TUmme £riïtsdjr (tfmtmiit
Dagelijks verschijnend Nieuwsblad voor Leiden en Omstreken
ORGANISTENLEED
BLU-jè. FAX
I:
Leiden cn in plaatsen
mmm_^iap gevestigd is 2.35
"Losse nummers 5 ct
Itaa, itUlin8'
vijfeld i
'en hot.,
strenge"
raag %vh. Ingezonden Mede-
^f'telper regel. Minimum
ierlands'umrner 5 ot. Bij con-
aak lat, korting.
No. 6160
ZATERDAG 29 JUNI 1940
21e Jaargang
Bur. Redactie en Administratie:
BREESTRAAT 123, LEIDEN.
Telefoon 22710.
(Na 6 uur 23166).
Postbox 20. Postrek. 58936.
Bijdragen van medewerkers. Ingezon
den stukken aan de Red.
Abonnementen, Advertenties, enz. aan
de Administratie
VA e
ND
EN V
dender jeugd
lonol
-en wij enkele cijfers
dSÏ p>krük. We moes"
j lp can er daar invloed uit-
P.e M aantal geboorten.
tehui ien eigen grenzen,
te gev hetwelk opvalt, dat
rhetS oen bewoners méér
inzax «den. Dit is temeer
bevolkingscijfer in
93 droeg dan tegen de
groo woorden: dit getal
iblik rievoudigd. Er zijn
rk en° oemerL *n iaren
gge, ons de gemiddelde
e" co ^elk cijfer inmiddels
nder jor mannen en 66.4
flisati jatste cijfers vallen
^«geruit
he hier een „maar" aan
va ik ten onzent name-
h er laatste decen-
tfd, en wel, om een
co m 37.1 per 1000 in-
I in 1937. Inderdaad,
leiders voorviel, zijn
lustri «fel gunstig te noe-
:t vil nopen ze tot waak-
erlen «n we wel, dat zulke
een relatieve waarde
zooveel foctoren
ineer men de laatste
IWCOl
j bez ithode volgt en werkt
gland «factor, den vervan-
1 is als 1000 vrou-
Dit n leeftijd door 1000
mwd°a rangen, dan geraakt
tstroc waartoe een uitgave
«au voor de Statistiek
erland thans nog een
:aad i mt, valt te verwach-
late" ng Van den ^el300rte"
den irangingsfactor binnen
te lande onder 1 zal
Dan nadert de tijd
en sterftecijfers el-
ciale' J w^ze zul'en kruisen,
ïger j leteekenen, dat de be-
soc Is met een plof naar
e sta «gendeel, dank zij het
lid ijprftecijfer z^l deze be-
p^; jd vrij stabiel blijven,
t nieuwe bloed pijnlijk
volk er langzamer-
tn van ouderen,
at alles thans nog klan-
*%st en als van zooveel,
Izal geschieden, valt er
heel weinig van te
goed zijn, zoo wij ons
bevolkingsvraagstuk
igaande immers kan
:n crisis geraken, een
istelijk als stoffelijk
it het is zoo, dat on-
;1 gebied spoedig haar
>p dat van den geest,
ook verstaat. Vooral
mobilisatieperiode zal
:en nu sterk afnemen,
vrees zijn, kinde-
ïgen. Nu willen wij
in den tijd dej- aposte-
iizaam was om veler-
uit geïnspireerde
het huwelijk achter-
daarnevens mogen wij
en ander wijzen. In
fn wij het zoo, dat de
jd, voor het oogenblik
dan die uit de dagen
t ij d s had men sterk
[gingen, doch zoo wij
igstuk van de bevol-
[denken wij al dadelijk
overbevolking, aan
jdan de productie van
:t andere woorden: aan
sterk economisch zijn
ist denken ongetwijfeld
wij beleven velen aan
fvolking, speciaal van
>ver dit laatste willen
int weinig zeggen, juist
wel hebben geleerd, dat
[ng evenmin een reden
imde legérs is als een
:ing. Veeleer kan men
irigens gelijkblijvende
een dunnere bevolking
"tij minder moeilijk zal
iagblad mogen wij in dit
2nde de aandacht vesti-
staan het absoluut gebod
des Heeren Woord ons
(re over de gevolgen van
Het is niet gewaagd, hier
gewagen. Voor eenigen
ischman een studie gepu-
bevolkingsvraagstuk, en
hij, dat elk kind, in cij-
economische waarde
eel vertegenwoordigt van
es. Dit nu blijkt een ma
ag, maar er schuilt een
iid in. Elke bewoner be
ien stuk afzetgebied, een
een object van onderwijs,
gelegenheid, en zoo kun-
Het is niet waar, dat de
>m van een land gelijk
ld moet worden gewerkt,
ïenschen noodig. Het ini-
prikkeld, men komt tot
Ontginningen, die anders
EEN VERBETERDE UITGAVE
VAN HET SPOORBOEKJE
Verschijnt op 1 Juli
Op 10 Juni konden de vele groote
vellen, waarop de sedert half Mei ge
leidelijk gegroeide dienstregeling der
Nederlandsche spoorwegen voorkwam,
plaats maken voor het, zij het wat ver
magerde, maar toch oude vertrouwde
spoorboekje. Inmiddels is er schier geen
dag voorbij gegaan, of ook die dienst
regeling van 10 Juni onderging aanvul
ling en verbetering. Het eene aanvul
lingsblad volgde dan ook op het andere
en thans kennen we er reeds elf. Een
betere methode dan de verbeter-blaad-
jes is er nu eenmaal niet en iederen
dag een nieuw spoorboekje uitgeven,
is ook erg bezwaarlijk.
Nu zal echter, naar wij vernemen,
op 1 Juli een nieuw spoorboekje ver
krijgbaar worden gesteld, dat tot op
dien datum geheel aangevuld en bij
gewerkt zal zijn. Dat wordt dus een
tweede verbeterde uitgave.. Overigens
zullen bij het streven, dat bestaat om
den reizigers een ónder de huidige
omstandigheden zoo ideaal mogelijke
dienstregeling voor te zetten ook op
deze tweede uitgave wel weer verbete
ringen en aanvullingen volgen. Maar
de elf, die wij nu hebben, zijn we van
1 Juli af tenminste kwijt.
Overzicht
Grondstoffen
We hebben er reeds bij meer dan een ge
legenheid de aandacht op gevestigd, dat onze
wederopbouw in het algemeen gesproken in
sterke mate afhankelijk is van het beschik
baar komen van grondstoffen. De halffabri
katen kan men er bijvoegen, want een be
langrijk deel van onze industrieele bedrijvig
heid was gericht op eindproducten, die we
van goede kwaliteit wisten te maken voor
een uitgebreid afzetgebied.
Met onzen landbouw, waarvan de vooruit
zichten enkele lichtpunten schijnen te bieden,
kunnen we nog wel vooruit, al zal de eind
uitkomst toch ook veer in belangrijke mate
samenhangen met d<: werkgelegenheid, welke
op ander gebied zal ontstaan. Maar voor de
industrie en haar ontwikkeling zullen we het
niet zonder de benoodigde ruwe grondstoffen
of ruw-afgewerkte begin-producten kunnen
stellen.
Hier stuiten we op het importvraagstuk.
Die invoer stuit thnns op allerlei bezwaren,
al behoeft men niet zonder hoop te zijn, dat
eerlang vanuit het Oosten weer allerlei gele
verd zal kunnen worden. De aanvoer van den
Westelijken kant zal echter nog wel eenigen
tijd stagneeren.
Van de verbetering van heel deze situatie
is ons economisch niveau, dat we niet on
middellijk gouden randen zal gaan vertoonen,
voor een beteekenend deel afhankelijk.
We nemen aan, dat weer laag bij den grond
zal moeten worden begonnen, maar dat is het
ergste niet. Als er eerst maar wee een beg
is. Daar is ons nationale leven, da- zijn sterl
lotsverbondenheid njeer dan ooit :ich bewu -
is, het meest mee gebaat.
Met belangstelling hebben we daarom ke
nis genomen van wat de voorzitter van de
Utrechtsche kamer van koophandel dezer da
gen over dit onderwerp gezegd heeft. Instem
ming zal niet minder vinden hetgeen hij daar
aan toevoegde omtrent de moeilijkheden, die
we bij den reparatie-arbeid op onzen weg
zullen ontmoeten. Die zijn groot, bijzonder
groot, maar ontmoedigen mag ons dat niet.
Integendeel. Onze krachten moeten erdoor
verdubbeld worden.
Immers, aldus de heer Fentener v. Vlissin-
gen, die reeds lang, met vele anderen, een open
oog had voor de fouten en gekunsteldheden,
waaraan ten slotte het internationale econo
mische verkeer is ten onder gegaan, onze
volkswelvaart staat hierbij op het-spel „en
het is ieders plicht onj alles te doen wat hij
kan, ja meer, om er toé bij te dragen, dat ons
volk datgene krijgt wat in de eerste plaats
noodig is: arbeid en brood. Om onze volks
gemeenschap voldoende werkgelegenheid en
een redelijke voorziening an de eerste levens
behoeften te kunnen verzekeren zullen alle
lagen der maatschappij eendrachtig moeteD
samenwerken. De leiders van het bedrijfs
leven zullen daarbij moeten toonen, dat zij
niet alleen bereid zijn hiervoor groote offers
te brengen maar ook om nieuwe wegen te
zoeken en om zich aan te passen aan hetgeen
de nieuwe tijden noodzakelijk maken."
Zoo is het.
Niet het eigen voordeel moet of kan op
den voorgrond staan in de tijden, die we
tegemoet gaan, maar boven en voor alles het
belang onzer volksgemeenschap, die daarbij
niet los te denken is van een intensieve,
vruchtbare samenwerking met alle andere
krachten in de groote wereldhuishouding,
waaruit weer de energié moet komen en de
bronnen moeten worden aangeboord om de
felle slagen van het verleden te boven te
komen.
Dat daarbij de verhoudingen iets anders
zullen liggen dan voorheen, is een waarheid,
welke wel algemeen duidelijk zal zijn ge
worden.
ROEMENIË GEEFT TOE
De Russische hand, die zioh zoo koelbloedig
naar Bessarabië en het noordelijk deel van
de Boekowina uitstrekte, met het overduide
lijke gebaar van „Geef", heeft geen Roemeen-
schen weerstand ontmoet. Hoe zou zij ook!
Het land van koning Carol bevond zich in
zulk een klaarblijkelijke dwangpositie, daar
het van geen enkelen kant iets anders dan
sympathie, doch in geen geval actieven steun
kon verwachten, dat er niet anders op over
schoot dan voor de optrekkende Russische
eskaders de lucht, en voor de pantserkolon-
nes de wegen vrij te geven. Zoo heeft zi h
dan de bezetting van deze beide gebieden bi
één enkelen dag kunnen voltrekken, al zullen
er nog onderhandelingen en ook verdere
maatregelen moeten volgen.
Uit de Russische nota aan den Roemeen-
schen gezant te Moskou is gebleken, welk
spel de Russen hebben gespeeld, en op welk
een koelbloedige wijze zij hun tijd hebben
verbeid. Toen Roemenië in 1918 van de
zwakke militaire positie, waarin Rusland
toenmaals verkeerde, in de dagen van de
liquidatie van den wereldoorlog!, gebruik
maakte, om het gebied van Bessarabië van
Rusland af te scheuren, heeft Rusland daar
tegen niets kunnen inbrengen. Het was door
andere dingen en oorzaken te veel benard,
doch nimmer heeft het de Roemeensche inbe-
zitname willen erkennen. Sindsdien heeft het
het Europeesche schaakbord steeds aandach
tig bezien, om het juiste oogenblik voor den
tegenzet te ontdekken. Het moment, dat alle
overige groote mogendheden elders bezig
zijn, heeft het gunstig geleken, en thans
neemt het terug, waarnaar het immer heeft
verlangd.
Bessarabië heeft vele heeren gediend, al
vorens het in 1812 definitief bij Rusland werd
gevoegd. Voormaals stond het als onderdeel
van het vorstendom Moldavië onder Turk-
sche souvereiniteit, later werd het ten deele
bij de Dcinau-vorstendommen gevoegd, of op
nieuw voor een enkel onderdeel aan de Rus
sen afgestaan. Gelijk gezegd maakten de
Roemenen van den verwarden toestand na
den wereldoorlog gebruik, nadat het gewest
zich eers; autonoom had verklaard, en
volgens i aansluiting bij den Roemeenschen
(Vervolg van de eerste kolom)
bleven rusten, en dus wordt een activiteit
ontplooid, die zeker vruchten afwerpt.
Valt zoo de teruggang van de geboorte
cijfers voor een belangrijk deel te verkla
ren uit de economische situatie, waarin wij
ons met een groot deel der wereld de laat
ste jaren bevonden, dit neemt niet weg,
dat het verschijnsel zelf met eenige be
zorgdheid moet worden aangezien, juist
omdat de nieuw-geschapen toestand, heb
ben wij het wel, hierin voorloopig geen
verbetering, eer het tegendeel, zal laten
zien. Gaarne gewagen wij van de eeuw
van het kind, maar moge ons volk ervoor
behoed worden, dat het, deze uitdrukking
ten spijt, van kinderen wordt beroofd. Ons
als Christenen betaamt het, acht te geven
op de teekenen der tijden en biddend op
te zien naar Hem, Die den enkeling zoo
wel als het volk leidt. Het lot der men-
schen is in Zijn hand. Uiteindelijk is alles
van Hem, ook hun aardsch bestaan, hun
leven op deze wereld, uit Hem, door Hem,
tot Hem.
ALG.FRIESCHELEVENSVERZ.-My
LEEUWARDEN - BURMANIAHUIS
VAN 1845
AMSTERDAM. VAN BRIENENHUIS
BEIDER GARANTIE VOOR ALLE
VERZEKERDEN
staat had verzocht. In den loop van de jaren
heeft het toen een bevolking gekregen, welke
voor 56 procent Roemeensch was.
Sinds de Russen Oost-Polen bezetten, was
het te voorzien, dat ook de Boekowina hun
in handen zou geraken. Dit gebied was in
1775 door de Turken aan de Oostenrijkers
afgestaan; in 1918 vereenigde het zich op
eigen wensch met Roemenië. De Russische
penetratie in Polen maakte er als het ware
by voorbaat een enclave, een ingesloten ge
bied van, daar het nu tusschen reeds Russisch
geworden territoir, en gebied, waarop de
Russen strak hun aandacht hielden gevestigd,
was komen te liggen.
In Boekarest heeft men de thans plaats
gevonden dingen reeds geruimen tijd zien
aankomen. Nimmer, gedurende de laatste
jaren, heeft het door aanvoeging van deze
gebieden vergroote Roemenië zich ten volle
veilig gevoeld; altijd had het dezelfde ge
waarwording als een mensch, die met de
beide armen volgetast over een smalle plank,
of langs een andere gevaarlijke piek moest
passeeren. Het wist dat elk duwtje of stootje
toereikend zou kunnen wezen, om het een
deel van dit nieuwe bezit te doen verliezen,
en dit gevoel werd versterkt, naarmate de
invloed van de Kleine Entente slonk, en
Turkije zich met de Westersche grootmachten
verbond, waardoor het buiten het kader der
engere Balkanpolitiek was getreden.
Rusland heeft, toen het Bessarabië terug
vorderde, tevens de rekening ingediend voor
de rond twintig jaren, waarin de Roemenen
van dit voormalige Russische gebied het ge
bruik hebben genoten. Deze rekening ver
meldt, als gevorderd bedrag, kort en goed:
Noord-Boekowina. De Roemeensche regeering
zwijgt, en betaalt.
Wij zeiden het reeds eerder, Rusland rondt
zijn positie in Europa af; het heeft zich thans
in geografisch en politiek opzicht goeddeels
van de slagen van 1914 en volgende jaren
hersteld. De groote .vraag is -thans, wat het
met zijn herwonnen kracht wil doen? Zal
deze zioh tegen het Oosten* tegen de Aziaten,
keeren, of zich naar elders richt?
REGELING VAN DE
SLEEPVAART
In het Verordeningenblad van gisteren is
opgenomen het besluit van den secretaris
generaal van het departement van water
staat betreffende de organisatorische samen
vatting der sleepvaart dd. 22 Juni.
In artikel 1 wordt gezegd, dat het ter be
schikking stellen van een in Nederland
thuisbehoorend binnenschip ten behoeve van
het verrichten van sleepdiensten binnen de
grenzen van Nederland slechts geoorloofd is
aan hen, die lid zijn van een vereeniging,
aangesloten bij:
hetzij Stichting Sleepvaart-Centrale,
hetzij Vereeniging Centraal Bureau voor
de Rijn- en binnenvaart,
hetzij een andere, door het departement
van waterstaat voor de toepassing van deze
regeling erKende organisatie.
In artikel 2 wordt dan bepaald, dat onder
binnenschepen, die in Nederland thuis-
behooren, worden verstaan die, welke voor
meer dan de helft toebehooren aan Neder
landers of Nederlandsche rechtspersonen.
Van het onder art. 1 bepaalde zijn uitge
sloten motorbooten, andere dan sleepbooten,
waarmede niet als beroep ten behoeve van
derden sleepdiensten worden verricht, (art. 3).
Ingesteld wordt een commissie, bestaande
uit een vertegenwoordiger van elk der hier
boven genoemde organisaties, onder voor
zitterschap van een door het departement van
waterstaat aan te wijzen deskundige, welke
commissie tot taak heeft het bevorderen van
een juiste behandeling van de Nederlandsche
sleepvaartaangelegenheden. (Art 4).
Beslissingen dezer commissie, voor zoover
zij financieele gevolgen hebben voor de aan
geslotenen, behoeven de goedkeuring van of
vanwege den regeeringscommissaris voor den
wederopbouw, (art 5.)
In artikel 6 wordt tenslotte bepaald dat
deze beschikking in werking treedt met in
gang van den dag harer afkondiging.
Verbrande kerkorgels
ii
Stond in ons eerste artikel de anciënniteit
van :,et rgel voorop, in het tweede moet die
u-ganist den toon aangeven en rich-
n dus allereerst op het orgel van
f Westerkerk in de Ammanstraat,
het vorige jaar de heer K. van
Fit! jn j uden jubileum als organist her
dacht. Hij i er de eenige organist van ge
weest, want het orgel, gebouwd door Bak
ker Timmenga te Leeuwarden, is in
Dec. 18S2 in gebruik genomen, waarbij de
.eeren L i t z a u, organist der Luth. Kerk en
/ijgeboom van de Oosterkerk den heer
/an Riet terzijde stonden. Men kan zich dus
j emakkelijk indenken het verdriet van dezen,
n bijna 69-jarigen organist toen hij tusschen
de nog staande muren van zijn kerk zelfs
get: spoor meer van het orgel kon vinden
Ook hij verspeelde er een kast met muziek
werken bij.
Het orgel van de N. Westerkerk stond en
dit is wellicht aan weinigen bekend hoog
aangeschreven bij de Rijksinstantie voor
kunstwerken. Dat bewijst wel het document,
waarin de Nederl. Regeering nog vóór de
oorlog eigen land overviel, dit orgel „als
werk van den allereersten rang uit muzikaal
en historisch oogpunt" vrijstelde van vorde
ring, een onderscheiding, waarmee het Ned
leger te rekenen had en ook aan een ev. bui-
tenlandsche bezetting verzocht werd rekening
te houden. Helaas is het verzoek niet meer
in aanmerking gekomen: met de in 1889 ge
bouwde kerk ging het fraaie instrument in
vlammen op.
Hiermee was eveneens een einde gekomen
aan zijn door duizenden genoten beteekenis
als begeleider van groote samenkomsten,
jeugdmeetings e.d., terwijl het ook in de
vroegere Maandagsohe radio-concerten zijn
aandeel had en verder de heer van Riet menig
avondconcert heeft gegeven. Opmerkelijk is,
dat hij daarvoor moestbetalen, tot 45
per concert toe. Later heeft een Comité deze
concerten geregeld. Den heer van Riet moet
de liefde voor het kerkorgel wel zijn aange
boren geweest; reeds a"ls knaap van 12 jaar
speelde hij 's morgens al in Caledonia, 's mid
dags van 14 ter Zondagsschool bij Ds.
Krayenbelt en 's avonds weer in den kerk
dienst.
Schoonmaak en restauratie van het nu ver
brande orgel zijn in 1900 en 1910, daarna pas
weer in 1939 (door de fa. van Leeuwen) ter
hand genomen; in dit jaar werd ook een
nieuwe cornet geplaatst. Het heeft zijn taak
in dienst van den gemeentezang bijna een
halve eeuw vervuld en het was bij den heer
van Riet in goede handen. Dat is voldoende
erkend, toen hij zijn 25-, 40- en 50-jarige
jubilea als organist vierde en hem met bloe
men en in de pers gezegd werd, hoezeer men
zijn verheffend en boeiend spel waardeerde.
Weinig zal men op 5 Mei vermoed hebben,
dat dit de laatste kerkdienst was, welken
hij begeleidde. Kerk en orgel beide zijn ten
offer gevallen aan het geweld en ook hier
een stem tot zwijgen gebracht van echt
Rotterdamschen klank, waarvan de echo
vooral bij oude Rotterdammers nog lang zal
naklinken.
Iets ouder dan dat van de Geref. kerk-
Ammanstraat was het orgel van de Luth. kerk
aan den Wolfshoek, waarvan eveneens
muren slechts nog resten.
Het is in 1887 gebouwd door van O e c
len te Haren (Gron.), maar de eeuwenoude
kerk kende natuurlijk ook een ouder orgel;
dit was in 1749 gebouwd door den beroem
den orgelbouwer Chr. Müller, die ook het
piachtige orgel in de St. Bavokerk te Haarlem
heeft gebouwd. Van dat oude orgel is het
middenfront weer in het thans verbrande
Sedert 1934 was de heer P. Uiterlin-
d e n organist der rLuth. Kerk Ook zijn
muziek-bibliotheek ging bij den brand ver
loren. Zijn voorgangers waren de heeren
Schaddelee (van 19151934), Besse-
r van 19061915, Corn. Immig en
Litzau, die in 1887 het nieuwe orgel heeft
ingewijd en in 1893 overleden is. Het orgel
was aanvankelijk mechanisch; sedert 1905
het pneumatisch en toen door de de-
kende firma Maarschalkerweerd ge
restaureerd. Het had 2 klavieren en 29 spre
kende stemmen; bij de laatste restauratie in
1938 waren de klavieren nog vernieuwd. Was
van het orgel niets meer te redden, in de
kluis onder de kerk zijn o.m. nog de kansel-
bijoel en de toga van Ds Jaanus behouden
gebleven. De koperen adelaar vóór den
kansel, die van 1672 was, is gesneuveld.
Als concertorgel had het orgel der Luth.
Kerk een bekenden naam; o.m. heeft het
trio Mevr. Noordewier-Reddingius, de Haan-
Manifarges en Anton Verhey er van zijn
rijke kunst doen genieten. De oorlog heeft ook
een ontijdig einde gemaakt aan de concerten
ten bate van een nieuwe Luth. Kerk, waarvan
de bouw los van den nu plotseling gekomen
brand, op den duur noodig bleek. Het eerste
van deze concerten was gegeven door den
organist Gerard Bunk van Dordrecht, het
tweede door den heer Uiterlinden zelf, het
3e en 4e heeft het orgel niet meer beleefd.
Het zal, gelet op den reeds overwogen bouw
van een nieuwe kerk, wellicht binnen af-
zienbaren tijd een waardigen opvolger krij
gen, want de verbrande kerk was het eenige
bedehuis van de Ev. Luth. Gemeente in Rot
terdam Centrum.
Niet ver van de Luth. kerk stond de Zuider-
kerk der Ned. Herv. Gemeente, en ook hier
hebben de vlammen een mooi orgel verleerd.
De Zuiderkerk was op weinige jaren na
een eeuw oud, zij is in 1849 in gebruik ge
nomen, en een jaar later geschiedde dit met
het door Batz uit Utrecht gebouwde orgel.
Ook voor den organist dezer kerk, den heer
J. G. van Herwaarden is de vernietiging
van zijn orgel, dat hij sedert 1912 bespeelde,
een pijnlijk verlies, en evenals zijn collega's
heeft hij ook zijn muziekboeken (2 groote
kasten voD verloren. In dit verband vestigen
wij de aandacht op het streven der Ned.
Qrganisten-Vereeniging, om in samenwerking
met bevoegde instanties deze verliezen te
vergoeden een poging welke door meerdere
organisten met begrijpelijke erkentelijkheid
en belangsteling wordt gevolgd.
Het orgel der Zuiderkerk was er een met
3 klavieren en pedaal, had 48 registers met
40 sprekende stemmen, en had uitnemende
qualiteiten. Het tongwefk bijv. was van prima
afwerking, het was niet spoedig ontstemd,
bleef staan, zooals de deskundigen dat noe
men. Hoewel er weinig concerten werden
gegeven, had de Zuiderkerk op muzikaal ge
bied een goede reputatie; wij herinneren
slechts aan de uitvoeringen van Mathëus-
en Johannes-Passion. Ook Rotte's Mannen
koor en het Kralingsche Vrouwenkoor hebben
er gezongen met medewerking van
organist.
De heer van Herwaarden is als organist (hij
was dit in 1937 40 jaren) de drie mo
derne talen gepasseerd; eerst was hij or
ganist in de Duitsche kerk, vervolgens in de
Schotsche, toen in de Waalsche kerk en ten
slotte gedurende 28 jaren in de Zuiderkerk.
Ook hij heeft, door z.g. leerlingenconcerten,
de qualiteiten van het orgel buiten de kerke
lijke diensten doen uitkomen. Geheel werke
loos liet de ramp hem niet achter; bij de Rot-
terdamsche diensten in de kerk aan den
's-Gravendijkwal is door vriendelijke bemid
deling van gecommitteerden der Ned. Herv
gemeente van Rotterdam, de heer van Her
waarden weer present. Met den brand van
de Zuiderkerk, waar wijlen dr. H. T. Ober
man regelmatig jeugddiensten heeft gehou
den, is ook te betreuren de zeer tragische on
dergang der prachtige gebrandschilderde ra
men van Richters, welke pas sedert Oct. 1939
hun stille glorie vierden.
We gaan nu langs de ruïnen van wat
Rotterdam's sterk kloppend hart was, t
een ander stadsdeel: de Goudschewe.;, naar
de Nieuwe Oosterkerk, met het in 1982 door
de firma van Leeuwen gebouwde orgel in
vlammen opgegaan. Het was, zoo vertelde
ons de organist, de heer F. T o 11 i g, een in
strument van hoog j gehalte; voor de pijpen
was geen zink gebruikt: alle waren van mei
zorg gemengd tin, de frontpijpen zelfs van 75
pet. tin. Het was een pneumatisch orgel met
(ü'likan
Uw cadeau /12.SO
HUISVROUWEN
Met EEN PAK -fyjSCO
doet U MEER dan met 20 stukken zeep!
Doet Uw voordeel! Slechts 28 cent per pak!
In elk pak GEBRUIKSAANWIJZING
met tal van NUTTIGE WENKEN!
Verkrijgbaar in alle groote warenhuizen!
„GREVOS" HANDELMAATSCHAPPIJ
Nieuwland 6a Tel. 42672 Rotterdam
SISALZAKKEN
en PAKDOEK
vraagt aanbieding aan
N.V. VEREENIGDE TOUWF ABRIEKEN
ROTTERDAM
Donderdag J.l. werd te Klundert het huwelijk voltrokken van Mr. G. Draijer, burgemee^ier
vr* Klundert, en mej. T. Luyendijk. Het gezelschap In een gemoedelijke wandeling onderweg
-W sUdW Viel i~vreüjk werd ingezegend In de Geref. K^rk te Klundert.
2 klavieren en rijk aan vulstemmen. Op den
buitenmuur der kerk is ter hoogte van de
motorkast een bom gevallen; het vuur deed
de rest en met de kerk ging ook de met mo
derne werken gevulde bibliotheek van den
heer Tollig verloren Buiten de kerkdiensten
heeft men het orgel o.m. in een serie radio
concerten kunnen hooren, terwijl dank zij
den arbeid van het comité voor orgelbespe
lingen in de Geref. kerken van Rotterdam-
Centrum, de heer Tollig ook in de gelegenheid
is geweest, om in concertvorm de mogelijk
heden van het zoo kort geleefd hebbende
orgel te doen uitkomen. Zoo hier en daar als
plaatsvervanger spelend, kan hij zich doch
hoe weinig! troosten over de plotselinge
scheiding van het instrument, dat in deze
kerk het derde was Ook voor de gemeente
zelve is het een gevoelig verlies, want zij
had. toen in 1931 de kerk gerestaureerd was,
de gelden voor een nieuw orgel bijeenge
bracht, opdat de eeredienst tiaar volle rechten
zou hebben. Nauwelijks acht jaren later was
binnen enkele uren alles verwoest.
Tenslotte begeven we ons naar de reeds
bijna geheel neergehaalde muren der Wester
kerk aan de Kruiskade, waar de heer T. W.
S p r e ij sedert April 1908, dus ruim 32 jaren,
de organist geweest is. Voor hem is het ver
lies van zijn orgel te zwaarder, omdat het pas
enkele jaren geleden (door de firma van Leeu
wen) gebouwd was. In 1872 was het eerste
orgel met slechts 9 stemmen door den
al meer genoemden orgelbouwer Batz gezet;
dit instrument verhuisde in 1936 naar het
Emmahuis aan de Schiekade. Toen is een
nieuw ontworpen, met 32 registers en 25
sprekende stemmen, waarvoor een oud kerk
orgel uit Amsterdam de pijpen leverde, die
uit den aard van hun leeftijd aan het met
een nieuwe kast ombouwde orgel den ouden,
niet meër te herkrijgen orgeltoon verleenden.
Het orgel had bovendien een kolossale draag
kracht: men hoorde een geluidsvolume, groo-
ter dan het in werkelijkheid had. Voor den
heer Spreij, die ook deelt in de kans op terug
gave van zijn eveneens verbrande bibliotheek,
is er dit: lichtpunt, dat hij met ingang van 1
Juli organist wordt van de Noorderkerk als
opvolger! van den heer Guittart.
Den droeven rondgang afsluitende, hopen
we door.de omschrijving der verliezen, althans
iets te Hebben aangewezen van hun beteeke
nis. Heti kerkorgel verricht zijn taak niet als
wie aan den weg timmert; de organist is de
onzichtbare, die in letterlijken zin achter zijn
kunst sdhuil gaat. Maar samen vormen zy dat
deel vaH den eeredienst, dat aan den kers-
gang hét element der verheffing en bezieling
toevoegt. Zonder den organist is het orgel
ja,.wp kennen dat versje wel:
„Wo du nicht bist,
Herr Organist,
Da schweigen alle Flöte".
Maar zonder het orgel is de organist niet
minde: machteloos. De ramp van 14 Mei sneed
bei er ;aak wreed af. Het zal de eer van kerk-
gaar. i Rotterdam zijn, als het den weder
opbouw van het kerkorgel ter hand neemt
met al de kracht, welke het aan de herinne
ring van genoten schoon ontleent.
Pijp Tabak
Taconis - Leeuwarden
