KERK EN ZENDING
credo
HERDENKING STICHTINGSDAG V.U.
55
„eversleep"
Ja Verf
WOENSDAG 20 OCTOBER 1937
EERSTE BI.AD PAG. 3
NED. HERV. KERK
GEREF. KERKEN
Beroepen: Te Puttersihoek, J. Lafeher,
cand. en hulppred. te Westervoort.
CHR. GEREF. KERK
Tweetal: Te Boskoop, L. Kleisen te
Vlissingen en P. de Groot te Gorinchem.
Beroepen: Te Dokkum, J. van Dijken
te Aalten.
GEREF. KERKEN IN HERSTELD VERBAND
Beroepen: Te Leiden-Noordwijk: K. H.
Kroon, predikant in algemeene dienst.
Abonneer U op
Prijs slechts ƒ1.- per kwartaal
Proefnummers worden gaarne gratis
toegezonden.
„CREDO" is het nieuwe weekblad
voor alle Gereformeerden.
Hoofdredacteur: Prof. Dr V. HEPP
Uitgave J. H. KOK N.V. Kampen.
De Najaarszltting
De Najaarszitting van de Algemeene Syno
dale Commissie der Ned. Herv. Kerk zal
Dinsdag 16 Nov. a.s. in het gebouw der Sy
node te 's-G ravenhage onder leiding
van Dr P. Smit, Ned. Herv. predikant te
Heumen, aanvangen.
50e ALGEMEENE NED.
ZENDINGS-CONFERENTIE
De Algemeene Ned. Zendings-Conferentie
is gedurende 50 jaren een der weinige plaat
sen geweest, waarop vertegenwoordigers van
alle Protestantsche kerken en zendingscor-
poraties elkaar ontmoetten en tot vrucht
bare samenwerking kwamen. Het comité
heeft vele jaren gedaan wat thans meer in
het bijzonder aan den Ned. Zendingsraad is
opgedragen.
Merkwaardig is, dat i-n den laatsren tijd
nog drie zendin-gsliohamen zijn toegetreden:
het Comité tot behartiging in Nederland van
de belangen der Indische Kerk (de z.g. Indi
sche Commissie), de classicale zendintgscom-
missie Amsterdam en de Studenten Zendings
cpmmissie.
De Minister-president Dr H. Colijn hoopt
een der zittingen bij te wonen; Minister
Slotem aker de Bruine zal evenals
andere jaren een paar zittingen meemaken;
de Minister van Koloniën laat zich vertegen
woordigen door den Secretaris-Generaal van
het Departement, Jhr. Mr. O. E. W. Six. De
Synode der Ned. Herv. Kerk laat zich ver
tegenwoordigen, evenzoo verschillende ker
kelijke besturen en kerkeraden. B. en W.
van Amsterdam ontvangen de Conferentie
ten stadhuize. Men verwacht groote belang
stelling voor deze Conferentie.
EMERITAAT Ds J. OSSEWAARDE
Het provinciaal kerkbestuur van N.-Bra-
bant met Limburg heeft tegen 1 November
wegens gezondheidsredenen eervol emeritaat
verleend aan Ds J. Ossewaarde, predikant
der Ned. Herv. gemeente te V1 ij m e i
Hedikhuizen c.a. Ds Ossewaarde, die
63 jaar oud is, is in 1901 candidaat gewor
den en kwam in hetzelfde jaar in zijn eerste
gemeente Doeveren. Zijn tweede was Vlij
men, waar hij 25 Juni 1905 zijn intrede C"J
Ds Ossewaarde is sec. kerkvisitator voo
Prov. N.-Brabant en Limburg, assessor
classis 's-Hertogenbosch en scriba van de
ring 's-Hertogenbosch.
dej GEEN QUASI AVONDMAAL
Het classicaal bestuur der Ned. Herv. Kerk
n de classis M e p p e 1 heeft in een rond-
schrijven aan de predikanten der classis zich
tegen sacraimensbediendnigen gekeerd, welke
j buiten den kerkeraad om blijkbaar worden
gehouden. Het schrijven luidt aldus: „Het
classicaal bestuur van Meppel meent er goed
te doen in het belang der gemeenten,
j toevertrouwd aan ons opzicht, aan alle pre-
j dikamten onzer classis vriendelijk te verzoe-
i ken kerkelijk geen verwarring te stichten
door op bepaalde tijden in sommige gemeen-
ten een quasi-avondmaal te bedienen buiten
I den plaatselijken kerkeraad om, aan wien
i alleen daartoe wettige opdracht is verleend"
j ZENDINGSSYNODE
De Zendingss-Synode der Geref. Kerken in
J Utrecht en Gelderland zal. 25 November a.s.
j gehouden worden.
VAN DE ZENDINGSAKKER
Dr D. Bakker
De directeur van het Zendingshospitaal te
j Klaten op het Zendingsterrein van de Kerk
te Delft, Dr D. Bakker, komt het volgend
jaar Juni met verlof naar Holland. Hij is
machtigd in Indië oan te zien naar een ver-
j vanger.
Mej. P. v. d. Krult
Mej. P. v. d. Kruit, als hoofdverpleegster
Sn Zendingsddenst van de Kerk te Delft, is
met verlof in Holland. Haar adres is: van Ma-
rumstraat 30, Schiedam. Zij denkt begin
Januari 1938 terug te keeren.
Dr J. Berg
Dr. J. Berg, de directeur van het zieken
huis op Soemba, hoopt in de tweede helft
van October van Soemba te vertrekken en
zich met zijn gezin 3 November te Batavia
in te schepen voor de reis naar Holland.
Ds F. A. Kcuchenis
Ds Keuchendus hoopt na de Zendings-
synode zich te Genua met zijn gezin in te
schepen op de mailboot, die 15 December uit
Amsterdam vertrekt
GIFTEN EN LEGATEN
Wijlen de heer H. S1 u ij t e r A.Fzn. te
Deventer heeft gelegateerd aan de dia
conie der Geref. Kerk aldaar, een bedrag
Van duizend gulden.
Ds. D. Pol
Wordt 30 October 60 jaar
Een zeer bekende en geiziene figuur in den
Zendingskring der Geref. Kerken, Ds P. P
van R ij s o o r d, hoopt Zaterdag 30 October
den 60-jarigen leeftijd te bereiken. Niet
alleen echter in de Zending, ook voor zijn
gemeente, die hij sedert 7 Mei 1922 dient, L
Ds. Pol een toegewijd en trouw voorganger.
Begiftigd met een goede gezondheid en een
krachtig ges'.el, is een groote vitaliteit hem
ten dienste, zoowel voor de studie als voor
den practischen arbeid. Ds. Pol, wien ook de
kerken van Heerjansdam (1901—1907), Vlis
singen (1907—1917) en Boskoop (1917—1922)
zioh ais een volijverig herder herinneren,
heeft naasit zijn ambtelijken arbeid slechts
één gebied,
zijn volle liefde
en krachten heeft:
le Zending. Wat
Ds. W. Breuke
laar daarvan
•egt in het Zen-
li n>gsbl-ad der Ge
ef. Kerken, zal
/el en naar het
lart zijn:
„Vooreerst heeft
rij in de praktijk
/an het zendings
even onzer Ker-
werkzaam aan-
leei. De deputaten
voor de Zending
van Zuid-Holland
ten Zuiden kozen hem als hun voorzitter. En
sinds wijlen Ds J. D. v. d. Munnik in 1927 den
voorzittershamer in den kring van de deputa
ten der Generale Synode voor de Zending
heeft neergelegd, wordt die hamer door Ds.
D. Pol gehanteerd. Want sinds 1920 heeft
elke Generale Synode hem benoemd tot één
harer zendingsdeputaten en van af 1927 werd
hij telkens herkozen tot voorzitter. En dat
brengt heel wat werk mede. Gedurig moet
hij voor zendingszaken op reis en te huis
moet hij menig uurtje geven voor de behar
tiging van zendingsbelangen.
„Ook heeft hij zich nog te bemoeien met
meer algemeene zendingsaangelegenheden.
Zoo is hij o.a. ook buitengewoon lid van den
Ned. Zendingsraad enz.
„En hij doet dat werk zonder dat de Kerk
te Rijsoord daaronder schade lijdt. Hij is zoo
wijs, dat hij den tijd, dien hij eenigsziris vrij
ma-ken kan, niet verdeelt over alles en nog
wat, zooals sommigen doen, maar dat hij zich
bijna alleen bepaalt tot de Zending. Reeds in
1922 zag van zijn hand het licht: Midden Java
ten Zuiden, dat tot heden het beste is wat
we hebben over dit zendingsterrein op Java.
Ook berust bij Ds. Pol de eindredactie van
het populair wetenschappelijk Zendingstijd
schrift De Macedoniër, waarin hij in de door
hem verzorgde rubriek: „Van mdjn Uitkijk"
de lezers geregeld op de hoogte houdt van
het b Zangrijkste, dat er op zendingsgebied
aan de orile is.
Het zal den stoeren werker en pittigen
spreker op 30 October wel niet aan belang
stelling ontbreken.
Jundruk" ZAKBIJBEL
uitgave A. JONGBLOED N.V., Leeuwarden.
Eenparig oordeel van vele bevoegden luidt:
Deze uitgave voldoet geheel aan groote be
hoefte, en geeft liet beste wat de techniek
momenteel mogelijk maakt.
Uw boekhandelaar toont U deze gaarne.
ONDERWIJS
EN OPVOEDING
FROF. Dr. G. F. ROCHAT NAAR
NED. INDIE
Prof. Dr. G. F. Roohat, hoogleeraar in de
oogheelkunde aan de Rijksuniversiteit te
Groningen, is van 15 October 1937 tot 15
Juli 1938 naar Indië ter vervanging van den
hoogleeraar A. W. Mulock Houwer aan
de geneeskundige hoogeschool te Batavia,
wegens het aan dezen verleend verlof.
REÜNISTEN-ORGANISATIE VAN N.D.D.D.
Dezer dagen verscheen no. 19 van de „Me-
dedeelingen" waaruit blijkt dat de Reünisten
organisatie van N.D.D.D. (Vereeniging van
oud-led en van het Studentencorps aan de
Vrije Universiteit) nog steeds krachtig groeit.
Het ledental steeg in 1936/37 van 356 tot
388. Het grootste gedeelte der leden werkt
samen in een achttiental studiekringen.
28 October as. houdt de vereenigiirug haar
10e jaarvergadering (2e lustrum) in hotel
Parkzicht te Amsterdam te 2 uur.
ONDERWIJSBENOEMINGEN
Almelo. Middelb. Handelsavondschool
Tot leeraar Duitsche en Ned. Handelscorres
pondentie: Dr. J. A. Heberle, leeraar
Lyceum en Hoogere Textielschool te En
schedé.
Op uitnoodiging van het bestuur van het
Schoolfonds „Schuttevaer" heeft dezer
dagen te Amsterdam een bijeenkomst plaats
gehad van afgevaardigden van schoolfondsen
voor schipperskinderen in Nederland. In deze
bijeenkomst waren vertegenwoordigd de Na-t.
Ohr. Onderwij svereenigi>n>g, de Prins Hen-
drikvereemging, het Schoolfonds voor schip
perskinderen te Hoogeveen, het Schoolfonds
„Schuttevaer", het Schoolfonds „Volksonder
wijs" en het Onderwijs -com-ité der vereenig-
de schippersorganisaties, terwijl voorts nog
vele -belangstellenden de vergadering bij
woonden.
De vergadering stond onder leiding van
Mr K. J. van Nieukerken te Amster
dam en kwam na uitvoerige discussie tot de
algemeene conclusie, dat het bedrag, hetwelk
de regeering beschikbaar stelt voor de huis
vesting van schipperskinderen, niet toerei
kend is om aan alle voor inwilliging in aan
merking komende aanvragen te voldoen en
bovendien het per week en per kind beschik
baar gestelde bedrag te gering is, aangezien
veel meer schippers hun kinderen naar
school zouden zendien, indien zij met een
hooger bedrag dan 2 2.75 per week
werden tegemoetgekomen in de huisvestings
kosten.
Besloten werd een door alle organi
saties onderteekend verzoekschrift aan
de regeering te zenden, waarin op ver
hooging van deze begrootingspost voor
1938 wordt aangedrongen.
Met het oog op de moeilijkheden, weLke
de Schoolfondsen bij de uitoefening van hun
taak ondervinden, werd voorts besloten, ge
zien het uiteenloopend karakter dezer moei-
lijkhedén, dat elke organisatie zich ook af
zonderlijk tot den minister zal wenden, om
met eigen argumenten en cijfers het gemeen
schappelijk verzoek te ondersteunen.
Examens
I d e n. Bevorderd tot- doctor in de Wis- en
urkunde op proefschrift getiteld. „Polariza-
r and cohesion energy", de heer J. M.
veis, geb. te Semarang.
impen. Theol. Hoogeschool. Gesl.: Theo-
cand.ex.. de heer J. v. d. Schaft te Vlaar-
sn (cum laude).
Hoogste stand te Boedapest 771.8.
Laagste stand te Reykjavik 737.9.
Stand vanmorgen half twaalf 764.1.
WEERVERWACHTING
Zwakke tot matige wind uit Zuidelijke
richtingen, tijdelijk toenemende bewolking
met kans op nevel of mist, weinig of geen
regen, iets kouder overdag.
BUITENLANDSCH WEEROVERZICHT
Het gebied van hooge luchtdruk over W.
Europa nam aanzienlijk in beteekenis af;
het breidde zich echter naar het N. over
Finland uit. De depressie bij IJsland trok
N.O.-waarts en ligt thans tuseohen IJsland
en Janmayen. Een secundaire ontwikkelt
zich tot een afzonderlijke kern over de
Golf van Biscaye. Verder in het W. van de
oceaan steeg de luchtdruk weer. Langs de
Noorsche kust waait de wind krachtig uit
het Z.W. met regen. In het Oostzeegebied is
de lucht ook meest betrokken. Op de Brit-
sche eilanden waaien zwakke winden uit
uiteenloopende richtingen, met gedeeltelijk
bewolkte hemel in het Z.O. Ook in het hooge
drukgebied is de wind meest zwak met
hedenmorgen uitgestrekte mistgebieden.
De ochtendtemperaturen zijn hier over het
algemeen onder normaal. In de omgeving
van Frankfort daalden zij onder het vries
punt. Ook in N.-Scandinavië was hedenmor
gen een klein vorstgebied, de temperatuur ie
echter in Scandinavië meest boven normaal.
Voor onze omgeving wordt zwakke tot
matige Z. wind verwacht. De bewolking zai
gedeeltelijk tijdelijk toenemen met kans op
nevel of mist. De temperatuur overdag zal
wellicht iets lager zijn. Regen van beteeke
nis wordt niet verwacht,
THERMOMETERSTAND
Stand vanmorgen half twaalf 7.4 C.
21 OCTOBER
Zonsopgang 6.36 uur, zonsondergang 4.52 uur
Maan op nam. 5.33 uur, onder vm. 8.42 uur
VOERTUIGEN MOETEN HUN LICHTEN
OP HEBBEN
21 OCTOBER
Van 's avonds 5.22 uur tot 's morgens 6.08 uur
Leiden. Gesl.: Wis- en Natuurk. (hoofdvak
Pharmacie): doet. ex.. de heeren H. C. Nannlne:.
Den Haag: R. J. Sanders. Haarlem; L. M. Kuy-
Unlv. Gesl.: Rechtsge-
eerdheid: cand.ex.. de heer Ph. Mulder.
Delft Gesl.: Electrotechn. ing., propaod. ex.,
e heer H. E. Reintjes.
Wlaknnde L.O. Den Haag. Gesl. de heeren
T. Plantlnga, Hilversum; a. Prins, Wormerveer;
J. IJ. Spit, Oldenzaal.
Apothekersassistent. Utrr t. Geel. mej. W.
'eyenberg, Utrecht: de h U v. d. Berg,
Sedrecht; mej. H. H. Odde,
P. Pols, Rott
a g. Geel. 3en stuurm.
EEN BURGEMEESTER
STAAT TERECHT
Verdacht van verduistering
en omkooping
Voor de Rofferdamsche Rechtbank
werd gister de zaak behandeld tegen
den 46-jarigen Burgemeester van Oud-
dorp G. J. du S„ beschuldigd van
verduistering en omkooping.
Aan de dagvaarding hebben we gister al
het een en ander ontleend.
Als verdedigers traden Mrs W. A. Hoek
en J. Fok ma.
President der rechtbank was Mr Huy-
ser, officier van justitie Mr Hoeffelman
In verband met het eerste ten laste geleg
de werd gehoord de heer T. Ta nis Tzn.,
koopman en wethouder van Oudidorp. Verd.
gaf een heel ander relaas van het voorgeval
lene. Hij zou Tanis nooit om een „fooitje"
gevraagd hebben.
De heer C. J. Goumare, de vader van
P. J. G„ vertelt, dat hij op zekeren dag door
een onbekende werd opgebeld, die hem over
de verduistering van zijn zoon inlichtte, en
hem vertelde, dat als hij niet voor zijn zoon
zou bijspringen, deze op de Noordsingel te
recht zou komen.
De Burgemeester bekent ter zitting,
dat hij dit telefoongesprek met C. J. G. heeft
gevoerd, maar ontkent ten stelligste met de
Noordsingel gedreigd te hebben.
Hierna werd het vierde ten laste gelegde
feit behandeld.
Verd. zou op 30 April 1932 zekeren H. v. d.
Doel, wijnhandelaar te Ouddorp, nu rusten
de te Rijswijk, 60 schuldig geweest zijn.
v. d. Doel had hem al tientallen malen om
het geld gevraagd. Op dien bewusten 30
April moest v. d. Doel 40 aan de gemeente
Oudidorp betalen, ter voldoening v-an het per
1 Mei 1932 verschuldigde vergunningsrecht.
Had hij op 1 Mei het geld niet, dan was hij
zijn vergunning kwijt.
Hij was toen 's avonds naar het woonhuis
van den burgemeester gegaan, met de hoop,
dat hij zijn 60 nu eindelijk eens zou krij
gen.
De Burgemeester wilde toen niet be
talen, zoodat v. d. Doel tot het uiterste over
ging en den burgemeester voor 15 zijn
schuld van 60 wilde kwijtschelden, omdat
hij zelf nog 25 had en nu de vergunnings
rechten kon betalen. Deze afkoop is straf
baar. De burgemeester ontkent dit ten stel
ligste en beweert, dat v. d. Doel hem 40
had gegeven ter voldoening van zijn ver
gunningsrecht aan de gemeente.
De zitting wordt hierna tot 2 uur geschorst
Bij de voortzetting van de behandeling var
deze zaak werd de kwestie behandeld van d<
gift, naar aanleiding van een gunstige infor
matie, die door verdachte was gegeven over
M. P ij 1, die depothouder wenschie te wor
den van de N.V. Albert Heyn.
Volgens Pijl moet de burgemeester gezegd
hebben, dat hij, als de zaak voor elkaar
kwam, een enveloppe verwachtte. En later
heeft verdachte laten doorschemeren, dat hij
aanspraak meer.de te mogen maken op f 200.
Toen Pijl te kennen gaf, dat hij zulk een
bedrag niet te missen had, heeft verdachte
er eerst op aangedrongen, dat hij het geld
zou leenen van zijn va-Ier en later heeft hij
den deurwaarder bewerkt om een spoedige
afrekening van een geïncasseerde vordering
ten bedrage van f 290. Toen Pijl ook na de
ontvangst van dit geld, niet betaalde, was
verdachte erg boos geworden en had het ge
had over zijn eerlijk verdiende centen. Ten
slotte hadden Pijl en zijn vrouw toch
meend, dat den burgemeester wel het ee
ander toekwam en zij hadden zoolang ge
spaard, dat er f 35 bij elkaar was en dat was
de vrouw van Pijl op een avond naar den
burgemeester gaan brengen, maar de burge-
Gisteravond is een bidstond
gehouden waarin voorging
Ds J. Overduin
Prof. Dr G. J. Sizoo heeft
lieden een rede gehouden
Vandaag viert de Vrije Universiteit te
Amsterdam haar 57sten verjaardag. Ouder
gewoonte ging aan de viering van dezen
verjaardag gisteravond in de Keizersgracht-
kerk te Amsterdam een Ure des geb ids
vooraf. Voorganger was ditmaal Ds. J. Over
duin, Geref. predikant te Kampen.
De Bidstond
Overduin opende de bijeenkomst gis
teravond op gebruikelijke wijze en wees er in
zijn inleidend woord op dat wanneer als men
bidt voor het belang van de V.U., men bidt
om het bewaren van het geheim harer
kracht. Hier raken we, aldus spr., het pre
caire en subtiele onderwerp van de verbin
ding tusschen ambt en ambtsdrager. Slechts
één ding wil spr. zeggen en wel hetgeen de
geschiedenis van Simson ons leert in Richt.
1524. Er op wijzend dat deze geschiede-
ons waarschuwt tegen het spelen met het
geheim onzer kracht, .verd achtereenvolgens
aangetoond dat le dit spel ontstaat door een
schuldige zondige kloof tusschen ambt en
ambtsdrager; 2e dit spel zich voortzet, in het
verkoopen van het geheim onzer kracht en
dit spel uitloopt op de smaad van den
Naam des Heeren en de eer van den naam
van Dagon.
Spr. teekende de afschrikwekkende zonde
in het leven van Simson. Er is een dualisme.
Zijn roeping is de anthitese te stellen tusschen
Israël en de Filistijnen en zijn hart gaat uit
naar de vrouwen der vijanden. Israël l:an
moeilijk in de ernst van zijn roeping gelooven.
Zijn particuliere leven strijdt met zijn ambte
lijk leven.
~i der breede werd dit geteekend als
ook waarop dit alles uitloopt: het verkwan
selen van het geheim zijner kracht. Niet
alleen Simson is nu weg maar ook de Verlos
ser Israëls en den Naam des Heeren. Dagon
is de held. Spr. richtte zich tot professoren,
studenten en gemeenteleden en riep hen allen
op tot bekeering. Een slordig geestelijk leven
brengt het ambt in gevaar. De ambtsdrager
wordt ambtenaar en de herder huurling. Be
waart het geheim uwer kracht, aldus spr. en
weerstaat alle mogelijke Delila's met haar
vleitaal. Simson is type, maar ook anti-type
van den 'Christus. In Hem was alles één:
roeping en geroepene.
Hierna droeg is. Overduin de belangen en
het belang van de V.U. in den gebede op aan
Gods Verbondstrouw, waarna de bijeenkomst
op gebrui'-elijke wijze werd gesloten.
Na afloop van den bidstond volgde, dank
zij de goede zorgen van het Locaal Comité
van de V.U. te Amsterdam, een gezellige be
groetingsbijeenkomst.
Herdenking op heden
Rede van Prof. Dr. G. J. Sizoo
Ter gelegenheid van de herdenking van den
stichtingsdag der Vrije Universiteit heeft in
een openbare Senaatsvergadering de rector-
magnificus, Prof. G. J. Sizoo, een rede ge
houden over
Het positivisme van Ernst Mach
en de ontwikkeling der moderne physica
Sinds het begin dezer eeuw, zoo ving spr.
aan, heeft zich onze experimenteele kennis
der physische verschijnselen op een verras
send snelle wyze uitgebreid, en is ons inzicht
in dezen samenhang en het karakter van die
verschijnselen uitermate verdiept. Deze ver
dieping van inzicht is echter niet mogelijk ge
weest zonder een duchtige revisie van de
grondslagen der physica, waarbij tal van
vóór-onderstellingen, die in een vorige perio
de als onmisbaar of als in zichzelf evident
werden beschouwd, moeeten worden prijsge
geven of gecorrigeerd. Ook drong de voortdu
rende uitbreiding van het experimenteele ma
teriaal slag op slag tot het weer prijs geven
van theorieën en conclusies, waar aan men
reeds een blijvende waarde had meenen te mo
gen hechten.
Dit alles veroorzaakt een herleefde belang
stelling in vragen, die de grondslagen, de
methode, het doel en de waarde der physische
kennis raken. Daarbij blijkt, zoowel uit ver
spreide opmerkingen in de eigenlijke physi
sche litteratuur als uit de opzettelijk aan zul
ke vragen gewijde besprekingen, dat zich in
den kring der physici steeds meer een opvat
ting naar voren dringt, die gewoonlijk met
den term „positivisme", of wel nader „p h y -
sisch positivism e", wordt aange
duid. Zeer sterk wordt deze opvatting verde
digd door den physicus Pascual Jordan
in zijn boek „Die Physik des 20. Jahrhun-
derts". Dit boek als geheel wekt den indruk,
dat de moderne physische inzichten noodzake
lijk tot een positivistische interpretatie der
physische kennis dwingen, ja zelfs, dat eigen
lijk de geheele moderne ontwikkeling der phy
sica eerst onder en door den invloed van het
positivisme is ontstaan.
Het physlsch positivisme
Het positivisme, dat Jordan hier bedoelt,
gaat, gelijk hij zelf herhaaldelijk en uitdruk
kelijk vermeldt, terug op Ernst Mach. Het
zijn inderdaad in het bijzonder Mach's opvat
tingen, die onder de physici beginnen door te
werken en waaromheen de discussies over
methode en waarde der physische kennis zich
spinnen. Om deze discussies te kunnen ver
staan is kennisneming van Mach's zienswijze
dan ook noodzakelijke voorwaarde.
Spr. geeft een samenvatting van Mach's
denkbeelden. Als hoofdmotieven daarin noemt
hy het sensualistisch en het evolutionistisch,
nader darwinistisch motief. Daarbij voegen
zich het economisch motief, dat als een varia
tie op het darwinistisch thema is op te vatten,
en het functionalistisch motief.
Kuypers oordeel bevestigd
Toen Kuyper in 1899 de pijlen van zijn cri-
tie richtte op de leer der universeele ontwik
keling, vond hij deze leer in handen eener
materialistische wereldbeschouwing, die op
de mechanistische atoomleer der physica
steunde. Reeds in dien tijd was Mach een
krachtig, zy het nog eenzaam, bestrijder, zoo
wel van het mechanistisch dogma der physica
als van de materialistische mythologie van
stof en kracht. Echter, aan de hypnose van
het evolutiedogma is ook hij niet ontkomen.
Kuyper's oordeel, dat de evolutieleer
„op alle religie als menschelijk zelfbe
drog den ban legt", blyft bevestigd,
ook dan wanneer wij die leer zien over
gaan uit handen van den materialist
Haeckel in die van den positivist Mach.
Ook verliest by Mach het wetenschappelijk
leven zyn zelfstandigheid en eigen norm. Het
wordt tot een biologisch verschijnsel,
dat eerst door Darwin's prirtcipe van den
stryd om het bestaan, van ontwikkeling en
selectie, wordt verklaard.
Voor de beoordeeling van Mach's invloed
op de ontwikkeling der moderne physica is 't
noodzakelijk te onderscheiden tusschen Mach
als positivistisch-sensualistisch philosoof en
Mach als critisch physicus. Voor zoover hij
van zyn beschouwingswijze uit critiek heeft
geoefend op het tot dogma maken van wat
onderstelling is, of het bewezen verklaren van
wat door het experiment nog niet weerspro
ken is, is zyn critiek door de geschiedenis ge
rechtvaardigd. Ook is het zeker waar, dat
Mach, door ten aanzien van de physica een
diametraal ander standpunt in te nemen, een
duidelijker zicht verkreeg op die plekken in
haar empirische basis, die nog experimenteele
versteviging behoefden, of ook op zulke, die
door onkruid van vreemden bodem waren
overwoekerd.
Maar dit neemt niet weg, dat de ont
wikkeling der moderne physica op het
niveau der experimenteele empirie
heeft plaats gehad, dat zy stap voor
stap door experimenteele onderzoekin
gen werd afgedwongen, en dat zy aan
de meest kenmerkende grondlijnen van
Mach's positivisme niet beantwoordt.
De atoomhypothese
Na de ontwikkeling der relativiteits-theo-
rïe te hebben besproken, concludeert spr., dat
deze ontwikkeling. Mach's eigen aandeel daar
bij inbegrepen, veel meer het zelfstandig ka
rakter, het eigen principe, de eigen norm
het wetenschappelijk leven naar voren doet
treden, dan dat daaruit eenig bewijs zou zijn
te putten voor de stelling, dat dit wetenschap
pelijk leven niets anders is dan een biologisch
aanpassingsproces. Tegenover Mach's ontken
ning van de realiteit der atomen laat spr.
zien, dat de geschiedenis der physica in het
eerste kwart der twintigste eeuw als i
voortdurende opéénvolging, aaneenrijging
onderlinge verbinding van experimenteele be
wijzen voor de juistheid der atoomhypothese
kan worden gekenschetst.
Spr. kan zich niet vereenigen met Jordan's
uitispraak, dat de moderne quantantheorie
weer noodzakelijk tot een ontkenning van de
realiteit der elementaire materie-eenheden
moet leiden. Voor Jordan's identificeering
van realiteit en aanschouwelijkheid is even
min een noodzakelijke grond als voor Mach'is
gelijkstelling van realiteit en zintuigelyke
waarneembaarheid
Mach en de religie
Spr. wijst verder op de verschillende
houding van Jordan en Mach ten a
zien der religie. Jordan is n.l. van
meenning, dat juist van de positivistische
opvatting uit zich geheel nieuwe mogelijk
heden voordoen om 't religieuze denken zonder
tegenspraak met het wetenschappelijk denken
zyn levensruimte te verzekeren. Het positi
visme verklaart immers de experimenteele
waarnemingen cn „Erlebnisse" voor de eenige
werkelijkheid van den physicus. Maar deze
beperking houdt, volgens Jordan, tevens in
de erkenning, dat er nog geheel andere, waar
onder ook religieuze, „Erlebnismöglichkeiten"
hunnen zyn. Aan dit „auszerphysikahsche
Erleben" schijnt Jordan in het bijzonder in
de onbewuste psychische lagen ruimte te
willen verzekeren. Spr. ziet hierin een m i s-
kenning van het wezen der
ware religie.
Zoomin deze ooit bereid is gevonden
zich terug te trekken in een der schuil
hoeken van het denken, haar door het
materialisme zelfs nog wel geboden, ioo
min zal zy ooit de gunst aanvaarden om
te mogen leven in het onbewuste by de
gratie van het positivisme.
„De wil tot macht" algewezen
Jordan ziet, in dezen tijd, waarin voor het
ontwikkelingsoptimisme geen plaats meer is,
de drijfveer tot het verwerven van wet?n-
schappelijke kennis uitsluitend in den wil
tot Macht. Spr. stelt daar tegenover het
C h r1 s t e 1 y k motief tot wetenschaps
beoefening. hetwelk ook Kuyper bewoog tot
stichting der Vrije Universiteit Dit motief
stelt, onder erkenn:ng der volstrekte souve-
reiniteit van den God der schepping, onder
eerbiediging van Christus' recht en eisch ook
op het erf van het wetenschappelijk leven, 't
einddoel daarvan in de verheerlijking d«
Naams van Hem, Wien gegeven is alle macht,
in hemel en op aarde. i
meester had dit eerst geweigerd aan te
nemen, omdat het te gering was. Ten slotte
had hij het toch maar aangepakt.
Er werden over deze kwestie een groot
aantal getuigen gehoord, waarbij ook nog een
paar anonieme brieven ter sprake kwamen,
die over Pijl gezonden zijn aan de N.V.
Albert Heyn, van welke brieven de bur
gemeester op de hoogte bleek te zijn gebracht
door den procuratiehouder van Albert Heyn.
welke wetenschap verdachte op die manier
zou hebben gebruikt, dat hij Pijl ter dege hadi
laten gevoelen, dat de burgemeester nu zijn
benoeming bij Albert Heyn geheel in de hand
had.
Verdachte, die na de getuigen, zijn uiteen
zetting geeft, erkerrt van Pijl een gift van;
f 35 te hebben aanvaard. Het bedrag van
f 200 is nooit door verdachte genoemd maar
door Pijl zelf, die gezegd had, dat het hem
wel f 200 waard zou zijn als hij die betrek
king kreeg. Verdachte had gunstige informa
ties omtrent Pijl gegeven, maar het had hem
onaangenaam gestemd, dat hij uit de courant
had moeten vernemen, dat Pijl benoemd was
geworden. Hij heeft Pijl dan ook te kennen
gegeven, dat hij wel verwacht had, dat hij
die mededeeling van Pijl zelf zou hebben ge
kregen. Dat verdachte ooit getracht zou heb
ben Pijl te bewegen tot het teekenen van een
schuldbekentenis tegenover zijn zwager Goe-
degebuur, die dan de f 200 aan verdachte
zou geven, is een grove onwaarheid.
De president: Er zijn toch twee getui-
gen, die het verklaren!
Verdachte: Maar wat voor getuigen.
Twee menschen, die voortdurend getracht
hebben mij als burgemeester er uit te wer
ken. Als anderen dan opmerkten, maar de
man heeft vrouw en kind, dan zeiden zij:
„Dan moeten die ook maar op straat komen".
Wat de betaling van de f 35 betreft, deze is
ook anders geweest, dan de getuigen voorstel
len. De echtgenoote van Pijl is des avonds
aan verdachte's woning gekomen. Daar is zij
niet te woord gestaan door verdachte, maar
door verdachte's vrouw, aan wie zij een
enveloppe heeft overhandigd, waarna zij is
weggegaan. Verdachte's vrouw was met die
enveloppe de kamer binnengekomen, zeggen
de: „Hier is de dankbaarheid van Pijl." De
inhoud van dde enveloppe heeft verdachte
aanvaard, omdat hij de meening was toege
daan, ds' hij de gunstige inlichtingen niet
verstrekt had in zijn kwaliteit van burge
meester maar als privé-persoon.
De zitting is daarop geschorst
VRAAGBAAK
voor
CHRISTELIJKE INSTELLINGEN
V ertrouwènsadressen ten dienste vart
Stichtingen van Barmhartigheid. Zieken
huizen. Sanatoria. Instellingen. Tehuizen.
VERWA'MINGS-
MY.
SCHIEDAM
KERKVERWARMING
L E LY yvALioEN-
■- •- 1 Rijwielen
ALLE modellen
voorradig
40 jarige ervaring
firma
P. I. i IEIY Sr
Stille Veerkade 33, DEN HAAG, Telefoon 113614
Tel. No 3096 ALMELO
VILTMATRASSEN
KAPOKMATRASSEN
100% KWALITEIT
DEERNS&WESTERINGH
.GEVESTIGD SED-RT 1904"
Centrale Verwarming
Oliestookinrichting
Warmwatervoorziening
Sanitair
BIERKADE 5 TELEFOON 18C851
DEN HAAS
N.V. MACHINEFABRIEK
J.&H.W. VAN DER PLOEG
APELDOORN
PASTEURISEER- EN KOOKKETELS
IN ROESTVRIJ STAAL. OOK VOOR
GROOTKEUKENBEDRIJF ETC. ETC.
Onderhoudsbedrijf
A. J. POT
SCHEVENINGEN
Tesselschestraat 72
TELEFOON 556170
Hel aanbdvolen adres voor
NIEUWBOUW EN ONDERHOUD
f BuiTElC
W/ VAN
I VETTEWINKEL
H.VETTEWINKEL &ZONEN. AMSTERDAM
