OP REIS
NEDERLAND
3E! beslaan en oeconomische
door
AG 17 AUGUSTUS 1940
PAG. 3
1
Spiegel var» de Oude Lantschap
emen temidden eener
|U'a"saboone natuur
Boerenhuisje te Vledderveen.
;'t pJer N.R.C. aan, waarin de opper
den kiiPte genietin8en van den toerist
tg t.«zien worden tegen den donkeren
lier vP achtergrond.
rwa.uJe fraaie Drentsche boschcoulissen
Heralrihtsche boer te zuchten en denkt:
3(-tanr,figge slecht, wat valt die' korrel-
"keerer tegen! Eerst trad er roestvor-
ien viir°gge °P- Maar de overmatige
Noor?1 de zaak eerst recht bedenkelijk
,n ^yjpmig over dezen nieuwen tegen-
if'ritaÖe boer de ijle halmen met de
troebePe aren neer' terwÜl de toerist
)utiev#at haden in die gouden weelde,
maiiiJ op den adem van den wind.
zwakl verschalkt de toerist in het
:est Vision een eitje van de kwaliteit,
tsche kip nu eenmaal in staat is
rale product te geven. Maar de
tr allicht weer niet aan denken,
roze schaal, die hij in de hand
I Jrentsch probleem bij uitnemend-
K Crant wie ei zegt> hedoelt ook kip,
IVojegt, onderstelt ook kippenvoer
at punt beginnen nu de moeilijk-
ïien ook elders kent. In de ge-
geveen bijvoorbeeld, waar 15,000
yonen, houdt men.... 122,000
wegens gebrek aan kippenvoer
er
mogen
ie pla
gheder
;n bestonomisch slop"
I zijn
wanh^de moeite Hoogeveen eens nader
ckeren In 1625 kocht jhr. van Echten
rergerCek vijf duizend morgen veen-
igens #et jaar daaropvolgend ging hij
zich iiandere Hollandsche heeren, ver-
:en eüde „Algemeene Compagnie van
daal", over tot een veenontginning
n dat jchaal. Het ontstaan van Hooge-
de Brjdan ook op het jaar 1626 gesteld
voorsjing is, zegt het gidsje van Hooge-
kin^e», rijk aan natuurschoon en leent
schip (ek voor fiets-, wandel- en water-
nd zdLturlijk staat er niet in het gidsje,
oie landschap, dat als „Holland-
che d'ten Elim) bekend staat en onge-
ch ooi*a groot is, geen ordentelijken ver
en heX)r auto en vrachtauto bezit, met
hrden: dat deze groote oppervlakte
»x met 900 kleine bedrijfjes nog
irpedefy. haar achttiende-eeuwsche
ichied^jj hier tast men op een oecono-
eem van de eerste orde!
Omstreeks 1850 kocht de diaconie gronden
aan, met de bedoeling deze door de bedeelden
te doen ontginnen, in 1851 maakte het ge
meentebestuur een plan voor werkverschaf
fing op groote schaal in de heidevelden van
Doldersum. In den tijd rondom 1860 werd te
Vledderveen jaarlijks meer dan 130,000 ton
lange turf, hoogveen van de tweede soort,
gegraven, waarbij honderd man waren be
trokken, benevens vele
vrouwen en kinderen.
De crisis van de jaren
tachtig trok ook in het
Vledderveensche een
diep spoor. Voor Dren
the braken toen moei
lijke jaren aan. Toen
de crisis enkele jaren
had doorgewerkt, werd
omstreeks 1890
te Vledder de ge
meentelijke werkver
schaffing ingevoerd.
De gemeente kocht
heidegronden aan, ten
einde deze te doen
ontginnen. Zij is
vertelt mr. Homan
daarmee voortgegaan
tot ongeveer 1908; zij
staakte dezen arbeid,
toen particuliere ont
ginningen, met name
de Maatschappij van
Weldadigheid, de moei
lijkste maanden voor
de behoeftige inwoners
overbrugden.
:retari
rdagm
e pers
gedee
toelaten dan deze: dat de be
streek geraakt is in een oeco-
Van de bevolking van Holland-
Elim woont veertig procent op
he n minder dan 1 ba oppervlakte,
d Donig Procent bedrijfjes heeft van
e kru 5 ba- Het hoofdtype van bedrijf
genhe?nbouw annex kippenhouderij.
n Griive tuinbouw wordt er beoefënd;
gd vafascultuur- De outillage van deze
nde n£vestiging van een behoorlijk
,»s ten eenenmale niet toe. De
rpedoPenb°er heeft een bedrijfje van
kettf* kippen.
Van P groot is het aantal wijken
9 gewf^6 sloten), een omstandigheid,
eggen van verbindingswegen tot
irtgani tegengehouden. Men staat hier
riland Faculeuze 8eval- dat een tend-
p de kPied van 2500 bunder geen be
vond. erkeersweg bezit. De melk moet
it natpoerd worden. Wat de streek aan
>ld. rktuigen, aan veevoeder en der-
elders betrekt, moet in de streek
ige reis over het water maken.
er geen tempo in het bedrijfs-
016 'de ontwikkeling ervan kan
nemen, omdat zij tezeer aan den
JOIlJslakkengang gekluisterd zit.
tijn onze oeconomen al bezig, met
eiSChcfrpers dit oeconomisch slop te
Hoogeveen namelijk behoort tot
e Japagemeenten van Drenthe's Zuid
voor faarvoor een speciale commissie
ing er3" aan bet ontwerpen is. Voor
ionale:®heden ,men d"rb« .J10"?' ,te
het geval van het Hollandsche
r a v^al krachtig moeten worden in-
'mmai^ deze bevolking voor verder af-
P de verpauperiseering te behoeden.
de leven er reeds van het bestaans-
rincipij.
van i zal het noodig zijn dit gebied
«ctor.F^6 verkeer te ontsluiten. Een
and (if bindings wegen zal deze streek
1 j voor instrooming van nieuw
il helaas nog wel een poos duren
van Ihs op een knop wordt gedrukt en
seerenjgsarbeid van het Hollandsche
iet mi Elim met kracht kan worden
ien ge
uwplan voor
de ild en Vledderveen
sreid j
n te Soortgelijk probleem, topografisch
h van weer anderen aard, staat
Vledderveld en Vledderveen, een
klari achterlijke streek van 300 ha
Wij hebben al gemeld, dat dit
ill »ofdzakelijk) woeste grond door
behoeve van de uitvoering van
ckholagsplan, gevorderd is.
chill Igeleden reeds was dit gebied een
i DinsP001- de gemeente Vierder. Reeds
med# de werkverschaffing als over-
laring'* er al bekendToen in dat
sdappeloogst in die mate mislukt
i bewoners hun gewone inkomsten
dezetyen en bovendien van hun ge
in zoaei verstoken waren, besloot de
•in eei,d van Vledder tot het houden
:enuwtengewonen omslag van 500 ter
de oivan de noodige middelen voor
aaniffing, door bewerking van heide-
1 opd d°or wol- en hennepspinnerij.
!t mr. J. Linthorst Homan, die,
gaat Fgemvoord'ge betrekking, burge-
Vledder is geweest, in zijn studie
emeente.
De jongste ontwikkeling van Vledderveld en
Vledderveen heeft een neergaande lijn ver
toond. Zoo moet men thans constateeren, dat
de streekbevolking in sociaal-oeconomischen
zin in een impasse is geraakt. De ontginnings-
maatschappij Het Landschap Drenthe liet de
Centrale Opbouwvereeniging ter plaatse een
onderzoek instellen. Deze verwerkte haar ge
gevens in een agrarisch èn in een sociologisch
rapport, waaruit men de maatschappelijke en
geestelijke trekken dezer kleine gemeenschap
van 118 gezinnen leert kennen. Ten behoeve
van den saneeringsarbeid is ook dit gebied
door het Rijk gevorderd.
Wij werden ter plaatse rondgeleid door ir.
E. Bieuwinga, rentmeester van Het Landschap
Drenthe. Het gansche gebied is groot 650 ha.
waarvan 300 ha in ontginning wordt gebracht.
De saneeringsarbeid zal echter de totale op
pervlakte bestrijken.
In November wordt de
saneering aangevat
De toerist zou al weer met dit alles genoe
gen nemen, nademaal de poëtische noot in
dit landschap zoo sterk mee spreekt. Heer
lijke bosschages geven deze streek dien liefe
lijken toets, die schoonheid-minnenden vóór
alles in het landschap apprecieeren. En als ge
daar dan in het voorjaar den koekoek hoort,
en des zomers een reebok schichtig in het
akkermaalshout ziet wegspringen, dan staat
ge zoo ongeveer aan het einde uwer wenschen.
Maar de oeconoom vraagt niet allereerst
naar tinten en kleuren en stemmingen in het
landschap; hij vraagt vóór alles naar de wel
vaart der bevolking en wenscht de ketenen
te kennen, die haar tegenhouden op den weg
naar de ontplooiing harer agrarische energie.
Ir. Bieuwinga formuleerde deze laatste
geesteshouding zoo teekenend, toen hij ons
zeide: .„Ik kan over de idylle dezer streek
niet erg verrukt zijn, als ik de krotten zie
Waarin deze menschen wonen en arbeiden".
Ongetwijfeld een oeconomisch slop gelijk
het Hollandsche Veld, waarvan hier boven
sprake was.
En ieder inwoner hier heeft een huis en
gebruikt grond, en tóch boeren zij zich geza
menlijk naar den afgrond! Uit de rapporten
blijkt, dat de bevolking hier arbeidzaam, eer
lijk en zuinig is; zij bezit voldoende verstan
delijke ontwikkeling om de gestelde taak naar
behooren te vervullen. In bijna alle geyallen
was het gezin ordelijk, werd er zorg besteed
aan de opvoeding der kindern en was de
verhouding der gezinsleden onderling goed
te noemen. In alle gevallen bemoeiden de
ovders zich met de opvoeding der kinderen.
Men kan hier een vijftal groepen onder
scheiden, n.l. die van landbouwer (kleine
boer), 30 gezinnen; landbouwer-huurder, 3
gezinnen; landarbeider-eigenaar, 46 gezinnen;
landarbeider-huurder, 18 gezinnen; diversen,
16 gezinnen. De groep landbouwer-eigenaar
staat er wat de welvaart betreft het gunstigst
voor. Velen van de drie laatstgenoemde groe
pen (80 gezinnen) moeten rondkomen van de
inkomsten der.... kinderen! De meisjes zijn
meest werkzaam als dienstbode of werkster,
de jongens als landarbeider, terwijl een zeer
groot aantal inwoners een bestaan vindt, al
thans tracht te vinden, als rietvlechter.
Welnu, de ontginningsmaatschappij Het
Landschap Drenthe heeft deze koe al bij de
horens gevat. In November gaat het werk
beginnen en 240 arbeiders zullen gedurende
zes jaren bij dezen saneeringsarbeid betrok
ken zijn!
Prins Maurifs en de Kerkelijke
twisten van zijn tijd
In zijn dissertatie over „Prins Maurits
de volksmeening der 16e en 17e eeuw" wijdt
dr. J. Bax ook een hoofdstuk aan dezen
Prins met betrekking tot Kerk en Godsdienst
Het is niet zonder nut, acht te geven op som
mige passages in dit hoofdstuk, nu de ver
houding tusschen Kerk en Staat weer bijzon
dere belangstelling heeft. Kerkelijke twisten
stonden ook in Maurits' tijd slecht te boek;
de hekeldichter Reinier Telle richtte er zijn
pijlen op:
„Kercken-twist heeft ons een kindt
[ghesmeet,
Lust tot heerschen is sijnen Vader.
Hoe ouder hoe erger het Kindeken heet,
Gebreck van Liefde is de Gevadere.
O almogende Godt, weest ons beradere
Wordt dit Kindt etende, a Dieu ons broodt".
In den strijd tusschen Calvinisten en
Remonstranten laat dezelfde dichter de Hol
landsche Maagd op Prins Maurits een beroep
doen tot pal staan voor d-» gewetensvrijheid:
„En ghy Maurits, wilt doch toonen,
Dat ghy met trouwen dienst my loflyck
[wilt beloonen
Voor dat ick u de Kroon gezet heb op
[u hooft,
Doen 't niemand had ghedacht, doen 't
[niemand had ghelooft".
Ook tegen de Gomaristen wordt Maurits
in 't geweer geroepen; o. a. door „Hoorns
Basuyn'": „Die gepredestineerden willen den
Prins naar hun zijde overhalen; zij spiegelen
hem groote macht voor „als hij maar wil
knielen voor hun nieuwen God van Geneven."
Die „kale necten" misleiden den Prins, en
Barlaeus roept zijn hulp in voor de „Remon-
strantsche verschoppelingen"; h.j moge stui
ten dien stroom van „Boecken, Liedekens,
Printen etc., in dewelcke onse Leeraars ende
wij met haer als Verraders van het Landt
ende Menschen onlijdelijck in de Republycke
worden geschavotteert."
Tegenover deze gevoelens stelde o. a. Trig-
land Maurtis' goede gezindheid t. o. v. de
Gereformeerde religie in het licht: „Wy
weten, dat uwe Princelycke Excellentie van
Gode is begaeft, beyde met goede kennisse
van de ware Christelijcke Gereformeerde
Religie, in dewelcke Uwe Ex. van den jeuoht
aen is opghetrocken", enz.
Op de vraag, welke houding Maurits innam
t.o.v. de kerkelijke twisten, geeft dr. Bax tal
van citaten ten antwoord, waaruit blijkt, dat
de Prins van beide kanten schutsheer werd
gewenscht. In een remonstrantsch pamflet
bijv. wordt den Prins lof toegezwaaid van
wege zijn ridderlijke daden en edel bloed,
doch vermaant hen. dien lof toch niet te be
smetten me4, kerkelijke twist; de (anonieme)
'schrijver doet dan een beroe^ op 's Prinsen
offer „voor vryheyt van ghemoet", en dreigt
hem, als hij die vrijheid zou inperken:
„So lanck ghy Godt vervolcht, victori
[ghy niet siet.
„Maar wel, dat ghy en 't thuys van
[Nassau komt tot niet".
Blijkbaar heeft Prins Maurits in de kerke
lijke geschillen zich niet zóó „neutraal" gedra
gen als de remonstranten hoopten; een „Lief
hebber der Gereformeerde Kercke" prijst
hem, schrijvende, dat Maurits God van gan-
scher harte diende en dat toonde, door den
afgodendienst uit te stooten en door Gods
genade den warén Godsdienst te herstellen.
Ook Souterius, predikant te Haarlem, getuigde
(na Maurits' dood („hij is ons ontnomen om
onzer zonden wille"), dat hij een Prins was,
die „Christi Kerke manlijc heeft gemainti-
neert" en als geen ander bezield was met een
hartelycke affectie tot Godts Kercke ende de
conservatie van de Religie, tot in zijn sieckte
toe".
Opmerkelijk is in dit verband, wat dr. Bax
meedeelt over de vele bede- en dankdagen
in Maurits' tijd. Ook internationale gebeur
tenissen waren er meermalen aanleiding toe,
zoo bijv. de ontdekking van het buskruitver
raad in Engeland, de moord op Hendrik IV
van Frankrijk. Geregeld werd ook een vast
en bededag uitgeschreven bij het begin van
Maurits' veldtochten. Evenzoo na overwinnin
gen: de verrassing van Breda, de verovering
van Zutphen en Deventer, de verovering van
Groningen (door de regeering der stad Leiden
uitgeschreven). Toen de belegering van Ber
gen op Zoom groote spanning bracht, bleef
men (op 23 Nov. 1862 te Arnhem den geheelen
dag in de kerk! Na de ontdekking van den
aanslag op Maurits werd een algemeene bid
dag uitgeschreven.
Treffend heeft de predikant Alb. van As
sendelft Maurits' Godsvrucht geteekend in
een lijkrede op Willem III; tevens blijkt, dat
daaruit. Prins Maurits ook in zijn persoonlijk
leven op Gods genade steunde: „Hij geloofde
in Christum den Saligmaker, en was ook
tegelijk Godvreezende. In syn standaert van
de zeevaert vond men deze letteren „Jehova",
tot een bewijs, dat hij de eere van God en de
ware Godsdienst sogt te bevorderen". Van
Bogerman, die Maurits aan zijn sterfbed be
zocht, is waarschijnlijk de mededeel ing, dat
„de Prins bedroefd was over zijn zonden, zijn
toevlucht nam tot Gods barmhartigheid en
smeekte om grooter berouw."
Nochtans of juist dientengevolge? was
Prins Maurits verdraagzaam t.o.v. den Gods
dienst. Onvoorwaardelijk is de lof, hem des
wege door Pieter Jansz. toegezwaaid in
„Religions Vryheyt", waar hij zegt: „die
goede genegentheden van zyn Excellentie aan
die Consciëntie vryheyt, navolgende die van
syn H. Vader hoochhoffelijcker memorie".
Herinneringen als deze zijn ons niet alleen
als historische werkelijkheid welkom; zij
sterken ook het volksbesef van dezen dag, dat
uit den mond der bezettende overheid het
woord „geloofsdwang" heeft hooren afkeuren.
In Drente rijzen machtige
turfheuvels op
De productie met man en macht
uitgebreid
„Gelukkig is het land, waar 't volk zijn
moêr (veen) verbrandt", aldus ver
klaart het oude, schalksche rijmpje. Door
de tijdsomstandigheden op dezen natio-
nalen rijkdom opnieuw opmerkzaam ge
maakt, heeft menigeen zich de vraag ge
steld, of het niet verstandig zou zijn, wat
turf in te slaan, om het wintervuur hel
brandende te kunnen houden.
Twee feiten, zoo lezen wij in het
„Vaderland", hebben het veenbedrijf
dezen zomer besoheerscht, nl. het feit
van Mei, dat door de stagnatie in het
kolenvervoer de turf op den voorgrond
kwam en er opeens groote vraag naar
dezen huisbrand ontstond; èn het feit
van begin Augustus, dat in verband met
den te verwachten distributiemaatregel
het afleveringsverbod van turf heeft ge
bracht. Daar tusschen in ligt een periode
van ongewone drukte in het veenbedrijf.
Eigenlijk dateert deze drukte al van den
vorigen herfst, toen door Defensie aanzien
lijke aantallen wagons turf uit de Drentsche
venen werden afgenomen. Wanneer men daar
dan nog bij voegt, dat ook door particulieren
veel meer brandstof dan vroeger werd afge
nomen, hetgeen voortvloeide uit de vrees,
dat ook deze oorlog gelijk de wereldoorlog
van 19141918 huisbrandmoeilijkheden
met zich zou meebrengen, heeft men de ver
klaring an den voorraadloozen toestand in
het voorjaar. De langdurige vorstperiode is
oorzaak geweest, dat met het graven van turf
veel later dan gewoonlijk kon worden be
gonnen.
De plotselinge vraag naar turf was voor
sommige verveners aanleiding, dubbele ploe
gen arbeiders gedurende zestien uren per
dag tewerk te stellen. Het was kort dag!
Immers het steken van bagger moest met
20 Juni zijn afgeloopen, zulks Li verband
met de omstandigheid, dat dit product na
dien datum niet meer voldoende kon drogen.
Met het graven van persturf kon tot einde
Juli worden voortgegaan, misschien zelfs lan
ger. Men weet, dat het bestuur der Ned.
Turf-Centrale al vroeg in het seizoen er bij
de verveners op heeft aangedrongen, de pro
ductie zooveel mogelijk uit te breiden, waar
voor zoo noodig een bijzondere toewijzing in
uitzicht werd gesteld. Dit heeft tot gevolg
gehad, dat men in het veengebied als
centra noemen wij Emmen, Odoorn, Daler-
peel ditmaal met het machinale werk nog
tot na de eerste Augustusweek is doorgegaan
Vroeger was de eerste eisch: turf moest
droog zijn. Tegenwoordig echter neemt men
het met dien eisch zoo nauw niet meer. In
Juli verscheepte men uit het turfgebied pers-
turf, die naar het uiterlijk te oordeelen wel
min of meer droog leek, doch inwendig toch
nog vrij nat was. De korst, die zich om deze
turf gevormd heeft, is wel droog, dooh het
zal nog maanden duren voordat deze soort
als brandstof kan dienen, vooral wanneer de
turf betrekkelijk dicht op elkaar in schuren
wordt gestapeld.
Op het veld zou deze turf bij gunstig weder
heel wat eerder droog zijn geweest; immers,
in „stoeken" gezet, waar de wind doorheen
kan spelen, droogt het product veel eerder
dan wanneer het in min of meer vochtige
schuren opgestapeld is. Doch de vraag be-
heerscht ook hier de methode. Het ligt voor
de hand, dat het verwerken van deze niet
geheel droge turf veel meer en zwaarder
arbeid vereischt. Bijgevolg werden in ver
schillende veenderijen dubbele ploegen tewerk
gesteld, terwijl er loonen werden uitgekeerd,
die boven de bij collectief contract vast
gestelde normen lagen.
Intusschen is het afleveringsverbod afge
komen. Daarmee is opeens het drukke turf-
vervoer stopgezet. Er kan op de terreinen
worden doorgewerkt, maar geen turfje mag
meer worden verscheept De gegraven turf
heeft nu tijd om te drogen.
Wie te Nieuw-Amsterdam komt en gevoel
voor practische schoonheid heeft, kan zich
verlustigen in den aanblik van uitgestrekte
velden, waaruit machtige turfheuvels oprijzen.
Waarlijk, duizend turven zijn hier maar
éénDeze krachtstof uit de Drentsche
aarde ligt hier nu te drogen en te wachten
tot zij elders dringend noodig geworden is.
VAN SPINNEN EN SPINNEWEBBEN
Het listige roofdier ook soms zelf
bedreigd
Vliegjes bijten is de voornaamste bezigheid
van de meeste spinnen Sommige betoonen
meer moed en weten zelfs de sterk gewapen
de wespen te overweldigen en... te bijten!
Want „opeten" doet een spin eigenlijk niet.
Ze slaat haar scherpe kaken in de prooi en
steekt zoodoende de harde huid van haai
slachtoffer stuk. Dan begint ze te zuigen
Zoowat alles, wat zich binnen het huidpant
ser van vlieg of wesp bevindt, wordt opge
lost en opgezogen.
Dat een spin vogels vangt^ komt ook wel
eens voor, al zijn er geen spinnen, die er
uitsluitend van leven. Voor deze groote soor
ten bestaat het voornaamste voedsel uit
muizen, hagedissen en andere op den grond
levende dieren. Er zijn vogelspinnen, die
's nachts loopend over de takken van de hoo
rnen op roof uitgaan en dan natuurlijk ook
wel eens een slapend vogeltje kunnen grij
pen. Een sterk vergif, dat door een nauw
buisje in beide kaken in de wond gespoten
wordt, maakt in zeer korten tijd een einde
aan het leven van het slachtoffer.
Dat vergif bezitten alle spinnen. Zelfs zijn
er, die voor den mensch gevaarlijk zijn. Stel
U gerust! Deze komen hier te lande niet
voor; in Zuid-Europa wel. In het Wolga-
gebied werden in 1339 zeven duizend runde
ren door een spinsoort gedood. In sommige
streken stierf een derde van de kameelen
door beten van spinnen. In jaren, dat er
groote sprinkhanenplagen heerschten waren
die spinnen erg talrijk. Ze leven dan ook
niet Van koeien of kameelen, maar van
sprinkhanen.
Het maken van het web
Een van de wonderlijkste dingen uit het
leven van de spinnen is het weven van het
web. Schitterend is dit vooral bij de kruis
spin en op merkwaardige wijze wordt het
aangelegd. Een ongeveer horizontale draad
wordt aan twee punten vastgehecht en daar
ondergaan is dan het web in den vorm van
een rad met spaken uitgespannen.
Op het eerste gezicht lijkt het een heele
toer om dien bovendraad voor elkaar te krij
gen. Men moet zich indenken, dat een spin
zijn draad maakt met een spinorgaan aan het
achterlijf, dat ongeveer werkt als een tubetje
solutie. Vloeibaar komt het uit het lichaam,
maar het wordt bijna dadelijk hard. Eigenlijk
zijn het eenige honderden draden, elk een
paar duizendste van een milimeter dik, die
samenvloeien tot een dikkeren. Zoo fijn zijn de
draden van een spinneweb, dat ze in precisie-
instrumenten, zooals sterrenkijkers, gebruikt
worden.
Drie manieren staan een spin ter beschik
king om de eerste overbrugging te maken. Een
daarvan gebruiken wij ook als we een radio
antenne aanleggen. De kruisspin maakt den
draad aan één punt vast, klimt naar beneden
of loopt om en gaat naar het andere punt om
hem te spannen.
op anderhalven meter van een muur aan een
antennedraad bevond. De bovendraad van het
web was een meter lang en het web zelf ruim
dertig bij veertig centimeter.
Nadat eerst een ongeveer rechthoekig raam
van draden is aangelegd, worden de „spaken"
gemaakt, uitstralend van het middelpunt.
Daarna legt de spin door al die „spaken" een
spiraalvormigen draad aan.
Dit heele web is nu nog niet geschikt om
ook maar één vlieg of mug te vangen. Zelfs
al zouden ze er in hun vlucht tegenop botsen,
dan konden ze toch gewoon weer wegvliegen.
Daarom legt de spin nu nog een specialen
vangdraad aan. Terwijl ze de pasgelegde spi
raal weer als een waschlijntje inneemt, legt
ze op de zelfde plaats den kleverigen vang
draad aan. Daaraan zitten ongeveer 120,000
kleverige druppeltjes. De spin werkt van
buiten naar binnen toe. Bijna in het midden
houdt ze op en gaat daar met den kop naar
beneden op de loer hangen.
De vangst
Wee de vlieg, die nu met de kleefstof in
aanraking komt. Elke poging om los te komen,
wikkelt haar verder in het verraderlijke net.
Maar al zeer spoedig komt de spin, die precies
weet, hoe je op zoo'n web moet loopen. aan
stormen. Ze slaat haar kaken in het slacht
offer en begint met haar „vuilspuiterij". On
middellijk door een natuuronderzoeker be
vrijde vliegen blijken reeds dood te zijn door
het sterke gif, maar een spin, die bij een
collega-spin in het web gegooid was, bleek
na de gifsteken, toen ze bevrijd was, spoedig
weer bij te komen.
Toch vangt een spin niet alles, wat in haar
web raakt. Ze schijnt het spreekwoord te ken
nen: Met groote heeren is het kwaad kersen
eten, want komt er een wesp of bij in het web
terecht, dan haast ze zich om zoo vlug moge
lijk een paar draden „door te knippen" en het
insect te verlossen.
Niet alleen zou het kostbare vangnet mis
schien vernield worden, maar ze vreest den
angel. Een wespensteek zou ze zeker niet
overleven; haar instinct leert haar, dat zoo
iets gevaarlijk is. Bij een ontmoeting met
een oorworm bleek de spin veel ontzag te
hebben voor de tang, die dat dier aan het
achterlijf heeft. Maar de spindraden belem
merden den oorworm in zijn bewegingen,
terwijl de spin het voordeel van eigen terrein
had en overwon.
Als een spin weinig te eten krijgt, kan ze
geen groot web maken. Het is voor de spin
zaak, om zoo zuinig mogelijk met het mate
riaal om te gaan. Eerst wordt zorgvuldig
uitgezocht, waar het web gemaakt zal wor
den. Is er regen of storm op komst, die het
kunstwerk dreigt te vernietigen, dan wordt
met het bouwen gewacht tot de crisis in het
weer voorbij is. Is een web beschadigd,
dan wordt het dikwijls wat opgelapt, in-
plaatst van aan een nieuw te beginnen-
Niet alle spinnen maken een radvormig
web. De huisspin b.v. maakt een horizontaal
uitgehold web in een hoek van onze kelders
en zolders. Een buisvormig gedeelte in een
De tweede methode zal ons minder gemak
kelijk gelukken. Den draad steeds vierend,
zakt de spin daaraan hangend een eind naar
beneden en gaat dan net zoo lang onder aan
den draad heen en weer slingeren, totdat ze
met de pooten een of ander steunpunt kan
grijpen.
Maar de derde manier is het toppunt van
genialiteit. Het achterlijf omhooggericht laat
de spin een draad vieren, die door den wind
min of meer horizontaal gehouden wordt. Als
deze na eenigen tijd met het vrije uiteinde
ergens blijft haken, trekt het dier er eens aan
of hij wel stevig zit en wandelt er dan over
heen. Zoo was het mogelijk, dat een van de
aanhechtingspunten van een spinneweb zich
ARNHEM
Neem een rustige vacantie temidden van bosch en
heide. Hotel, pension, restaurant „WEST-END", Am-
sterd.weg 205, telefoon Wolfheze 203, biedt U dit.
Volledig pension vanaf 3.75 p.d. Naseizoen vanaf
3.50. Kamers met stroomend warm en koud water.
CASTRICUM
HUIZE „VOGELWATER"
Post BAKKUM (N.-H.l
Gelegen tn de duinen der Provinciale landgoederen
Centr verw. str. w.. prijzen van f 3 50 af Telef. 456.
ERMELO
HUIZE WITTEVEEN
Ideaal gelegen in boschomgeving
Gelegenheid voor vacantie in Chr milieu; ook zeer
geschikt voor families. Tennisbaan en Croquetveld. Prijs
2.753.25 p. dag. Vraagt Prospectus a/d. Directie
GROOTE SPEELTUIN „DE KLEINE BETUWE' t*
HAASTRECHT bü Gouda
ru—15 Juli Pruimentijct 15 Aug.15
H1LVARENBEEK N.-B.
Telefoon Tilburg 7806.
PENSION „PRINS BERNHARD".
Schitterende omgeving Bosch en Hei Veld en Wei
Ruime kamers Prima keuken Pensionpr 2.— p p p.d
Aanbevelend. J J KA YEN
KATWIJK AAN ZEE
Chr. Fam. Pen-ion C. TIMMERS Schevemngsche-
straat 2, Telefoon 229. Frissche kamers, str. w.. direct
a?n zee. Prima keuken. Billijke prijzen.
NOORDWIJK a/ZEE ?Qhf;
ting. W. BAALBERGEN, Schoolstraat 31.
NUNSPEET
GEMEUBILEERDE KAMERS MET VRIJE KOOKGELE
GENHEID. Vanaf 1 Augustus beschikbaar. Wed. A. VAN
DER VEEN, Dorpsstraat 43.
MOOI OISTERW1JK
VENKRAAI.
OOSTFRRFFK pension ..ju li ana*
1 Ulrechlsche straatweg 60.
Centr. verwarming. K
Telefoon 5467
OOSTERBEEK UW VACANT1E00RD
„BILDERBERG-HOEVE"
GRAAF v. RECHTERENWEG 34 TELEF 6439
Uw Pension bij de bosschen! Vóór- en naseizoen v.at 3.-
en 3.25. Seizoen 3.50 en 3.75 p. p. p. d. In dezen prijs
is morgenkoffie, middag- en avondthee begrepen Bij
lunch en diner steeds fruit Prosp met gids en wandel
kaart op aanvrage
CENTRALE VERWARMING STROOMEND WATER
OOSTERBEEK
Pension „BEATRIX"
UTRECHTSCHESTR.WEG 85. Telal 5323. Modern com-
fort op alle kamers Groote tuin annex kweekerij. Voor-
en na-sezoen 3.—, seiz. 3.— 3.25 p. p. p. d.
Wij geven onze Lezers gaarne in overweging t)ij
de vaststelling van hun vacantieplannen rekening
te houden met de in deze rubriek voorkomende
Hotels en Pensions. Deze zullen U op aanvraag
gaarne en geheel vrijblijvend alle gewenschte
inlichtingen verstrekken.
VELP PENSION „VILLA BREYT-H0VE"
Bergweg 3. Gelegen onmiddell. nabijheid van heide en
bosch. Rustig gelegen, en vrij van oorlogsrumoer. Mooie
kamers en prima keuk. Prijs v.a. 2.25 p. d. p. p. Uitst. ref.
KAMPEER-CENTRUM .NIEUW-DENNENRUST"
VOORTHUIZEN
heeft geen oorlogsschade gehad Het geheele landgoed
met kamphuisjes, woonwagens, tenten enz is nog vol
komen in tact Vraagt gratis toezending geïll prosp No. 8
van 1940 J H. G v. d WOUDE Landgoed .De Ijsvogel"
Voorthuizen (Veluwe) Telefoon 74
WOUDENBERG (Utrecht)
BOERDERIJ JACOBSHOEVE Degel pens aangeb op
zeer mooie boerderij Boschr omg. bij zwemb en bush.
Goede ref Bill cond Pr keuk Maarsbergscheweg 316.
ZEIST, geheel ongeschonden!
Pens. en gemeub. woninggids gratis. Kleine gids 35 ct.
Groote gids 50 ct Pl.grond 10 ct franco op aanvrage.
Bureau V.V.Vw 2e Dorpsstraat. teleL 2174. Giro 61609,
Het kunstig bouwsel
scheur of uitholling van den muur precies
in den hoek aangelegd, dient als wachthuisje.
Uit alle richtingen komen draden daarin sa
men, die de spin vasthoudt^ zoodat ze on
middellijk voelt als er een insect in het web
is. Valt er iets anders in, dan weet ze dat
zeer wel te onderscheiden van een prooi.
Valdeurspinnen
Andere spinnen maken koepels, sommige
weven slechts enkele draden. Weer andere
soorten graven een gang van enkele decime
ters diep in den grond, bekleeden die met
een „zijden behang" en sluiten haar af met
een „zijden" valdeur. Ze heeten dan ook
valdeurspinnen.
Met het luik op een kier zit zoo'n spin to
loeren, of er ook een prooi voorbij komt.
Plotseling schiet ze dan te voorschijn en
kever of vlieg wordt in het hol gesleept.
Een andere valdeurspin heeft geen eigen
lijk valluik, maar maakt toch een gang met
een zijden buis er in. Een paar draden doen
de spin, die onder in de buis zit, weten, of
de prooi op komst is. Voorzichtig gaat de
spin naar boven en grijpt de vlieg met de
puntige kaken bij den kop dwars door het
gesponnen weefsel heen. Dan wordt de prooi
door den muur heen getrokken, vlug beneden
gebracht en daar, hoewel dood, vastgemaakt,
Maar dat mag ook niet lang duren, want de
buitendeur, de scheur in het weefsel, staat
nog open. Als daarin voorzien is, kan de
maaltijd beginnen. Stel je voor, dat er net
een wesp voorbijgekomen was: bepaalde
soorten hebben het vooral op valdeurspin
nen gemunt. Ze zijn brutaal. Laatst was er
een, die zoo maar zonder kloppen binnen
kwam en als de spin zich niet heel stil ge
houden had in een afgesloten zijgang, zou ze
nu misschien, lamgestoken, in den oksel van
een blad hangen, levend wachtend, totdat de
larven van de wesp uit zouden komen en
honger krijgen!
Elke spinsoort heeft haar vijanden, waar
tegen ze zich op verschillende wijzen be
schut. Zoo laat een kruisspin zich bij nade
rend gevaar plotseling aan een draad zak
ken en blijft dan halverwege den grond
hangen. Is het gevaar voorbij, dan klimt ze
weer omhoog. Soms gaat ze tot op den grond,
maar ook laat ze zich wel vallen en houdt
zich dood.
De kruisspin houdt er nog een eigenaar
dige gewoonte op na, welke waarschijnlijk
dient om zich aan het oog van den vijand te
onttrekken. Ze begint opeens heel hard te
schubden aan haar web en gaat dan zoo snel
heen en weer, dat ze rauwelijks meer zicht
baar is!
Allerlei middelen hebben de dieren om
aan hun vijanden te ontkomen en toch val
len er vele als slachtoffer. Maar omgekeerd
hebben die vijanden vele middelen om hun
prooi te bemachtigen en toch gaan er soma
vele door gebrek aan voedsel ten gronde.
