Het Medisch Klinisch Onderwijs
bestaat 300 jaar
HEEREN-HOEDEN
JOS. BERTRAND
A° 1807
VRIJDAG 29 OCTOBER 1937
TWEEDE BLAD PAG. 6
Plechtige herdenking in de
Leidsche Universiteit
Belangrijke rede van den
Rector-Magnificus
Jlooqe gasten wit binnen-
en buitenland
LIEDENMTDDAG is in" de aula van
het Nieuwe Academisch Zieken
huis alhier in een plechtige zitting
van den Senaat der Leidsche Univer
siteit herdacht, dat drie eeuwen gele
den het klinisch onderwijs als orga
nisch met onze Universiteit verbonden
instituut werd gesticht. Voor deze her
denking bestond groote belangstel
ling, zoowel uit binnen- als buiten-
Onder de aanwezigen waren o.m. de Mi
nister van Onderwijs, Kunsten en Weten
schappen Prof Dr J R Slotemaker de Bruine,
do chef van de afdeeling Hooger Onderwijs
Mr. A J. L. van Beech Calkoen, de direc
teur-generaal van de Volksgezondheid Mr.
C. van de Berg en de hoofdinspecteur van
de Volksgezondheid de heer R. N*. M. Ev-
kel, de voorzitter van de Koninklijke Aca
demie van Wetenschappen Prof. Dr. J. van
der Hoeve, vertegenwoordigers van de Ned.
Mij. tot Bevordering der Geneeskunde, van
het Genootschap van de Genees-, Navuur-
en Wiskunde, van de medische faculteiten
van Utrecht en Amsterdam, de directeur
van het Academisch Ziekenhuis te Leiden
Dr. H. H. Maas en de directeuren van de
Academische Ziekenhuizen te Groningen
on Amsterdam, voorts de commissie van
Toezicht op het Academisch Ziekenhuis te
Leiden, de garnizoenscommandant te Lei
den overste de Iongh. de dijkgraaf van
Rijnland Mr. P. A. Pijnacker Hordijk, Mr.
Dr. C. E. van Stryen, secretaris der gemeen
te Leiden en de wethouders Mr. A. Tepe
en M. G Verwey. voort de president-cura
tor der Leidsche Universiteit Mr. A. Van de
Sande Bakhityzen, de secretaris van cura
toren Mr. P. J. Idenburg en de meeste le
den van het college van curatoren, de rc-c-
tormagnificus der Leidsche Universiteit.
Prof. Dr. J. A. J. Barge, de secretaris van
den Academischen Senaat Prof. Dr. P. C.
Flu, de pro-secretaris van den academischen
senaat Prof. Dr. N. J. Krom, Prof. Dr. E. P
Piek namens de Universiteit van Weenen,
Prof. Dr. Logan Turner namens de Univer
siteit van Edinburg, de meeste leden van
den Academischen Senaat der Leidsche
Universiteit en vele anderen.
Rede van Prof. dr. J. A. J. Barge
Bij deze herdenking hield de recci mag
nificus, Prof. Dr. J. A. J. Barge een rede
over: „De stichting van het Academisch
Klinisch Onderwijs voor 300 jaren".
Spr. ving aan met er op te wijzen, dat het
herdenken van de stichting van het kli
nisch onderwijs te Leiden vóór 300 jaar
niet wordt geïnspireerd door den respecta
belen duur van zijn bestaan alleen, maar
in do eerste plaats door het geheel uitzon
derlijk karakter, dat deze Stichting in haar
tijd had.
Van meet af aan werd te Leiden genees
kundig onderwijs gegeven. Het was echter
geheel theoretisch en bovendien gebonden
aan de klassieke schrijvers, zoodat minder
een vak dan wel een bepaald boek werd
gedoceerd. Voor het verwerven van practi-
sche kennis waren de toenmalige studen
ten geheel aangewezen op de ipraktiseeren-
de geneesheeren ter plaatse.
Aan het juiste inzicht in de beteekenis
van het practisch todenvijs schortte het de
geleerdpn dier daj£n niet, maar de Univer
siteit voorzag niet in wat noodig en nood
zakelijk was. aan het persoonlijk initiatief
harer alumni overlatend .hetgeen zij zelf
niet geven kon of geven wilde.
Zoo was het aan alle Universiteiten dier
dagen Alleen Padua heett hierop korten
tijd een uitzondering gemaakt.
De stichting van het Leidsch klinisch
onderwijs is ten nauwste verbonden met
de verheffing van de Utrechtsche Illustere
School tot Universiteit.
Op 17 Maart, daags na de plechtige in
wijding der Utrechtsche Universiteit, hield
de eerste hoogleeraar der Medische Facul
teit aldaar, Willem van der Straaten
zijn inaugureele oratie, waarin hij onder
meer te verstaan gaf ,dat hij, behalve hoog-
leeraar in de geneeskunde ook directeur
zijnde van het onder toezicht der Staten
staande Catharijne-gasthuis, deze coïnci
dentie zou benutten om de studenten aan
het ziekbed te brengen.
Het zal de onwaardeerbare verdien
ste blijven van Otto Heurnius, sinds
1601 opvolger zijns vaders in de Leid
sche faculteit, de psychologische be
teekenis van dit moment onmiddellijk
te hebben begrepen.
Onmiddellijk nadat hem de inhoud
der door Van der Straaten te Utrecht
gehouden oratie bekend was gewor
den heeft zich Heurnius, ten diepste er
van doordrongen, dat het plan van
Stratenus na hetgeen zij reeds had
doorstaan de doodsteek beteekende
voor de Leidsche faculteit, zonder rug
gespraak te houden met overige facul
teitsleden „motu proprio" schriftelijk ge
wend tot curatoren om de groote betee
kenis van het onderwijs aan het ziek
bed te betoogen.
Op deze missieve werd op 29 September
het schriftelijk advies der faculteit inge
diend waarvan spr. de belangrijkste pun
ten mededeelde en waaruit blijkt, dat ze de
aard van het klinisch onderwijs dadelijk
in zoo gave omlijning formuleeren liet, dat
geen faculteit ter wereld dit eerste ontwerp
voor universitair klinisch onderwijs ook
maar in een enkel opzicht zou willen des-
avoureeren.
Op 4 November werd door curatoren be
sloten het plan over te nemen. Tot de
daadwerkelijke tenuitvoerlegging is het
waarschijnlijk eerst in 1637 gekomen.
Van meet af heeft het St. Caecilia-gast-
touis voor het practisch medisch onderwijs
gediend.
In dit gebouw werden twee zalen, elk
van zes bedden- ten dienste der faculteit
als Collegium medico-practicum gereser
veerd terwijl bovendien overeenkomstig
den reeds genoemden wensch der faculteit
een afzonderlijk vertrek voor het openen
van lijken werd in gereedheid gebracht.
Wij staan hier voor de kiem. van waar
uit het academisch klinisch onderwijs zich
over de geheele wereld heeft verbreid en
deze kiem bevatte al het essentieele, dat
voor het practisch onderwijs noodzakelijk
is: zieken ter oefening van observatie, on
derzoek en behandeling en bovendien het
onontbeerlijk complement hiervan, de ge
legenheid zich na den dood ervan te verge
wissen of de voorstelling die men zich van
de ziekte gevormd had juist was of niet.
Academisch klinisch onderwijs derhalve
in optima forma: een kliniek, behoorend
tot de wetenschappelijke hulpmiddelen der
Universiteit en door de hoogleeraren, hun-
assistenten en studenten rechtens be
treden; onderwijs aa.n het ziekbed, gege
ven niet uit eigen aandrang of lust der
betrokken docenten, doch op voorschrift
van het bestuur der Academie, nadruk lief
lijk op de Series lectionum aangekondigd
en afzonderlijk gehonoreerd.
Uitvoerig betoogde spr. daarna dat juist
van dit miniatuurkliniekje uit het metho
disch geneeskundig onderwijs aan het ziek
bed, zooals wij dit thans kennen, zijn weg
over de wereld heeft gevonden.
In dit verband noemde spr. Bocrhaave,
die, door zijn indrukwekkend onderwijs de
leerlingen heeft gevormd, die in staat ble
ken zelfstandig hetgeen zij in Leiden ge
zien hadden naar elders over te planten
en te doen gedijen.
Wel merkwaardig is het intusschen, dat
de verbreiding der methode over Europa
zich zóó lang heeft laten wachten en dat
gedurende meer dan een eeuw, van 1637—
1745, Leiden alleen in de geheele wereld
een academisch goed georganiseerde inrich
ting voor klinisch onderwijs heeft bezeten.
In 1745 eerst, dus na het verscheiden van
Boerhaave. stichtte Van Swieten. met
Albrecht von Halier wel de grootste en
ineest beroemde van Boerhaave's leer
lingen, te Weenen. waarheen hij als lijfarts
van Maria Theresia geroepen was. een co-
pie van het Leidsch Collegium medico-
practicum, die de grondslag werd voor de
vermaarde klinische school van Weenen.
In 1748 deed Ruvherford, eveneens een
oud-Leidenaar en leerlinge van Boerhaave,
in the Royal Infirmery te Edinburgh het-
elfde „on the model of the lectures which
he had attended in the hospital at Ley
den". Andere steden als Budapest, Pavia,
Praag, Rome, enz, volgden spoedig en ge
leidelijk ontwikkelde zich aldus aan alle
Universiteiten van Europa en daarbuiten
het klinisch onderwijs naar het model, dat
al meer dan 100 jaren eerder te Leiden ge
sticht was.
Leidens rechtmatige glorie
Het zijn deze feiten: de stichting van
het Collegium medico-practicum te Lei
den in 1637 als eerste en oudste acade
mische kliniek en de verbreiding van
het klinisch onderwijs van daaruit over
de geheele wereld, die wij heden her
denken als Leidens rechtmatige glorie.
Spr. ging daarna nog na de verschillende
etappes der huisvesting van het medico-
practicum. Het St. Caecilia-gasthuis heeft
162 jaren dienst gedaan. In 1799 werd ge
opend het Nosocomium academicum, waar
in èn de interne kliniek\èn de chirurgie èn
de verloskunde waren opgenomen en het
welk gevestigd was in het huis tegenover
het koor van de Pieterskerk. Reeds in 1818
echter ruilde het bestuur der Academie
haar Nosocomium onder toebetaling van
f20 000 togen het Waalsche Wees- en Oude
Mannen- en Vrouwenhuis aan de Oude
Vest. De volgende etappe was het in 1873
geopende, terstond als zoodanig geprojec
teerde Academisch Ziekenhuis aan de
Steenstraat, dat in 1928 plaats heeft ge
maakt voor het groote gebouwencomplex
aan den Rijnsburgerweg.
Wel accentueert het verschil tusschen de
twee sobere zalen aan het St. Caecilia-
gasthuis en de indrukwekkende uitgestrekt
heid van het tegenwoordige ziekenhuis, de
enorme differentiatie, die de ontwikkeling
der geneeskunde heeft gebracht, en dit is
nog sprekender als men overweegt dat van
de 300 jaren, die wij thans herdenken, de
grootste .helft, 162 jaren in het oude St.
Caeciliagasthuis is doorgebracht.
Spr. sprak tenslotte den wensch uit,
dat het voormalige St. Caecilia-gast-
huis, dit oudste Academisch Zieken
huis ter wereld, dat de laatste jaren
als werkhuis dienst deed, tot monu
ment werd verklaard.
Het eenvoudigste zou wellicht zijn, dat
het Rijk trachtte het gebouw in eigendom
te venverven. De bestemming die er aan
gegeven zou kunnen worden ligt voor de
hand. En der zalen zou kunnen dienen
voor het Instituut voor de geschiedenis der
genees-, natuur- en wiskunde met zijn be
langrijke boekerij en prenten verzameling,
de andere voor medisch-historisch museum
De minister noemde het een gelukkige
gedachte, dar men opzettelijk wil herden
ken, wat in het verleden als ontwikkeling
van de wetenschap of haar toepassing ver
kregen is. Er is immer een gevaar dat wij,
het verleden vergetende, uitsluitend het te
genwoordige waardeenen en dat wij dit aan
vaarden als een natuurlijk en vanzelfspre
kend gegeven in plaats van als een gave,
die ons geschonken wordt en die ons nieu
we verplichtingen oplegt.
Dit algemeene vindt ook toepassing, als
het gaat over klinisch onderzoek en zijn
inschakeling in het universitaire instituut.
De rede van den rector-magnificus heeft
klaar uiteengezet, welk een belangrijke
stap gedaan werd, toen men besloot, dit
onderzoek te incorporeeren in de academie.
Wat de rector-magnificus zeide over
het St. Caecilia-gusthuis als oudste
Academisch gasthuis ter wereld, ver
dient volgens den minister om dezelf
de reden als hij zooeven noemde, alle
aandacht. Daargelaten of het gebouw
Trouwens het moet mogelijk zijn voor
de maatschappelijke krachten, om het ide
aal van den rector-magnificus te verwezen
lijken zonder financieelen overheidssteun
en aldus vol piëteit een mijlpaal te bewa
ren langs den weg dien wetenschap en
kunnen hebben afgelegd.
De burgemeester van Leiden, Mr. A. van
de Sande Bakhuijzen, president-curator der
Leidsche Universiteit, die vervolgens hei
woord voerde, wees er op, dat 't groote feit
dat in deze plechtigheid herdacht werd, m
wezen een gelukkig voorbeeld is, hoe we
tenschappelijk inzicht eener faculteit en
een juist besef daarvan door het beheerende
college, samengaande, groote dingen tut
stand brengen. De gedachte van Otto Heur
nius kon, om zoo vruchtdragend te worden
als gebleken is, den materieelen en moree-
len steun der tot beheeren bevoegden me»
ontberen en het gelukkige voorbeeld, dat
ons vandaag ter herdenking wordt aange
boden, moge ons dus voor oogen blijven
slaan en ons den weg naar de toekomst wij
zen en verlichten. Tot den bond van Cura
toren en Senaat behoort thans ook de lands-
regeering, niet uitsluitend als subsidieerend
lichaam, maar als mediebeheerende en dat
nog wel met overwegende stem. Ook de Re
geering moge bedenken, dat het Curatoren,
Senaat en Reigeering zijn, die slechts teza
men de verwezenlijking 'van het doel der
Universiteit kunnen verzekeren.
In de tweede plaats wijst spr. er op, dat
z i. sinds de laatste anderhalve decade
het evenwicht van onderwijs en weten
schapsbeoefening in ernstige mate is ver
stoord geworden. De hooglleeraren zijn be
last met de buiten alle vroegere verhoudin
gen uitgegroeide zorgen voor het on denvijs
en spr. vraagt zich af hoe het moet gaan
met de bevruchting, die het onderwijs in
zoo stej-ke mate placht te geven en ook moet
geven aan de ontwikkeling en de ont
plooiing van zelfstandig wetenschappelijk
onderzoek. Uit deze herdenking moge eeu
nieuwe prikkel geboren worden om er voor
te waken, dat de voonvaarden, die de zui
vere wetenschapsbeoefening stelt, vervuld
blijven, omdat de invloed die onze Hooge-
school in haar jeugdige jaren reeds ver
over 's lands grenzen had, onverzwakt ma
ge voortduren.
Vervolgens brachten de buitenlandsohe
gasten, in den aanvang van dit verslag ge
noemd, de gelukwenschen over van de
Universiteiten te Edingburgh en Weenen.
Na alfnop \an de plechtige herdenkings
zitting werd een bezoek gebracht, aan het
voormalige St. Caeciliagasthuis in het Vrou
wenkamp, aan de beide zalen, waarin een
maal Boerhaave zijn wereldberoemde klini
sche lessen gaf en waarin thans de arm-
sten, der gemeente erwten lezen.
De giften voor het carillon
Een niet onbevredigend accres
De penningmeester van het Carillon-comi
té schrijft ons het volgende:
Half September 1937, netto ontvangen
f 9.200; half October 1937 netto ontvangsten
f 9.G00; thans tezamen f 10.300.
Een bevredigend totaal tot dusverre en
een niet onbevredigend accres de laatste
maand.
Wanneer het klokkenspel er eenmaal zal
zijn, moet echter met recht gezegd kunnen
worden: „Dat is nu een geschenk van alle
Leidenaren en oud-Leidenaren'
Vooral het aantal bijdragen groote
en kleine zal nog sterk moeten toenemen,
evenals het tempo, waarmede deze binnen
komen.
Wij komen er. doch het geeft zoo'n vol
doening te kunnen zeggen: „Wij zijn er!"
Er moet nog veel werk verzet worden!
Helpt ook u ons den nog langen weg in
record-tijd afleggen.
Zooals U weet, kunt U dit o.a. doen door
een dezer dagen Uw bijdrage over te schrij
ven op Postrekening No 302400, ten name
van den penningmeester Carillon-Comité
Stadhuis. Leiden.
LEIDSCHE VOETBALBOND
De Zaterdagmiddag-competitie
le klasse: SLF 1—ARC 1; Ons Clubje 1—
SCO 1; Ter Leede 1—Noordwijk 1; Wou-
bruggc 1Katwijk 1; Rijnsb. B 1Quick
B. 1.
2e klasse A: Noordwijk 2—Ter Leede 2;
Sleutels 1Quick B. 2.
2e klasée B: Katwijk 2—SCO 2; LRC 3
Noordwijk 3; Quick B. 3SLF 2; MSV 1
3e klasse: ARC 3LDTS; SCO 3—Wou-
brugge 2: Weter. B 2Quick B 4; CNV 1
Ons Clubje 2.
4e klasse: Quick B. 5SCO 4 (bijterreinl
F. Pacta 2—CNV 2.
Alle wedstrijden vangen aan om 3 uur.
OPLICHTING
P. L- aan den Leidscheweg, heeft aan
gifte gedaan van oplichting tot een bedrag
van f 55, door P. L. v. d. L. uit Leiden.
Proces-verbaal is opgemaakt
Een der beide zalen van het Collegium medico-practicum in het oude St. Caecilia
gasthuis (16371799) in den huidigen toestand, nu het gebruikt wordt als Stede
lijke Werkinrichting.
een monument is en bijzondere archi
tectonische waarde heeft, het moet in
elk geval worden gewaardeerd als een
cultuurhistorisch clement en omdat wij
rijker worden, doordat wij het verle
den voortdurend tot ons laten spreken,
acht ook de minister de gedachte zeer
de overweging waard, dat het gebouw
zou bewaard blijven, hetgeen uiteraard
niet tegelijk beteekent het in uitzicht
stellen van een rijkssubsidie.
SPECIAALZAAK
DONKERSTEEG 3
Leiden krijgt een nieuw
klokkenspel
Naar wij vernemen zal het in aanbouw
zijna nieuwe raadhuis te Leiden van een
groot klokkenspel met 45 klokken worden
voorzien, waarvan de klokken gemaakt zul
len worden in de klokkengieterij te Heili-
gerlee.
De grootste van de 45 klokken heeft een
omtrek van ongeveer zeven meter en be
hoort daardoor tot de grootste ter wereld.
De architect Blaauw, en de heeren J. A.
H. Wagenaar te Utrecht en Dr J. Casparie
te 's Hertogenbosch zullen de klokkengieterij
van advies dienen.
Men hoopt in 1938 met het klokkenspel
gereed te komen.
Kring Leiden van
A.R. Propagandaclubs
Jaarvergadering in de „Rehoböth"
Gisteravond werd in „Rehoboth" de
jaarvergadering gehouden van den
Kring Leiden van A.R. Propagandaclubs
onder voorzitterschap van den heer
A. .Warnaar, van Hazerswoude.
Bij den aanvang der vergadering werden
twee verzen uit den Kuyperpsalm gezongen,
Ps. 89 7 en 8, waarna de Voorzitter
gedeelte van Hebr. 11 las.
In zijn openingswoord wees de voorzitter
op het teleurstellende feit, dat evenwel' niet
mag ontmoedigen, dat ondanks den uitslag
van den grooten verkiezingsstrijd, slechts
zoo betrekkelijk weinigen de vergadering
bijwonen
De jaarverslagen werden gelezen en goed-
gekeurd. De voorzitter deed een beroep op
de aanwezigen om de aandacht te vestigen
op het colportage-orgaan „Nederland Waak
zaam" en mede te helpen om het voortbe
staan financieel mogelijk te maken Het is
immers een schitterend propagandamiddel.
Door den reglementair aftreden van den
heer Warnaar als voorzitter was het noo
dig een nieuwe voorzitter te kiezen, v
voor de heer I. Alegra te Lisse werd ge
kozen, die daarop de leiding der vergade
ring op zich nam en het woord gaf aan den
heer Warnaar, die sprak over:
Kuypers strijd en onze taak.
Spr .gaf in enkele trekken aan, hoe Kuy-
per, in aanraking was gekomen met het
Calvinisme, waarvoor hij aanvankelijk, ook
als predikant niets dan wetenschappelijke
belangstelling had, terwijl hij tenslotte op
trad als leider van het Nederlandsche
Calvinistische volk.
Kuyper was het niet voldoend Calvinist
te zijn, hij moest dienaar zijnvan zijn
levensovertuiging en strijder voor het uit
dragen van die beginselen op alle terrein
des levens.
Verschillende hoogtepunten van dien
strijd werden door spr. op gloedvolle wijze
in de herinnering van de hoorders terugge
roepen en duidelijk werd uiteengezet de be
teekenis van dien grooten strijd voor alle
lagen \an ons volk.
Ook in onze dagen hebben we het
een goed deel aan Kuypers werk te danken,
dat ons volk zulk een weerstand kan bie
den aan allerlei stroomingen die het volks
bestaan bedreigen.
Kuyper heeft gestreden, maar ook nooit
geaarzeld van het volk een offer te vragen.
Ook dat mag niet wordent vergeten, denken
we aan dc positie der Christelijke School
in dezen tijd en daartegenover aan de po
sitie van onze jonge onderwijzers.
De weelde van hetgeen bereikt is kan ons
verleiden tot slapheid. Het persoonlijk
offer blijft noodig, vooral nu ons een orga
nisatie ten dienste staat op allerlei ter
rein, pers, vereenigingsleven, die in Kuy
pers dagen volkomen gemist werd. Wij
hebben den tijd mee, en wij moeten het
onze taak achten die gelegenheid te be
nutten orn onze beginselen onder het volk
uit te dragen. Ook in Kuypers leven hebben
kleine middelen een groote rol gespeeld.
Efe vergadering werd beëindigd met het
zingen van twee coupletten van het Luther-
lied, waarna de heer R A. den Ouden uit
Wassenaar voorging in dangebed.
LUTHER HERDENKING
Het Leger des Hails zal a.s. Zondag
October een bijzondere Luther-avond houden
in de zaal aan de Hooigracht waar o.a. de
geschiedenis van Luther op 't doek zal wor
den gebracht. Dr. J. Ph. Makking. Evang.
Luth. predikant zal hierbij een gedachtenis
rede uitspreken.
Deze samenkomst is toegankelijk voor
iedereen.
VCJETBAl.
Gistermorgen speelde L. P. S. V. tegen L.
W. V. De wcrkloozen wonnen met 3—2. Bij
de rust was de stand 2—1.
De toepassing van electriciteit
in het tuinbouwbedrijf
Uitgaande van de afd. Leiden en om
streken der Kon. Ned. Maatschappij van
Tuinbouw en Plantkunde, van de Coöp.
Groentenveilingsvereen. en van de Ste
delijke Lichtfabrieken alhier is gister
avond in Oud Hortuszicht een vergade
ring gehouden, waarin door Ir. C E. van
de Stadt, van het Centraal Bureau der
Vereen, van directeuren van Electrici-
bedrijven in Nederland en door Ir. J. M.
Riemens, rijkstuinbouw-consulent, ge
sproken is over „De toepassing van elec
triciteit in het Tuinbouwbedrijf.
Deze vergadering, die werd bijgewoond
door den directeur der Stedelijke Lichtfa
brieken Ir. G. A. van Klinkenberg en door
den adjunct-directeur, Ir. Fehmers. werd ge
opend door den heer Jonker, 2e voorzitter
der Mij van Tuinbouw en Plantkunde.
Ir. v. d. Stadt over de technische zijde
Eerste spreker was Ir. C. E. v. d. Stadt. die
in de eerste plaats eenige algeaneene opmer
kingen maakte over de electrische installatie
in vochtige en tijdelijk vochtige ruimten. In
deze ruimten moet de electrische installatie
aan speciale eischen voldoen, omdat er kans
bestaat op het defect geraken der installatie
door carrosie, kans op kortsluiting en op
brandgevaar. Er is ook kans op aardsluitin-
gen en dus op levensgevaar. In het tuin
bouwbedrijf leeft men in dit opzicht vaak
onder ongustige omstandigheden, zoodat op
passen en goede voorzorg dubbel geboden
Het leidingmateriaal moet dus deugdelijk
zijn, terwijl ook waterdichte laschdoozen,
schakelaars, contact-doozen en ai-maturen
moeten worden toegepast waarbij in voch
tige kassen enz. ijzer materiaal de voor
keur verdienst boven baccaliet. Spr. vertelde
ook iets over de aarding der installatie, die
de gevaren tot een minimum bemerkt.
Vervolgens behandelde spr. de electrische
grond- en lucht verwarming, waarbij uit den
aard der zaak de omzetting van electriciteit
in warmte ter sprake kwam. In de tuinbouw
is men niet gesteld op heel hooge grond-tem
peraturen, 75 gr. F. is reeds ruimschoots vol
doende en in de electriciteit kan men die
warmtegraad zeer nauwkeurig bepalen, ter
wijl ook een groot voordeel is dat men een
zeer geleidelijke verwarming kan verkrijgen
door de electrische grond verwarmingskabel
De luchtverwarming is ook heel goed maar
helaas nog wat kostbaar door stroomver-
Electriciteit is ook uitstekend om den
grond te ontsmetten, waarvan spr. de ver
schillende toepassingsmogelijkheden uiteen
zette. Dit op groote schaal te doen wordt
weer wat kostbaar, maar b.v. voor potgrond,
die men gesteriliseerd wil hebben, krijgt men
goede resultaten. Men kan de nachtstroom
gebruiken, die 2 ct. per K.W.U. kost, terwijl
1 K.W.U. ongeveer 10 L. grond ontsmet.
Tenslotte sprak Ir. v. d. Stadt over de ver
lichting. In de eerste plaats kan de lichthoe-
veelheid worden vergroot ter bevordering
van de assimilatie, terwijl in de tweede
(plaats de verlichting kan worden gebruikt
om het daglicht te verlengen bij overigens
voor de assimilatie voldoende hoeveelheid
natuurlijk daglicht, dit speciaal voor lang-
dag-planten. Een bijzondere toepassing der
kunstmatige verlichting is nog de electri
sche kiemkast, waarin met een eenvoudige
gloeilamp de zaden tot kiemen worden ge
bracht.
Ir. v. d. Stadt lichtte zijn lezing met licht
beelden toe.
De tuinbonwkandige zijde
De tweede spreker. Ir. R i e m em s sprak
over de tuinbouwkundige zijde vara het on
derwerp. Spr. wees er op, dat luchtverwar
ming maar een zeer bescheiden toepassing
kan krijgen, omdat zij te kostbaar is. Alleen
als nachtvorstwering kan de electrische
luchtverwarming goede resultaten geven,
terwijl er ook in kweektabletten wel het een
en ander mee te bereiken is wanneer mein
precies op dezelfde temperatuur moet blijven
en de electriciteit dus naast de gewone een
trale verwarming kan worden toegepast.
De grondverwarming kan in alle culturen
uitnemend worden toegepast. Als de stroom
rnaar goedkoop genoeg is! Hier opent, de
toekomst echter nog vele mogelijkliedei
Van zeer groote beteekenis is ook de ver
lichting' het toevoeren van extra licht, waar
bij vooral het neon-licht prachtige toepas
singsmogelijkheden heeft, omdat neon-licht
als warmtestraler geen speelt. Toch wor
den ook met gewone gloeilampen reeds
mooie resultaten bereikt. In elk geval ligt
hier een zeer ruim veld met enorme r
lijkheden.
Ook deze spr. lichtte zijn lezing met een
groot aantal lantaarnplaatjes toe, waarbij hij
vooral foto's van allerlei proefnemingen ge
bruikte om aan te toonen, dat grondverwar
ming en verlichting dikwijls de meest ver
rassende resultaten laten zien, al moet, bij de
verlichting, elke plant afzonderlijk worden
bezien, omdat in sommige gevallen de extra
belichting ook geen of tegenovergestelde in
vloed kan hebben.
Er volgde eenige bespreking op de beide
interessante lezingen, waarna nog een film
vertoond werd.
De herdenking der
Kerkhervorming
Ds. K. H. E. Gravemcyer over den
drievoudigen zegen der hervorming
Vanwege de Ver. Protestantsch Neder
land is gisteravond in de goed bezette Oos-
terkerk het feit der Kerkhervorming her
dacht. Als spreker trad in dezen herden
kingsdienst op ds. K. H. E. Gravemeyer,
Herv. pred. te Den Haag, met het onder
werp: „De drievoudige zegen van de kerk
hervorming".
Als wij denken aan de kerkhervorming,
aldus begon spr., dan treedt als eerste ze
gen naar voren, dat de bijbel weer is komen
te staan in het middelpunt van heel het
leven. God heeft ons door den bijbel het
licht gegeven, waardoor Hij tevens het ge
loof gewerkt heeft in Jezus Christus, het
vleesch-geworden Woord.
Als tweede zegen van het Protestantisme
noemde spr. het heerlijke verschijnsel, dat
de inhoud van den bijbel, die teruggedron
gen was, weer werd verstaan. Het evange
lie werd weer als de blijde boodschap ver
staan. Men voelde het: niet uit de werken
maar alleen in het geloof zullen wij zalig
worden. Het volbrachte Middel aarswerk
werd in dit verband door spr. nader ont
vouwd.
Tenslotte zag spr. als derde zegen der
Kerkhervorming, het feit, dat God ons bij
vernieuwing heeft willen toonen, dat Hij
doorzet en onder tegenstand van het
menschdom Zijn werk er weer boven op
haalt en tot glorierijken luister brengt.
Het Protestantisme, ontstaan door Gods
genade zal ook alleen door die genade blij
ven bestaan.
RADIO-DISTRIBUTIE
VRIJDAG 29 OCTOBER
8.50 ParUs R;
■W >-20 Keulen;
Parös R; 18.20 Londen Rcg; 18.35 Brusse
9 20 Diversen; 20.20 Koine of diversen.
Programma 8 Brussel VI, 9.20 Dlvc
0.35 London Reg; 12.10 Droltwich; 13.35 L<
teg; 17.20 Droltwich; 18.20 Diversen. 19.05
wleh; 20.20 Gram.-muz.GRD; 22.00 London
22.20 Brusel VI; 22.20 Brussel Fr; pl.ir.
3g; 23.20 Droltwich
Keulen; 10.35 ParUs R; 12.05 Londen Reg; 1
Parits 13.20 Brussel VI; 14.20 Londen 1
15 20 Keulen; 17.20 Bruseel VI; pl.m 17.33 B
1 Fr; 18.20 Keulen; 20.20 London 'Rcg;
eromunster of dlv.; pl.m 21.50 Berliln
Programma 4: 8 Brussel VI; 9.20 Dlver
10.35 London Reg; 12.05 Droltwich: 18.50 1
Reg; 19.05 Droltwich; pl.m 22.50 Londoi
Agenda
De avond-, nacht- en Zondagsdienst der
apotheken wordt van Zaterdag 23 tot en met
Vrijdag 29 October a.s. waargenomen door
de apotheken: M. Boekwijt, Vischmarkt 4,
telef. 552 en J. Doedens, Wilhelminapark 8.
Oegstgeest, telef. 274.
H0LLANDSCHE
SOCIËTEIT
Heerengracht 475 - Amsterdam C
Vraagt tarieven voor
LEVENSVERZEKERING
LIJFRENTEN PENSIOENEN
Voortgaande, zette spr. uiteen, dat Ne
derland zonder bijbel niet kan bestaan.
Wij als Protestanten, dienen er voor te
waken, dat de bijbel niet door Rome wordt
verdrongen.
Groote zegeningen heeft ons land aan het
Protestantisme te danken. Dat zal Neder
land geenszins vergeten. En al zag het er
vaak in den hervormingsstrijd naar uit,
dat het een verloren zaak was, telkens
bracht God, op Zijn tijd, uitredding. Met
enkele voorbeelden uit den bijbel toonde
spr. aan, dat als wij denken, dat de zaak
radicaal verloren is, juist God bezig is de
overwinning voor te bereiden.
Op het gevaar van de overheersching van
Rome wijzende, wees spr. er nadrukkelijk
op, dat wij verwerpen de pauselijke hiërar
chie en de priesterheerschappij. Wii zullen
ons, aldus spr., dien naam van anti-papist
niet schamen, want Protestant beteekent
anti-papist. Onze oogen dienen niet op
den mensch, maar uitsluitend op Christus
gericht te zijn, van Wien wij het ook uit
sluitend zullen verwachten.
Nadat ds. Gravemeyer nog in het voor
bijgaan met een enkele gedachte bij do
geloofsdaad van Luther had stilgestaan*
eindigde hij met er op te wijzen, dat dc
eenige uitkomst voor allen gelegen is in een
reformatie van boven.
Aan het einde van den dienst werden
staande twee coupletten van het Luther--
lied gezongen, waarna men onder het spe
len van toepasselijk orgelspel het bedehuis
verliet.
De werkloosheid
De dagstaat van 28 October van den Ge
meentelijken Dienst voor Sociale Zaken luidt
als volgt:
Bouwvakarbeiders: baggerlieden 3, behan-
23, betonvlechters 20, betonwerkers 51,
fundeeringswerlcers 2, glazenpaakers 1, gla-
zenwasschers 12, granietwerkers 10, grond
werkers 86, heiers 1, metselaar# 131, opper
lieden 103, schilders 174, sloopers 4, steen
houwers 1, straaumakers 9, hulp-straatma
kers 14, stu-cadoors-witters 40, timmerlieden
256, uitvoerders 9, voegers 14, ongesch. bouw-
vakarb 9. Totaal 979.
Fabrieksarbeiders: bleekers 16, lompensor
teerders 13, vellenblooters 2. steenfabr.arb.
134, zeepfabrarb. 5, ongesch. fabr.arb. 53. To
taal 223.
Kantoorpersoneel: kantoorpersoneel 116,
reizigers, colp 39 winkelbedienden 38, éta
leurs 3, incasseerders 18, musici 7, onderwij
zers 9, overheidspersoneel 6, verplegers 4.
Totaal 240.
Hotel-café-personeel: huispersoneel 12, keil
ners 50. koks 8 Totaal 70.
Houtbewerkers: beddenmakers 4. houtbe
werkers 8, kistenmakers 6, kuipers 7, lijsten
makers 4, mandenmakers 1, meubelstoffeer
ders 20, meubelmakers 25, politoerders 2, on
gesch. fabr.arb. 29. Totaal 166.
Kleermakers: kleermakers 65, kappers 9,
schoenmakers e.a. 17. Totaal 91.
Land- en tuinarb.: bloemisten 37, landar
beiders 28, tuinlieden 34, warmoeeiers 10,
ongesch. landarbeiders "6. Totaal 115.
Metaalbewerkers: bankwerkers 109, blik-
bewerkers 21, burgersmeden 28. electriciena
61, gasfitters 13, gasmetermakers 1, gereed
schapmakers 2, instrumentmakers 3, isoleer-
ders 3, kettingsmeden 20, klinkers 11, koper
slagers 3, lab. bedienden 2, lasechers 5, lood
gieters 52, machinisten 17, metaalboorders 6,
metaaldraaiers 2, metaalslij'pers 4, mctaalza-
gers 2, monteurs 19, pianostemmers 3, polijs
ters 1, ponsers 4, rijwielherstellers 16, rijtuig
schilders 2, scheepstimmerl. 6, stokers 27,
tegenhouders 15, hulp-verw. monteurs 12,
voorslaanders 5, voorwarmers 4, vulcani-
seurs 1, vuurwerkers 11, wagenmakers 5,
ijzerwerkers 37, zandspuiters 2, zandvormers
3, ongesch. arbeiders 46. Totaal 584.
Sigarenmakers: sigarenmakers 21, sigi
sorteerders 1, sig. strippers 1. Totaal 23.
Technici, opzichters: bedrijfsleiders 9, in
genieurs 3, technikers 5, teekenaars 18, werk
meesters 23. Totaal 58.
Textielarbeiders: hekelaars 6, katoendruk
kers 21, kluwens e.a. 9, luikers 17, plaatsnij
ders e.a. 20, schrobbelaars 2, spinners 57,
spoelers 2, staaldraaddraaiers 5, sterkers 2,
strijkers 12, wevers 116, wolbewerkers 38. on
gesch. textielarbeiders 72 Totaal 379.
Transportarbeiders: emballeurs 6, chauf
feurs 143, exp. knechten 18, koetsiers 12, loop
knechten 44. schippers 75, magazijnknechtcn
60, spoor- en trampers. 20. wakers 7, trans-
portarb. 72, losse arbeiders 517 Totaal 974,
Typografen: boekbinders 23, boekdrukkers
18, fotografen 3, hulp-vakarbeiders 4, letter
zetters 2S, steendrukkers 2. Totaal 78.
Voedingsmiddelenarb.: bakkers 83, ovenis-
ten 4, slagers 67, suikerwerkers 22, wijnkoo-
persknechten 12, zoutzieders 3. zuivelberei-
ders 5, ongesch. fabr.arb. 30. Totaal 226.
Vrouwen: beh. naaisters 1. apothekersass.
2. kapsters 2 naaisters 11, strijksters 1,
maasters 1 kooksters 1, winkeljuffrouwen 14,
serveersters 1. buffetjuffrouwen 1. kanfoor-
bedienden 42. verpleegsters 7, bedrijfsleid
sters 1. teeken.-u-essen 1, onderwijzeressen 7,
ass en huishoudsters 12. dienstb. d. en d. en
n. 35. werksters 77. kinderjuffrouwen 2, fabr.
arhoide-ters 11 AVO 8. Totaal 243.
Alg. Totaal 4119. 29 October 1936 4828. 31
October 1935 4184. Ben. 44 ged. werkloozen
en 15 jeugdwerkverschaffing.
