Voordrachtskunst in tweeërlei vorm gebracht
Delftsch sergeant redde Medischen Dienst
't Is 12 Maart 1947de vorst begint nog eens
Geen zeerooverij
NIEUWE LEID8CHE COURANT
WOENSDAG 1» MAART 19*7
NEL OOSTHOUT EN HAAR
STUDIE VAN JEANNE D'ARC
De voordrachtskunst in ons land kent enkele
groote," representatieve figuren, weliswaar
onderling geheel verschillend, maar toch allen
van een peil, dat tot over de grenzen geroemd
wordt. De differentiatie irf'de voordrachtskunst
vindt haar oorsprong in twee rich tingen, n.l.
de eigenlijke declamatie en het tooneelmatige
voordragen, het acteeren, welke beide rich
tingen weer in meerdere uitingsvormen zijn
onder te verdeelen. De declamatie brengt het
woord-an-sich, suggereer altleen door de stern-
middelen de. beweging van het gedicht of
verhaal en vermijdt derhalve, in haar hoogsten
vorm, de uiterlijke handeling, welke het- ge
sproken woord moet ^siuggereeren. Deze uiter
lijke handeling kan vooral zoo funest zijn bij
het zeggen van gedichten. De dichter schreef,
tenzij hij. een dramatisch spel in tooneelvorm
maakte, zijn gedicht niet om het te laten
voordragen, of beer plastisch te laten uit
beelden, evenmin als Bach zijn orgelwerken
schreef om alle registers op uit te probeer en.
Nel Oosthout in haar prachtige creatie
van Jeanne d'Arc, waarmee zij in Enge
land zulke triomphen vierde.
De directe ontroering legde de dichter in
versvorm vasit, zonder zich daarbij te be
zinnen op een andere plastiek dan zijn woord
plastiek. We moeten het gedicht zien als een
versterking van de suggestie, welke alleen door
het zeggen haar uitwerking heeft en geen
uiterlijke beweging als een „blauw-potlood-
streep" behoeft. Dit is een pathos, dat
declamatorisch onvermogen moet maskeeren.
De andere vorm van voordrachtskunst, het
tooneelmatige voordragen, vereischt andere
maatstaven. Hier is 1 de zichtbare handeling
zoo niet primair, dan toch in ieder geval
zeer belangrijk. Bij een werk als Shake-
speare'5 „Hamlet" bv., hoe veelzeggend de
tekst op zichzelf ook is, zijn het auditieve en
het visueele element onaf scheid enlijk aan
elkaar verbonden en in bonte mengeling
bewegen de tooneelspelers zich op de speel
ruimte om de suggestie zoo sterk mogelijk te
doen zijh en zoowel in beweging als in
spraak de uit te beelden persoon tot een
levende realiteit te maken. Het instudeeren
van een toonèelwerk gaat dan ook niet zon
der moeite gepaard. Elke acteur of actrice
moet zich volkomen concentreeren op de
juiste typeering van de tooneelfiguur r en
elke regisseur zal steeds weer trachten 'den
persoon van den acteur op den achtergrond
te laten verdwijnen. Moeilijk wordt het dan
ook als één acteur meerdere figuren moet
typeeren en het is de groote verdienste van
enkele onzer voordrachtskunstenaars, om een
geheel tooneelwerk, waarin de handeling ge
schiedt door meerdere personen, geheel al
leen uit te beelden. Ons land kent twee
kunstenaressen, die alhoewel geheel ver
schillend van genre de kunst verstaan in
hetzelfde costuum, met dezelfde grime en
voor hetzelfde décor, een beweeg van ver
scheidene menschen te kunnen suggereeren
en meerdere karakters te kunnen typeeren;
het zijn Charlotte Kohier en Nel Oosthout.
Over Oharlotte Köhler later, thans Nel Oost
hout.
Geboren in Apeldoorn, waarna zij in Den
Haag de meisjes-HBS doorliep, werkte zij
kort op de Tooneelschool, alsmede eenigen
tijd in München. Het spelen in groepsver
band bracht haar reeds vroeg veel succes,
doch zij zocht naar een vorm, waarin zij
geheel haar dramatisch vermogen zou kunnen
uitleven. Onder leiding van haar man, den
regisseur Albert, van Doorn, maakte zij een
grondige dramatische training door, waar
na zij zich in staat voelde een geheel eigen
stijl te ontwikkelen en naar werken ging
zoeken, welke niet alleen voldoende inspi
ratie aan haar zelf zouden geven, maar ook
voor het publiek van beteekenis zouden
zijn. Teneinde ook haar stemmiddelen juist
te gebruiken, werden vooraf gedichten en
prozastukken bestudeerd en met een uiterste
van klankplastiek weergegeven binnen de
grenzen van- stijl en vorm, aangegeven door
den inhoud ervan. Als eerste tooneelwerk
werd „Jeanne d'Arc" van Bernard Shaw
onder handen genomen en het is het merk
waardige bij de keuze der stukken, dat Nel
Oosthout steeds zocht haar werken, han
delend over groote figuren, welke nog steeds
iets te zeggen hebben. „Ik wil^het publiek
de groote figuren der menschheid toonen en
het doordringen met de kracht van hun
geestdrift, moed en opofferingsgezindheid",
zei Nel Oosthout mij onlangs en zij heeft
bewezen, dit te doen. „Hoe wordt nu een werk
als bv. „Jeanne d'Arc" onder handen ge
nomen?
Allereerst wordt natuurlijk het karakter
van de hoofdfiguur in groote lijnen vastge
steld. Eerst de vervoering, persoonlijke inspi
ratie en het heilig enthousiasme om een
groote 2aak te dienen, later de tragiek bij
haar veroordeeling door de gezamenlijke
machten van Staat en Kerk. Na het volko
men uitwegen van dit karakter, worden de
andere figuren bestudeerd en daar omheen
gegroepeerd, hun spel tegenover en met el
kaar geregisseerd1, alsof het een troep was.
Bij het doorlezen van- Shaw's werk, kunnen
we een geweldige, innerlijke ontwikkeling,
die Jeanne d'Arc doormaakt, constateeren.
Juist deze ontwikkeling over te brengen in
de voordracht, was een taak, welke Nel Oost
hout zich voor alles stelde. Zoo werd dit
werk tot in alle details bestudeerd, enkele
zuiver Fransch-historische bekortingen door
gevoerd en na een jaar strenge voorbereiding
voor het publiek gebracht. Bij de laatste op
voering van dit werk door Nel Oosthout in
Den Haag trof mij wederom de schier vol
maakte suggestie, welke Nel Oosthout met
enkele bewegingen en stappen bereikt. Deze
vertooning treft, zooals ook in de andere door
Nel Oosthout gebrachte stukken als „De
Krljtkring" van Li Hing Tao, „Thomas More"
van Henr. Roland Holst en „Don Quichotte
verbannen" van Loenatsjarski, door de echt
heid van typeefing niet alleen, maar ook door
het begrip van tempo en rhythme, van ruim-
teverdeeling en harmonischen opbouw, van
bewegen van talrijke figuren en wijziging
van scenes. Zoo is Nel Oosthout in staat van
alle figuren de meest getrouwe typeering te
geven, daanbij geholpen door een sterk mi
misch vermogen en de prachtige articulatie-
mogelijkheden van haaT stem. Na de studie
van Shaw's .Jeanne d'Arc" in het Engelsch.
bracht een tournée door Engeland haar vorig
jaar ongekende suce^sen en terecht schreef
de Britsche pers:: „a unique performance of
the dramatic art mastery of mime and mo
vement". Deze kunstenares, die tij lens de
bezetting elke medewerking aan de Kultuur
kamer weigerde, heeft aldus een geheel eigen
stijl ontwikkeld en is in onze dramatische
voordrachtskunst een figuur van grootg be*.
Corn. Basoskf.
MAAR IS NU „TE OUD" VOOR
VAST VERBAND
(Van een onzer verslaggevers;
Het is geen wonder, dat in een land, waar
in de vette kluiven der bijzondere rechtsple
ging in veel gevallen buiten het prikkeldraad
flaneeren, totaal pnsöhuldigen soms ver
schrikkelijke dingen meemaken.
Een" van de sprekende voorbeelden daar
van is seTgeant F. G. L. Tierates uit Delft,
één van de illegale paarden, die de haver,
die ze verdienden, niet gekregen hebben. Nu
gaat het in de eerste plaats niet om het krij
gen van het één of ander. Maar sergeant T.
is het slachtoffer geworden van een gruwe
lijk onrecht e>n daar moet toch iets aan té
doen zijn.
In 1940 stond Tierates als Roode Kruis-
soldaat op Ockenburg. Hij maakte er ver
schrikkelijke dagen mee/^cwam behouden te
rug en werd in den Opbouwdienst geplaatst
en zag die instelling overgaan in den Arbeids
dienst.
Niét alzoo Tierates. Hij bleef op post, als
magazijn beheerder van het Roode Kruis.
Hij deed dat in opdracht van zijn militaire
superieuren. De bevrijding leerde, hoe hij
zijn taak opvatte. Een heel magazijn van de
meest kostbare-, schaarsche- en noodige me
dische instrumenten, voorwerpen, zieken
huis uitrustingen, operatiekamerinstallaties,
medicijnene.d. dook i«i de magazijnen van
den Arbeidsdienst onder. Na Dollen Dinsdag
werden er hulpziekenhuizen in Woudenberg,
Scherpenzeel (kraamvrouwenkliniek van dr
de Groot) Ede en Veenendaal yan ingericht,
tot groote vreugde van de artsen, die de han
den in elkaar sloegen van verbazing om wat
er nog was en van de bevolking, die van alles
berooid, ziek en gewond, hier hulp vocid.
Daar is veel list voor noodig geweest. Maar
in eenige jaren ondergrondschen strijd leerde
de heer1 Tierates dat aan. Hij hielp vele tien
tallen Joden, hij redde, bij spoorwegaan
slagen gewonde jonge illegale werkers van
DOOI GAF SLECHTS EVEN
VERADEMING
Koning Winter heeft een paar dagen
adem geschept, om nog een laatste dur
ven we haast niet te zeggen krampach
tige aanval op de macht over het weer te
kunnen doen.
Was er gisteren alüe aanleiding om te
Verwachten, dat het nu eindelijk eens lang
zaam lente ging worden, thans meldt het
K.N.M.I., dat zich weer een nieuwe koude
luchtstroom over Europa uitstort, die in
Zweden de thermometers tot 30 gr. onder
nul deed dalen. In Denemarken vroor het
vanmorgen 10 tot 15 gr. en ook in ons land
kwam het kwak weer onder nul. Nergens
was het evenwel meer dan 5 gr. Heel traag
ontwikkelt zich een nieuwe depressie, die
een volgende aanval op de vorst gaat onder
nemen, hetgeen waarschijnlijk weer met
sneeuw gepaard zal gaan. Hoewel een
sneeuwvacht in de steden, die juist schoon
zijn, weer veel narigheid zal brengen, is het
voor den land- en tuinbouw wensohelijk,
dat de reeds gezaaide producten bij her-
nieuwe vorst, door sneeuw beschermd zijn.
In tusschen heeft de dooi van gisteren, die
naar ieders meening definitief was, ook in
het geheele land zijn narigheden gebracht.
Het verkeer in* Friesland werd bijna geheel
femgelegd door de gladheid. Het melk ver
voer naar de steden werd volkomen onmo
gelijk. Den nacht tevoren hadden zware
regenbuien bij een temperatuur onder nul
straten en wegen met een hobbelige laag
ijs bedekt.
Op Ameland waren de dorpen door
sneeuwverstuiviTigen onderling van elkaar
afgesloten. Reeds 15 dagen zijn de bewoners
van familieberichten verstoken en verschil
lende ontslagen patiënten wachten in het
Leeuwarder ziekenhuis op een gelegenheid
om naar hun eiland te komen. Op het strand
liggen de schotsen metershoog opgestapeld
en slechts een enkel open plekje toont de
Noordzee. In 1942 voer de postboot 52 dagen
achtereen niet en thans heeft zij reeds in
geen 80 dagen gevaren en nog steeds is de
Waddenzee een onoverkomelijke ijsmassa.
Dank zij een gezamenlijke krachtsinspan
ning van de Urkers, hebben het beurtschip
en de „Insula" elkaar gisteren in het kanaal
naar Emmeloord ontmoet, zoodat door dit
vaarwater de aanvoer van de zoo noodige
levensmiddelen weer mogelijk is geworden.
De levensgevaarlijke tochten over den Kaon-
perdijik door de vrachtrijders Basterkamp en
Van Slooten, die hun wagens zoo goed als
verloren zijn, behooren dus tot het verleden.
De winter begint zoo langzamerhand ge
woonte te worden, maar later spreken wij,
zooala onze grootvaders nu over 1890, over
den nog langeren, bannen winter van 1946/
1947. Voor April verwacht De Bilt echter
hoogere temperaturen dan normaal.
De rivieren en de dooi
In verband met dood en hevigen regen in
het stroomgebied van den Rijn, wondt ver
wacht, dat de huidige hooge stand van de
Nederl. Rijntakken nog enkele dagen zal
aanhouden. In de Maas, die eveneens vrij
hoog is, zijn alle stuwen, behalve die in
Grave en Lith, geopend. Gisteravond heeft
het drijfijs zich tusschen de brughoofden
van de schipburg in den IJssel bij Deventer
vastgezet, zoodat de pas weer ingestelde
veerdienst moest worden opgeheven. De
stad wordt beveiligd tegen het wassende
water en het drijfijs. Vooral de spoor- en
schipbuig zullen het nog zwaar te verduren
krijgen. Op den Rijn bij- Arnhem was gis
teravond nog slechts licht ijs en de Waal bij
Nijmegen was ijsvrij.
HERDENKING ILLEGAAL WERKER
UIT SURINAME.
Vrijdag a.s. wordt in de R.K. Kerk te
Amersfoort om 11 uur een requiem-mis op
gedragen voor Segundo Jorge Adelberto
Ecury, een jong illegaal werker van Aruba,
die op 22-j. leeftijd op 6 Nov. 1944 tezamen
met 12 medestrijders door de Duitschers in
de Wassenaarsche duinen ie gefusilleerd.
De zaak van de „Martin Behrman" in
Indië heeft nogal stof doen opwaaien en
misschien heeft deze en gene zich afgevraagd
waar dit weer toe leiden zal. Nu is de zaak
vrij nuchter en het recht, dat aan Neder
landsche zijde is, zal hierbij zijn gewonen
k>op hebben.
Waarschijnlijk zal de machtsgroep-Soekamo
eerder dan anders zelfstandig handelsbetrek
kingen kunnen aangaan. Niettemin hebben
het gebeurde met het Amerikaansche schip,
het optreden van Hr. Ms. torpedobootjager
Kortenaer en de houding van den Ameri-
kaanschen gezagvoerder wel enkele punten,
die wij uit zee-historisch en zeerechterlijk
standpunt nog iets nader willen zien.
In de eerste plaats de vraag, of een oor
logsschip in volle zee het recht heeft een,
koopvaarder aan te houden, te doorzoeken,
en op te brengen?
Het antwoord daarop moet bevestigend lui
den. Dit recht van een oorlogsschip steunt
op het zeebuitrecht. Zoolang dat buitrecht
als volkenrecht, blijft gehandhaafd, zoolang
kan een oorlogsschip van een erkenden staat
elk willekeurig koopvaardijschip aanhouden,
doorzoeken en zoonoodig opbrengen.
_Wat de Britsche marine ten aanzien van.
schepen met Joodsche vluchtelingen op reis
naar Palestina doet, steunt op het recht van
aanhouding, insitatie en opbrengen.
President Paul Kruger is juist met een oor
logsschip van Zuid-Afrika vertrokken en niet
met een koopvaarder. Een koopvaardijschip,
zou in volle zee door een Britschen kruiser
kunnen worden aangehouden en Paul Kruger
van boord gehaald. Van een oorlogsschip kan
dat niet, omdat oorlogsschepen territoir zijn.-
En wat voor een oorlogsschip in volle zee
geldt, is zeker van kracht in de eigen ter
ritoriale wateren.
Het optreden van Hr. Ms. torpedobootjager
„Kortenaer" tegen de „Martin Behrman" is
zoowel in open zee als^binnen de territoriale
wateren ten volle gerechtvaardigd. Dit is geen
zeerooverij. Zeerooverij zou zijn, als Soekar-
no een vloot op zee had en tot deze daden
overging. Tenslotte iets over de houding van
den gezagvoerder van de „Martin Behrman".
De gegevens hierover zijn wat verwardj
Zooveel is wel bekend, dat hij tijdelijk het
commando over zijn schip heeft neergelegd.
Een uitzonderlijke daad.
Er zou over de laatste vijf en dertig jaar
Nederlandsche zeegeschiedenis een oneindige
lijst van schepen te maken zijn, die alle door
buitenlandsche oorlogsschepen werden aan
gehouden en opgebracht zijn en waaruit de
lading werd gelost. Op al die schepen voer
den Nederlandsche gezagvoerders het bevel.
Zij protesteerden maar behielden het com
mando.
Er was dan ook geen sprake van, dat hun,
particulier -iets in den weg werd gelegd. Ik
herinner me in den vorigen oorlog van St.
Petersburg (Leningrad) te zijn vertrokken,
met een wacht van Russische marine solda
ten aan boord. Zij betrokken bepaalde pos
ten, maar de gezagvoerder 'behield het com
mando en in Kroonstad gingen ze weer van
boord.
Nog een voorbeeld wil ik noemen: Toen
ons land neutraal was (19141918, 19391940),
werd de post van onze schepen gehaald. Dat
was in strijd met het volkenrecht. De be
trokken gezagvoerders protesteerden, zij
moesten voor overmacht zwichten, maar zij
hielden het commando. Geen enkele Neder-
men. Hij benadeelde daarmee de vaderland- landsche gezagvoerder die gedaan heeft wat
sche zaak. Dat kon T. hem niet hertellen dez€ Amerikaansche kapitein deed: niet lan-
gaan. T. begreep H's dienstijver niet. De man £€r commando voeren. Dat zou ontijdig
teekenis geworden.
den dood, door hen uit him schuilplaatsen
weg te slempen en in z"n noodziekenhuizen
onder te brengen, hij werkte samen met ille
gale strijders wier namen een klank als een
bronzen klok hebben, kortom hij liet niets
na om zich voor Koningin en Vaderland ver
dienstelijk te maken.
Zooals dat Vaderland zijn verdienstelijke
zonen eert
Indertijd is iederen illegalen werker uit
Londen vrij mandaat gegeven. .Baboteér,
werk tegen, bestrijd deci mof, waar je hem
vinden en raken kunt. U hebt onzen zegen".
Dat was de toon der regee'ringsverk-laringen.
Tierates liet zich dat geen tweemaal zeg
gen. Afkomstig uit Den Haag, woonde hij
echter in Veenendaal in een Jodenhuis. ïlij
vond dat vervelend en hij had de Joodsche
familie, die er toch niet kon blijven wonen
onderduikadressen en meubelopslag aange
boden. Hij ""beheerde een radios in gebruik
bij den Arbeidsdienst, maar belangrijk con
tact voor de illegale beweging, waar het om
het beluisteren van Engeland ging. De Vee-
nendaalscfhe politieman Hendriks acht to zich
eens geroepen, het apparaat in beslag te ne-
had Jbdentransporten begeleid, moederziel
alleen. De vermaning de slachtoffers van de
Duitschers te laten onsnappen en mee onder
te duiken had H. uit angst van de hand ge
wezen. Dat ergerde T. Toen H. de radio had
meegenomen, zei hij„Je zult hem terugge
ven, al moet ik hem door de Feldgendarmerie
laten halen".
In de bijltjesdag-mentaliteit van de eerste
dagen na de bevrijding, was dat voldoende
om T. achter het prikkeldraad te krijgen, ge
arresteerd door den tot P.OJD.-hoofd gebom-
bardeerden politieman Hendriks.
Hét Utrechtstihe Tribunaal heeft de zaak
uitgezocht en Tierates van allen blaam gezui
verd. Zijn commandant vaardigde een dienst
order uit, die hem in oer en waardigheid her
stelde. Maar dat alles geschiedde, nadat T.
acht maanden onschuldig tusschen S.S.-ers in
Amersfoort had gezeten en ieder oogenblik
leans liep van deze .lotgenooten' precies zoo
veel slaag te krijgen als hij hebben wilde,
omdat hij een militaire uniformbroek droeg
en ze hem begroet hadden met de kreet „Ha
jongens een BB.-er". Je moet maar boffen.
Deze ellende overkwam den heer Tierates
nadat hij bericht kreeg dat zijn eene broer
tegen de Duitschers sneuvelde in Mei 1940 en
de andere, na bij een razzia gepakt te zijn,
in een Duitsch kamp omkwam.
Maar het smadelijkste bleef voor hem nog
over.
Vijf jaar zorgde, hij uit handen van de
Duitschers te blijven. Als burgerarbeidscon-
tractant werkte hij in den Arbeidsdienst, wat
hem iedere week een kapitaal aan salaris
scheelde in vergelijking tot hen, die zich wel
in uniform staken, terwijl hij er bovendien
schip verlaten zijn" en derhalve strafbaar.
Artikel 360 van het wetboek van Koophan
del zegt: Indien een schip wordt opgebracht,
aangehouden of opgehouden is de kapitein
verplicht het schip en de lading te reclamee
ren en de daartoe noodige maatregelen te
nemen. Hij geeft van het gebeurde dadelijk
kennis aan den reeder en aan den bevrach
ter en handelt zooveel mogelijk in overleg
met 'hen en volgens hun orders.
In de meeste gevallen is dat overleg met
den reeder onmogelijk. Blijkbaar kon de ka
pitein van de „Behrman" dat wel. Ontheft
de reeder den kapitein van het commando,
dan is dat een zaak des reeders. Slechts in
één geval legt de gezagvoerder het bevel
over zijn schip neer, n.l. indien het schip
onder een andere, dat is onder een vreemde
vlag zou worden gebracht. Dit is in Maart
1918 aan meer dan tachtig Nederlandsche
schepen, liggende in Amerikaansche en Brit
sche havens, overkomen.
Als één man hebben toen alle Nederland
sche gezagvoerders,, officieren en manschap
pen hum functies neergelegd. Een daad die
groote indruk in de wereld heeft gemaakt.
W. E. VAN PQPTA.
in overleg met zijn commandant van vóór
den oorlog werkte. Den Staat verplichtte hij
aan zich door het sa u vee ren van ^en zoo be
langrijk onderdeel der medische verzorging
van het léger, maar thans blijven zijn po
gingen om in vasten militairen dienst te ko
men zonder succes. Hij is te oud!
Het komt ons voor, dat er, na alles wat Tie
rates meemaakte reden is zich de beloften
van onze Londensche regeering te herinneren!
Aan de gezichtjes der kleine patiënten van „Bronovo" te Den Haag was wel te zien, hoe
gelukkig zij waren, toen him gistermiddag eenige geschenken werden overhandigd, welke
door het Amerikaansche Jeugd-Roode Kruis waren ingezameld.
