Eén G.G.: Tjarda v. Starkenborgh Stachouwer
Eindhoven zucht over z n gilde van inbrekers
Interacademiaal Theologeneongres te Leiden
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
I
VRIJDAG 10 JANUARI 19*1
„DE VERSLAGENE, DIE ALS
OVERWINNAAR KWAM"
Vervolg van Pag. 1)
Het lijkt mij gewenscht de feiten, te laten
spreken, aldus vervolgde profa Gerbrandy
zijn radio-toespraak.
In October, 1941 was er in mijn kabinet
een vacature voor Koloniën. Na beraad in
mijn kabinet wensdhte ik de oorlog met
Japan kwam dreigend aanzetten overleg
te plegen met den G.G. van Ned.-Indië, den
heer Tjarda v. Starkeniborgh Stachouwer.
Dit overleg leidde tot de beslissing om den
heer Van Mook te polsen voor Koloniën. Ik
kon hem met goed gevolg ter benoeming
voordragen aan H.M. de Koningin. Kort
daarna brak de oorlog met Japan uit. In
„Mij staat een beeild voor den geest, dat
ieder, die door de nieuwe Nederlandsche
Regeering straks tot hiitenant-gouverneur-
generaal zal worden benoemd, eveneens voor
den geest moet staan. Het is een beeld van
Harer Majesteits Landvoogd Tjarda van
Starkenborgh, uit zijn ballingschap verlost
en in zijn gezag hersteld, aan wien het
iederen luitenant-G.-G. een onschatbaar
voorreoht zal zijn, dat gezag zoo goed als dat
in zijn vermogen ligt, weder over te dragen",
aldus Van Mook.
Luisteraars, zoo vervolgde prof. Gerbrandy
zijn rede, ik vertelde u zoo pas, hoe de
groote Nederlander, Tjarda van Starkenborgh
Stachouwer in 1942 in volle vrijheid de be
slissing nam om in den donkeren nacht der
Na vijf jaar gesloten te zijn geweest, werd de Visscherijschool aan den Visschershavenweg
te Scheveningen weer geopend. Directeur Van Veen met zijn leerlingen.
overleg met den G.-G. verzocht de heer Van
Mook mij toen, hem van zijn belofte te ont
slaan.
De heer Tjarda had rnu dr Van Mook meer
noodig dan ik. Het spreekt vanzelf, dat dit
verzoek in dezen tijd van hoogsten nood door
den G. G. gedaan, werd ingewilligd. Ik
werd daarom zelf door H. M. de Koningin
tot minister van Koloniën benoemd. Daarna
kwam het verzoek van den heer Tjarda, te
bevorderen, dat dir Van Mook zou worden
luit°nant-gouvenneuT-generaal. De gcfiver-
neur-generaal mag n.l. krachtens de wet zelf
het gebied van Neder lands ch-Inddë niet ver
laten, een luitenant-gouverneur-generaal
mag dat wel en het was noodig iemand in
die kwaliteit naar Amerika en elders te
zenden.
Toen in Maart 1942 Java dreigde overwel
digd te wondien, moest een beslissing worden
genomen, wat de ambtenaren in Ned.-Inddë
behoorden te doen. Zeer ernstig beraad, zoo
wel als de loop der gebeurtenissen, leidden
tot de beslissing: onze ambtenaren behooren
het lot van de bevolking onder de bezetting
te deel en, dat eischt de saamhoorigheid van
Nederland en Indaë. Maar een aantal daar
voor geschikte figuren behooren naar Lon
den te komen om het regeeringisapparaat al
daar te versterken. Aan den Gouverneur-Ge
neraal werd het recht gegeven zelf te be
slissen wat zijn eigen lot zou zijn. Hij zond
toen dr Van Mook met een aantal bekwame
figuren naar ons in Londen en verkoos om
zelf het lot te deelen van de door hem be
stuurde volken.
Hoewel daarover toen niet dadelijk is be
slist, was het natuurlijke vooruitzicht dit,
dait te zrijner tijd dr Van Mook als luitenant-
Gouverneur-Generaal zou terugkeeren naar
Neder landsch-Lndië.
De Regeeringsverklaring houdt mij triom-
phantelijk voor, aldus vervolgde prof. Ger
brandy, dat de combinatie van functies van
minister van Koloniën en luitenant-G.-G. ii^
het najaar van 1944, door mijzelf als staats
rechtelijk monstrum is betiteld.
Is er toen in werkelijkheid een machtsop-
eenhooping geschapen, die allerbedcnkelijkst
is? Daar is geen sprake van. In het najaar
1044 hoopten wij op een snelle bevrijding
van Nederland, gelijk ook gij. Wij zeiden: de
tijd is aangebroken dat dr Van Mook als
luitenant-G.-G. terugkeert naar het Verre
Oosten, laat hij voor dien korten tijd lid
van ons kabinet blijven, gebonden aan
samenwerking met ons.
Intusschen, Nederlands bevrijding kwam
niet. Toen dit duidelijk werd, is den heer
Van Mook medegedeeld, dat .de samenkop
peling van functies beëindigd moest worden.
En ze is beëindigd. Dat vertelt de Regee
ringsverklaring er niet bij.
Is dan misschien de macht, gegeven aan
den luit.-G.-G., te groot geweest? Natuur
lijk moest hij bijzondere bevoegdheden heb
ben. Die verlangde hij ook. Maar hij heeft
bij lange na niet gekregen, wat hij ver
langde!
De herbenoeming van dr Van Mook in
1944 geschiedde met een alles beslissende be
perking, welke beperking ik hem persoonlijk
namens Kroon en kabinet heb overgebracht
Die beperking was de volgende:U, dr Van
Mook, wordt weer wat u in den aanvang
van den oorlog met Japan waart, luitenant-
G.-G. Maar bedenk wel: straks is Nederland
bevrijd, dan is het niet zooals thans, dat we
geen keuze hebben, want in dat bezette
Nederland zijn figuren die na den val van
Japan deze functie met eere kunnen vervul
len. Uw benoeming thans bindt in geen
enkel opzicht onze opvolgers. En in de
tweede plaats: u wordt niet gouverneur-
generaal, maar luitenant-gouverneur-gene
raal. die slechts zeer tijdelijk de bevoegd
heden van G.-G. uitoefent. Wij hebben
een gouverneur-generaal. Tjarda van Star
kenborgh Stachouwer, die straks weer vrij
zal zijn. Moaht u luitenant-G.-G. blijven,
waarover wij niet zullen hebben te beslis
sen, dan nog alleen als ondergesdhikte van
den heer Tjarda na diens bevrijding.
Dit is geweest de dulbbele beperking in de
herbenoeming van den heer Van Mook. De
heer Van Mook heeft dezen opzet aanvaard
Ten bewijze daarvan haalde prpf. Ger
brandy enkele zinsneden aan uit een radio
bezetting het lot der door hem bestuurde
volken te deelen en dr Van Mook naar Lon
den te dirigeeren. De van diep respect ge
tuigende beschrijving door een Japanschen
ooggetuige van de houding van den G.G. bij
de overgave van Bandoeng, is het best ge
typeerd als volgt: „Het is alsof hij, de ver-
slagene, als overwinnaar komt tot den over
wonnene".
Jhr Tjarda van Starkenborgh Stachouwer
had den eerbied afgedwongen door zjjn per
soonlijkheid. Hij zou door het gezag, dat hij
aldus had verworven tegenover de volken
van Ned.-Indië, tegenover de Regeeringen
van de volken der wereld, voor ons het her
stel der eeuwenoude verbindingen van Ne
derland en Indië ten tijde der bevrijding ge
makkelijk maken.
Dat was de politiek van het kabinet, dat
door mij gepresideerd werd.
Dit beleid werd door de twee opvolgende
kabinetten geheel omgebogen. Men heeft
den heer Tjarda van Starkenborgh laten
gaan omdat men niet het beleid, door hem
en ons voorgestaan, maar wel .dat van dr
Van Mook begeerde. Wij weten thans, dat de
man die in Londen met ons samenvocht om
den Japanner te verslaan, nu de consolidatie
bevordert van een „republiek" van Japansch-
fascistischen oorsprong onder presidentschap
van een man, die met de Japanners collabo
reerde.
In de officieele verklaring wordt gezegd,
dat de Regeering voortgaat met den arbeid
aan de uitwerking der overeenkomst. Men
wrijft zich de oogen vit: Uitwerking van een
overeenkomst, die nog door geen der par
tijen geteekend is en misschien niet eens ge-
teekend wordt. Wie verstaat nog iets van
deze haast om de afschuwelijke „republiek"
in het zadel te helpen, van het stormpas
tempo waarmee Indië van Nederland wordt
weggescheurd?
De officieele verklaring zegt voorts, dat de
Regeering haar beleid in de volksvertegen
woordiging heeft toegelicht en deze onge
vraagd zich in groote meerderheid achtei
haar voornemens heeft geschaard. Inderdaad,
wat de Tweede Kamer betreft (de Eerste
moet zich nog uitspreken) heeft de Regee
ring geen overwinning behaald. Of de leden
van het kabinet het echter diep in hun hart
ook een overwinning noemen, betwijfel ik.
Maar dit is zekerIn het volk, dat zich
niet gewonnen wil geven, èn bij onze jongens
in Indië, in wier borst het nationaal gevoel
voor recht is ontgloeid, dóér heeft het kabi-
niet zijn zaak reeds verloren", zoo besloot
prof. Gerbrandy zijn toespraak, welke in de
ooren van alle waarachtige Nederlanders on-
getwijfeld zal hebben geklonken als een klok!
GESTICHT „HOENDERLOO"
HERSTELT ZICH
Het dhr. Opvoedingsgesticht voor jongens
„Hoenderloo", te Hoenderloo (Gld.) aldus
„De Nederlander", is in het afgeloopen jaar
met den opbouw begonnen van zijn werk,
dat door den oorlog zeer ontredderd werd.
De bezetting der paviljoens bereikte de oude
sterkte. Moeilijker was het, geschikt perso
neel te krijgen.
Door hun verspreide huisvesting in de
oorlogsjaren leerden de bewoners der stich
ting de voordeelen van de kleine samen
wonende groepen kennen en waardeeren.
De bedoeling is, in de toekomst de stichting
uit kleine paviljoens te doen bestaan en de
groote op te heffen. De verwezenlijking zal
nog wel geruimen tijd op zich moeten laten
wachten.
Een belangrijke, verandering in 1946 was
de directiewisseling. Na lange jaren van
trouwen arbeid trad de heer A. Iemhoff af.
De heer C. G. van Binsbergen volgde hem
op. De heer Iemhoff, die wegens ernstige
gevolgen van een beenbreuk in een Leidsóh
ziekenhuis werd opgenomen, hoopt dit bin
nenkort te verlaten om zich met zijn vrouw
in Hoenderloo te kunnen vestigen.
Tot nieuw hoofdambtenaar van het school
jong enspa vil j oen „Nijegaarde" der stichting,
werd benoemd in de plaats van den heer F.
J. Ponte, die tot adj. directeur werd bevor
derd, de heer J. H. Bakker, onderwijzer te
Den Haag.
ONVEILIGSTE STAD VAN
NEDERLAND?
De sterk toegenomen criminaliteit is een
verschijnsel, dat zich welhaast overal na den
oorlog openbaart. Doch de onveiligheid in
Eindhoven schijnt langzamerhand zoo groot
geworden, dat men de wanhoop nabij begint
te raken. Deze onveiligheid gaat namelijk,
volgens het Erndhovensche Dagblad, onduld
bare vormen aannemen. Er gaat geen nacht
voorbij, of in verschillende deelen van de
stad hebben inbraken of pogingen daartoe
plaats en met steeds grootere driestheid
gaan de heeren van het ongure gilde te
werk. De misdrijven hebben een veel groo
teren omvang en geschieden heel wat veel
vuldig er dan uit de krantenberichten valt
op te maken. Want de mededeelzaamheid
van de politie aan de plaatselijke pers be
perkt zich opzettelijk tot de zaak „rond" is.
Zeer zeker is dat dienstig voor het onder
zoek, misschien wordt daarmee beoogd de
burgerij niet te alarmeeren. Misschien is
men bang voor de eentonigheid van het ver
haal, in ieder geval verheelt deze sum
miere en vertraagde berichtgeving groote-
Lijks den omvang en den aard van den hul
digen onihoudbaren toestand. De brutaliteit
van de bende, die hier opereert, kent geen
grenzen. Een mislukte poging van den eenen
nacht is geen bezwaar om het een paar
nachten later nog weer eens aan hetzelfde
huis te probeeren en het zijn niet alleen de
beter gesitueerden, die verdacht moeten
zijn op nachtelijke bezoeken zonder hun
voorkennis, overal waar het gilde zijn kans
schoon ziet, slaat het zijn slag. De fiets en
de winterjas van den arbeider zijn evenzeer
van zijn gading als het Perzische tapijt van
MET SPREKERS VAN VELE
KERKELIJKE RICHTINGEN
Van Woensdag 15 Jan. tot Vrijdag 17 Jan.
a.s. wordt, zooals wij reeds meldden, te
Leiden een interacademiaal theologeneon
gres gehouden, van de studenten aan de
theologische faculteiten der Universiteiten
te Amsterdam Gem. en Vrije Universiteit),
Groningen, Leiden, Utrecht, alsmede van de
Theol. Hoogeschool te Kampen.
Naar de Nieuwe Leidsche Cou
rant thans verneemt, zullen op dit congres
vooraanstaande figuren van verschillende
kerkelijke richtingen referaten houden,
waarbij tal van actueele problemen zullen
worden besproken.
Het congres, dat wordt georganiseerd door
de Ver. van studenten in de Theol. facultei
ten in Nederland, wordt 's Woensdagsmiddags
geopend met een wijdingsdienst in de
Luthersche kerk aan de Hooglandsche
Kerkgracht, waarin voorgaat prof. dr W. J.
Kooiman, hoogleeraar aan de Gem. Universi
teit en het Evang. Luth. Seminarie te Am
sterdam. In de eerste studie-bijeenkomst,
welke alle worden gehouderT in het Groot-
Auditorium der R.U., zal prof. dr G. C. van
Niftrik, benoemd kerkelijk hoogleeraar aan
de Gem. Universiteit te Amsterdam, spreken
over „Rechtvaardiging en Kerk"
Woensdagmorgen wordt de ochtendwijding
geleid door ds mr D. C. Mulder, Geref. miss.
pred. te Leiden, waarna prof. dr C. J. Blee-
ker, van Amsterdam, zal refereeren over
.De Kerk in de moderne wereld". 's Mid
dags treedt als spreker op prof. dr S. F. H.
J. Berkelbach v. d. Sprenkel van Utrecht,
over „Kerk en Oecumene" en 's avonds kol.
ds A. T. W. de Kluis, legerpred. in alg. dienst,
over „De geestelijke verzorging der Ned.
militairen. Deze laatste bijeenkomst is in de
Marekerk.
Op den laatsten congresdag leidt ds W. H.
Kelder Jr., Ned. Herv. pred. te Leiden ae
ochtendwijding en zal ds S. J. Popma, Geref.
studentenpredikant te Amsterdam, referee
ren over „Kerk en geloofszekerheid". In de
middagsamenkomst houdt dr W. F. Dank
baar, Zendingsdirector voor binnenlandsche
aangelegenheden. te Oegstgeest, een rede
over „Kerk en Zending" en 's avonds wordt
het congres besloten met een wijdingsdienst,
VRACHTAUTO DOOR GOEDERENTREIN
AANGEREDEN EN MEEGESLEURD
Hedenmorgen is een auto van den Gem.
Reiniigings- en Motor dienst te R'dam, beladen
met pekel en zand, op de Soherpendrecht-
schekade bij den onbewaakten overweg door
een goederentrein aangereden en een eind
meegesleurd. De auto werd zwaar bescha
digd en de locomotief moest door een andere
vervangen worden. Persoonlijke ongelukken
kwamen niet voor4
waarin als voorganger optreedt prof. dr K.
H. Miskotte van Leiden. Deze dienst wordt
eveneens gehouden in de Luthersche kerk.
Men verwacht dat vele studenten aan dit
belangrijke congres zullen deelnemen en het
is ongetwijfeld van groot belang, dat studen
ten van de Ned. Universiteiten op deze wijze
met elkaar de vraagstukken, welke momen
teel in het centrum der belangstelling staaq,
zoowel in kerkelijken kring als daarbuiten,
willen bespreken, teneinde de verschillende
meeningen beter te kunnen verstaan en te
leeren waardeeren en het interacademiaal
contact te verstevigen.
Aangezien prof. v. Nifterik, momenteel
nog in het buitenland vertoeft en eerst
Woensdag as. terugkeert, zullen, naar wij
nader vernemen de spreekbeurten van, hem
en ds Popma worden gewisseld, zoodat
laatstgenoemde Woensdag zijn rede houdt.
RADIOLUISTER WED STRIJD VOLKS
HERSTEL WORDT HERHAALD
In verband met de groote belangstelling,
zal Volksherstel, via de AVRO, op 14 Januari
as. van 9.3010.15 u. n.m. den radioluister-
wedstrijd „Welken tak van sport zag het
Kerstmannetje?" herhalen. Zooals bekend,
komt de opbrengst van deze prijsvraag ten
goede aan het Fonds Noodgebieden. Oplos
singen moeten per briefkaart, waarop min
stens voor f 0.40 boven de frankeerwaarde
geplakt moet worden, naar het Fonds Nood
gebieden Paleisstraat 1, Den Haag. worden
gezonden.
den .^capitalist". En zoo kunnen wij niet
aan den indruk ontkomen., dat de plaatse
lijke politie niet bij machte is door een
betere 9urveiHeering tenminste preventief
op te treden en dat de bende haar, laten
we hopen althans voorloopig, nog te glad
af is om zich te laten knippen. Er komt nog
bij, dat bepaalde uitlatingen van sommige
politiedienaren, als zi> op de plaats van hel
misdrijf aankomen en met het onderzoek
beginnen, er niet precies op berekend zijn
om het vertrouwen van den gedupeerde te
verhoog en met betrekking tot den ijver en
de doortastendheid, waarmee htm geval be
handeld zal worden.
En het blad schrijft verder:
„Het lijkt ons de hoogste tijd geworden,
dat de gemeenteraad bij de a.s. begrooting
maar eens gelden voor uitbreiding van het
corps (op welke wijze dan ook) voteert. De
burgerij heeft recht op veiligheid en op be
scherming van haar goed in voldoende, zij
het dan ook niet afdoende mate. In ieder
geval dienen er strengere maatregelen te
worden genomen dan thans het geval id
tegen het ongure gespuis, dat bezig is een
soort van nachtelijke terreur uit te oefenen
en blijkbaar goed, geëquipeerd er werd
ons een geval meegedeeld, dat de heeren
per auto kwamen en vertrokken de stad
en haar naaste omgeving als operatieterrein
heeft uitgekozen".
Tenslotte vraagt het blad. of er geen
betere samenwerking mogelijk is tusschen
politie en nachtveiligheddsdienst en of het
geen tijd wordt dateer weer een hulppolitie
komt, zij het dan met een beter doel dan
waarvoor ze tijdens de bezetting werd ge
creëerd.
In 1948 de in Engeland geblok
keerde gelden vrij?
Handelsbalans met de Britten zal in
evenwicht worden gebracht.
De nieuwbenoemde thesauri er - gene r aal
dir A. Treep zal deelnemen aan de conf#»
ren tie met de Bngelsch-Amerikaansche be*
zettingsau toritei ten en aan de Ned -Eng. be*
sprekingen, die beide aan het eind van deztt
maand in Den Haag worden gehouden.
Op de conferentie met Engeland zal ge*
poogd worden, aldus verklaarde dr Tree#
aan het A.N.P., om de handelsbalans mei
Engeland in evenwicht te brengen door ver*
ruiming van het handelsverkeer. Totdusvef
is het nadeeLig saldo van onze handel»»
balans opgevangen door Engelsche credSetes^
Het ligt in de bedoeling dit jaar gee#
verdere credaeten bij de Bank van Engel an#
op te nemen.
Hij verklaarde voorts, diat men van pla#
is de vrijmaking van de in Engeland! ge*
blokkeerde gelden en waardepapieren in d#
jaar nog belangrijk op te voeren, zoodaé
deze zaak waarschijnlijk in 1046 uit d#
wereld is.
AMERIKA .VIL GEEN GELD MEER UI*»
GEVEN VOOR JAPAN
Amerika wil onmiddellijk beginnen met 60
inzameling van herstelbetalingen uit Japaiv
zelfs zonder volledige goedkeuring van d#
Sowjet-Unie en andere geallieerden. De ver
wijdering van Japansche industrieën en in*
stallaties zal eveneens snel geschieden. Heft
herstelprogramma voor Japan wordt zoo op*
gesteld, dat Amerika niets behoeft bij te pa»*
sen.
Wat usance is in Nederland
Gevolg gevend aan de vele desbetreffende
verzoeken zetten wij onze berichten over
ontvluchte politieke delinquenten voort. In
de laatste weken hebben niet minder dan 26
van deze geïnterneerden de beenen genomen.
Hier volgt eeii kort overzicht van de ont
vluchtingen in de periode van 18 Dec. tot
heden, voorzoover deze berichten niet zijn
achterhaald door vervallen-verklaringen.
Op 18 Dec. '46 ontvluchtte uit Duinrust te
Bloemendaal de 34-j. J. Hoogland en de 28 j.
J. F. Crcrbeen; op den 20sten uit Lindeheu
vel bij Sittard de 27 j. Chr. D. Groenwe
gen; op 21 Dec. uit het mijnengebied van
Z.-Limburg de 38 j. M. Chr. v. Hoof en de
30 j. L. Simons; voorts uit een kamp bij
Utrecht de 36 j. J. Pannekoek en uit het
kamp Duin dorp te Scheveningen de 22 j. A.
Sinke, de 21 j. P. J. v. d. Eist en de 28 j.
L. v. d. Haas; op 23 Dec. ontsnapte uit de
mijn Maurits de in het kamp Lindeheuvel
thuishoorende 26 j. L. de Groot; op 25 Dec.
uit Duindorp de 23 j. P. Ooms en de 20 j. A.
Heustra; op 26 Dec. uit het kamp Steurgat
bij Sleeuwijk (N.B.-) de 44 j. B. v. Iperen,
op 27 Dec. van de Oranje-Nassaumijn (L.)
de 30 j. J. Goderie en de 27 j. H. Karssen;
op 28 Dec. van de Juliana-mijn de 24 j. J»
A. v. d. Wal; op 30 Dec. uit de „Maurit^
de 36 j. S. J. Grose.
Het nieuwe jaar bracht nog geen verbet»»-
ring. Op 2 Jan. kwam het bericht door va#
drie ontvluchtingen uit het kamp Revier 1#
Twello en wel van den 30 j. P. C. Frielan»
der, den 22 j. J. Jansen en den 21 j. Nofeflb
raz; verder ontsnapte van de mijn Laura (L#
de 41 j. A. H. Waldmans en de 21 j. P. 4
Seegers en te Maastricht de 21 j. C. A.
Dijck uit Itotterdam. Op 5 Jan. ontsnapte
het kamp te Vught de 24 j. L. S. Smit.
Op 2 Jan. ontsnapte uit het kamp Vosseve#!
te Winterswijk de 35-jarige gedetineerd#
Sybrecht Besse en een dag later uit hdfe
krijgsgevangenenkamp te IJmuiden de 29-1,
Duitscher Bernhard Leitske. afkomstig uit
Frankfort a.d. Oder, stamboeknummer
18897/41 K; hij is 1.73 m lang, donkerblond en
slank.
Op 5 Jan. ontvluchtten van de mijn Orarnje-
Nassau I te Heerlen de 24-j. Eldert Vissef
uit Krimpen aan de IJsel en de 22-j. Jaü
Hendrik Maanen uit Arnhem. Zij hoorden
thuis in het kamp te Valkenburg. Uit dit
kamp ontsnapten een dag later de 46-j. K
H. Verwij uit Maastricht en de 42-j. v. Rij»
sel uit Vlaardingen,
