Dertien millioen die op vernietiging wachten
Afrikaansch wint in de Unie steeds meer veld
Grootsche plannen met 't vliegveld Ypenburg
Op welke wijze kunnen we meer produceeren?
NIEUWE LEIDSCHE COURANT
WOENSDAG 13 NOVEMBER 19M
IN DE KLUIZEN VAN ENKELE
BANKEN
Toen het er in het begin van 1944, naar
uitzag, dat de geallieerden een poging zouden
ondernemen in de lente van dat jaar den
„Westwall" te doorbreken, wendden de direc
ties van R. Mees en Zn en de Robaver zich
tot de K. v. K. voor Z.-H. te Rotterdam, ten
einde voor het geval Rotterdam en Den
Haag door strijdhandelingen van het overige
deel van Nederland zouden worden afgesne
den te geraken tot het laten drukken van een
z.g. „ijzeren voorraad" bankpapier. Aan de
desbetreffende besprekingen, die geheel in het
geheim moesten geschieden, namen behalve het
prov. bestuur van Zuid-Holland, tevens de
tegenwoordige burgemeesters van Rotterdam
en Den Haag deel. Het resultaat was, dat de
drukkerij N.V. Wijt en Zn. te Rotterdam werd
opgedragen tot een bedrag van dertien mil
lioen gulden aan noodgeld, in coupures van 1,
2V2 en 10 gld, te vervaardigen. De drukkosten
werden door Rotterdam en Den Haag, alsmede
door de K. v. K. voor Z.-H., voor een gelijk
deel gedragen.
Voor den vorm was intusschen ook toestem
ming aangevraagd tot het laten drukken van
deze bankbiljetten bij den toenmaligen secr -
gen. van Financiën, doch toen deze in Februari
van 1945 liet weten, dat dit op grond van art.
zooveel van het „Verordnungenblatt" niet ge
oorloofd was, lagen de bankbiljetten reeds lan
ger dan een half jaar veilig en wel ln de klui
zen der beide banken
Ondanks de maatregelen, die men bij druk
kerij Wijt moest nemen, om te zorgen dat niets
naar buiten uitlekte, en niettegenstaande de
technische moeilijkheden, die men had te
overwinnen, slaagde men er in deze dertien mil
lioen in ongeveer een maand te vervaardigen.
Veel hulp werd ook ondervonden van het
Gem. Electr.-bedrijf te R'dam dat, zonder een
nader onderzoek in te stellen, in een periode
waarin iedereen, die in Rotterdam niet voor
de Duitschers werkte, werd afgesneden, op
grond van de mededeeling, dat de drukkerij
voor een „nationale opdracht" werkte, electri-
citeit voor de persen bleef verstrekken. De
controle-bezoeken door Duitschers waren ver
der vele en gezegd kan worden dat de bank
biljetten als het ware onder den neus van de
bezettende overheid werden gedrukt.
De invasie had inderdaad plaats in het voor
jaar van 1944, doch de loop der gebeurtenissen
in Nederland gaf gelukkig geen aanlei
ding tot de uitgifte der bankbiljetten. Thans
liggen zij nog steeds in de kluizen der groote
banken in afwachting van het oogenblik hun
ner vernietiging.
Een typisch beeld uit Zuid-Afrika: Zoeloes doorwaden, met hun bagage op het hoofd, een rivier.
DREIGENDE STAKING BIJ V. GELDER'S
PAPIERFABRIEK
Het personeel van de papierfabriek van v.
Gelder te Apeldoorn heeft een ultimatum
gesteld, dat morgenavond 6 uur afloopt. Het
betreft een inkrimping van het aantal loon-
groepen. Het gaat niet zoozeer om een loon-
kwestie,- volgens het personeel, dan wel om
een onjuiste waardeering voor sommige ar
beiders. Bij afwijzing van den. gestelden eisoh
dreigen zij te staken.
van onzen oud-landgenoot prof. dr G.
Besselaar.
Belangwekkend is de uitslag van een
wedstrijd door het dagblad „Die Ooster
ling" in Port Elizabeth uitgeschreven voor
de lezers, wie de 10 beste schrijvers iai
't Afrikaansch waren. Het resultaat was
het volgende: C. J. Larngenhoven, D. F.
Malherfee, C. M. van den Heever, C. L.
Leipoldt, D. J. du Toit (Totius)Jan F.
E. Celliers, Sangiro, Jochem van Brug
gen, J. H. H. de Waal en A. C. Visser.
De meester* van 'hen zijn ook in ons land
geen onbekenden.
DE R.L.S. INSTALLEERDE
ZICH ER REEDS
(Van een onzer verslaggevers).
Na vijf jaren van indolentie gedurende
den oorlog en daarna nog van ettelijke maan
den militaire inkapseling, ontwikkelt Ypen
burg zich langzamerhand weer tot een open
baar centrum op luchtvaartgebied.
Het geheele terrein met alle gebouwen is
voor onbepaalden tijd door den heer Frits
Diepen gehuurd en diens plan is om Ypen
burg te maken tot het grootste vliegveld van
Europa voor de kleine luchtvaart.
De Rijks Luchtvaart School is er Maandag
o.l v rf»*" *r>v heer Bach begon-
zwaar was en waarvan ieder zei. dat het
nooit de lucht zou ingaan, werd het proto
type van het Taxi-vliegtuig, dat nu bij tien
tallen door de Fokkerfabrieken voor de
Diepen N.V. gebouwd wordt.
De buizen, welke voor het vliegtuig be-
noodigd waren, zijn afkomstig van ledikan
ten, zelfs werd hiervoor het ledikant van
een Duitschen wachtsman gestolen. Voor het
noodzakelijke smeedwerk kreeg men een mud
kolen cadeau van een bevriende relatie. Het
wonder geschiedde, het g i n g de lucht in en
vele bekende vliegers hebben na de bevrij
ding met dit toestel gevlogen en hun lof
niet onder stoelen of banken gestoken.
We gaan nu naar het kantoor teneinde
onzen gastheer in de geleffenheid te stellen
EERE WIEN EERE TOEKOMT
De directeur van de kanselarij der Ned.
ambassade te Parijs, de heer M. H. C. Janse,
die, gelijk nog in een deel van onze vorige
editie gemeld, beoemd werd tot ridder in
het legioen van eer (vanwege zijn verzets
houding), werd, na eerst op het dep. van
BuitenlZaken te hebben gewerkt, in Sept.
1937 benoemd tot kanselier aan de ambas
sade te Parijs. Tijdens de bezetting maakte
hij zich voornamelijk verdienstelijk door
hulpverleening aan in Frankrijk vertoeven
de Nederlandsche uitgewekenen. Voor velen
dezer organiseerde hij voorts den doortocht
door Spanje.
Op 15 Januari 1944 werd hij vanwege zijn
ondergrondsche activiteit door de Gestapo
gearresteerd en vervolgens gedeporteerd
naar Buchenwald, Mauthausen en Bergen
BeLsen. Na zijn bevrijding uit gevangen
schap in April 1945 hernam hij zijn functie
op de ambassade te Parijs. In October 1945
werd hem den rang van directeur der kan
selarij verleend.
KERST- EN NIEUWJAARSGESPREKKEN
sy morele en godsdienstige bewussyn."
De maatschappelijke dienst van de Ne<&
Geref. Kerk in de Kaapprovincie breidt
zich sterk uit. Tal van maatschappelijke
werksters zijn aangesteld, die onder de
bescherming van die Algemene Arme-
sor-gkommissie in Kaapstad, Port Eliza
beth, Uitenihage en Beaufort Wes werken.
Dat godsdienstonderwijs ais schoolvak
den Bijbel tot het peil van een gewoon
boek verlaagt en dierhalve niet als school
vak geslaagd beschouwd kan worden,
heeft het hoofd van de centrale middel
bare school, de heer I. W. Malan, onlangs
betoogd. Hij acht afzonderlijk godsdienst
onderwijs blijkbaar onmisbaar."
Ofschoon de beide landstalen, Hol-
landsch en EngeLsch in art. 137 van de
grondwet gelijk gesteld zijn, klaagt men
in de Unie nog steeds over verwaarloozimg
bij verschillende Overheidsgroepen, als
de Spoorwegen, de Uitsaaicorporatie
(radio) en gemeenteraden, vooral van
Johannesburg. Betere kennis van Afri
kaansch bij de rechtspraak is ook beslist
noodzakelijk. De opleiding in de laatste
kwarteeuw is van dien aard, dat twee
taligheid van rechters (men verschoont
de oudere nog) onafwijsbaar is. Toch
gaat het Afrikaansch sterk vooruit. Een
Engelsch blad in Durban spreekt over de
geweldige toeneming van Afrikaansch,
zoodat veilig mag aangenomen worden,
dat Durban, (de eertijds geheel Engelsch-
sprekende stad) over een tiental jaren
tweetalig zal zijn. Het Engelsche blad
gewaagt over het toenemend gebruik van
Afrikaansch op bussen, treinen en zelfs
in de zakenwereld.
De Russische vertegenwoordiger bij de
vredesconferentie, Wisjinsky, was zeer
verbaasd de Afrikaners onder elkaar een
hem onbekende taal te hooren spreken
en dacht, dat alleen Engelsch iin het
dominion werd gesproken. Toen hij zijn
nieuwsgierigheid niet kon bedwingen en
informeerde naar het ontstaan dezer taal,
waren de Afrikaners maar al te gretig om
hem in te lichten.
Het aantal Afrikaansche bladen breidlt
zich meer en meer uit. Zoo verscheen
1 September het maandblad „Fleur"
(postbus 13, Johannesburg). Als voorzit
ter van de Suid-Afrikaanse Pers-Unie is
de hoofdbestuurder van de Voortrekkers
pers A. J. van Zyl gekozen. De Zuid-
Afrikaansche wetenschap leed een groot
verlies door het overlijden van prof. dr
J.J. Ie Roux, hoogleeraar in 't Afrikaansch
en Nederlandsch te Pi etermaritziburg, die
slechts 58 jaar werd. Hij was een zoon
van een boer uit Fransohhoek, die in
Utrecht in 1923 promoveerde en tal van.
wetenschappelijke boeken schreef. Hij
was lid van de Suid Afrikaanse Akademie
vir Wetenskap en Kuns en de opvolger
v—y
Van 23 December t/m 4 Januari doch
niet op 29 December zijn in het recht-
streeksche radiotelefoonverkeer van Neder
land met Suriname goedkoope Kerst- en
Nieuwsjaarsgespretaken toegelaten (f 10.50
voor de eerste drie minuten en f 3.50 voor
elke minuut daarboven). Reeds thans kan
men aanvragen indienen bij de rijkstelefoon
kantoren.
Twee veteranen uit het wereldje van onze
luchtvaart in een geanimeerd gesprek bij
een toestel der Nat. Luchtvaartschool.
Links de werkmeester G. B. den Bezem er,
meer bekend als „Opa", en rechts de
mécaniciën Van Laar. (Zie nevenstaand
artikel.)
Engelsche taal raakt op den
achtergrond
Men schrijft ons:
over de toekomstplannen der Diepen N.V.
te spreken.
En passant ontmoeten we op het terrein
den heer Van Laar, die sinds 1905 in de
luchtvaart werkzaam is, alsmede den heer
G. B. den Bezemer, beter bekend als „Opa",
den oudsten werkmeester op luchtvaartge
bied.
Door de N.V., aldus begon de heer Prins
Geerligs zijn betoog, zullen taxi-diensten,
rondvluchten, strooivluchten en foto vluch
ten worden onderpomen ten behoeve van
elke firma, die hier belang bij heeft. Ook
het restaurant wordt geheel hersteld, terwijl
voor de kinderen vele attracties te wachten
zijn. Zoo komt er een „ponny-Ypje" van een
„halve paardekracht en modelvliegtuigjes,
welke door middel van radio zullen worden
bestuurd, verzorgd door de Rijswijksdhe
Aeroclub. Onder het motto: „Op Ypenburg
is altijd iets leuks te doen," zal een speciale
H.T.M.-au .obusdienst op Ypenburg worden
onderhouden. Ook zullen elk jaar eenige
vliegfeesten worden gehouden, waarbij de
bedoeling voorzit, om aan de buitenlandsche
vliegtuigfabrieken de gelegenheid te geven
om met hun nieuwe modellen te komen de
mon s>t ree ren."
En zoo ziet men, dat de N.V. Frits Diepen
Vliegtuigen N.V. alles in het werk stelt om
Ypenburg, het vliegveld van de Residentie,
groot te maken en de Nederlandsche Lucht
vaart te dienen door haar naam te verbrei
den tot ver over onze grenzen.
NIEUW BESTUUR VAN HET RESIDENTIE
ORKEST GEKOZEN.
Nadat in de ledenvergadering van 9 Nov.
een nieuw bestuur van het Residentiie-orkest
was gekozen, is dit bestuur gistermiddag
voor het eerst bijeen geweest om de functies
te verdeelen. Als voorzitter is aangewezen
jhr mr C. J. A. de Ranitz, voorz. van de Ver.
„Vrienden van het Res.-Orkest" en chef afd.
H.O. van het dep. van O., K. en W., terwijl
als secr. zal optreden dr R. Leopold. Verdere
leden zijn jhr mr J. H. de Brauw, drs J. P.
Doedens, mr B. Ph. baron van Harinxma
thoe Slooten, mr Kohnstam, Anth. Mondt, mr
T. O. Palte, J. Pasman en K. Schiefer. Gede
legeerde van het Rijk is mr J. H. de Mol van
OUerloo en van de gemeente A. v. Velsen.
Als adviseerende leden maken deel uit van
het bestuur de eerste dirigent Frits Schuur
man en de administrateur J. J. L. v. Zuylen.
Door het bestuur zullen alsnog een tweede
Voorzitter en een penningmeester worden
aangewezen. Het vertrouwen, waarmede dit
bestuur zijn taak aanvaardt, is gebaseerd op
de verwachting, dat Rijk en gemeente het
zullen steunen bij zijn pogingen om voor het
orkest een gezonde financieele basis te
vanden.
DUSSELDORF REEDS ZONDER BROOD.
Oudere functionarissen van het militaire
bestuur in Duitschland hebben op een pers
conferentie te Dusseldorf meegedeeld, dat
de stad nog slechts voor 3^ dag brood voor
radig heeft. Gisteren konden de broodbonnen
al niet in alle bakkerswinkels worden geho
noreerd.
In de grondwet van de Unie van Zuid-
Afrika staat in artikel I, dat het volk van
de Unie de souvereiniteit en leiding van
den Almachti'gen God erkent. Verschil
lende provincies hebben wetten om sab
batsonthei liging te verbieden. Nochtans
wordt geklaagd over communistische
sabbat ontheiliging, omdat de Zondagsrust
gestoord wordt door politieke groepen, dtie
op de treden van het stadhuis vergade
ren om voor hun standtpunt propaganda
te maken, waarbij het al tot handgemeen
gekomen is en de politie moest ingrijpen
om de orde te herstellen. Deze toestand,
waarin de Overheid nog niet voldoende
ingrijpt, stuit de Johannesburgers tegen
de borst, al rekent men de vrijheid van
het woord als een democratisch recht.
De Ned. Geref. Kerk protesteert ook
tegen het besluit van den gemeenteraad
van Kaapstad! om den South African
Friends of the Soviet Union verlof te
geven op Zondagen rolprentvertooningen
te houden, alls zelfs strijdende met de wet
van 1895, welke geen toestemming ver
leent om op Zondagen tooneelui tvoerin-
gen en bioscoopvertooningen te geven.
In verband met het huiselijk leven van
de Afrikaners en de instandhouding en
<ïe handhaving van het Christelijk huis
gezin wijst ook de Kerkbode op de „he-
dendiaagsche lichtzinnige levensbeschou
wing van het huwelijk, de ontstellende
toeneming van het aantal echtscheidin
gen, welke als een kanker aan de ge
meenschap vreet." Er zijn wel talrijke
factoren, welke gewicht in de schaal
leggen," schrijft het blad, zooals behoor
lijke huisvesting, gezondheids- en voor
lichtingsdiensten," „maar wat die mens
in die moderne samelewing voor alles
nodig het, is 'n kragtige opskerping van
nen met de opleiding van 80 militaire vlie
gers, voor wie 10 lesvliegtuigen vain het type
Tiger Moth disponibel zijn. De toekomstige
piloten zijn er gelegerd in een gerieflijke
barak.
In de nabije toekomst zullen ook de Nat.
Luchtvaartschool en de zweefvliegers hier
hun „home" krijgen.
Alvorens de heer Bert Prinsen Geerligs,
propagandaohef van de Frits Diepen N.V.,
ons de verdere toekomstplannen voor Ypen
burg ontvouwde, bracht hij ons met een
zekere geheimzinnigheid naar een der werk
plaatsen.
In een hoek, verborgen voor de blikken
van nieuwsgierigen, staat daar het proto
type van het Diepen taxi-vliegtuig, de
„Difoga" in oorlogstijd te Bergen op Zoom
gebouwd door de heeren Diepen, ir Koeke-
bakker, ir Weyer en Arnout. Dit vliegtuig,
met een motor, welke drie honderd kilo te
't ij» weer een en al bedrijvigheid op Ypenburg, dank zij 80 adspiranc-vhegers, die vol
geestdrift zoowel de theoretische als practische lessen volgen van de Rijksluchtvaartschool,
teneinde voor de luchtmacht te worden klaargemaakt. Een moment, even voor den start.
INTERESSANT CONGRES IS
AANSTAANDE
Maandag 25 Nov. zal te Utrecht onder auspi
ciën van de Ned. Stichting voor organisatie een
„congres voor de productie" worden gehouden.
Op dit congres zullen verschillende sprekers
de problemen, welke samenhangen met den
eisch om in Nederland te komen tot productie-
verhooging, vanuit verschillende gezichtspun
ten belichten. Met name zal worden uiteen
gezet, met welke methode en middelen de
productie kan worden gestimuleerd. Hierbij
wordt in het bijzonder gedacht aan de moge
lijkheid, om zoowel door geestelijke als door
materieele middelen, de arbeidsvreugde te
verhoogen. Daarnaast zullen mededeelingen
worden gedaan om reeds in 1947 te komen tot
de oprichting van een Nederlandsche bedrijfs-
school, waaruit op korten termijn krachten
voor de hoogere regionen van hert Ned. be
drijfsleven kunnen worden gerecruteerd.
Tenslotte zal op het congres worden bespro
ken op welke wijze een nauwer contact tus-
schen de bedrijfsdirecties en haar personeel
tot stand kan worden gebracht, waarbij vooral
gedacht wordt aan doeltreffende voorlichtings
methodes, het scheppen van bedrijfsorganen
etc.
