JTrihsdp (ümmutt
Frankrijk en Engeland in oorlog met Duitschland
Dagelijks verschijnend Nieuwsblad voor Leiden en Omstreken
Engelsch passagiersschip getorpedeerd
Britsch s.s. „Athenia'
getorpedeerd
De bezorging van ons blad
De tijd van het
zwaard
abonnementsprijs:
Per kwartaal in Leiden en in plaatsen
waar een agentschap gevestigd is 235
Franco per post 2.35 portokosten
Per week0.18
Voor het Buitenland bij wekelijksche
zending4.50
Bij dagelijksche zending530
Alles bij vooruitbetaling
Losse nummers 5 ct. met Zondagsblad 7'/» cl
Bureau: Breestraat 123 - Telefoon 22710 (na 6 uur: 23166) - Postbox 20 - Postgiro 58936
NO. 6795 MAANDAG 4 SEPTEMBER 1939 20e Jaargang
&tfoerttnticprn?cn:
Van I tot 5 regels f 1.17'/»
Elke regel meer0.22'/»
Ingezonden Mededeeljnger»
van 1—5 regels 2.30
Elke regel meer0.45
Voor het bevragen aan 't bureau
wordt berekend0.10
Het Derde Rijk reeds
in wereldoorlog
richten. Het Duitschland van de laatste drie-
kwart eeuw kent zijn Eerste, zijn Tweede
piano- cn zijn Derde Rijk. Het is dit laatste.
Vervolg s]echts zes en een half jaar oud, hetwelk
35 Gra- vanaf gisteren in een oorlog op leven en
BtJbeï- dood is gewikkeld met de bondgenooten
156.15 Engeland en Frankrijk, die, met andere
landen samen, in 1918 aan het Eerste
vrmeen- Rijk een einde maakten.
°Nederü Dat Eerste Rijk dagteekende van 1871.
er toen in Versailles het Frankrijk var
NP.'ac" Napoleon III de vredesvoorwaarden var
den ijzeren kanselier, Bismarck, moest
Schrift- aanvaarden. Bismarck smeedde de los
Zangers naast elkaar staande Duitsche rijken en
20 Ttio rijkjes tot één geheel, waarbij de keizers-
kroon werd aangeboden aan den koning
g. 7.1( van Pruisen.
Onder den kleinzoon van hem. dien
Bismarck dus had doen uitroepen als den
12.3C eersten keizer van het moderne Duitsch-
ns' 6 8£ land. zonk in 1918 dit Eerste Rijk in en
50 „Drol maakte plaats voor een vorstenlooze
nie-ork. Duitsche samenleving. Weer speelde
Versailles een rol, doch thans was
ibaret. Duitschland niet de overwinnaar, doch de
Orkest, overwonnene. Toen ving het Tweede Rijk
zijn loopbaan aan.
Dit Tweede Rijk kon den levensduur
van zijn voorganger nog in lange na niet
halen. Het parlementaire stelsel, hetwelk
na vele barensweeën in 1919 te Weimar
werd aanvaard, werd door groote massa s
Duitschers als een niet-passend keurslijf
gevoeld. De leerschool, welke de West-
Europeesche volken hadden doorloopen,
had men hier niet doorgemaakt. Wat
van evenveel belang is bij het stellen der
vraag, waarom het parlementarisme heeft
gefaald, is 't feit, dat een goede economi
sche voedingsbodem ontbrak aan het
nieuwe rijk, nog verergerd door de op te
brengen oorlogsschatten. 'Het een en
ander, gepaard gaande met den wrok over
den verloren krijg, vormde de groote
I&rzaak van het snel gegroeide nationalis
me. hetwelk als een stroom alle dijken en
d?mmen heeft verbroken en het geheele
l'^id en al het volk voor zich heeft op-
geëischt. alle geestelijke waar-
'den op één doel heeft gericht.
V n bijna volkomen in dezen run' is ge-
SËÉjk7 '^laagd.
*~~$Loo is het Tweede Rijk eind Januari
133 in elkaar gezakt, toen de aanvoer-
tl der nationalistische scharen, Hitier,
dat uit de kanden van den ouden Von Hin
denburg den kanseliersstaf ontving. En
hierbij bleef het niet. Toen de maarschalk
- de oogen sloot, was het oogenblik daar
voor den kanselier, om als dictator van
rtlC het Derde Rijk op te treden.
In de zes en een half jaar, dat dit
Derde Rijk bestaat, heeft Duitschland
a zich van terneergeworpene verheven tot
een machtige staat, maar ook tegelijk
heeft zich opnieuw een kloof gevormd,
aan de ééne zijde Hitiers schepping, aan
de andere zijde de voornaamste landen
•ste. be- jgj Entente van 1914, Engeland en
ijl"een-Frankrijk. De wijze, waarop Duitschland
hijnlijk het geweld als voornaamste wapen ge-
oor dit bruikt tegen de genabuurde landen aan
non. n.-t£ Oostgrens, en waardoor angst en
Ti* be ^even wefd geboren, verhinderde, dunkt
cfe;ons' m^r dan iets anders, het bereiken
in ver-van het doel, hetwelk was: Duitschland
jen en te doen innemen de meest overwegende
iseerd. plaats op het vasteland van Europa.
ernst £oo verbaast het op zichzelf niet, dat
deze wc^ moest uid°°Pen °P een nieuwe
lomen, krachtmeting, welke de wereld met schrik
met vervult. Wie kennis neemt van de uitin-
id. gen van den toch zachtaardigen Cham-
barlam, die zijn leven gesteld had in
dienst van den volkenvrede; wie aanziet
wat in Frankrijk, nog nauwelijks hersteld
van de wonden, leeft; en hoe in Duitsch-
eer-jancj alles, letterlijk alles, wordt geofferd
>en in aan ^en Wreeden oorlog, die kan niet
et ge- anders, dan den God van Hemel en Aarde
nenig-om erbarming aanroepen. Dit wordt
opnieuw een krijg op leven en dood met
et pu- p0len als eerste inzet, maar met doel-
ineta- ejncjcni zoowel van Duitschland. als van
oepen Entente, welke veel en veel
verder strekk e'n.
stand
an de De eerste September Zondag van dit
-"aa|- faar, waarop de zomer nog zijn stempel
had gedrukt, zal onvergetelijk blijven,
leden De Rustdag in zijn tegendeel omgezet, was
•- een dag, waarop de krijgsbanier werd ge-
ipvi I staken, en het rumoer der tot kookhitte
it gnomen volken zich een uitweg is gaan
bui. zoeken.
js Zal deze dag heenwij zen naar nog
grooter machtspositie van het Derde Rijk,
bezat of zal het straks zijn een snel inzinken
na een te zwaar leven gedurende
b®r" :en korte spanne tijds?
Het gebed vermenigvuldige zich om
ustig «cn toekomst, waarin de bergen vrede
is zullen dragen, en de heuvels heilig recht.
Sinds gistermorgen elf uur en 's middags vijf uur bevinden Groot-Brittannië, resp.
Frankrijk, zich met het Duitsche Rijk in oorlog, zulks tengevolge van Hitiers wei
gering, de vijandelijkheden tegen Polen te staken en de agressie ongedaan te maken
Reeds hedennacht is Londen verontrust door een luchtalarm, aangezien men het
passeeren van onbekende vliegtuigen had geconstateerd. Er heeft echter geen bom
bardement plaats gevonden, zoodat het vermoedelijk slechts een loos alarm is geweest.
Het Brltsche s.s. „Athenia", van Glasgow onderweg naar de Vereenigde Staten en
met omstreeks 1400 passagiers aan boord, is hel eerste slachtoffer van een duikboot
geworden. Naar verluidt bevonden zich in hoofdzaak Amerikanen en Canadeezen
aan boord. In Amerika is men zeer verontwaardigd.
Engeland heeft thans een oorlogskabinet samengesteld, waaraan door alle partijen,
met uitzondering van de liberalen, wordt deelgenomen. In dit kabinet bekleedt Winston
Churchill den post van eersten lord der admiraliteit, (minister van marine), en zal
Anthony Eden de portefeuille van de dominions beheeren.
Het Poolsche legerbevel deelt mede, dat Pooisch Silezie, het belangrijke mjjnen-
gebied, door het Poolsche leger is ontruimd, daar dit niet langer tegen de Duitsche
overmacht kon blijven standhouden. Het garnizoen van de Westerplatte, het Poolsche
fort dat de haven van Danzig beheerscht, weet zijn positie te handhaven.
Enkele kleine plaatsen in het gebied van Danzig, welke door de Duitschers werden
genomen, zijn door de Poolsche troepen terug-veroverd.
Ook België heeft een kabinetswijziging ondergaan, zulks om op verzoek van koning
Leopold enkele socialistische ministers in de regeering op te nemen. De bekende
socialistische oud-premier Spaak is thans belast met de portefeuille van bultenlandsche
zaken.
Engeland heeft onmiddellijk de blokkade der Duitsche kust ingesteld, en in bepaalde
gebieden van de Noordzee mijnenvelden aangelegd, teneinde de scheepvaart te be
moeilijken.
Hitier heeft tot het Duitsche volk, de soldaten aan het Westfront en de leden der
N.S.D.A.P. oorlogsoproepen gericht; vervolgens is hij naar officieel verluidt naar het
Poolsche front vertrokken. De orde van het „IJzeren Kruis" is opnieuw ingesteld.
Boven Nederland zijn hedennacht vreemde vliegtuigen gesignaleerd, waarvan de
nationaliteit, daar zjj zeer hoog vlogen, niet kon worden vastgesteld. De Nederlandsche
regeering heeft de beide oorlogvoerende partijen uitgenoodigd, een onderzoek in
te stellen. Hedenmorgen zijn aan het Duitsche volk gerichte strooibiljetten in ons land
gevonden, die wellicht door deze vliegtuigen zijn uitgeworpen.
Slachtoffers
in hoofdzaak Amerikanen
en Canadeezen
Amerika zeer verontwaardigd
Naar het Britsche ministerie van
voorlichting meedeelt, is het Brit
sche s.s. „Athenia", met 1400 pas
sagiers aan boord, op 200 mijl ten
westen van de Hebriden getorpe
deerd.
Om 5 uur hedenmorgen was vol
gens de Britsche admiraliteit het
schip snel zinkende.
De ..Athenia" mat 13580 ton en behoor
de toe aan de „Donaldson Atlantic Line
Ltd." te Glasgow, en was op weg naar
Montreal.
Stcphan Early, de secretaris van Roo-
e v e 11, heeft verklaard, dat de passagiers
an de „Athenia" volgens te Washington
ontvangen berichten in hoofdzaak C.anadee-
:n en Amerikanen waren.
President Roosevelt heeft een officieel
telegram ontvangen, waarin van deze torpe-
deering melding werd gemaakt.
Early voegde hieraan toe: Ik wensch te
doen uitkomen, dat het schip volgens dc
officieele inlichtingen uit Glasgow kwam en
"ia Liverpool met vluchtelingen op weg
ras naar Canada. Ik wensch daarop te
vijzen, al&us Early, om aan te toonen, dat
r geen enkele mogelijkheid bestaat, dat het
munitie vervoerde.
1400 passagiers aan boord
De reederij van de „Athenia" heeft
verklaard, dat het totaal aantal perso
nen aan boord van het schip, beman
ning en passagiers, 1400 bedraagt.
Een groot aantal hunner waren lieden,
die wegens de crisis naar Amerika te
rugkeerden.
In de reddingsbooten van de „Athe
nia" was plaats voor in het geheel 1830
passagiers. Het schip had een lading van
duizend ton ingenomen te Liverpool.
Beroering in de Vereen. Staten
De door de torpedeering van de „Athe
nia" gewekte beroering in de Ver. Staten is
aanzienlijk. Men herinnert aan de torpedee
ring van de „Lusitania", doch voegt hieraan
toe, dat deze bombardeering nog minder te
verontschuldigen valt wegens het feit, dat
men kon weten, dat de „Athenia" aan boord
noch wapens, noch munitie had, doch Ame-
rikaansche en Canadeesche vluchtelingen,
die uit verschillende punten van Europa
kwamen. Men stelt zich reeds de vraag of
de Duitsche regeering heeft besloten tot een
oorlog zonder genade, waarmede de keizer
Amerika bedreigde, zelfs nog voor de Ver-
Staten zich aan de zijde der geallieerden
schaarden. De gevolgen van de torpedeering
kunnen ernstig zijn, en zelfs direct.
Zekere kringen achten het mogelijk, zoo
niet waarschijnlijk, dat Roosevelt vandaag
of morgen het congres in een buitengewone
zitting zal bijeenroepen, hetgeen hem vol
gens de bewoordingen van de grondwet zou
veroorloven begin volgende week acht
dagen na de bijeenroeping door den presi
dent te vergaderen.
Zie verder Laatste Nieuws
In tegenstelling met de reeds eerder "er-
strekte herichten worden met ingang van
heden de Nederlanders slechts in België
toegelaten, indien zij in het bezit zijn van
oen geldig Nederlandsch paspoort.
De spoorwegen hebben heden hun taak hervat,
zij het beperkt. Dat deel van onze agenten,
hetwelk hun bladen steeds per trein ontving,
wordt medegedeeld, dat zulks vanaf heden
weer zal geschieden. Preciese tijd van aankomst
weten wij nog niet. Dit kan men onderzoeken
aan het station. Wij hopen, dat thans weer de
gewone regelmaat zal aanvangen.
DIRECTIE
De Zondag van gister heeft de be
slissing gebracht waartegen over heel
de wereld gebeden en tot het aller
uiterste moment gestreden is: Engeland
en Frankrijk bevinden zich in staat van
oorlog met het Duitsche Rijk. Hadden in
de morgenuren sommigen, op hoop tegen
hoop. nog de verwachting, dat er als een
wonder zou mogen geschieden, hetwelk
den machtigsten man van het Derde Rijk
ervan zou weerhouden, in zijn agressie
tegen Polen te volharden, deze omme
keer is helaas uitgebleven: het Britsche
en het Fransche ultimatum hebben geen
gunstig antwoord ontvangen.
Bij velen, die met het aangevallen en
overrompelde Polen van harte sympathi-
seeren, leefde reeds Zaterdag de onge
duldige vraag, hoe lang de beide groote
democratieën van het Westen zouden
marren met hun hulpverleening, daar de
aanvaller toch reeds een etmaal tijds
winst had. Londen en Parijs echter heb
ben, in het besef van den vollen om
vang hunner verantwoordelijkheid, niet
slechts ten opzichte van Polen, maar van
den wereldvrede, nog het uiterste willen
ondernemen, om de Duitsche regeering
tot rede te brengen. Aan het oorspronke
lijke optreden van Coulondre en Hen
derson tegen de Duitsche agressie had
men vermoedelijk derhalve geen tijdsli
miet verbonden, waarop aan het Britsch-
Fransche verzoek tot het ongedaan ma
ken vam den aanval moest worden ge
hoor gegeven, teneinde de Duitsche prik
kelbaarheid daardoor niet te verscher
pen. Waar Hitier echter voortging, de
beide mogendheden op bescheid te laten
wachten, en ook op geen enkele wijze
toonde, zijn koers te willen veranderen,
daar mocht door Londen cn Parijs niet
langer worden geaarzeld. Beide lieten
zij in de Wilhelmstrasse aanzeggen, tot
welk moment zij nog geduld zouden oefe
nen, aleer zich in staat van oorlog met
Duitschland te beschouwen. Ook aan
deze laatste geleaenheid. zich te bezin
nen een nieuwe ramp voor de wereld te
voorkomen, heeft de Duitsche Führer
z'ch niet laten gelegen liggen: om kwart
over elf kon Chamberlain niet anders
doen, dan vanuit zijn werkkamer in
Downingstreet aan de Engelsche natie
door middel van de microfoon berichten:
..Dit land is in staat van oorlog met
Duitschland. Hitier heeft zijn geweld-
plannen niet opgeqeven, en derhalve
blijft ons niets anders over. dan hem
door aanwending van geweld tot stop
pen te brengen".
Des avonds om vijf uur bevond
Frankrijk zich eveneens met het Derde
Rijk in staat van oorlog. De verschrikke
lijke beslissing, waarvan geen mensch de
gevolgen kan berekenen, en welke geen
mensch heeft kunnen tegenhouden, is
daarmede gevallen. Ongemeten ellende
daalt neer over Europa, en wel niemand
maakt zich illusies, dat het nog wel mee
zal vallen. De aan catastrofen overvloe
dige jaren van 19141918 liggen zeer
velen onzer bij: ook toen moest men van
oogenblik tot oogenblik gedachtig zijn
aan de oude spreuk: „Heden gij. morgen
ik!" Ook zoo ons land wederom den
gen zou mogen ervaren van buiten de
groote volkeren-mêleé te kunnen blijven:
ook zoo de oorlog zou kunnen worden
ingeperkt binnen de afmetingen, welke
hij thans reeds heeft genomen, en niet
van tijd tot tijd nieuwe combattanten
binnen het strijdperk zouden worden ge
sleept, zal niemand zich kunnen ontvein
zen, dat heel de menschelijke samenle
ving den terugslag zal moeten ondervin
den van dezen broedermoord, omdat ook
van de huidige menschheid het woord
geldt van Christus, in ander verband ge
bezigd: Als één lid lijdt, lijden alle leden
mede.
Wij zullen ons vandaag niet in ver
onderstellingen verdiepen, wat in de
naaste toekomst ons te wachten kan
staan. Zoodanige beschouwingen dienen
nergens toe. dan om het alom ondervon
den gevoel van wisselvalligheid en onze
kerheid nog wat te vergrooten. Er is
slechts één middel om te midden van de
draaikolk der gebeurtenissen niet te ver
sagen. en dat is: het oog te wenden van
het veranderlijke naar den Onverander
de. in Wien wij leven en zijn. en zonder
Wiens wil van ons hoofd geen haar zal
vallen. Daarnaast is er een middel, om
het leed zooveel doenlijk te verzachten.
Dat is: de liefde van Christus te doen
gevoelen aan onze getroffen .naasten,
hetzij dezen uit hun gezin en brood zijn
weggerukt, of op andere wijze getroffen.
Slechts zóó. door solidariteit in het lij
den, is er nog hoop voor de toekomst.
VOORNAAMSTE NIEUWS
Dit Nummer bestaat uit TWEE bladen
Frankrijk en Engeland bevinden zich
sinds gisteren met Duitschland op voet
van oorlog.
Het Britsche s.s. „Athenia" met 1400
menschen aan boord, is op weg naar
Amerika getorpedeerd.
De Poolsche legerleiding heeft Pooisch
Silezië voor de overmacht moeten prijs
geven.
Vannacht hebben vreemde vliegtuigen
boven ons land gevlogen.
De Regeering vraagt een buitengewoon
crediet van f 60 millioen gulden ter voor
ziening in belangrijke uitgaven.
KOELER WEER
Weervcrwachting: Matige tot zwakke
wind uit Westelijke richtingen. Aanvan
kelijk betrokken tot zwaarbewolkt, la
ter opklarend. Enkele regenbuien, koe-
lef.
BAROMETERSTAND
Stand vanmorgen half twaalf 761.2.
THERMOMETERSTAND
Stand vanmorgen half twaalf 19.6 C.
KWALITEITS /cT-\ MASSA
GIETWERK GIETWERK
WILBUR
Prins Hendrikkade 34
AMSTERDAM. 0.
Brandbluschapparaten
TECHNISCHE- EN SCHEEPSVERVEN
Vloeibaar Aluminium
..PARAPYR" Brandwerende materialen
S,1h. en CelL Lakken Gianslakken
Vuurschip Maas
Het vuurschip Maas dat altijd voor den
Waterweg ligt geankerd, is gisteravond te
Hoek van Holland binnengekomen. Het
schip ligt thans Id de Berghaven.
DE BOOTVERBINDING MET LONDEN
ROTTERDAM, 4 Sept. De firma Whm.
Muller en Co. deelt ons mede. dat in plaats
van vanavond de Batavierboo* Rotterdam
Graveöend Londen morgenochtend ver
trekt.
Pijp Tabak
Tacoois - Leeuwarden
