/AEG
Het verblijf van Alexander Comrie
te Rotterdam
BRAAT-DELFT
4chinol4
■fliHIH™
MAANDAG 17 JULI 1939
Kerk en Zending
FEDERATIE VAN DIACONIEËN
IN DE NED. HERV. KERK
Rcn-en-twintigste Diaconale
Buiten-conferentie
CHR. GEREF. KERK
veetal: Te Papendrecht, cand.
Biesma te Groningen en Cand. M. v
Klis te Gouda.
Beroepen: Te Oosterbeek, N. Brands-
ma te Wiidervank.
BEGRAFENIS Dr. F. W. C. L. SCHULTE
Op de Noorderbegraafptaats te Gr
NED. HERV. KERK
oepen: Te Amersfoort (Vrijzinnig 7\ekte
A Vom-man lo TW„i.lr» Trx in.
Heden zond in het Conferentie-Oord van
den Zending^'.udieraad Lunteren de ope
ning piaa's der 21e Diaconale B-uiten-Conle-
rentie van de Federatie van Diaconieën in de
Ned. Herv. Kerk.
Deze conferentie staat onder leiding van
den voorzitter Prof. Dr. J. R. Slotemaker
de Bruine. Uit alle deelen des lands zijn
afgevaardigden van Diaconieën in grooten
ge'ja Ie aanwezig.
Huishoudelijke vergadering
Aan de Conferentie ging vooraf de huis
houdelijke vergadering der Federatie. Na
open.ng dezer vergadering bracht de secre
taris. de heer W. J. Hemmes, het jaarver
slag uit, dat gewaagde van opgewekt Fede-
Het verslag oegint met de herdmking "an
he: feit. dat in de laatste kwarteeuw op het
gebied van de Armenzo:? nieuwe beginselen
en maatregelen het leven zagen doch, de
zoo veranderde omstandigheden heoben veel
daarvan niet tot het volde recht la'^n komen.
Toch is er meer intensieve belangstelling
gekomen.
Het verslag gewaagt verder van de
Streekvergader ingen, waarin groo-
te aandacht geschonken werd aan de ont
wikkeling van het steunwezen in dezen tijd
en aan de verhouding tusschen Overheids-
en Kerkelijke Armenzorg.
In elf verschillende classes werden deze
vergaderingen gehouden.
Verder zijn nog vele vergaderingen en be
raadslagingen over den Diaconalen arbeid
gehouden met instanties en personen in de
meeste gevallen ter bespreking van speciale
aangelegenheden op Diaconaal of aanver
want terrein. Het Ad v i es b ur e a u-D o o-
dehandsbelasting heeft voor 251 Di
aconieën het aangiftebiljet ingevuld. Deze
Diaconieën beschikken over een vermogen
van f 10.624.346.
Het Diaconaal Advies- en Veri
fies t i e-B u r e a u. dat een gevoelig verlies
leed door het overlijden van haar voorzitter
Ds. C. J. van Paasen, zag zijn arbeidskring
zeer uitbreiden.
De Commissie-Kind er zorg heeft met
verschillende classes besprekingen gehouden
teneinde grootere belangstelling voor Kinder
zorg te wekken en dat met gunstig gevolg.
Het aantal leden der Federatie be
draagt thans 745, zoodat ruim de helft
der Diakonieën in de Ned. Herv. Kerk
aangesloten zijn. 9
Met instellingen uit de Federatie voort
gekomen en met lichamen, die op dezelfde
of aangrenzende terreinen werkzaam zijn
bestaat vruchtbare samenwerking. De Syno
de der Ned. Herv. Kerk en de andere be
stuursorganen dezer kerk toonen groote be
langstelling voor de Federatie, welke zich
aansloot bij het „Centraal Bureau inzake
Particuliere verpleeghuizen", hetwelk de be
hartiging van de belangen van verplegenden
en verpleegden alsmede de controle over
deze tehuizen ten doel heeft.
Na korte bespreking werd dit verslag
goedgekeurd.
De begrooting van den penningmeester, den
heer H. Wisman, sluitende in in- en uit
gaaf met een cijfer van f 16.625 werd goed
gekeurd.
In de vacatures der aftredende en herkies
bare leden van het bestuur der Federatie
werden de aftredenden herkozen, nl. de hee-
ren D. G. P. Muil aard (Apeldoorn), H.
Wisman (Utrecht), P. v. d. Kamp (Am
sterdam), H. v. d. Léést (Kampen), H.
Mandersloot (Almelo) en Mr. A. E.
Stoop (Leeuwarden).
Tot bestuurslid der „Stichting Huizen van
Barmhartigheid en Weldadigheid" werd her
kozen de heer J. de Voogd (Vlissingen).
De Conferentie begonnen
Na rondvraag werd de huishoudelijke ver
gadering gesloten en werd de Conferentie
geopend door den voorzitter Z.Ex. Prof. Dr.
J. R. Slotemaker de Bruine, waarna
Prof. Dr. S. H. J. F. Berkelbach v. d.
Sprenkel een referaat hield over:
Het Bevestigingsformulier voor Diakenen,
ofschoon van Nederlandsch origine geniet
geen goede reputatie, ook al werd het niet
vaak in openbare discussie besproken. De
bevestiging van kerkeraadsleden dreigt ver
velend te worden door de lengte der formu
lieren. Deze bevestiging echter is gewenscht
en noodig. Met dit formulier echter kan de
predikant naar eigen inzicht handelen. Van
belang voor het diakenschap is de gelijk
tijdige bevestiging mat de ouderlingen. Het
oude Kerkrecht behandelt diakenen als
ambtsdragers van den tweeden rang, al was
tijdens de republiek de taak der diakenen
niet kleiner dan thans. Het formulier bindt
de ambten aan de gegevens der Schrift, al
gaat de gelijkstelling der drie ambten in
onze huidige Kerk met de N.T. ambten niet
op. De canon kent en erkent dienaren in de
gemeenten tot hun taak gekozen of aange-
De taak der Diakenen is tweeledig: ver
zamelen en verdeelen. Het formulier om
schrijft de taak in welgekozen bewoordin
gen, waarvan spr. alleen den laatsten zin
over de „troosbrijke reden" als toegift gaar
ne anders geformuleerd zou zien.
Volgen de vragen: dat de wettige beroe
ping als opdracht Gods wordt aanvaard, er
kent de rechte ambtsdrager zéker. Dat de
ambtsdrager de goddelijke boodschap der
Schrift betuigt, maakt de bevestiging tot iets
anders dan de installatie in een vereeniging.
Dat de diaken niet Inbegrepen wordt
in de kerkregeering Is onjuist voor per
sonen, die deelnemen aan beroepen en
benoemen.
Verder valt het formulier in herhalingen,
de aanspraak en het gebed zouden kunnen
worden bekort zonder schade. Bovendien zoi
het aanbeveling verdienen bij •bevestigings
diensten de daarvoor in aanmerking komen
de Bijbelgedeelten voor de prediking te laten
lezen, hetgeen vereenvoudiging beteekent.
Al is het niet, dat de Federatie formulie
ren te stellen of te wijzigen heeft, he'
goed, dat deze trouw worden gelezen en
sproken. Verblijdend is het, dat in de Fede
ratie ook theologische onderwerpen als de
onderhavige aan de orde komen.
Herv.) A. Noorman te Borculo Te Wie-
ringermeer, (als hulppred.-Evangelist), J. v.
de Poll, cand. te Zeist (aangenomen).
dankt: Voor Beesd, H. B. Spijker
boer te Woudsend.
GEREF. KERKEN
d. gen had Zaterdagmiddag de teraarde be
stelling plaats van het stoffelijk overschot
van wijlen Dr. F. W. C. L. Schulte, em.-
pred. der Ned. Herv. Kerk te Bergeyk, die
dezer dagen op 71-jarigen leeftijd te Hilver
sum overleed.
In verband met plotselinge verhindering
zijn vroegeren ambtgenoot
GEREF. GEM.
Visser te Rotterdam.
Te Terneuzen, cand. A.
Ds. A. DROST Azn.
Ds. A. Drost Azn., de nestor der Ned.
Herv. predikanten te Arnhem, heeft te
gen 1 Nov. a.s. emeritaat aangevraagd.
Ds. Drost werd 5 Mei 1870 geboren te
Delft, waar zijn vader predikant was. Hij
udeerde aan de Rijksuniversiteit te Utrecht.
In 1895 candidaat geworden, aanvaardde hij
28 Aug. 1896 te Angerlo het predikambt. In
1901 vertrok Ds. Drost naar Loenen aan de
Vecht, welke standplaats hij 23 Oct. 1910
met Arnhem verwisselde, waar zijn toen
malige collega, Ds. A. B. te Winkel van Den
Haag, hem bevestigde.
Ds. Drost is in zijn woonplaats een be
kende figuur. Hij is praetor van den ring
Arnhem, godsdienstleeraar aan de Rijks
kweekschool .curator van het Gem. Gymna
sium. lid van den Reclasseeringsraad, voorz.
van de afd. Arnhem van het Genootschap
tot zedelijke verbetering van gevangenen,
voorzitter van het bestuur van het Prot. Be-
stedelinger.huis „Vredenhof", voorz. van de
Arnhemsche Zondagsschoolvereeniging, Gods
dienstleeraar aan het Burgerweeshuis en lid
van de Kerker a adscommissie van de Kinder-
kerk. terwijl hij tot 1 Sept. 1985 ook Gods
dienstleeraar in de strafgevangenis was.
Daarnaast maakte hij deel uit van het hoofd
bestuur van de Utrechtsohe Zendingsvereen.,
is hij bestuurslid van het Ohr. Nat. Zendings
feest en quaestor van de classicale Weduwen
beurs. Ook aan de Nat. Chr. Geheel Onth.
Vereeniging geeft Ds. Drost in bestuurs
functies zijn krachten.
te Groningen* Ds. Groeneweg, heeft Ds.
C. M. Luteyn te Groningen aan de groeve
een kort woord van nagedaeh enis gespro
ken. Ds. Luteyn deed dit dcor, op verzoek
van den overledene, voor te lezen Psalm 103
en te laten uitkomen de genade Gcds, waar
door Hij Zich in zondaren wil verheerlijken.
Spr. vond daarbij tevens gelegenheid te her
den arbeid van Ds. Schulte. die
12 jaar te Groningen werkte, waar hij te-
s een der oprichters was van Kinderzorg
voorzitter van het Groene Weeshuis. Na
ns deze inrichting werd door
weezen een palmtak op de groeve gelegd. De
plechtigheid, die besloten werd met het Onze
Vader, werd o.a. bijgewoond door verschil
lende Hervormde predikanten
digden van de Groningsche kerkvoogdij.
GIFTEN EN LEGATEN
Heeren Kerkvoogden van de Ned. Herv.
Gemeente te Delft, ontvingen een legaat
wijlen den heer Corn.
S t r u ij f, groot duizend gulden en vrij van
successierechten.
CANDIDATENBUREAU
Het adres van het Centraal bureau voor
candidaten der Geref. Kerken in Nederland
is verplaatst van Charloische Kerksingel 42
te Rotterdam naar van, Limburg Stirumstr.
44a te Noordwijk, leider'de heer N. A.
Vel zen (giro 10316).
Prof. Dr. Cl. BOUMA
Uit Z.-Amerika is in ons land aangeko
men Prof. Dr. Clarence Bouma, hoog
leeraar aan het Theol. Seminarium „Cal-
vijn" te Grand Rapids en redacteur van
het tijdschrift Calvin Forum. Het adres van
Prof. Bouma. die in de Geref. Kerken pre
dikbeurten waarneemt en tot na de Gen.
Synode van Sneek in ons land blijft, is Ho
tel van Gelder. Damrak 74. Amsterdam.
VRAAGBAAK
CHRISTELIJKE INSTELLINGEN
V ertrouwensadressen ten dienste var
Stichtingen van Barmhartigheid. Zieken
huizen. Sanatoria. Instellingen. Tehuizen
KORTE BERICHTEN
Het adres van den heer A. Elshout,
theol. cand. in de Geref. Kerken., is gevrij
zigd van Valeriusstraat 274. Amsterdam, in
Kerkhofstraat 40, Rotterdam, Tel. 14663.
VAMPYR
STOFZUIGERS
Prijs op aanvraag Ook In huurkoop
ONDERWIJS
Prof. Dr. A. J. DE SOPPER
Zondag 28 Juli a.s. herdenkt Prof. Dr. A.
.T. de Sop per, hoogleeraar in de geschie
denis der wijsbegeerte, logica, metaphysics
en zielkunde aan de Rijksuniversiteit te Lei
den, den dag waarop hij voor 40 jaar het
predikambt in de Ned. Herv. Kerk aan
vaardde.
Prof. de Sopper werd 5 Dec. 1875 te Brugge
geboren. Hij studeerde aan de Rijksuniver
siteiten te Utrecht en Leiden theologie. Aan
laatstgenoemde universiteit promoveerde hij
in 1907 tot doctor in de theologie op een dis
sertatie getiteld: „David Hume's kenleer en
ethiek (van Bacon tot Hume)" In 1898 can
didaat geworden in Friesland, aanvaardde
Prof. de Sopper 23 Juli 1899 het predikambt
te Hoogmade, vanwaar hij in 1903 naar Vel-
sen vertrok. In 1911 werd de jubilaris pre
dikant in de hoofdstad. 7 jaar heeft Dr. de
Sopper te Amsterdam gearbeid om in 1918
door de regeering te worden benoemd tot
hoogleeraar aan de Rijksuniversiteit te Gro
ningen waar hij onderwijs gaf in de Gods
dienstwijsbegeerte en de ethiek. 25 Oct. 1925
werd hij hoogleeraap te Leiden als opvolgen
van wijlen Prof. Bolland.
Prof. de Sopper, een kantkenner bij uit
nemendheid, heeft meerdere geschriften het
licht doen zien en tal van bijdragen in het
Alg. Handelsblad doen verscnijnen. Van ziiu
werken noemen we: Hegel en onze tijd
(1908); Leven (1912); Synthese (1914),
Oorlog (1914); Naturalisms en levensphilo-
sophie 1918); Zaligheld (1916); Waardephilo-
sophie (1922) en Vertrouwen (1924).
ONDER WIJSBENOEMINGEN
m e 1 o. 2e school voor C. V. O. Born-
schestraat. Tot onderwijzeres: Mej. D.
Spies te Almelo.
rneveld: Chr. Julianaschool. Tot
onderwijzer: de heer J. Minnen te De
Valk.
Den Ham. Herv. school. Tot k. m. a.:
Mej. B. v. d. R i e t te Wierden.
Rotterda m-Z u i d. Groen van Prinste-
rerschool. Tot onderwijzer: de heer D. W ij-
ma te RotterdamZuid.
Valkenburg (Z.H.). Chr. School. Tot
hoofd (vac. wijlen H. Haantjes): de heer
A n t h. v. d. B e r g, hoofd Chr school te
Muiderberg.
AFSCHEID
Aan het einde van den cursu6 hebben
talrijke directeuren en hoofden van scholen
afscheid genomen. Zoo heeft Dr. S. L.
Schouten, onder groote belangstelling
zijn taak beëindigd als directeur der Chr.
H.B.S. te Utrecht Voorts hebben afsche'ci
genomen, om met pensioen te gaan: de
heeren 0. A. Htfuwen, Directeur dér Da
Costa-Kweekschool te Haarlem; lr. C. Ph.
Moerlands, directeur van de Rijkstuin-
bouwschool te Boskoop; Ir. H. W. Ven-
ker, bouwkundig leeraar aan de Kon. M'l.
Academie te Breda; Dr. J. H. W. Strijd,
corrector aan het Rotterd. Lyceum; J. A
Steinz, hoofd van de Julianaschool te
Hilversum.
SCHOOLJUBILEUM TE RIJSOORD
De vereen. „Een school met den Bijbel"
te Rijsoord gaai op Donderdag 20 Juli as
haar 50-jarig bestaan gedenken. In een
zeer groot gebouw, van de firma A. R. v
Nes, kennen alle oud-leerlingen en oud-on
derwijspersoneel samen; dit gebouw biedt
ook plaats voor ieder belangstellende. Om 8
uur begint de vergadering, welke opgeluis
terd wordt door muziek en zang. Vrijdag
21 Juli komen v.m. 10 uur 380 kinderen
dit gebouw feestvieren.
ningen; H. Ch. v. d. Meer. Eist (Utr.); H. Bur
ger, Wagenlngen; C. P. Dekker, Ede; H. J.
Houtman, J. H. Houtman. J. Putting, H. Relta-
ma, E. C. Schalkwijk, H. VV. Schut, J. M. v.
Staveren en M. de Vlieger, Wagenlngen.
Examens
doctor irn de geografische
reltelt. Bevorderd
i de RHBS te Venlo.
Nuttige Handwerken. R i
e dames J. Bosman Jansen e
Dordrecht; A. J. M. Buurmi
L. Dekker, 9pijkenl&
r; N. v. Harten. 1
ter dam. G-esL
H. C. v. Buuren,
Rotterdam; G.
J. C. de Graaff. Den
Lar; W. K. v. 't Hoog.
terden hout; J. M. A
J. J. v. d. Net* Rot-
d Hoogere Tex-
rscursus. Geel. J
kers, J. C. Geer-
dink. B. H. Grotendijk. J. B. Hanstede. H. J.
Heldeman. B. H. Leerkamp, J. Poorthuls. H.
N. J. v. Puijenbroek. H. a. J Resink. C. Roï-
Verbeek, Enschedé: H. J.
tièlschool. afd. Manufa*
nhem: A. Bo
am; H. Dop,
uwen. Leiden
uizinga, Neec
Zwolle; P. J. v. d. Bijl.
•verveen; W. J. v. Berge Hene-
W. J. Jansen. Assen; H. J.
Kol. Landbouwonderwijs. Deventer. Mldd
Kol. Landbouwschool. Geel. F. Bierman. M. A
Domingo. C. J. de Graaff. W. A Hooghwlnkel.
W H. v. d. Horst van Lil, W. L. F. Karthaus.
J Klsjes, J. E. Zur Kleinsmlede, J. H. S. Kort
man, H. Kroger, P. Lucas C. Th. M. Middel
dorp. P. L. Muller. C. J. v. Nieuwland. P. H.
Snethlage, G. Tacoma, E. Zelders, C. J. Aeneae
Venema, D. J. A. M. v. Arcken, S. J. Douglas
Broens. P. J. J. v. Dreven, M. Körz genaamd
Funneman, J. de Graaf, W. G. Holterman ten
Hove, P. M. Holtzapffel, Th. Philnpsen, Prahm.
E. C. J. v. d. Horst. L. L. Bol. C. Bos, R. Bran
don, C. G. Cherlex. Oh. Esendam. R. Ferwerda,
B. J. vranke. H. Jansen, J. Merkelbach, J. Pa-lt.
M. W. Robbemond. F. P. v. Rijk. M.
J. Ce-losse. S. Horstlng,
LAND- EN TUINBOUW
Afscheid Ir G. Ph. Moerlands
Als directeur Boskoops Tuinbouwschool
P. F. Ma-
J. T. v. d
-. J. P. Vorst*
Elndex
B 1 o
i Lyc*
P. H. J. Mau-
J. Odé. G. v.
G. F. Roskam. J. H. W. RUhl, W.
Rtlsch J. v. Rijssen. J. J. M. Scheres. P. Sille-
vls. J.' v. Slooten. A. Sünja. G. M. Tichelaar,
H. de Waal, S. E. Bakker. F. M. Baud. J. v.
Donk. C. M. Haas. C. Hortsing. J. I^ets^ H. J
Koebrugge. J. Kort. J. M. La dag
nikus, G. E. Mans. H. J. v. Veen
Velden. H. S. Vlsman. P. J. Viss
G. W. v. Westering. J. v. d. W.
School voor Suikerindustrie. Amsterdam
Gesl. J. H. Bos. M. K. de Braaf. J. Kiljan. B. 1
Liem, B Lotgering W. Lulnge, L. M. Meerman
J. Onnes. J. den Ouden, L. Plate. A. Pyttersen,
H. M. v. Ri-el. K. W. tien Seldaan. E. R. Simons
B. M. Sparrius, E. Statema, J. A. Versluie
B. J. de Waal en Th. G. v. Zijl.
Notariaat. Den Haag. Gesl. deel I A. Vla*
Gem. Zeevaartschool. Rotterdam. Gesl.
getuigsonrift BS.: E. A. v. d. Akker, M. v.
Akker. W. Boerdam. J. J. Demand, C. Groene-
veld, J. Kalisvaart, A. H. Lagaay, J. J. M.
Mei 11 J, B. F. v. Oosten, A. Schlahimilch, S. Tuln-
>ut, J. Weerhelm en J. v. d. Zee; getuigschrift
,S.J. Soetens, A. Spanjer, W. A. J. P. Val-
enier en E. v. d. Werf.
a 1. Kei
Lycei
Gesl
N. Coster. D. Wijnbe
de heeren C. G. Broertjes, H. Croes. J. J. Ger-
zon. P. Graves, G. van Hees, W. Heilbron, J.
A. van Hulzen, E. R. Kerkhoven. R. Lakeman.
E. Mackor. R. Mees. H. Millaard, S. J. Relnal-
da, H. F. Rómbouts, A_ de Roos. G. Verheul, J.
A. Wolterson, A. R. van Wijngaarden.
Qorlnchem. RHBS. Gesl. P. J. van Camp,
B. H. Classen, G. Greidanus. H. van Hees. P.
Koolman. J. van der Kreek, R. O. Metzlar, V.
J. Wlckenhagen en J. van Wijngaarden. Gor-
kum; M. A. Bakx en J. A. van Roamsdonk,
Raamsdonksveer; H. M. van Mourik, Vuren;
G. C. van der Stelt, Nleuwrendijk (N.Br.); C.
Wiegel. Meerkerk.
urg. C. H.
Lyoeura. Lltt. Econ. Afd.
dames: J. A Eiblnk, C. S. Fa-
Ban. L. Niebroek. Z. Pondman. A.
S. Wesselius, E. J. Winterlnk; do
i Abeele, A. A. Bruch, P. J. Hc
C. M.
IBS. Gesl.
M. Aalder», M. v. Gelderen. A.
heeren G. M. A. Ora-
Foppes, C. de Graaff.
J. C. Jansen, E. Millenaar, J. J. Riep, M. v. d.
Werff, A. J. Aaftlnk, W. J. Dercksen, N. M
Kroth, I
SevéYihovi
Hamburger
lyceum, afd.
ia, M. Ouden-
toekel. Wage-
Centrale verwarming
Oliestookinrichtingen
Metalen ramen
I ALLE OSTWALDKLEUREN
ALLE OSTWALDKLEUREN
VERF
VAN
VETTEWINKEL
Naamlooie Vennootschap
„JACOBINE-HOLLANDIA"
V H MERKX BOERBOOM
CENTRALE VERWARMING
Ook automatische stookinrichtingen
NIJMEGEN - TILBURG - ZWOLLE
TELEF 22197 TEC 2579 TEL 4369
OJÜftjiUjljAÖVfc-6
"m
Vraagt uw leverancier Tafphlirnn
Mosterd, Plccafilly, Peekoffie'
De om zijn praktikale en dogmatische ge
schriften in Gereformeerde kringen zoo be
kende en geliefde Dr Alexander Comr-e heeft
zijn komst in ons vaderland ook eenigen
tijd te Rotterdam vertoefd.
Comrie, gei:». 16 Dec. 1706 in de stad Perth,
was van geboorte een Schot. Het is mij niet
gelukt, precies te weten te komen, wanneer
hij naar ons vaderland overgestoken is. Wel
heb ik kunnen vaststellen, dat het moet ge
weest zijn na 1723 en vóór 11 Maart 1727.
Comrie zelf, die bevr end was met de broe
ders Ebenezer en Ralph Erskine en met Tho
mas Boston, lezers van „oude schrijvers"
kenen de (vertaalde) geschriften van deze
vrome Schotsche predikanten wel deelde
•niet mee waarom hij Sohotland verliet en
naar Holland toog Wel weten wij, dat hij in
Schotland „niet alleen in de Latijnsche,
r ook in de grondtalen (Hebreeuwsch en
Gr eksch) onderwezen is. Naar alle waar
schijnlijkheid bezocht de jeugdige Comrie
dus de Latijnsche School (of gelijk men des
tijds in Schotland gewoon was te zeggen
„the Grammar School") in zijn geboorte
plaats, welke inrichting van onderwijs reeds
in de 16e eeuw bestond en allengs een groote
beteekenis verwierf. Met zekerheid kan ik
d t echter niet zeggen, omdat de boeken,
waarin de namen der scholieren werden op-
geteekend, niet bewaard zijn gebleven.
Comrie's vader bestemde zijn zoon voor
den dienst des Woords. Hij was echter geen
man van vermogen. Zelfs gehaakte hij op
zijn ouden dag in de schulden. Doch een
vrouwelijk familielid, Jean Drummond, was
7.00 vriendelijk ze voor hem af te lossen.
Daarom vermoed ik, dat Patrick Comrie niet
in staat is geweest, de verdere studiekosten
van zijn zoon Alexander te betalen en dat
hij hem aanried naar Rotterdam te gaan en
zich daar op den handel toe te leggen. Wij
kunnen ons voorstellen, hoe groot de teleur
stelling van Comrie geweest is. Zelf begeerde
hij ook zoo vurig predikant te mogen wor
den en nu moest hij daarvan noodgedwon
gen afzien.
Reeds ia December 1727 verkeerde hij ir
levensgevaar. Toen bevond hij zich met eer
schip uit Zwartewaal op de Noordzee. Er
stak zulk een geduchte storm op, „dat meer
als veertig schepen rondtom ons veronge
lukten". Elk van de mannen, die met Com
rie op het schip waren, „boog zijne knieën
en r ep tot God". En dat schip met zijn be
manning bleef behouden.
Comrie heeft zich te Rotterdam niet ge
voegd bij de Schotsche Kerk. Ds. J. Irwin
Brown deelde mij indertijd mede, dat zijn
naam niet voorkomt op de lijsten der met
attestatie van elders ingekomen leden. Of hij
zich dan gevoegd heeft bij de Nederlandsche
Gereformeerde Kerk aldaar, valt niet uit te
maken. Wijlen Ds. H v d Hagt schreef mij
tijdens mijn stud e voor mijn proefschrift,
dat ,.de lidmatenboeken uit dien tijd verlo
ren zijn gegaan". Waarschijnlijk was dit niet
het geval. Wijlen Ds. S. D van Veen, destijds
j nog predikant te Groningen, verplichtte mij
aan zich door de medcdeeling, dat Comrie
I tusschen 7 Sept. en 7 Dec. 1729 te Groningen
1 een attestatie indiende „van het Pert"»
Wel ging Comrie blijkbaar van meet af te
Rotterdam ter kerk. Zelf schreef hij in later
dagen: „De oude heiligen te Rotterdam we
ten met mij» hoe nat besweet de zalige van
Stryen Ds. Jacobus van Stryen stierf
op 21 Maart 1727 op den predikstoel
kwam; maar zij hebben dan ook zelden zulk
bidden gehoort".
Ik acht het op verschillende gronden, wel
ke ik in mijn proefschrift vermeldde, zeer
waarschijnlijk, dat Comrie te Rotterdam in
kermis gekomen is met, misschien wel op 't
kantoor geweest is van den grooten koop
man Adriaan van der Willigen, die eene
degelijke kennis van de H. Schrift en de
leer der waarheid bezat. Comrie noemde hem
in later tijd „zijn godvruchtigen Weldoener",
„een vermaard koopman", „een van ouds
voor mij zorgdragenden Vriend, voor welken
ik om vele redenen de uiterste hoogachting
heb".
In 1728 maakte Comrie kennis „met gezel-
«ïchappen in 's-Gravenhage", waarmede de
heer Van der Will gen bevriend was. Ook
leerde Comrie in dat jaar andere goede
vrienden van den heer Van der Willigen
kennen, nl. de families Schellingerhout te
Oudshoorn van Mej. Anna van Schellin
gerhout getuigde hij: ,jk zal nooit vergeten,
liefde, die aandoening, die bezorgdheid,
die zij voor mij, een vreemdeling, toonde,
toen ik in de maand Mei van 't jaar 1728
voor 't eerst o pdie plaats kwam" De Ster
ne te Woubrugge en Ds. Antonius Farrée te
Woerden
Blijkbaar kregen deze godvreezende fami
ne's een goeden indruk van den jeugdigen
Schot. Zij zijn het dan ook geweest, die Com-
rie in de gelegenheid hebben gesteld, zich in
1729 te Groningen te laten inschrijven als
student in de Heilige Godgeleerdheid. Aan
hen dankte hij later ook het beroep naar
Woubrugge, welke gemeente hij trouw geble
ven is, en de afgewezen beroepen naar Kra
lingen en naar de Engelsche kerk te Rotter
dam.
Het initiat'ef van den heer A. van der Wil
ligen is het miadel in de hand van den Ko
ning der Kerk geworden, om aan Nederland
een vroom predikant en een geleerd Gerefor
meerd Theoloog te schenken. Onze kerken
zijn aan dezen kloeken Rotterdammer veel
verschuldigd.
Ten slotte.
Wellicht zijn er lezers van dit blad, die
omstreeks 1890 handschr ften en brieven, die
tot dien tijd toe in het bezit waren van de
familie Van der Willigen, hebben aange
kocht. Ik kocht zelf in 1891 bij een antiquair
te Rotterdam een keurig geschreven e
twee deeltjes gebonden handschr.ft en
ving er in 1892 van mijn geeerden Promotor
Prof. A. Kuyper, een ten geschenke; beide
zijn ze afkomstig uit den boekenschat
de familie Van der Willigen.
In 1891 was de heer J. J. van der Willig
te Rotterdam zoo vriendelijk mij te melden
dat „voor een ge jaren het door zijn over
grootvader Adriaan gebouwde en bewoonde
huis was onteigend en dat bij die gelegen
heid de meeste oude bescheiden waren op
geruimd en dat hij dus niet meer kon na
zien of in de handelsboeken ook sprake was
van een bediende Comrie".
Mldd. Teelin
Werktuigbou
dam; G. Breurn
A. G. Heya. Gennep; C. A. Houbolt, Dord;
Dordrecht. Gesl.
J. W. M. Brakel. Schle-
Dijk, Dordrecht; K.
chb;
Elzbergen; L. Janse.
Jong. Alblasserdam: J. de Jong,
Dordrecht; A. Kayser, Amsterdam-Z.H. Leih,
K. J. v. d. Loo, Eindhoven; E. J.
Miukman. Ned. Oost-Indië; H. W. Verbringge.
Rotterdam: N. P. B. M. Wouterlood en J. Wij-
Dordrecht.
>ctrotechniek: M. Ajronlds, Arnhem; A. C.
Boer. Dordrecht; L. F. Bloik. Rotterdam;
D. J. Brand. Doesburg: A. C. Breukhoven, Rot-
P. H. Duyvls, Amsterdam; G. Fels,
Delft: F. H. v. Haaf ben en W. A. Jansen, Den
Haag; K. de Jong, Dordrecht; C. Klip, Alblas-
J. C. Lodder, Ouddórp A A. Troost.
Ouddorp
Oud-Beüerland; L. Vroom an R. J.
Dordrecht: H. P. Witkamp, Den Haag.
Wei
ische Techniek: T. Bakker. H. I. Am-
F. A v. Beckum, A. P. C. Brezet en C.
Ie Bruyn, Rotterdam; H. W. v. Dijk, W.
Franse en H. L. Hemmes, Dordrecht; A. Mans,
Dubbeldam; G. v. Sprang en P. J. Viseer, Dor-
- en Waterbouwkundige: C. Th. Aerts en
d. Engh, Dordrecht: H. E. Hueon, Roo-
,1; W. Mantel. Delft; P. Nieuwenhuyee,
Borstel e; W. Volker, Sliedrecht.
J. F.
WETENSCHAP
Dr A. C. DROGENDIJK: OVER
ENCEPHALITIS POSTVACCINA-
LIS. A'dam. H. J. Paris
In dit boekje wil Dr Drogendijk de balans
opmaken van wat er tot nu toe bekend is
omtrent het vraagstuk der encephalitis
postvaccinalis.
Zooals bekend is, verstaat men onder deze
ziekte een aandoening van het centrale
zenuwstelsel, zooals deee in enkele geval
len kan oiptreden na vaccinatie met koe
pokstof.
Haar ontdekking viel in het jaar 1924 en
sedertdien is het aantal gevallen belangrijk
vermeerderd, zoowel in binnen- als buiter-
land. Op grond daarvan kwam in 1928 het
zgn. „opschortingswetje" tot stand, waarbij
als „tijdelijke bepaling" de indirecte vac-
cinatiedwang buiten werking werd gesteld.
Waar de inenting zulk een gevaarlijk
risico met zich bracht, durfde de Regeering
die niet meer van haar onderdanen eischen.
Het is te begrijpen, dat door de genees
kundige wereld al het mogelijke is gedaan
om het vraagstuk der encephalitis postvac
cinalis op te lossen.
De eerste vraag, die zicih daarbij opdrong,
was die omtrent de oorzaak.
Men begrijpt, dat allerlei mogelijkheden
zijn verondersteld en nagegaan.
Hiervan geeft Dr Drogendijk in
bladzijden een helder en critisch overzicht.
Men komt onder den indruk van al de
literatuur, die hij daarvoor heeft moeten
door\verken
En het was geen gemakkelijke taak om
deze zoo te schiften, dat daaruit een goede
samenvatting ontstond.
Desniettegenstaande is de schrijver er in
geslaagd de aandacht van den lezer vast
te houden. En dat niet het minst ook daar
om, dat hij schier geen enkele vraag, die
zich onder het bestudeeren van zijn boekje
voordoet, laat liggen en niet critisch bekijkt.
Dr Drogendijk voelt het meest voor de zg.
vaccine virus-hypothese, d.w.z. voor die op
vatting, die in de koepokstof zélf de oor
zaak van de encephalitis postvaccinalis ziet
Maar hij is wetenschappelijk mensch ge
noeg om ook aan de andere hypothesen vol
doende recht te laten wedervaren. Zijn
tegen elkaar afwegen van de verschillende
argumenten is een staal van echt bezonnen
geneeskundig-wetenschappelijk denken.
Helaas kan ook Dr. Drogendijk de oplos
sing van het ontstaan dezer encephalitis niet
met absolute zekerheid geven. Er zal aog
heel wat gediscussieerd en onderzocht moe
ten worden, voordat we zoover zijn. Of zal
vandaag of morgen een onderzoeker er plot
seling in slagen het volle licht over dit
vraagstuk te geven? De geneeskunde kent
meer van dergelijke verrassingen.
In het laatste hoofdstuk bespreekt de
schrijver wat er tenslotte gedaan
kan worden om het uitbreken van deze ge
vreesde ziekte te voorkomen. Gelukkig zijn
er verschillende factoren aan te wijzen, die
een ongestoord verloop der vaccinatie be
gunstigen. Dit doet het probleem der inen
ting tegen de pokken minder hopeloos schij
nen. Want het definitief uitschakelen van
dit middel tegen het mogelijk uitbreken van
pokken zou op den duur naar menschelijke
berekening een gevaarlijken toestand voor
land en volk kunnen beteekenen. Natuurlijk
zullen wij nietige schepselen niets vermogen
ook bij de meest ideale voorbehoedende be
handeling tegen de pokken, zoo God den
raadslag van menschen wil verijdelen, maar
die mag or ons toch niet van weerhouden
met alle kracht er naar te streven een der
gelijke gevaarlijke ziekte, die in vroegere
eeuwen de volkeren decimeerde, ook door
BOSKOOP, 17 Juli. In
vond Zaterdagmiddag het officieel afschel
plaats van den heer C. Ph. Moerland'
als directeur van de Rijkstuinbouwschool
die \vegen6 het bereiken van den 65-jarig
leeftijd den dienst met pensioen gaat vej
Onder de aanwezigen bevonden zich vt
autoriteiten op tuinbouwgebied, leerar
der school, vertegenwoordigers van tal v
organisaties uit den tuinbouw en de wei
houders van Boskoop.
De heer N. W e ij e r, voorzitter van li
huldigingscomité, opende met enkele wc
den de-ze bijeenkomst en gaf daarna li I
eerst het woord aan den heer Ir A. L.
Roebroek, dir.-gen. van den Landboi
en eere-voorz. van het huldigingscom
Spr., die vaak door ambtsbezigheden
hinderd is van vooraanstaande ambtenar
officieel afscheid te nemen, had behoe
gevoeld voor den heer Moerlands een u
zondering te moeten maken. Spr. schetsi
den scheidenden directeur als paedagof.
van nature, die in hem den onderwijsm<;
deed uitgroeien. Medelevend volgde hij dv
leerling in al zijn wegen. De school wr
voor u, aldus spr., vorming van persoon
lijkheid. Voor 't onderwijs kan nooit genoe
gedaan worden, terwijl steeds contact mt
't bedrijf dient gezocht De voortzettiu
van het werk van den heer Moerlands
veilig gesteld door de benoeming van zijl
opvolger, Dr. Jacobi (die ook tegenwoordi
was). Spr. bracht den dank van de
ring over voor het werk van den hee
Moerlands en eindigde met de mededeelinf
dat H. M. de Koningin den hee
Moerlands bevorderd heeft to
officier in de Orde .van Oranje
Nassau.
Hierna spelde Ir. Roebroek dit ondei
scheidingsteeken op de borat van
scheidenden directeur.
De heer N. W e ij e r, thans als voors
„Arboricultura", vereen, van leerlingen ei
oud-leerlingen der school, dankte den hee
M. hartelijk voor diens onderwijs,
innerde er aan, dat hij zijn eerste les ii
1903 bij hem ontving en 't hem vergum
werd ook de laatste les, j.L Maandag gtj
houden, bij te wonen. Als blijk van waai
deering werden den heer M. en zijn echtge
noote een Perzisch kleed en een bloemstui
aangeboden.
De heer E. Guldemon d, loco-burgem
sprak namens het Gemeentebestuur wooi
den van dank en teekende den heer M., di-
evenals een goede burgemeester, boven d
partijen stond en als hij eischen te stelle
had, dit altijd voor de school deed, doe
nimmer voor zichzelf. Hij stelde hem te
voorbeeld voor vele oudere collega's. H
wenschte hem Gods besten zegen toe
zijn verder leven.
Hierna spraken: de heer J. W. E. E. 5a
i n g e, voorz. van de commissie van to
zicht, die o.m. wees op den Indisehen cu
rus, op initiatief van den heer M. tot sta
gekomen, waarvan het diploma een wa
devolle introductie is voor de Boskcn
sche culturen. Vervolgens de heer 5v(
Kremer namens de leeraren der soho< en
die in het licht stelde, dat de prestal!
der leeraren werden beïnvloed door
eminente leiding van den directeur. Ho
dankwoord ging vergezeld met de schenkin,
van een bureau-stoel.
Prof. J i s vv i e t uit Wageningen danik
namens den senaat den heer M. voor z
onderwijs, aan de Landbouwhoogesch
aldaar sinds 1923 gegeven. De heer
Z vv a r t e n d ij k wees als hoofd van
Tuinbouwcureus op de aangename san:
werking met den heer M., dankte hem
naam van vele kleine kweekers en hoe
dat diens opvolger met dezelfde fijngev
ligheid, die den heer Moerlands kertmer
de belangen van die groep zaï btvorde»
De heer Ir. J. Heemstra, voorz. van
Vereen, v. Rijkstuinbouwconsulenten,
heer Volkersz, Rijkstuinbouvvconsul
te Lisse, en de heer v. d. Vliet, nam
de Ned. Vereen, van Land- en Tuinbol
onderwijzers spraken den heer M. toe, t
allen zijn onderwijs als om strijd roemde
De heer R. Ma'cdonald bracht d
dank over van de leerlingen der schot
vergezeld door de aanbieding van een klu
voor zijn bureau.
De heer K. Hielkema sprak als voorz
van de Vereen, van oud-leerlingen te Lisse
alwaar de heer M. als leeraar is werkzaam
geweest. De heer Jac. Smit.,
den Bond van Plantenhandelarén, vertolkte
de gevoelens van velen onder hen; 't is hem
gebleken, dat jonge menschen, thans man
nen, en mannen van beteekenis, veel van
het onderwijs van den scheidenden direc
teur hebben genoten. Verheffing van den ex
port door dit onderwijs zijn er de vruchten
van. Daarvoor werd dank gebracht
De heer D. Veerman, voorz. van den
C.B.T.B.. afd. Boskoop, dankte hem
mens dezen bond uit naam van vele kleine
kweekers.
Hierna spraken nog de heeren W.
R u ij t e r, namens de Ver. van Bosk. Cul
turen. B. Bunschoten namens
Boom- en Plantenbeurs. R o e t e r
Lennep namens de Vereen, van Tuin
architecten.
De heer J. D ij k h u i s, voorz. vl-
Propaganda-Comité Boskoop, dankte den
heer Moerlands o.m. ook voor zijn mede
werking, om Boskoop in binnen- en buiten
land bekend te maken.
Als aandenken aan de prettige samenwer
king wenschte hij de winterharde Camelüa
Effendee, zoo geliefd floor mevr. Moerlands,
den naam te geven van Directeur Moer
lands.
Meerdere toespraken volgden waarna de
heer Moerlands zelf het woord nam, om al
len hartelijk te danken voor het gesprokene
en voor de stoffelijke blijken van waar
deering.
Van de gelegenheid persoonlijk afscheid
te nemen, werd door velen gebruik gemaakt
kath
blijk
DD
i*ei
een onvatbaar makende behandeling buiten
onze grenzen te houden.
En daarom is het ook van belang mee te-
deelen, wat Dr. Drogendijk als een ideale'
prophylaxis van de encephalitis postvacci-j
natie ziet.
Volgens hem loopt men het minst gevaar,:
7.00 men de zuigelingen vaccineert en wel op
een leeftijd van 1—2 maanden, terwijl niet te
sterk virulente entstof en één of tweel
„streepjes"' (seariftcaties) daarbij aanbeve-j
lenswaardig zijn. Voor oudere kinderen enl
volwassenen, die om een of andere reden 'n
eerste koepokinenting moeten ondergaan,-
zou dan het tegelijk toedienen van immuun-)
serum gewenscht zijn.
Misschien vinden deze gedachten nog eenal
overweging hij het Staatstoezicht op de
Volksgezondheid.
In ieder geval mogen wij Dr. Drogendijk
voor zijn saamvattend overzicht zeer dank-j
baar zijn.
De lezing van zijn geschrift, dat 111 pa
gina's beslaat, kan ik iederen geneeskundige
warm aanbevelen. Dr. G. K. SCHOEP,
