JHetttti? ihsrljit (fourant
Nieuwe, zware slag voor onze Marine
Dagelijks verschijnend Nieuwsblad voor Leiden en Omstreken
abonnementsprijs:
Per kwartaal in Leiden en in ptaafsefi
waar een agentschap gevestigd is 235
Franco per post 2.35 portokosten
Per week0.18
Voor het Buitenland bij wekelijksche
zending4.50
Bij dagelijksche zending5.50
Alles bij vooruitbetaling
Losse nummers 5 ct. met Zondagsblad 7 Va ct
Bureau: Breestraat 123 - Telefoon 22710 (na 6 uur: 23166) - Postbox 20 - Postgiro 58936
NO. 6819 MAANDAG 2 OCTOBER 1939 20e Jaargang
gbbertcntieprijjm:
Van I tot 3 regels1.17'/»
Elke regel meer 0.22'h
Ingezonden Mededeelingeo
van 1-5 regels230
Elke regel meer0.45
Voor het bevragen aan 1 bureao
wordt berekend ƒ0.10
Het vredesoffensief
Uit den vorigen grooten oorlog kent men
ook verschillende perioden, waarin een zoo
genaamd vredesoffensief gevoerd werd.
Duitschland bijvoorbeeld heeft méér dan
eens een dergelijke campagne op touw
zet. De voorwaarden, waarop men vrede
wilde sluiten, werden dan in grove trekken
aangegeven. Zij zijn alle mislukt. Toen de
ineenstorting der fronten van de zooge
naamde Centralen in den herfst van 1918
een catastrofaal karakter aannam, kw
nog vrij plotseling de wapenstilstand
eenige maanden daarna de Vrede van Ver
sailles.
Wat nu te denken van de vredesaanbie-
ding, welke Duitschland wil C.
waarvoor blijkbaar een tusschenpersoon, of
wel meerderen gezocht worden, om haar in
handen te 6tellen van de regeeringen
Engeland en Frankrijk?
He>t kan nuttig zijn den draad van 1918,
welk jaar wij pas noemden, nog even op fc:
vatten. Do Vredo van Versailles is een hard
dictaat geworden, waarbij het den overwin
naars in vele ppzichten aan voldoende wijs
heid ontbroken heeft Wilson, de Ameri-
kaansche president, vooral had het pleidooi
gevoerd voor de rechten der nationaliteiten.
Toen dit in de practijk moest worden om
gezet, liep het uit op groote fouten. De lezer
bespeurt, dat wij thans de andere deelen
van het vredesverdrag terzijde laten liggen.
Tegen die fouten in de nationaliteiten-
landenaanwijzing kwam Duitschland in
groot verzet. De actie van Hitler en van
nationaal-sociali6ten plaatste dit steeds
weer in het middelpunt. De publieke opinie
in de wereld, ook die in Frankrijk en Enge
land erkende langzamerhand algemeen
de Poincaré's en ce Clémenceau's waren tei
ziele dat deze fout hersteld moest wor
den. Vandaar, dat het verzet tegen de in
lijving van Oostenrijk bij Duitschland, voor
al om de wijze, de golven wel sven hoog
deed gaan, doch tot een oorlog zou dit niet
voeren. Evenals de terugkeer van het Saar-
gebied door ieder werd toegejuicht
Daarna moet helaas de geschiedschrijver
opmerken, dat Duitschland ia dezelfde fou
ten vervalt, als die het in Versailles had'
gewraakt, ja in veel ergere mate, wijl met
geen nationaliteiten-opvatting gerekend
werd. Eerst viel zoo het Tsjechische volk
ten offer aan deze vroeger zoo sterk ge
wraakte politiek. Nu pas deed zich hetzelfde
geval voor met Polen. Hier heeft men de
kern der kwestie. Natuurlijk was Danzig
eens weer Duitsch geworden, en wellicht de
Corridor ook. Doch herhaaldelijk waren
door óe Duitsahe regeering toezeggingen
gedaan, welke niet nagekomen zijn, verkla
ren Engeland en Frankrijk, en dit beteekent
voor bepaalde landen en volken een on
draaglijke toestand. Afspraken en verdra
gen moeten heilig zijn, zoolang partijen niet
in volstrekte vrijheid er over kunnen hande
len. Gelijk Distelbarth het pas uit
drukte in een boek, waarin hij de noodzake
lijkheid van samengaan van Duitsohers en
Franschen betoogde, maar waarin hij ook
de noodzakelijkheid van elkaar kunnen
Vertrouwen, omschreef: „Houdt men zich
niet aan de plechtig overeengekomen be
ginselen, dan moet men toch steeds weer
van voren beginnen. Hoe zal men dan ge
raken tot rust en tot levensvreugde? Maar
een leven, waaraan men geen vreugde be
leven kan, is waardeloos. Dat is de inner
lijke reden, waarom de Franschen zulk een
buitengewoon groote waarde hechten aan
de heiligheid der verdragen".
Nu lijkt het zoo erg eenvoudig, gelijk
Hitler en Von Ribbentrop de zaak voorstel
len. Polen is verdwenen. Wat belet tfe wes
telijke groote democratieën dit feit nu maar
te aanvaarden en in vrede verder te gaan
met Duitschland en Rusland? Dit laatste
land, hetwelk thans in plaats van den
grootsten vijand wordt voorgesteld als
Duitschlands grootste vriend, wordt in de
gedachtenwisseling sterk naar voren ge
schoven, om vooral den nadruk te leggen op
wat komen kan. Wat is dat? Het commu
nistisch land ook in den krijg straks hand
in hand met het nationaal-socialistische
volk?
Gelukkig hij, die nu geen verantwoorde
lijkheid behoeft te dragen bij bat nemen
der allerbelangrijkste beslissingen. Het ver
trouwen in de toezeggingen der Duitsche
staatslieden, zoomede van de Russische
vrienden, is bij de Engelschen en Franschen
totaal verdwenen. Welke soort heiligheid
kan aan verdragen worden toegekend,
vraagt men daar. Na vele, vele overwegin
gen, zijn thans eindelijk de Westersche
vrienden in tfen oorlog gegaan, en is de
mobilisatie voltrokken, nauwelijks zelfs. Het
afsluiten van Duitschland van de wereld-
huishouding over zee, hetwelk een geweldig
ding is, en volgens de meesten in geen enkel
opzicht wordt opgeheven door de nieuwe
vriendschap met Rusland, want welk groot
industrieel land kan buiten de wereldzeeën,
is pas voltooid. Duitschland is a 11 ij d een
g e w a p e n v o 1 k. Zal men opnieuw risico
durven loopen, en kan men een klein Polen
onder Duitsche leiding, op de manier van
Tsjecho-Slowakije aanvaarden? Maar hoe
staan Engeland en Frankrijk dan met hun
eigen gegeven woord? En wat zal er, stel dat
't bijna onmogelijke geschiedde, gebeuren,
wanneer over een half jaar of zeg een jaar,
elders in de wereld volgens hetzelfde snit
door Duitschland wordt opgetreden? Zoo
vermenigvuldigen zich de vragen. En wéér
vertoont de wereld het beeld van mensche
Jijke kleinheid tegenover de vastheid van
God Almachtig, Wiens woord tot in alle
eeuwen geldt: „Ik za! Mijn welbehagen
doen" En daarin kan de Christen rusten
Met de bede in het hart, dat Gods behou
dende krachten ook ditmaal do wereld be
waren voor den chaos,
Mijnenveger „Jan van Gelder'' door mijn
geraakt
Zes dooden, twee zwaar en vier licht
gewonden
DEN HAAG, 2 October. De Regeeringspersdienst meldt:
Gistermiddag omstreeks half drie heeft bij mijnenwerkzaamheden nabij
Terschelling door het springen van een mijn een treurig ongeluk plaats gehad.
De Koninklijke Marine betreurt drie dooden: den korporaal-konstabel C.
Grootjans, uit Souburg, den matroos eerste klasse J. Bimmel, uit Vlissin-
gen en korporaal-machinist J. A. K r u i s 1 a n d. Vermist worden de luitenant ter
zee derde klasse Koninklijke Marine-reserve W. J. C. Donker, uit Bloe-
mendaal, schipper B. Leenders, uit Souburg en majoor-machinist K.
S t r o u s, uit Vlissingen.
Er zijn twee zwaar gewonden, nl. de kwartiermeester L. van E y k, uit Den
Helder en de adspirant-kwartiermeester F. F. A. Ar ends, uit Dordrecht. Ver
der zijn vier marineschepelingen licht gewond, nl. K. Akers hoek uit Ouddorp
A. J. Stam, uit Den Helder, matrozen 3e klas; verder C. E y k e 1 h o f f, uit
Delft, stoker en C. D o r s t, uit Paramaribo.
Het schip waarop de betrokkenen dienden, Hr. Ms. mijnenveger Jan van Gel
der, is beschadigd en wordt te Westterschelling binnengebracht
De onmiddellijk na het bekend worden van de ramp in Den Helder gereed ge
houden vliegtuigen met geneeskundig personeel behoefden niet op te stijgen,
daar ter plaatse voldoende geneeskundige hulp aanwezig was.
f:
lUg
Het schip, de mijnenveger „Jan van Gel
der", een zusterschip van de „Willem van
Ewijck", is, aldus vernemen wij, van ach
teren door een mijn geraakt Een explosie
volgde, waarbij het schip ernstig bescha
digd werd, doch dank zij het waterdichte
schot drijvende bleef. Het feit, dat het
schip niet midscheeps getroffen werd, zoo
als bij de „Willem van Ewijck" het geval
was, is oorzaak, dat de ramp niet dien ont-
zettenden omvang heeft aangenomen, als
de ramp van de „van Ewijck".
Het verschrikkelijke nieuws was al spoe
dig in den Helder bekend. Het publiek be
gaf zich naar de buitenhaven, waar dege
nen, die daar reeds vroeg waren, enkele
motorbootjes zagen vertrekken, die met
materiaal en verplegend personeel de ha-
;n verlieten.
Tegen vijf uur hadden zich vele honder
den bij het havenhoofd verzameld. Bij ge
brek aan positieve gegevens maakte men
allerlei gissingen. Er gingen geruchten, dat
een schip met man en muis was vergaan.
Later sprak men van een tiental dooden.
De marinemenschen waren zwijgzaam, doch
het duurde niet lang of men vernam, dat
er slechts enkele dooden waren en dat het
schip niet gezonken was.
Tegen het vallen van den avond werd
het terrein bij den aanlegsteiger door poli
tie, geassisteerd door de gewapende ma-
rlnewacht, ontruimd en werd de weg naar
het marinehospitaal vrijgemaakt. Een tor
pedobootje van de Mok bracht officieren en
dokters, die snel per taxi wegreden. Twee
ziekenauto's van het hospitaal en een per
sonenauto met een Roode Kruis-vlag be
dekt, reden tot bij den aanlegsteiger, terwijl
twee groote grijze marine-autobussen hier
eveneens arriveerden. Verplegers in witte
jassen stonden in afwachting.
Het was te kwart over zeven, dat de lich
ten van den mijnenveger „Abraham van
der Hulst" voor den haveningang zicht
baar werden. Langzaam stoomde het schip
de haven binnen. Geen vlag woei halfstoks,
want het was reeds na zonsondergang: de
vlaggen waren binnengehaald. Het schip
draaide om zijn anker en kwam met bak
boord voor den steiger te liggen. Het was
inmiddels donker geworden en de vele
lichten op het dek en achter de patrijs
poorten maakten een fantastisch effect In
het schijnsel van de sterke lampen aan
boord zag men hoe de brancards met de
zwaar gewonden en de overledenen in de
ziekenauto's werden geschoven. Langzaam
reden de wagens naar het hospitaal, waar
alles in gereedheid was gebracht om de
zwaargewonden onmiddellijk te helpen.
In de twee groote bussen werden de
lichtgewonden en de andere opvarenden
van den mijnenveger weggebracht Het werd
hierop stil aan boord van de „Abraham van
der Hulst".
Het talrijke publiek, dat in den kouden
westerstorm het droeve schouwspel had
idegeslagen, ging zwijgzaam stadwaarts.
Aan de buitenhaven daalde een zwarte
avond, een avond van rouw.
De bewoners van het eiland Terschelling
werden gistermiddag omstreeks half drie
door het geluid der ontploffing opgeschrikt.
Van de kust kon worden waargenomen,
dat zich twee oorlogsschepen in eikaars
nabijheid bevonden. Toen bekend werd. dat
een ongeluk was gebeurd, werd de haven
onmiddellijk door marinemanschappen af
gezet. Tevens voeren de reddingboot Bran-
daris, een loodsboot en de sleepboot Texel,
van de reederij Doeksen, ter assistentie uil.
Het hospitaal op Terschelling werd dade-
lijk in gereedheid gebracht en de verple
gers stonden met volledig materiaal klaar
om naar de haven uit te rukken.
Aangenomen werd, dat de „Jan van Gel
der" zijn werkzaamheden in samenwer
king met den anderen mijnenveger ver
richtte. Later bleek, dat dit de „Abraham
van der Hulst" was. Hulp zal dus spoedig
geboden kunnen zijn.
Van de diensten der Brandaris heeft men
geen gebruik behoeven te maken. De red
dingboot is na enkele uren in de haven te
ruggekeerd.
In den loop van den middag werd bericht
ontvangen, dat de „Jan van Gelder" door
de sleepboot „Texel" op sleeptouw was ge
nomen. Aanvankelijk schijnt het de bedoe
ling te zijn geweest den beschadigden oor
logsbodem naar West-Terschelling te slee
pen. doch laat in den avond, toen het schip
nog niet was gearriveerd, werd vernomen,
dat het ten noordwesten van het eiland bij
den z.g. Spathoek voor anker was gegaan,
om bij het aanbreken van den dag naar den
Helder te worden gebracht.
GRAAF CIANO TE BERLIJN
Hij oonfereert drie uur met Hitier
BERLIJN, 2 October. De Italiaansche
Minister van Buitenlandsche Zaken is
Zaterdag op uitnoodiging van de Duit
sche regeering naar Berlijn gegaan, waar
hij Zondagavond om half zes arriveerde.
Reeds een uur later werd Ciano door
Hitier ontvangen. Het onderhoud tus-
schen de beide staatslieden duurde tot
half tien, waarna von Ribbentrop ter
eere van den gast een maaltijd aanbood
in zijn huis te Dahlem. Men verwacht,
dat de besprekingen vandaag worden
voortgezet en zoo mogelijk beëindigd.
Te Londen is men van oordeel, dat het
bezoek van Ciano aan Berlijn in verband
staat met de verklaring in het Russisch-
Duitsch verdrag over de gemeenschappe
lijke vredespoging in samenwerking met
andere „bevriende mogendheden". In
verband hiermede herinnert men aan de
woorden van Mussolini, dat „Europa
nog niet in oorlog is
DUITSCHE RIJKSDAG
BIJEENGEROEPEN
Derde Rijk vlagt zeven dagen
De Duitsche Rijksdag is bijeengeroe
pen om een verklaring van de Rijksre-
geering aan te hooren. Dag en uur is nog
niet nader bekend gemaakt.
In verband met den intocht van de
Duitsche troepen in Warschau heeft
Hitier bevolen, dat alle openbare gebou
wen in het geheele rijk gedurende zeven
dagen de vlag zullen uitsteken. De be
volking wordt verzocht op gelijke wijze
te vlaggen.
Jongen onder de tram
Ongeluk met doodelijken afloop
ROTTERDAM, 2 Oct. Zaterdagavond is
op den Groene Zoom een ongeluk gebeurd,
dat aan den 15-jarigen scholier A. Vonk
het leven heeft gekost De jongen wilde per
fiets voor een tram van lijn 3 den Groene
Zoom oprijden. Hij bleek evenwel den af
stand verkeerd te hebben geschat. Hoewel
de bestuurder van de tram onmiddellijk
krachtig remde kon hij niet verhinderen,
dat de knaap over een afstand van 26 meter
werd meegesleurd. Hij was op slag dool
Een foto van den Mijnenveger Jan van Gelder"
gebeurde.
waarmede het droeve ongeluk
Cavalerie lichting
1924 naar huis
In den loop van deze week
Naar we vernemen zullen de gemobili
seerde dienstplichtigen der cavalerie be-
hoorende tot de lichting 1924, dus behoo-
rende tot de oudere lichting in den loop
van deze week in het genot van groot ver
lof worden gesteld.
De regeering blijft hiermede in de lijn
van 1914—1918 en is voornemens hier
mede voort te gaan. Naar mate de jonge
lichtingen onder de wapenen komen wor
den de oudere naar huis gezonden als de
omstandigheden zulks veroorloven.
De beschikbare mankracht maakt het
nog niet mogelijk ook voor andere wapens
een maatregel te treffen als nu voor de
cavalerie is genomen. Eerst als het op 23
October a.s. opgeroepen deel der lichting
1940 voldoende zal zijn geoefend zal de
mogelijkheid ontstaan om het met groot
verlof zenden van een ander deel der
weermacht te overwegen.
Ten opzichte van nieuwe lichtingen
verloopt alles langs normale wegen, be
houdens wellicht een enkele verschuiving
in de data van opkomst.
Centralen-Convent A.R. Partij
Het Centraal Comité van Anti-Revolutio
naire Kiesvereenigingen besloot in zijn ver
gadering van jl. Vrijdag tot het bijeenroepen
van een Centralen-Convent, te houden op
Vrijdag 27 October ei., aanvangend des
voormiddag half 12, in het Hotel „Witte-
brug" te 's-Gravenhage (Seheveningen)In
de voormiddagsamenkomt zal de Voorzitter
Dr H. Col ij n het onderwerp inleiden:
„Onze positie in een nieuwen tijd". In de
namiddagvergadering zal gelegenheid zjjn
tot onderlinge bespreking.
Nabij de algemeene begraafplaats te A x e 1
waren een paar jongens spelenderwijs een
„schuilkelder'' aan het maken. Op ruim een
meter diepte werden daarbij zware steen
klompen blootgelegd, terwijl ook vele half
vergans beenderen werden gevonden. Het
betreft hier waarschijnlijk overblijfselen van
oude vestingwerken, het vinden van de
beenr.eren doet vermoeden, dat daar vroeger
een kerkhof is geweest Ook vroeger is men
daar reeds op massieve muren terecht ge
komen bij graafwerk.
EEN RUSTIGE ZONDAG
De auto's in de garages
De dag van gisteren heeft ons geleerd,
dat de moderne mensch niet buiten lawaai
kan en de stilte vreest Indien tenminste
die journalisten gelijk hebben, die schrijven,
dat een benzine-iooze Zondag zoo ongeveer
het ergste is, dat de burgerij overkomen
kan. De uitspanningen verlaten, de pleister
plaatsen aan de groote verkeerswegen zon
der bezoekershet schijnt haast niet te
dragen. En heelemaal geen verkeersonge
lukken
Het vrij plotseling uitgevaardigd verbod,
dat er gisteren benzine gespaard moest
worden, omdat we deze in de komende
maanden nog wel eens nooOig kunnen heb
ben. is zoo goed als niet overtreden. De
dreigende, 6trenge straf schrikte zoodanig
af, dat bijna niemand probeerde het ver
bod te overtreden. Trouwens, de kans was
ook zeer gering. Op de uitvalswegen der
groote plaatsen was de controle door poli
tie- en douane-ambtenaren absoluut afdoen
de. Minister Steenberghe. die zich pe-
tandem naar een controlepost bij Den Haag
begaf, kon dat met genoegen constateeren.
De straten en wegen waren disponibel
voor autobussen, taxi's, fietsers en tippe
laars. En de groote leogte bewees, hoezeer
net personenvervoer op auto's is ingesteld.
Noch op weg naar de kerk, noch op de
wandeling behoefden we voor auto's op zij
te gaan: het verbod werkte uitstekend.
Wij zullen niet ontkennen, dat sommigen
in hun broodwinning werden getroffen, al
staat daar zedelijke winst tegenover. Ook
gaf het ongemak, dat wij liover niet gezien
hadden: we denken aan hulpbehoevenden,
die per auto naar de kerk gaan; aan men
schen, die met kleine kinderen de groot
ouders dachten op te zoeken; en zoo zullen
er wel meer gevallen zijn. Maar de maat
regel is ook niet genomen om het publiek
een plezier te doen; hij wordt door dreigend
gebrek voorgeschreven. Dat er dus last en
schade geleden zou worden, spreekt vanzelf
Ook de schatkist lijdt schade. Een der
bladen weidt daar breed over uit alsof de
Regeering dit punt over het hoofd gez'en
heeft. Een wonderlijke argumentatie! Als de
benzine op is of gedistribueerd moet wor
den, grijpt de fiscus er natuurlijk ook naast.
Ook dan kan men zulke verzuchtingen
slaken; maar wat heeft dat voor zin? De
diooe grond der klachten is. het blijkt dui
delijk. dat het Zondagsvermaak aan banden
Is geregd Een indn'rect en niet bedoeld
volg van het verbod, dat geven we gaarne
toe. maar dat zegen afwerpt
Een ander resultaat was, dat er geen
enkel verkeersongeval heeft plaats gehad
Ook werden er weinig overtredingen ge
constateerd. Den Haag stend met 53 boven
aan; proces verbaal werd nog niet opge
maakt; in Amsterdam was Pr één proces
verbaal, in Rotterdam 25. In Amsterdam
èn in Rotterdam 9panden een paar ga rage-
(Vervolg laatste kolom)
VOORNAAMSTE NIEUWS
Dit Nummer bestaat uit TWEE bladen
De mijnenveger „Jan van Gelder" is
door een mijn geraakt Zes personen zijn
om het leven gekomen, zes andere gewond
Verschenen is het jaarverslag van de
Hollandsche Bank-Unie.
Het Koninklijk bezoek aan Amsterdam.
De cavalerielichting 1924 zal deze week
naar huis kunnen gaan
In Frankrijk is een nieuwe Poolsche
Regeering gevormd.
De Italiaansche Minister van Buiten
landsche Zaken Ciano vertoeft te Berlijn,
iar hij een onderhoud met Hitler had.
Churchill maakt voor de Britsche radio
de balans op over de eerste oorlogsmaand.
Voortgezette besprekingen te Moskou
met Turkije.
HELDER EN KOUD
Weerverwachting: helder en koud. Over
dag gedeeltelijk bewolkt, overwegend
droog, zelfde temperatuur als vandaag.
Zwakke tot matige Noord-Oostelijke tot
Oostelijke wind.
BAROMETERSTAND
Stand vanmorgen half twaalf 753.7.
THERMOMETERSTAND
Stand vanmorgen half twaalf 13.4 C.
FIETSERS LICHT OP:
3 Oct. Van 'sav. 7.03 u. tot 'smorg. 6.36 a
(Nw behoeft hq zijn „otrto"
jfKjg niefte loten verzekeren.
(Moor later ols hij een echte
•heeft dón wel En hij weet
reeds woor-Hij hoorde 'tol
zoo dikwijl» zeggenj
N.V. CHEMISCHE FABRIEK
„VELADA"
DELFT. Fabriek en Kantoor: Delitweg 33
Telefoon 366.
TECHNISCHE- EN SCHEEPSVERVEN
Vloeibaar Aluminium
..PARAPYR" Brandwerende materialen
S,ih. en CelL Lakken Glanslakken
(Reel.)
WILBUR
Prins Hendrikkade 34
AMSTERDAM. 0.
Brandbluschapparaten
OPOEB'CHl
1888
KWALITEITS /.f-\
MASSA
GIETWERK
GIETWERK
nouders een paard voor een auto bij wijze
van protest; de inspanning deugde ecliter
niet het lemoen ontbrak en dat was
oorzaak, dat in Amsterdam proces-verbaal
legen den auto-koeteier werd opgemaakt.
Al met al was hot een rustige Zondag:
te rustig voor velen, die verleerd hebben
tot zich zelf In te keeren en voor hen. dio
de kerk van „ongekorven hout", liefst ge
flankeerd door een café, verkiezen beven
de kerk, waar men op Zondag samenkomt
om Gods Woord te hooren.
Betrekkelijk kalme nacht
Het Fransche legerbericht van vanochtend
luidt: een betrekkelijk kalme nacht Op ver
schillende deelen van het front overvallen
en troepen in hinderlaag.
