EHEL O <3 HOEKJE 1 I 4 11 II ÜÉr3 36 laaHRumiö Hij zou zich zelf feliciteer en, als vroeger met een gelukte speculatie. Maar hij geeft 't niet op. Verder ploeteren, dwars tegen allen achteruitgang in worstelen. Zichzelf handhaven in de wereld. Dat hij momenteel in de nesten zit is waar! Wie weet, flitst 't door z'n hoofd, misschien breekt er wel weer een oorlog uit. Wat zou hij ervan pro fiteered Nog meer inhalen! En er beter op passen. Solied beleggen! Geen risico nemen. Neen, neen, redeneert hij met zich zelf, hij begeert geen oor log, maar de kranten s'aan vol van dreigende geruchten, als 't ervan komt, zal hij gered zijn. Hij en veel anderen met hem. Hij huivert terug voor z'n lugubere gedachten. Als hij 't niet houdt, zit de wereld potdicht voor hem. Hij kent ze, die, en die, en dinges, hoe heet hij toch ook, allemaal lui die voor enkele jaren nog meetelden in 't zakenleven. Pientere kerels, een paar harde klappen, weg, verdwenen, afge zakt. Sjouwers nu, reizigers op provisie, kerels met af getrapte schoenen en verfomfaaide pakken aan, die altijd je weer staan te vervelen met hun ge wauwel over „vroeger" toen ze zelf personeel had den. Nu zwoegen ze voor een schamele boterham, soebatten bijna om een ordertje. Gisteren zij, hij morgen. Met de morgenpost is Van Dongen naar z'n kan toor gegaan, achter de zaak. Veel belangrijks zal 't wel niet zijn. Tusschen drukwerken vischt hij een brief uit. Wel, nu al! Dat is vlug. Vlugger dan hij verwacht had! (Slot volgt da. De 2 n, de maan en de planeten De zon treedt 21 April te 0 u. 15 m. in het teeken St er, slaat dan in het sterrenbeeld Ram. De zonne- eclips op 19 April is hier te lande als een gedeel telijke verduistering zichtbaar. De volle maan van 4 April staat in de Maagd, het eerste kwartier van 26 April in de Kreeft. Mercurius is3 April in benedenconjunctie en dus niet zichtbaar. Venus, rechtloopend in Waterman en Visschen, komt ongeveer een uur voor de zon op. Mars, rechtloopend in den Schutter, komt des .norgens te half twee op. Jupiter, in de Visschen, komt ongeveer een uur voor de zon op en is 22 April In samenstand met Venus. Saturnus is 11 April in samenstand met de zon en dus onzichtbaar. Zonsverduistering op 19 April Zooals bekend is, zou indien de banen van aarde en maan in hetzelfde vlak waren gelegen IN APR1I DE kaartjes stellen elk het halve hemelgewelf voor, boven den noordelijken en den zuide lijken horizon, in den stand van 15 April des avonds te negen uur. Een loodlijn uit de Poolster neergelaten, wijst het noordpunt van den horizon aan. De circumpolaire sterrenbeelden, op het noord kaartje binnen de gebogen lijn* staan op onze breedte altijd boven den horizon. De pijlen op de kaartjes geven de richting van de hemeldraaiing aan. De sterrenbeelden De Groote Beer staat in het zenith. Orion en Stier gaan in het westen onder, terwijl Hercules, Slang en Weegschaal in het oosten opkomen. Boötes, met de heldere Arcturus, staat hooger in het oos ten en op dezelfde hoogte in het westen, staan de Tweelingen. Tusschen deze beide heldere sterren beelden in, juist in het zuiden treffen wij den Leeuw aan, waaronder het langgerekte sterren beeld de Waterslang zich bevindt. De Melkweg staat laag in het noordwesten. In de tweede helft van April zijn vallende sterren, de Lyriden te verwachten. De veranderlijke Algol komt ongunstiger te staan. Minima zijn o.m. waarneembaar: 15 April te half twaalf en 18 April te half negen. W -J— 7 uur elke nieuwe maan een zonsverduistering en elke volle maan een maansverduistering opleveren. Daar echter het vlak van de maanbaan 5° op de ecliptica helt zal meestentijds de schaduwkegel der maan onder of boven de aarde voorbijgaan. De maan passeert bij een omloop tweemaal het vlak der ecliptica, eens bij de klimmende en eens bij de dalende „knoop". Wanneer de nieuwe maan dus in of nabij een knoop staat, zal de schaduwkegel der maan de aarde treffen en voor den waarnemer op dat punt een zonsverduis tering veroorzaken. Een zonsverduistering is dus een plaatselijk ver schijnsel. Op drie ver uiteengelegen plaatsen op aarde kan tegelijkertijd een totaal verduisterde, een gedeeltelijk verduisterde en een ongerepte zon boven den horizon staan. De zonsverduistering op 19 April zal hier te lande als een gedeeltelijke zichtbaar zijn. Hoog in het noorden van Noord-Amerika en het poolgebied zal deze eclips als een wel centrale maar niet totale, dus ringvormige verduis tering zijn te zien. De omstandigheden zijn ditmaal voor een interes sant verschijnsel niet gunstig. Eerst op 20 April toch bereikt de maan pas de dalende knoop, maar is dan de verbindingslijn aarde-zon reeds gepas seerd. Vandaar dat de maan-kernschaduw de aar de nabij de noordpool treft. Dat de verduistering ook daar niet totaal is heeft weer tot oorzaak, dat de maan eerst 28 April haar p e r i g e u m (kleinste afstand tot de aarde) bereikt, en dus op 19 April zich relatief kleiner dan de zon voordoet. Wanneer het verschijnsel in ons land zichtbaar wordt, neigt de zon reeds ten ondergang. De figuur verduidelijkt een en ander. Te 5.50 raakt de maanschijf aan de zon. Te 6.37 is het maximum der verduistering en de middellijn der zonneschijf voor ongeveer 40 bedekt en te 7 uur, wanneer de verduistering nog niet ten einde is, gaat de zon onder. EEN TWEEDE JONA Dr L. D. Poot beschrijft in zijn boek „Op de fluistergalerij der tijden", wat de directeur van het Londensch aquar.um, E. G. B. B o u 1 a n g e r, een bekend ichthyoloog, over deze materie heeft gepubliceerd. O.a. wordt hierin naar voren ge bracht het avontuur van zekeren James Bartley, in zyn authenticiteit bevestigd door Sir Francis Fox en een commissie van Fransche geleerden, waaronder de wetenschapsredacteur van de „Journal des Débats". Deze Bartley verdween in de diepte, toen twee sloepen van den walvisch- vaarder „Star of the East" op jacht waren naar een kassalot of potvisch, die een der booten om sloeg met zjjn staart. Ten slotte wist men het beest toch nog te bemachtigen. Twee dagen en twee nachten was de bemanning bezig het mon ster te sloopen, toen zij eigenaardige bewegingen bemerkte in de maag. Deze werd opengesneden en de verdwenen gezel werd gevonden, door het maagzuur wit als sneeuw gebleekt en vplslagen buiten zinnen. Zijn witte huidskleur heeft Bait- ley tot zijn dood behouden doch de krankzinnig heid verdween. KRUISWOORDRAADSEL 2 3 5 6 7 8 V 4 10 12 agi3 14 Mb 1b b 17 18 19 [20 b b 21 22 23 24 25 b 2b b 27 28 VË 29 30 b 31 32 34 35 37 38 v 39 40 Horizontaai: 1 hemellichaam 4 Aziaat 7 insecteneter 8 familielid 10 verdriet 12 voormiddag (Lat.) 13 metalen draad 14 muzieknoot 16 vaartuig 18 snoer 21 kleurstof 23 azijn 24 tiran 25 orgaan 27 de uitrusting van e* 29 baan voor balspel 31 merk teeken 33 vogel 34 uitroep 35 steen 37 Europeaan Verticaal: 1 masker 2 bijwoord 4 opgedragen werk 5 aanspreek titel 6 twist 7 post 9 gelijke waarde 11 deel van een wiel 15 leerling eener mil. school 17 achteruit 19 een weinig 20 visscherstuig 21 niet mager 22 koning (fr.) 25 modder 26 deel van een ladder 28 goed gekookt 29 ver 30 voertuig 32 stootstok 34 leger 36 pers. voornaamwoord 37 Fransch lidwoord 38 daar OPLOSSING van het Kruiswoordraadsel in het vorige Zondagsblad Horizontaal: 4 Ametropie 8 Eer 9 Tea 10 A.D. 11 Nee 12 N.B. 13 Ido 14 Rat 15 Oil 17 Babiroesa Verticaal: 1 Immediaat 2 Ora 3 Gigantesk 5 Tornooi 6 Otterio. I-IET VERDWENEN RIJK De tragedie van een staat, die tegen zichzelf verdeeld was. In het verleden van Tsjecho- Slowakije ligt zijn heden. BIJ de bespreking van Bloed over Europa van den Ne derlands ohen journalisit Harold Trench kondigden wij reeds aan het volgende werk, dat eerlang van diens hand ver schijnen zou: Tsjecho-Slowakije. Het is nu verschenen, precies op de dag, dat de Duitsche troepen Praag hebben bezet en daarmee aan het be staan van deze kunstmatige staat een eind hebben gemaakt! Het zal echter duidelijk zijn, dat de beteekenis van Trench' boek niet ver vallen is door het feit, dat het rijk, waarover het handelt van de kaart verdween. Immers, Tsjecho-Slowakije moge dan overweldigd zijn, het is niet vernietigd en het zal niet vernietigd worden; het is zeer waarschijnlijk, dat de Duitsche druk en terreur het natio naliteitsbesef ongemeen zullen ver sterken. Gelijk Engelsche staatslieden reeds hebben voorspeld, zou deze nieuwe gebiedsaanwinst uiteindelijk wel eens schade voor Duitschland kunnen beteekenen. Er schuilt waar heid in de spreuk, die Tsjechen in een rouwbetooging op 18 Maart j.l. te Pa rijs aanhieven: „De staten sterven ge lijk het lichaam sterft, maar de naties zijn onsterfelijk, gelijk de ziel onster felijk is". Wat met Tsjecho-Slowakije thans ge beurt, i s reeds vroeger óók gebeurd. Men begint weer van voren af aan. Benes zal, op het oogenblik, als dit artikel verschijnt, in Amerika moge lijk reeds een nieuwe regeering heb ben samengesteld, die gelijk eenmaal Masaryk deed, voor de vrijheid van het bedrogen en misleide volk zal werken. De ontzaglijke beroering, welke in de heele wereld om de overweldiging van Tsjecho-Slowakije is ontstaan en die met één slag waarschijnlijk voor goed een eind gemaakt heeft aan zich herstellend vertrouwen en begrip tus schen de groote mogendheden in Oude en Nieuwe Wereld, maakt het boek van Trench bovendien tot een der op dit oogenblik belangrijkste uitgaven. Een helder inzicht geeft het den lezer in het ontstaan van Tsjecho-Slowakije, de politieke, godsdienstige, commer- cieële en financieele aspecten en de nationalistische moeilijkheden, waar mee de republiek van meetaf heeft te worstelen gehad. Een keur van prach tige foto's geeft ook dit werk het stem pel van voornaamheid, dat alle uit gaven van „Het Nederlandsche Boek huis" te Tilburg kenmerkt. Het noodlot, dat al de eeuwen door op Bohemen heeft gedrukt, was de gemengdheid van zijn bevolking. Zoo- als Vlamingen en Walen voortdurend elkaar de hegemonie hebben betwist, T. G. Masaryk, stichter en een.tie president der Tsjecho-Slowaaksche republiek waren ook Duitschers en Tsjechen on afgebroken in de weer, elkander terug te dringen en het leven zuur te ma ken. De eersten hadden in het Duit sche Rijk, de Duitsche cultuur en last but not least de sterke arm der Duit sche keizers een geweldige voorsprong op de Tsjechen! Het optreden van Johannes Hus, die de Tsjechische nationale reactie inspi reerde en leidde, werd de aanleiding tot een gewapend conflict, dat voor de Tsjechen een zeer gunstig gevolg had. De Duitschers werden burgers van de tweede rang: zij konden alleen bur gerrecht verkrijgen, als zij Tsjechisch kenden. Alleen Tsjechisch sprekenden konden onroerende goederen erven, terwijl alle staatsdiensten Tsjechisch werden georganiseerd en geleid. Het is bekend, hoe het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog in de Tsjechi sche overmoed en tyrannie zijn ont staan had. De slag bij de Witte Berg in 1620 deed de schaal weer naar de andere kant overslaan: de Duitschers verdrongen de Tsjechen uit de be langrijkste ambten en namen de lei ding op zich. Dit bleef zoo tot aan het uitbreken van de wereldoorlog. Geen wonder, dat het enthousiasme der Tsjechen om voor Oostenrijk-Hongarije in 1914 de wapens op te nemen, uiter mate gering was! Duizenden gaven zich vrijwillig ge vangen, duizenden weken uit, ook Masaryk en Benes. Zij werkten voor de stichting van een nieuwe staat Tsjecho-Slowakije: „Es ist unsre ver- dammte Pflioht, OesterreLah treu zu verraten", aldus Masaryk. Deze actie werd 18 October 1918 be kroond door de plechtige onafhanke lijkheidsverklaring van Tsjecho-Slo wakije te Washington. Wel trachtten de Duitschers aan de Tsjechische greep te ontkomen en zich bij Oostenrijk aan te sluiten, doch deze Putsch mis lukt^ Helaas! Want het opnieuw op nemen van een zoo sterk Duitsch element binnen het verband van de nieuwe staat, is gebleken het begin te zijn geweest van zijn ontbinding. Trench heeft recht om te schrijven: „De Tsjechische onafhankelijkheids strijd heeft geleerd, dat de evolutie der geschiedenis en het dynamisme van een verdrukt volk sterker zijn dan welke macht ook en dat vroeg of laat het natuurlijke volkerenrecht zegeviert over alle machts- en geweldspolitiek", maar Prof. Brugmans heeft anderzijds dezer dagen terecht gewezen op de geweldige fout, die Versailles gemaakt heeft, door aan het uiteenvallen der Donaumonarchie op deze wijze mee te werken en daarmee de natuurlijke slagboom tegen het Duitsche imperia lisme in Centraal- en Zuid-Oost- Europa af te breken. De vorming van de kunstmatige staat Tsjecho-Slowakije is een der meest tactlooze daden van de geallieerden in 1919 geweest. Een lappendeken van nationaliteiten met een grillige, onmo gelijke vorm; een samenvoeging van stukken land, die sinds onheugelijke tijden bij andere rijken hadden be hoord (Bohemen en Moravië bij Oos tenrijk; Slowakije en Karpathisoh Oekraïne bij Hongarije). Deze zwakke, tegen zichzelf verdeelde staat werd de rol van waakhond tegen een even tueel zich herstellend Duitschland toegedacht! Het moet gezegd, dat Frankrijk aan de militaire versterking van Tsjecho-Slo wakije, waardoor alleen deze rol be hoorlijk gespeeld zou kunnen worden, alle aandacht heeft gegeven. Ook.Rus land heeft zich voor de nieuwe staat zeer geïnteresseerd: in weinig Euro- peesche landèn was de propaganda Dr Benes, Masarijk's rechterhand gedurende de eerste jaren van het bestaan der republiek en diens opvolger op den presidentszetel. van de Komintern zoointensief als in Tsjecho-Slowakije. In Mei 1921 sloot de linkervleugel der sociaal-democra tische partij zich aan bij de Derde In ternationale en kwam onder Moskou's leiding. Bij de verkiezingen van 1925 bracht de Tsjechische communistische partij 41 mandaten in het parlement en werd daarmee op één na de sterk ste partij. Maar noch de steun van Sovjet-Rus land noch de hulp en leiding van Frankrijk heeft de ondergang van Tsjecho-Slowakije kunnen voorkomen. Wanneer wij nu even afzien van de internationale constellatie van krach ten en aspiraties en alleen op Tsjecho- Slowakije zelf letten, dan moeten we vaststellen, dat het Trench gelukt ia ons de overtuiging tê geven, dat de Praagsche regeering vóór München inderdaad een onverantwoordelijke po litiek heeft gevoerd en het haar niet gelukt is te regeeren tot bevrediging van zoovele verschillende en tegen strijdige elementen als in het rijk waren vertegenwoordigd. Zoo voerde Praag van meetaf tegen het Katholieke schoolwezen een hef tige laïciseeringscampagne, zoo werden In bureaux en departementen steeds meer katholieken vervangen door vrijdenkers. In Slowakije en Roethenië werden de Tsjechische scholen voortdurend uit gebreid ten koste van de Slowaaksche ca Hongaarsche. Dr Hodza, het hoofd der Tsjechische tegeering in de dvnkere dagen van September 1938 In plaats van de verschillende natio naliteiten op voet van gelijkheid te behandelen en baas te laten in eigen huis, zoodat ze zich in dat huis gingen thuisvoelen, trachtte Praag te centra- liseeren en het overwicht der Tsjechen over heel de republiek uit te breiden. Het gevaarlijkst was deze centralisee- rende politiek uiteraard, waar zij het Duitsche element betrof. Dr Krofta, die lange tijd minister van buiten- landsche zaken is geweest, poneerde rondweg de stelling: „Men kan nu eenmaal het geschiedkundig feit niet veranderen, dat het 't Tsjechische volk is, dat deze staat tweemaal door zijn wil en door zijn energie heeft ge schapen. Evenals dit volk de ge schiedenis van dit land in het verleden haar richting en karakter heeft gegeven en haar met zijn geest en daden heeft vervuld, zoo is ook in de toekomst het lot van deze staat vóór alles afhankelijk van de wil en de eigenschappen der Tsje- choslowaaksche natie. Ik heb er aan toegevoegd, dat, zoo ons deze hoop niet bedriegen zal, wij de Duitsohers zeker als tweede volk zullen erkennen." De feiten waren met deze theorie in overeenstemming: Duitsche gebieden werden met Tsjechische ambtenaren overstroomd, Tsjechische industrieën werden bevoorrecht, in Duitsch gebied werden Tsjechische koloniën gesticht Het idee van een federatieve republiek naar het voorbeeld van Zwitserland hebben de Tsjechen tot het laatste verworpen. Van een toegeven aan gerechtvaardigde eischen is eerst sprake geweest, toen de niet- gerechtvaardigde reeds waren gefor muleerd. Daar kwam bij, dat dr Benes, voor zoover thans bekend, in de Europee- sche politiek herhaaldelijk gehandeld heeft in strijd met de belangen van de Europeesche vrede en zijn eigen staat. Trench deelt daarvan een merkwaar dig staaltje mee, dat betrekking heeft op het Tsjechisch bureau te Genève, een der belangrijkste informaticdien sten vam Europa, dat ziah aan duis tere practijken schuldig maakte. Zoo publiceerde dit bureau o.a. een artikel, volgens hetwelk de Duitsche generale staf er over dacht, Frankrijk aan te vallen via Zwitserland. Dit artikel, door Praag verspreid op verzoek van de Tsjechische wapenfabrieken Skoda, had groot succes: onder invloed der sensatieberichten deed Zwitserland in derdaad aan Skoda een groote bestel ling Trench teekent Benes' politiek als „dubbelzinnig". Deze karakteristiek verklaart naar hij meent, waarom Tsjecho-Slowakije zich in de crisis plotseling van al zijn vrienden ver laten zag. Uit het verleden van Tsjecho-Slowa kije is zonder twijfel het heden groo- tendeels te verklaren. Kleine staten, gevaarlijk begrensd, moeten willen zij hun zelfstandig heid ongerept bewaren zéér voor zichtig zijn. Zij kunnen zich niet de willekeur en machtspolitiek permit- teeren, die het privilege zijn van groote rijken! Het spreekt overigens vanzelf, dat deze conclusie een overweldiging zelf niet in 't minst verontschuld gt. M. J. LEENDERTSE. 143 Bijeenkomst der Kleine Entente te Praag. In het midden zittend Dr Kamil Krofta met rechts zijn Joego-slavischen en links zijn Roemcenschen ambtgenoot

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Nieuwe Leidsche Courant | 1939 | | pagina 17