woningen is het
niet beter. Van de 40 woningen in Ammer-
zoden-Well is 25 pet. nagenoeg gereed; in
Hedel staan er 6 van de 34 onder de kap,
in Maasdriel-Kerkdriel zijn er van de 34
thans 6 glas- en waterdicht
Er is gebrek aan hout, er is gebrek aan
glas. Er is gebrek aan werklust onder de
arbeiders, waarvan meer dan de helft van
buaten de Bommelerwaard afkomstig is, voor
wie de opbouw slechts een winstobject is en
geen liefde tot de geboortegrond betekent.
Er is een schromelijk tekort aan geschoolde
arbeiders, waartegenover een beslist teveel
aan bureaux, instanties en ambtenaren staat.
Ziet het er donker uit voor de woning-
opbouw in de Bommelerwaard? Zeker, en
het kan geen kwaad zich er op te bezinnen.
Lichtpunten: ruilverkaveling en
coöperatie.
Er zijn gelukkig ook lichtpunten.
De Bommelerwaard, land zonder industrie,
kent slechts land- en tuinbouw en wat vee
teelt. Op haar vette rivierklei wordt het
leeuwendeel van de cultuurgrond door gras
land ingenomen. Doordat de dorpen voor het
grootste deel tegen de dijken liggen aange
drukt (vroegere angst voor overstromingen)
en de afstand tot het vrijwel onbewoonde
middengebied groot is, bestaat dit praktisch
Uit slecht onderhouden wedland. Het gebrek
aan wegen en de onvoldoende afwatering
werken remmend op de ontwikkeling van
dit gebied. Grote boeren zijn er weinig in
de Bommelerwaard; die er zijn beheren de
grond ndet rationeel. Er is een ontstellende
versnippering van de weinige bouwgrond,
temeer daar de pachtprijzen hoog zijn. De
percelen zijn klein en onregelmatig van
vorm. Percelen, behorend- tot een klein be
drijfje, liggen dermate verspreid, dat van
effectieve bewerking geen sprake is. Ieder,
bekwaam of onbekwaam, probeert kleine
boer te worden. Ruim 60 pet. van het aantal
grondgebruikers bezit minder dan 5 ha grond,
ruim 80 pet. minder dan 10 ha.
Ruilverkaveling en coöperatie zdjn de
enige mogelijkheden welke dit land kunnen
redden. De ruiirverkavelingsplannen hebben
reeds lang bestaan. Op heel wat boeren
werkte echter het woord ruilverkaveling als
een rode lap op een stier. De kans kwam
echter na de oorlog. De meeste boeren zagen
tenslotte wel in, dat men nu moest beslissen,
voor misschien wel zolang de Bommelerwaard
zal bestaan. Januari 1946 ging de ruilverka
veling van Hedel er door en de rest zal wel
volgen.
Er komt dus nu een rationeler grondverde-
hng, er komen wegen (boven Ammerzoden
is men reeds druk met de aanleg bezig) er
komt een betere afwatering tussen Well en
Wellseind (er is een electrisch gemaal i.p.v.
het oude gemaal bij Nederhemert geprojec
teerd); de definitieve boerderijen zullen zo
veel mogelijk verspreid worden opgebouwd,
temidden van de bijbehorende grond. Br
kwam ook hulp van buiten af en wel uat
de Rijnstreek. Alphen a. d. Rijn, Aarlander-
veen en Ter Aar adopteerden Hedel. Woer
den de gemeente Maasdriel; Bodegraven en
Reeuwijk, Ammerzoden. Behalve meubels en
kleding werd een grote som bijeen gebracht,
waarvan voor ieder der geadopteerde dorpen
een werktuigdepót kon worden ingericht.
Van het resterende geld heeft men rood
bont Maas-, Rijn- en IJselvee kunnen kopen
voor het negental opgerichte fokverenigin-.
gen, vee, dat op deze weiden nu eenmaal
beter gedijt dan het ter beschikking gestelde
zwartbonte vee.
Enige jaren geleden moesten de Bommeler-
waarders hun pootgoed nog invoeren; in 1946
hebben de kortelings opgerichte coöperatieve
pootgoedtelersverenigimgen bijna 1.000.000 kg
goedgekeurd pootgoed in de handel gebracht,
waarvan meer dan de helft naar vele landen
van Europa werd geexporteerd; in 1947 zal
deze opbrengst nog verdubbeld worden.
Er zijn vier centrale pootgoed-bewaarhuizen
gebouwd en er komen er in totaal zeven. In de
oude melkfabriek te Nederhemert zal een
pootgoedkoelhuds, een unicum in Nederland,
dit jaar worden ingericht. Dan is daar de
prachtige fruit- en groenteveiling, de lagere
landbouwschool, de tuinbouwvakschool, de
proeftuin met laboratorium. Dit alles is in
niet onbelangrijke mate te danken aan de
krachtige samenwerking tussen de land- en
tuinbouwoonsulenten en de notabelen der ge
meenten. Als kroon op hun werk heeft Volks
herstel gemeend een grote land- en tuin
bouw-, industrie- en bouwtentoonstelling te
moeten organiseren, om te laten zien, wat
ondanks de vele tegenslagen de Bommeler
waard kan presteren. Deze tentoonstelling,
de WABO (Wilskracht en Arbeidslust bren
gen Opbuow) zal gehouden worden op 28,
29, en 30 Augustus.
Wij hopen dat deze tentoonstelling de aan
dacht zal trekken, die de Bommelerwaard
in geheel Nederland- verdient.
„IN DIENST DER KERK"
WORDT OPGERICHT.
De Chr. Nat. Werkmansbond en de Fede
ratie van Herv. Mannenverenigingen heeft,
met steun van de Ned. Herv. Synode, beslo
ten een nieuwe organisatie in het leven te
roepen onder de naam „In dienst der Kerk".
Op 21 Mei wordt de oprichtingsvergadering
in Hotel Noord-Brabant te Utrecht gehou
den. Sprekers zijn de heer E. S. van Veen,
voorz. C.N.W., ds H. W. te Winkel te Gro
ningen en ds M A Krop, Geldermalsen.
Het moge dan waar zijn, dat in het voor ons zoo vertrouwde Westen behalve Zeeland vooral
de groote centra Rotterdam en Den Haag werden getroffen door de vernielingen, toch bleef
Amsterdam ook niet geheel gespaard. We denken dan speciaal aan Schiphol, waar intussen
al heel wat werk werd verzet.
UITBREIDING VAN HET
AMSTERDAMSE BOS
(Van een onzer verslaggevers)
Na twee jaren bevrijding ziet Amsterdam
eens om zich heen en constateert dat in de
haven 80 vernielde kranen een collectieve
aanklacht vormen tegen Duitse verniel
zucht. Op 5 Mei 1945 was van het uitgebrei
de gebied der petroleumhaven die het meest
te lijden heeft gehad van de germaanse
vandalen, slechts een tank van 245 kubieke
meter over van de 185.000 m3. Thans zijn
weer 90.000 m3 in bedrijf.
Ongeacht de vernielingen in het Noord-
zeekanaal en in Umuiden is in de Amster
damse haven voor f 60 millioen gesloopt.
Havenuitbreiding
In afwachting van het volledig herstel is
men van gemeentewege intensief bezig aan
andere objecten. Nieuwe havengedeelten,
tot de aanleg waarvan reeds voor de oor
log was besloten, zijn in bewerking. In het
polderland aan beide zijden van de spoor
baan naar Zaandam worden „Havens West"
uitgediept. Hierdoor zal het in de toekomst
mogelijk zijn, dat zeeschepen deze havens
aandoen, zonder oponthoud bij de Hembrug.
Waar nu nog de boer ploegt zullen later
aan de oevers der havens industrieterreinen
in gereedheid worden gebracht.
De havens zullen een breedte van 225
meter verkrijgen. Voor de oorlog, toen het
arbeidersbestaan door werkloosheid werd
geteisterd, geschiedde het uitgraven met
de hand. Thans is dit gelukkig niet meer
nodig.
Voorts is in dit buitengebied een nieuwe
electrische centrale geprojecteerd ten be
drage van f 600.000. In Amsterdam-West,
EEN BUS VERTREKT OP
MAANDAGMORGEN
De huivering, die door ons allen heen slaat
als we, Maandagmorgen kwart over zes
saamgedromd staan op het Breeplein in Rot
terdam, werkt nog na, wanneer de bus voor
de Betuwe voorgereden is.
De bus voor de Betuwe, die de arbeiders
van de aannemersfirma Kleinendorst naar
Och-ten en omgeving zal brengen, om er aan
den wederopbouw te werken.
lederen Maandagmorgen vijf uur uit de
veeren. Jasper Kralendonk, die hartgrondig
gaapt, zoo universeel gaapt, dat ie bij wijze
van spreken een hoogstandje tusschen z'n
eigen kaken zou kunnen maken, verfoeit op
het uur dat de wekker treiterend afloopt,
ieder keer den dag waarop hij besloot in
vredesnaam dan maar loodgieter te worden.
Z'n kwalificaties zouden me zeker in con
flict met de hoofdredactie brengen. U be
grijpt het zóó wel. Jasper Kralendonk lacht
op Maandagmorgen geenszins tegen het leven.
Zijn stemming is een trouwe weerspiege
ling van die van z'n lotgenooten, die met
hem de Breepleinsche wachtparade afgesloft
hebben, voor de kille vlagen wegschuilend
in een portiek en die met een eindelijk" in
bus 186 gekropen zijn, „Of ie nooit komp"
Dit kerkje van de Ned. Herv. Gemeente te Groenio is wei is waar geen pioauci van onze
wederopbouw, doch het behoort in elk geval bij het beeld, dat de geteisterde streken van
Nederland bieden. Het is een geschenk van de zusterkerken in Zwitserland.
Er gaan koffers mee. De electricien heeft
een voorraad draad en schakelaars op den
kop getikt. Dat moet ook naar binnen. Een
kleine dikke metselaar met geen andere
bagage dan een broodzak en een goed hu
meur vertelt van z'n zoon, die op weg naar
huis in Dakar aankwam, „Nou Tc ben blij
toe. Maar je moe niet geloove, dat ie nou
een woord over z'n reis vertelle zal as ie
thuis komt!" deelt ie den man naast hem
mee, dien hij daar juist als z'n .slapie" heeft
aangesproken. Natuurlijk heeft die recht op
een dergelijke vertrouwelijke mededeeling.
Nooit zal ie wat vertelle", vervolgt ie,
meer in gedachten, dan tegen het slapie.
De bus kraakt, de bank zwiept timmerlui,
metselaars en stucadoors vliegen bijna mei
hun hoofden tegen de zoldering.
..Das om wakker te worden," roept de chauf
feur waarop Jasper Kralendonk hem meedeelt
dat hij een onherstelbare metamorphose kan
ondergaan. Tja het is de Eerste Kamer niet!
,,Kom je klaar in Waddenooyen?" vraagt
dan de timmerman aan den man van het
draad en de schakelaars.
„Als ik er een mannetje bij krij wel. Ik
heb z'n salaris voor deze week bij me. Als ie
nou maar op komt dagen. Ik had allang
klaar kenne zijn in Waddenooyen en in Och-
ten ook. As ik maar materiaal had gehad.
Maar dan moet je dit hébben en dan dat.
Dan een stukkie zus en dan een stukkie zoo.
't Hangt je ten slotte meters de keel uit. De
lol gaat er ook af op die manier. Maar nou
ken ik voort, 't Is wel wat je noemt vulles
materiaal. Moet je zoo'n schakelaar zien.
Druk je met een beetje goeie wil met één
drukkerd tot emmes. Ja zeg nou zelf. Maar
't is beter as niks.
En as er dan maar goed gehouwen wordt.
Hij bedoelt, dat er goede gaten in 't met
selwerk geslagen worden voor de leidingen.
,,Je hebt er bij die t prachtig doen. Maar d'r
is ook een oud houwertje en die maakt er
niks van. Kun je alles overnieuw gaan doen.
Dat schiet niet op".
Misschien komt het door de opwinding
van den electricien, misschien ook door het
extra rookrantsoen, maar het is benauwd
warm in den bus.
Hé loodgieter, doe es een deurtje open!
„Oké", zegt Jasper Kralendonk. Open kiert
de deur. Frissche lucht erin. Warme eruit.
Een weg. Een vaart. Een kleine stad, die
Gorkum heet, waar de boeren in smalle
straten vee ter markt geparkeerd hebben en
tot vreugd van Jasper Kralendonk jonge
dienstmeisjes die naar hun mevrouwen tijgen.
De heele bus leeft mee met zijn pogingen
de aandacht van het Gorkumsch schoon te
trekken, maar we glippen op een handbreed
tusschen een suffend koebeest en een blinden
muur door een smalle straat in en een dijk
op en het is Jasper Kralendonk niet gelukt!
bij de Schinkel, dus in het Zuidelijk ge
deelte, wordt 10 ha bestemd voor kleinere
industrie. In de directe omgeving wordt de
Sloterweg verbeterd om een goede aan
sluiting te verkrijgen met de grote weg naar
Den Haag en Rotterdam.
Het bos.
Het Amsterdamse bos in het Zuidwesten,
groeit gestadig, al bemerkt men er nog niet
veel van. In 1928 heeft de raad tot aanleg
hiervan besloten. Het wordt een recreatie
oord van 900 ha, begrensd door de Haarlem
mermeer en de Amstelveense weg. Het is
groter dan Regent Park in Londen, dat 875
ha beslaat en dan het Bois de Boulogne in
Parijs van 525 ha. Het Vondelpark heeft
slechts een oppervlakte van 50 ha.
In het bos is de roeibaan 2200 meter lang
en 60 meter breed. In de omgeving hiervan
heeft men zich een watersport-complex ge
dacht. Voorts zijn ontworpen siertuinen,
sportvelden, speelweiden, hertenkampen,
vijver, enz. Er zullen 170.000 personen kun
nen verblijven, zonder elkaar in de weg te
lopen. Het grondwerk van dit millioenen-
object zal over drie jaar gereed kunnen
zijn, waarna met de beplanting kan worden
begonnen. Dagelijks werken hier circa 800
man.
Schiphol.
Ook op Schiphol is het druk. Een nieuw
stationsgebouw van 200 bij 45 meter wordt
opgetrokken. Hangars van 40 bij 100 meter
en 9 meter hoog zijn nagenoeg gereed. Start
banen zullen 1600 meter lengte beslaan. De
mistbaan loopt zelfs tot 2Y2 km.
Alle banen zijn minimaal 60 meter breed.
Op het uitgestrekte Schiphol-terrein van
34 ha ligt 120.000 ton aan materiaal opge
slagen. Ongeveer 5500 man zijn hier elke
dag in actie. Een en ander om de Amster
damse luchthaven tot een der veiligste toe
vluchtsoorden der wereld te maken, inge
richt voor de grootste luchtvaartmachines,
waarbij terdege rekening wordt gehouden
met de vele mogelijkheden op internatio
naal luchtvaartgebied.
Tenslotte is de hoofdstad met de woning
bouw opnieuw begonnen". In de omgeving
van het Amstelstation verrijzen 484 wo
ningen, waarvan 55 voor ouden van dagen.
De eerste woning kan in de eerste week van
Augustus worden betrokken, de laatste in
Februari 1948.
Ontmanteling Duitse vesting.
Dit alles werd ons getoond op een excur-
si« vanwege de Dienst van Publieke
Werken.
Ter afwisseling zagen wij op onze tocht
een bunker op het Museumplein springen.
Het ontmantelen van de Duitse vesting
vordert in totaal niet minder dan f 200.000.
Dan zijn we nog even ver als toen de
Duitsers hier met hun dwaasheden begon
nen. De heipalen brengen f 120 per stuk
op en de brokken beton kan Schiphol ge
bruiken voor zijn startbanen en overige
terreinen.
A'DAMSE STUDENTEN WILLEN DE
ACHTSTE FACULTEIT
De Alg. Studentenver. Amsterdam (ASVA)
dringt er in. een motie bij de minister van
Onderwijs op aan, dat hij zo spoedig moge
lijk zijn bezwaren tegen een faculteit voor
sociale en politieke weten schappen aan de
Gem. Universiteit aan de betreffende instan
ties bekend maakt, opdat nog vóór de nieu
we cursus deze faculteit kan worden inge
steld.
BONDSDAGEN CHR. GEREF. JEUGD
BONDEN.
Op Woensdag 6 Augustus wordt in Gronin
gen de bondsdag van de Bond van Chr.
Geref. J. V. gehouden en op 25 Juni die
van de Bond van Chr. Geref. Meisjesver
enigingen in de Zuiderkerk te Zwolle.
De deur gaat dicht. Desillusie. Jamn^
van de frissche lucht.
Maar Jasper is toch spraakzamer gewor
den. Op weg naar Tiel over den d£k en tus
schen de boomgaarden door, waar de paai»
den met gele manen en hoeven loopen van®
wege het bespuiting6materiaal voor de vrucht-
boomen, zegt hij: Hé je dat gehoord van die
stucadoors?
Het blijkt dat Jasper een primeur wereld
kundig mag maken.
,,Nou' zegt Jasper, „die beurden Zaterdag 92
pietermannen schoon op de hand en toen
hebben ze meteen gezegd, dat re niet meer
kwamen. Konden met het witten van pla
fonds in de 6tad eenszooveel verdienen en ia
veel gevallen meer. En dus zitten we weer
zonder stucadoors!" Men zwijgt gesloten.
Het is één klacht. Eén van de vele. Er
zullen er nog meer volgen.
