Iwn de kerken nog in "mï geheim werkten Duitsch geoloog wilde B.P.M. hak zetten Seyss was export-leider der Ned. slaven NïJfUMT Ï.EÏDSCHE COTmAWT DONDERDAG tS DECEMBER 1945 Een gesprek met Dï A. A. L. Rutgers fVajp. een onzer verslaggevers.) E1.W ZWAAR GORDIJN hing móest wel hangen voor allerlei werkzaamheden, '>n den bezettingstijd verricht ten bate ■wen ons volk or bepaalde geledingen daarvan. T,:x)k ook voor de handelingen van 't Convent van Kerken 'n naaim, welke den Duitschers Diet erg aanstond en latei- vervangen werd door .Interkerkelijk Overleg"), 't Was en i-t nog, want de permanentie is vrij zeker een college van vertegenwoordigers van acht Cln\ Kerkformaties en (later ook) de 3 K. Kerk. Nu de kruitdamp is opgetrokken, héb-ben wij aan een der leden, dr A. A. L. Ru tigers, gevraagd, het gordijn een weinig ter- «jjde ce widen schuiven en ons iets te ver tegen over de ervaringen, in de uiteraard vaak spannernde contacten, cfie men zocht of krecag roet de bezettende macht. D"vp toch was de belichaming der nat.-soc. y reld- hesdhouwingdie als een dreigende oenau- boven ons vólk, vooral ook boven de f^uistediike samenleving, hing. Dr Rutgers heeft ons met groote openhar tigheid in kort bestek velerlei verteld over feet mooie en gezegende werk door 't I.K.O. verricht in den met onwrikbare vasthou dendheid gevoerd-en kamp tegen de infiltra tie dei nazi-beginselen in het leven der Ker ken en haar verwante werkgebieden. Hoe het Convent werkte? Uiteraard' muoet U ons chllege zien als een adviseer end lichaam, zonder statuten, dat <eer. bindende besluiten neemt, maar alleen <le deelnemende kerken adviseeren kon en eenparigheid van optreden kon bewerken Het bemoedingsgebied? Was veelzijdig. Niet alleen de kerken, vaar welke wij de volkomen vrijheid van spreken hadden te verdedigen, it*aar ook de sttdb.tingen van barmhartigheid en hun per- taoeel (denkt U aan den Arbeidsinzet), de rkéttjke Pers (absolute af-rijzing van den efeefc. <st iedere Kerkbode-redacteur lid van bet Jounnalistenverbond zou worden) het •2har. onderwijs (benoemingsrecht e.d.), de dodenvervolging, enz. Met welke Duitsche instanties had U te - *1 hoofdzaak met dirie: het binenlandsch beetuur, dus in top met Seyss-Inquart, de '«••rmaoht en de Sioherheitspoldzei (Rauter Had uw college ook contact rnet Duit- HQbe autoriteiten, dae op dit terrein thuis Zeer zeker, wij hadden vaak te maken met merisehen als prof. Neiis, een SS-man, 'Jje evenals sommige andere heer en, meer be grip van zaken hadden, dan u zou vermoe- dan. Bijv. pvof. Nelis vroeg me eens, waarom aorruvtige dommees in dezen (dien) tijd nog In hooge mate. Het ia ene bitter lange Wst, die van de omgekomen predikanten. M*ar het zijn er ook velen, die door onze bemiddeling uit de gevangenschap zijn ge houden of bevrijd, wanneer zij door een preek of het gebed voor de Koningin in moeite kwamen. Bijna bij elke dergelijke ge vangenneming protesteerde de vertegenwoor diger der betrokken Kerkengroep, soms ook het I.K.O. Talloos zijn de protesten geweest tegen de vervolging der Joden en dan veelal in een toon, die den heeren van. den S.D. niet gewend waren. Dr Donner en ds Grave- meyer hebben nog korten tijd gevangen ge zeten, omdat men meende dat zij de voor lezing op de kansels van een aan de Duit schers minder welgevallig stuk hadden be vorderd, althans niet verhinderd. Ook bij dreigende executies heeft ons college her haaldelijk per telegram gepoogd, het ergste af te wenden. De vrijstelling van predikan ten, studenten en seminaristen van den Arbeidsdienst is ook aan de bemoeiingen van het I.K.O. te danken. De kracht van dat optreden zat ver moedelijk in de eenheid der belangheb benden? Waar alle Kerkgroepen één front vorm den (ons gesprek was steeds namens allen) stond do bezettende macht telkens voor de vraag: is doorzetten wel verstandig? Zoo hebben wij de vrijheid van collecteer en in de kerken, de geheimhouding der Diaco nale ondersteuningslijsten kunnen hand haven. invloed gehad op de houding t.a.v. Winterhulp, kunnen ingrijpen bij instellingen als het Ned. Bijbelgenootschap (waar de Verwalter mede door ons toedoen is ver dwenen) e.d). Behoorde het I.K.B. ook tot de eigen lijke werkgebieden van uw college? In zooverre, dat het (In Dee. 1944) door ons initiatief en mede door onzer, steun is opgericht. Begin December richtte het I.K.B. de vraag tot den heer Louwes, wat de Kerken konden doen om hem te helpen den dreigenden hongersnood te keer en. Eerste uitvloeisel van dit overleg was een actie onder de predikanten in het Oosten en Noorden, om door hun bemiddeling te komen tot wegruiming van het groote wantrouwen, dat boeren en schippers hadden in de be stemming der door hen geleverde en ver voerde levensmiddelen. Toen de toestand nog ernstiger werd, nam ons College op verzoek van ir Louwes het initiatief voor de oprich ting van het I.K.B.dat dank zij de belange- looze inspanning van duizenden medewerkers voor honderdduizenden in het Westen een zegen geweest is. En zoo eindigde het korte onderhoud, dat ons opnieuw overtuigde van de zeer belang rijke en heilvolle diensten, land en volk be wezen door deze groep van mannen, die zioh veel tijd en veel moeite hebben gegeven en ook gevaren hebben geriskeerd, om heel het kerkelijk levens- en bemoeiingsgebied door den op dit terrein bijzonder dreigenden stom heen te helpen, met als absoluut uit gangspunt, dat de Kerk om der wille van haar Koning geen inmenging mag dulden van wereldbeschouwingen, die haar fundee ring zouden ontwrichten indien ze al konden. De poorten der hel echter en wie zag achter de overweldigers van Nederland niet de omtrekken van die poorten? zouden ook in de beproevingsjaren 19401945 haar niet overweldigen. ALLE „DACHAUERS" SCHULDIG BEVONDEN. Het Amerikaansche militaire gerechtshof heeft alle 40 beschuldigden van het proces Dachau schuldig bevonden. De vonnissen zullen later worden uitgesproken. D.v. A. A. L. RUTGERS. al eens preekten uit of *jhreven over Na- Irun, Habakuk, e.d. Geschiedde dat niet met •pzet? Weineen, antwoordde ik, dat is heel f>.>rmaalOf, een ander geval, een der Xh.dtsche heeren was ontstemd omdat de prc- £Bfcant de woorden ,,een gewapende bende" gebruikt; dat was immers een beleedi- «£-ivg van de weermacht? Geen sprake van, ivitwoordde ik, kijk, leest u maar in mijn Duitsch bijbeltje over de krijgsknechten, die .•"s-zus gevangen namen, dat was toch een deel vasm het cfficieéle Romeinsche leger en „een gewapende bende" genoemd .Waarop de Duit- «aher overtuigd was.... Heeft U den totaal-indruk, dat de Duit- Mdhe bezetter belang had bij een gunstige verhouding mei de kerken? Inderdaad. Duidelijk waren te dezen de orders uit Berlijn1 In Nederland mag het niet .gaan ale in Noorwegen. Men begreep zeer \red. dat wij opkwamen voor 2/3 van het Nederlandsche voïk en men heeft ook ter- jfcoge gemerkt, (fat wij, als het beginsel dat lachte, tot geen toegeven bereid waren. Een voorbeeld als U wilt? Toen de arbeidsinzet van personeel •outer stichtingen van barmhartigheid ge- «jiueht werd, hebben wij gezegd: tot geen zullen wij op dit terrein de nazi- JtwVaeden dulden. (Dr W.olvius van Eudokia weigerde pertinent adressen van zijn perso- iweJ op te geven.) En wij toonden als «tevlgen achtergrond.... 160 brieven van be sturen en directeuren, die unaniem schreven, liever te zullen sluiten, dan den edsch te onwaarden. Laai ik hierbij voegen, dat het Initiatief hiertoe uitging van het Medisch Contact en dat. de actie der doktoren tegen •Ie Artsenkamer ons optreden een flinken ruggesteun bood. -- Zoudt U ook van preventief werkend cj/reden een voorbeeld kunnen noemen? -- Zeer :ieker. Het ontwerp tot wijziging van de huwelijkswetgeving (vergemakkelij king van de echtscheiding e.d.) is mede door bet advies van ons college getorpedeerd, voor bet wet werd, er op wijzende, dat de be- seitende macht daartoe onbevoegd was. Onze f>un aan hel CN.V. om te liquideeren of *.an net Che. onderwijs om geenerlei inmen ging te dulden op de eigen rechten (benoe mingen. lesrooster, volkslied e.d.) heeft er toe aoodagewerlti. dat tal van verordeningen of HeJohikkingen totaal het beoogde doel niet Vwelkten. Hoe was de atmosfeer bij besprekingen Met de Duitsche instanties? I» den regel werd in een hoffelijke sfeetr wuierhandeldEigenaardig was bij het or.t- ▼oiigen van deputaties uit ons college, dat ateeda voorafging een lange, soms een klein ©ur durende toespraak van een der promi nente figuren, z.oö in den geest v*n Hitiers onvergetelijke lessen in het nationaal- ©ociallsme De doelstelling van het I.K.O. omvatte f»ok persoonlijke belangen? Verried boormeesters en speelde atlassen in handen der Duitschers (Van onzen specialen verslaggever.) De chef-geoloog der Bataafsche Petroleum Maatschappij, de 54-jarige Heinrich Moritz Emil Schürmann, geboren te Dessau, stond heden voor het Bijz. Gerechtshof te 's-Gra- venhage terecht, beschuldigd van hulpver leening aan den vijand. Verd. had namelijk in Febr. 1942 aan den Beauftragte te Berlijn een lijst doen toekomen met de namen van de boormeesters in dienst der B.P.M., van de reeds ontslagen boormeesters en ook mee de namen der Duitsche boormeesters der B.P.ïtl,, die reeds weer naar Duitschland wa- I ren teruggekeerd. Deze lijsten bevatten I allerlei bijzonderheden omtrent woonplaats, leeftijd stc. der boormeesters. Bij het verhoor van verdachte verklaarde deze dat hij met den overleden directeur der B.P.M., van V/ijk. deze zaak uitvoerig had besproken, die ook van meening was dat het landsbelang eischte om deze lijsten te verstrekken. Bij een weigering zou, vol gens verd., de Duitsche Verwalter eenvoudig de noodige boormeesters hebben kunnen •verplaatsen naar dochtermaatschappijen der B.P.M. te Roemenië of Oostenrijk. Door de opgave der boormeesters kon de BJP.M. de goede boormeesters in Nederland houden, waardoor alleen de afgevloeide naar DitótscHaind gingen. Verd. erkende den Beauftragte prof. Benz reeds van vroeger te kennen, maar alleen zakelijk contact met liem te hébben gehad. Van de boormeesters, die in Oost-Nederland v/erkzaam waren, heeft verd. er 30 uitgezocht en de beste hier gelaten. Twee lijsten waren ingeleverd, één rnet 30 en één met 44 namen, w.o. 10 Duit- Cdhe boormeesters. Het was begin 1942 nog vrijwillig. De Pres. mr. O n n e n merkte op, dat verd. er rekening mee had moeten houden j dat hpt later wél eens gedwongen kon I worden. Verd. zeide dat als de lijsten eind 194'2 j wvtren gevraagd er anders gehandeld zou zijn. Op een vraag van den Pies. waarom hij later de boormeesters niet gewaarschuwd heeft dat hun namen bij de Duitschers be- 1 kend waren, zei verd. dat ^hieraan niet is gedacht, wij vonden het onvoorzichtig en gevaarlijk. Verd. deelde mede dat de exploratie van Oost-Nederland f 6 mdllioen van de B.P.M. heeft gekost, terwijl de productie niet meer dan 1500 ton bedroeg. De President: Heeft U twee atlassen aan de Duitschers verstrekt over de olie velden in Egypte en Ned.-Indië, waarvan de Indische atlas per duikboot naar Japan zou worden gie-raoht? De Egyptische atlas zou te klein zijn geweest voor de Duitschers die meenden tooh spoedig Egypte te zullen bereiken. Verd.: Deze atlassen waren practiseh niet van beteekenis. Japan heeft er niet aan gedacht exploita- tfewerk te doen in den oorlog en alleen ge boord naast oude velden, zooals uit lucht foto's is gebleken. Getuigen a décharge waren niet opgeroepen. Bij het nu volgend verhoor van getuigen k décharge kwam mr G. W. Spitzen, s e c r.-g en e r a a 1 van het Dep. van Verkeer en Energie, verklaren, dat in Aug. 1941 van den Verwalter der B.P.M. een verzoek bij het Dep. was ingekomen om concessie voor olieboren in een gebied in Oost-Nederland. Get. had argwaan en zocht contact met Ned. elementen bij de B.P.M. Via dr Ringers kreeg hij den naam van Schürman op, met wien hij toen contact kreeg. Hij kreeg het volste vertrouwen !n verd. Van de zijde van comm.-generaal Fischböck werd later aandrang uitgeoefend om de concessie te verleen en. In zijn gesprekken met verd. heeft get. nooit twijfel voelen opkomen over de goede Hollandsche gezindheid van verdachte. Volgens get. werkte verd. de Duitsche be langen tegen. ï>e getuige dr J. L. Chaillet, die verd. op volgde bij de leiding der olieboringen bij Koevorden in de oorlogsjaren verklaarde, dat hem uit alles bleek dat verd. zooveel mogelijk de order van „Plan-plan" had uit gegeven, d.w.z. stagneeren zooveel als mo gelijk is. Er is technische sabotage geweest onder leiding van verd. De bezetting in per soneel in Oost-Nederland was veel te groot waarover de Duitschers geklaagd hadden. De verdediger jhr mr De Brauw: De olie winning in Oost-Nederland gaat nu beter dan onder de Duitschers. Get.: Ja. ongetwijfeld. Er is in de oorlogs jaren geslabakt op een meesterlijke wijze. Uit enkele volgende getuigenverklaringen a décharge komt nog naar voren, dat onder leiding van verd. aan de Duitschers mislei dende rapporten in handen zijn gesteld om de Duitsche productie tegen te gaan of te be lemmeren. Aan de goede Nederlandsche ge zindheid van vend, behoeft niet te worden getwijfeld. De zitting wordt tot kwart over 2 geschorst. Naar 'n breetle socialistische volkspartij Contact tusschen S.D.A.P., R.K., eik, V.D. en C.D.U. De besturen van S.D.A.P., R.K., C.H., V.D. en C.D.U.alsmede het bestuur van de N.V.B., zijn te A'dam in onderling overleg geweest, hetgeen gevolgd werd door geza menlijke besprekingen met delegaties vaïl een deel dezer partijen. In deze besprekin gen werd teruggegrepen op ervaringen uw de illegale periode, toen een sterke radicali seering en een ontwikkeling in socialistische richting op vele plaatsen aan 't licht kwamen en daarmede de noodzaak tot con centratie der krachten. Tevens werd in deze besprekingen gewaardeerd, dat de N.V.B. de methode van overleg heeft gekozen en niet is ingegaan op het verlangen van een min derheid van haar leden, die aanvankelijk de stichting van een nieuwe partij wenschte. Dit overleg heeft geleid tot de samenstelling van een kort program van beginselen van een te stichten nieuwe socialistische volks partij op breedqn grondslag, wf*k program aan alle samenwerkende partijen en groe pen zal worden voorgelegd. Deze laatste zullen daarover hun leden en partij-instan ties hebben te raadplegen ter voorbereiding der beslissing, die voor iedere deelnemende partij zal worden genomen. Men verwacht, dat spoedig een breedere kring in de ver dere voorbereidingen kan worden betrok ken en dat de uitvoering der plannen in de Ned. politiek het begin zou beteeken en van een nieuwe periode. Ministers op reis naar Moskou In Maart komen „Big three" te Washington bijeen. Byrnes is, op weg naar Moskou, udt Wash ington vertrokken. Vrijdag doet Be vin- op zijm tocht naar de Russische hoofdstad Berlijn aan. In Washington zal, zoo verklaarde presi dent Truman gisteren, icn Maart 1946 een nieuwe bijeenkomst van de ministers yon buifceniandsche zaken der big three worden gehouden. DE GROOT MOEFTI HEEFT HUISARREST De Groot Moefti van Jeruzalem, die in den oorlog in Duitschland was en heftig colla boreerde, heeft, naar Bevin gisteren in het Lagerhuis verklaarde, huisarrest in Parijs. ,,Ik zie hem niet gTaag naar Palestina terugkeeren" antwoordde Bevin op een vraag of de Groot Moefti niet ter beschikking van do Palestijnsche autoriteiten moest worden gesteld. Parijs hield gisteren symbolische staking Politie sympathiseerde wel, maar deed niet mee. De arbeiders en de meeste Parijsche be drijven staakten gisteren twee uur om de eisch van 1000 francs extra per maand voor de hooge kosten van levensonderhoud kracht bij te zetten. De metro reed niet. Op de departementen moesten de ministers hun bezoekers zelf uitlaten en zij konden in nabij gelegen café's telefoneeren. Slechts de treinen reden gewoon, maar de gemeente secretarieën, de rechtbanken en andere open bare instellingen sloten. Zestigduizend arbei ders dreigden met een algemeene stakingi Speer doel alsof z'n neus bloedt In Neurenberg verhoorde de president gis teren Speer, den Duitschen ex-minister van bewapening. Hij verklaarde, dat Seyss-Inquart verantwoordelijk is voor de uitvoering van Sauckels orders aangaande de deportatie van Nederlandsche arbeiders. Toen hem na deze verklaring werd ge vraagd, of hij het ermee eens wat, dat Hit- Iers vertegenwoordiger in Holland schuldig was aan de misdaad arbeiders gedwongen te hebben naar Duitschland te gaan, ontweek Speer het antwoord door te zeggen: „Ik kan die vraag niet beantwoorden". Sauckel heeft bij zijn verhoor verklaard, dat de aantallen arbeiders, die uit Holland moesten komen, aan Seyss Inquart werden opgegeven, die dan ervoor zorgde dat ze er kwamen. Er zijn documenten overgelegd, die de methodes onthullen door de „wervers" van arbeidskrachten gebruikt. Zij waren zoo wreed, dat het zelfs Rosenberg eenmaal te erg werd. In een brief schreef hij, dat zij herinnerden aan de zwartste tijdperken van slavenhandel. In de maanden Mei en Juni 1942 gingen uit Nederland resp. 22.000 en 25.000 metaalarbeiders naar Duitschland. De razzia's in Rotterdam en Schiedam le verden 50.000 en 5.000 gevangenen op. Sauckel durfde ook in Neurenberg nog beweren, dat deze menschen vrijwillig kwa men. Speer en Sauckel bleken ook nu water en vuur te zijn en de verklaringen van den eerste waren voor den menschenjager alles behalve vleiend. Speer gaf n.l. niet op hoe veel arbeiders hij noodig had, maar Sauckel kwam met de arbeiders aan en Speer moest maar zien ze in de fabrieken te plaatsen, aldus zijn verklaring. Het deportatieplan 51. Een twee, drie klom Snoek ie boven op het bord je met „Verboden toegang" en bezon zich toen, dat hij nog een vergrootglas in z'n zak had. Hij haalde 't te voorschijn en hield het roor de leeuw z'n neus. De leeuw gaf een schreeuw van de pijn, want de tropi sche zonnestralen, die door het brandglas vielen, had den gelijk z'n neus ver brand. Luide brullend nam hij de benen en Snoekie liet zich weer o.o ae grond zakken, ,,'t Is hier ook al niets gedaan!" zei de Lan ge. „We moesten maar gauw rechtsom keert ma ken!" 52, Ze gingen vliegens vlug aan 't werk, verza melden de planken, waar uit het vlot bestaan had en die alle op het eiland terechtgekomen waren, en zetten het vlot weer stevig In elkaar. Een paar uur later dreven ze weer op zeedaar waren tenmin ste geen leeuwen. Snoekie waschte met zeewater de eierdooiers van zijn ge zicht. Maar wat was dat? Daar had je zoowaar de haai weer, die met grote sprongen kwam aanzwem men Met een handige zwaai gooide de professor hem weer de lasso om z'n hals en even later schoot het vlot weer vrolijk achter de haal aan vooruat. Holland was ook van Sauckel afkomstig. En ik kon. zoo zeide Speer, de buitenlandsche arbeiders evenmin weigeren aan te nemen als de eerste de beste fabrikant. Sauckel kon, als gouwleider, zijn plannen gemakke lijk bij Hitier doorvoeren. Ribbentrop had de hand in de overeen komst met Frankrijk over het zenden van arbeiders en, zoo zeide Speer nog: bij de ontruiming van Rusland hadden wij het plan de heele mannelijke bevolking krijgs gevangen te maken, om versterking van het Sowjet-leger te voorkomen. Speer schreef het plan o-m deze mannen in de mijnen te doen werken, waar ze als vliegen stierven, weer toe aan Sauckel. De omvang van de deportaties blijkt het eerst uiit een rapport van Milch, dat vlieg tuigmotoren voor 88 pGt. door Russische krijgsgevangenen werden gemaakt en die Ju 52 vrijwel geheel door vrouwen uit die Oekraine. Versohrd'kkelijk waren de toestanden in de kampen. De menschen leefden er met 5 man in hondenhokken, ze aten afgekeurd vleesoh. Van de transporten uit Oost Euro pa werd gezegd, dat de Duitschers kinderen, die onderweg in den trein werden geboren uit de wagons smeten. Men moest er voortaan voor zorgen, zoo zeiden de rapporteerende Duitschers dan met onbeschrijflijk cynisme, dat zulke din gen niet meer konden gebeuren in het ge zicht van de transporten, die naar Duitsch land werden gevoerd, want dde mochten geen indruk krijgen van de toestanden, die daar heerschten. Iran gaat met Rusland praten De Iraansche minister-president, Ibrahim Hakimi. zeide, dat hij van plan was spoedig naar Moskou te gaan tot het voeren van directe besprekingen met de Sowjetregee- ring. De tot dusverre gevoerde onderhande lingen moedigen hem aan op den ingesla gen weg voort te gaan. In Tebriz ontmoette de gouverneur van Azerbeidsjan, Bagatt, de „democratische" leiders. Uit de Nota van de Regeering Verschillende overeenkomsten zrjn reed6 afgesloten; met een aantal landen wordt nog onderhandeld VERVOER. De Regeering heeft geen plannen voor vestiging van eenig monopolie. Wel is een doeltreffende taak verdeeling tusschen weg, water en rail noodig. SCHEEPVAART Er is 47.5 pet van onze scheepvaartonnage verloren gegaan. We beschikken nog over 1.680.000 ton. Een reconstructieprogram is op gemaakt. Reeds zijn in Amerika 10 schepen besteld van 1012.000 ton, die in 1946 zullen worden afgeleverd. GEMEENTEFIN ANCIëN Deze moeten zoo snel mogelijk worden ge saneerd uit hun deplorabelen toestand. Binnenkort wordt een commissie ingesteld om de Regeering te dezen aanzien van ad vies te dienen. In afwachting van een rege ling zal de regeering de gemeenten de be hulpzame hand bieden bij het overbruggen van te korten, maar iin beginsel niet inte graal.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1945 | | pagina 4