Vestigt U
te BREDA
Firma A.KRAAIJEVELD Pzn.
Het 65-jarig iufcr'eum van Hollands
langste brug
Enkele gegevens over de
nieuwe brug
Het Baggerwerk, het Zink- en
Stortwerk, de Zandlevering,
de uitbouw en het glooiings-
werk a. d. Zuidelijken oever
N.V, C. KASTELEIN Zoon's Aannemersbedrijf
letcentrumvan de Baronie
HOLLANDSCHE
ASBEST MAATSCHAPPIJ
vRIJDAG ii DECEMBER 1936
DERDE BI.AD PAG. 10
't Is niet de eerste keer, dat een De
cembermaand de eer te beurt valt, het
plekje op de kalender te zijn, waar wordt
aangeteekend het historische moment
van de opening van een brug over het
Hollandsch Diep.
Toen de Spoorbrug feestelijk in gebruik
werd genomen, was het ook de laatste maand
van het jaar, en wel de laatste dag daarvan.
Het was op 31 Dec. 1871. Op oudejaarsdag
zal dit groote moment dus juist 65 jaren
achter ons liggen.
De vlaggen waren uitgestoken dien dag,
en de trein uit Breda werd aan het Dordt-
sche station ontvangen met muziek van de
schutterij, die over een prima corps be
schikte, later omgezet in het Koninklijk
Dordtsch Fanfarecorps.
De Spoorbrug een grootsche prestatie
De bouw van deze brug genoot bijzondere
belangstelling tot ver buiten Dordrecht, ja
heel Europa stond verbaasd over deze pres
tatie van de Nederlandsche ingenieurs. Van
1867—1871 is er over gedaan. Op 18 Mei
1867 werd de eerste paal voor dit machtige
bouwwerk in de grond gedreven.
Want ook deze brug ls gebouwd op palen.
Niet, zooals de nieuwe, op betonpalen, maar
op palen van hout.
Alleen de drie Zuidelijke pijlers zijn met
op palen gefundeerd, omdat men destijds
nog niet kon heien op de diepte die daar
aanwezig was. De fundatie zou daar name
lijk op pl.m. 22 meter beneden N.A.P. moe
ten komen, en dat ging boven, of liever, dat
ging beneden het kunnen van de aannemers
van heiwerken van dien tijd. Bovendien is
de bodem daar veenachtig. Daarom is de
fundeering daar door een Fransche onder
neming gereed gemaakt, die met behulp van
caissons werkte. Men liet dan een groote
duikerklok zakken die vol lucht werd ge
pompt (vandaar de benaming pneumatische
fundeering) en waarin zich werklui bevon-,
den, die, wanneer het gevaarte de bodem
haa bereikt, daar graafwerk verrichtten.
Zoo heeft men daar diep onder water een
groot gat gegraven, tot men vasten bodem
voor de pijler had gevonden, die toen dus
a. h. w. in die diepe kuil is geplaatst. Deze
wijze van fundeeren was een gevaarlijk en
moeilijk werk.
Sliedrechts eerste roem
Bij de onderbouw zijn vooral de Slie-
crechtsche aannemers betrokken geweest
Ilet was hun eerste millioenenwerk, en er
was veel durf, moed, volharden en hard
werken voor noodig. om dit bijzondere kar
wei aan te vatten en tot een goed einde te
brengen.
De bovenbouw werd op dezelfde wijze ge
plaatst als thans is toegepast voor de ver-
keersbrug, nadat de spanningen eerst in
tegenstelling met thans, ter plaatse aan de
wal waren vervaardigd. Ze werden op schui
ten naar hun bestemming gebracht, om ze
dan met afnemend getij op de rustpunten te
laten zakken. De bovenbouw is vervaardigd
door de Kon. fabriek van stoom- en andere
werktuigen te Amsterdam, dir. Ceuvel en
Beelenkamp.
Roemrijke brug
Vele Jaren heeft deze brug dienst gedaan,
en nog denderen er elke dag onophoudelijk
lange treinslierten over naar en van het
buitenland.
Terecht is ze beroemd geworden, want
vooral in die tijd is de bouw een prestatie
geweest, welke nog steeds bewondering van
de vakmenschen afdwingt.
Langen tijd was ze de langste brug van
Europa. De brug over de Kleine Belt. in 1934
gereed gekomen, is 1100 meter, en die over
de Storström tussohen Falster en Seeland
in Denemarken, die bijna voltooid is, heeft
een lengte van 3300 meter. De Groote Belt,
die op de smalste plaatsen 15 K.M. breed is.
is niet overbrugd.
In de loop der Jaren heeft de brug veel
onderhoud gevraagd. Onder meer zijn er
kapitalen aan zinkstukken neergelaten, om
de fundatie van de pijlers te beschermen
en te versterken, wat wegens de sterke
stroom in het Hollandsch Diep voortdurend
noodig is.
Plannen voor een tweede brug
Maar op den duur bleek naast deze brug
nog meer vaste verbinding noodig tusschen
de beide oevers van dit breede water. Aller
lei plannen werden gemaakt. Ruim 10 Jaar
geleden werd de idee geopperd om 'n nieuwe
spoorbrug te bouwen en de oude te bestem
men voor .gewoon" verkeer. Maar sinds
nam het autoverkeer zoo geweldig toe, dat
deze gedachte weldra onbruikbaar bleek.
Toen werd een groot plan opgemaakt, dat
zeer omvangrijk was, en pas in 1945 zou
kunnen zijn uitgevoerd. Later kwam de actie
voor versnelde bruggenbouw, en in het daar
toe dienende wetsontwerp van Januari 1935
was ook een verkeersbrug over het Holl.
Dien opgenomen, met als tijd van opleve
ring Voorjaar 1937a
De spoorbrug in aanbouw, omstreeks 1870
Nu de brug heelemaal klaar is, nemen we
van de geschiedenis van haar wording tot
het eerstvolgende jubileum afscheid, en
daarom willen we voor het laatst nog eens
snuffelen in de talrijke technische gegevens
die op dit groote bouwwerk betrekking heb
ben.
Er zijn zeer interessante bij. Sommige er
van zullen straks in alle schoolboekjes
staan afgedrukt, zooals deze, dat de brug
bestaat uit tien ovenspanningen van 100
meter en dus totaal één kilometer lang is,
enz. Maar of al het andere dat over deze
Aannemers van Bagger-, Ophoogings- en
Oeververdedigingswerken - Zwijndrecht
(Telefoon 6254 Dordrecht)
verrichtte ten behoeve van den onderbouw
der Moerdijkbrug:
DORDRECHT
Hei-, Fundeering- en Waterbouwkundige Werken,
Verhuren van Materieel. Pneumatische breek-boor-
zandstraal en verfspuitinrichting.
Pompinstallaties van diverse capaciteiten.
Speciaal Ingericht voor het heien van betonpalen tot 23 Meter
met stoomblokken van 2- 3- en 4 ton slaggewicht.
TAKELBLOKKEN, in hout en ijzer,
STAALDRAADKABEL.
STROPPEN van Staaldraad.
Ketting en Touwwerk
leveren wij regelmatig
als specialisten.
Leveranciers
der meeste, groote
Montagebedrijven en
MachinefabrieKen, enz.
Vraagt pr(Ja aan
onze afdeeling
SCHEEPSBENOODIGDHEDEN
brug is te vertellen, ook aan de latere ge
slachten tot hun stichting en leering als
deel der schoolwijsheid zal worden doorge
geven, betwijfelen we, en daarom zetten wij
ze bij gelegenheid Yftn de opening nog eens
zwart op wit.
Dat de brug slechts duizend meter lang
is, terwijl tevoren het Holl. Diep daar 1400
meter breed was, heeft als oorzaak, dat een
breede dam is aangelegd naar een strek
dam, die op 400 meter van de Noordelijke
oever evenwijdig daarmee is aangebracht op
een zandbank, waarvan de Zuidelijke helft
is weggebaggerd, zoodat de Zuidelijke geul
het Diep meer capaciteit kreeg, wat
noodig was door het afdammen van de
Noordelijke. Deze normaliseeringswerken
zijn uitgevoerd niet door het Bruggenbureau
maar als behoorend tot de gewone dienst
van de Rijkswaterstaat.
De toegangswegen
Van deze strekdam is een breede dam
naar de Noordelijke oever aangelegd, waar
door een heel stuk brug is uitgespaard, wat
een financieel voordeel beteekent
De Noordelijke toegangsweg, van de weg
Dordrecht-Willemsdorp, naar de brug, loopt
gedeeltelijk over deze dam en is 1400 meter
lang. Ze was vrijwel gelijktijdig met de
brug gereed'.
De Zuidelijke oprit, die bij de kruising
van de Bredaschedijk op de oude weg uit
komt. heeft een lengte van 3y2 k.m. Het
aanleggen hiervan bracht groote moeilijk
heden mee. door de veenachtige bodem. Er
ligt daar een veenlaag van 5 4 6 meter ben.
N.A.P., die eenige meters moest worden
afgegraven, om plaats te maken voor zand,
waarvan totaal meer dan een half millioen
kub. meter moe6t worden aangevoerd. Veer
tien maanden is over deze weg gewerkt
door circa 150 werklieden. Eind November
was hij gereed.
Hij zal de eerstvolgende jaren veel onder
houd vragen, want de verzakkingen en het
uitwerken van de veenlaag hebben hun tijd
noodig om tot rust te komen.
De Noordelijke oprit is 7, de Zuidelijke
7,25 meter breed. Er is ruimte om deze
breedte zoo noodig te verdubbelen.
De onderbouw
De onderbouw is in ruim anderhalf jaar
gereed gekomen. In Mei 1934 werd hij voor
f 953.000 door de Amsterdamsche Ballast
Mij. aangenomen, die Dec. 1935 er mee ge
reed kwam, terwijl het bestek oplevering
vroeg in Juni 1936.
Groote moeilijkheid leverde de bouw van
het Zuidelijk landhoofd op. waarmee ter
stond in Mei een aanvang werd gemaakt
Daar moest buitendijks een ontbaggering en
binnendijks een ontgraving plaats hebben,
daar de grond er slecht was. Een 60.000 M3.
zand is er in gebracht
41 K.M, paal-fundeering
De negen pijlera en fcw$ê kndhoofdia zijn
gefundeerd op achtkante betonnen palen
van 2022 meter lengte. Totaal is er een
lengte van 41 K.M. van dit materiaal in de
grond gedreven, om de 1 K.M. lange brug
te kunnen dragen.
Alvorens te kunnen beginnen, moest na
tuurlijk eerst op de uitgestrekte watervlakte
worden uitgerekend waar do pijlers moest
moest komen. Daar werd dan een houten
hulpsteiger gebouwd, om de ijzeren dam-
wanden in ae bodem te kunnen slaan bin
nen welke de betonpalen werden geheid
(de eerste op 27 Aug. 1934) en de pijler kon
worden gebouwd. Totaal was niet minder
dan 17000 M2. stalen damwand noodig! De
betonpalen steken in een betonlaag, waarop
verder de pijler is opgetrokken. Alles is met
ijzer gewapend, totaal ongeveer twee milli
oen K.G. De totale hoeveelheid voor de on
derbouw verwerkte beton is 20.000 kub.
meter. De laatste beton werd in aanwezig
heid van autoriteiten gestort op 20 Nov.
1935, aan het Noordelijk landhoofd.
De stalen damwanden werden na hun
dienst te hebben gedaan, ondier water af
gebrand.
De bovenbouw
Zoodra er pijlers gereed waren, kwam men
met de bovenbouw aangevaren op hooge stel
lages gelegen, die rustten op groote bak
ken. Het eerst waren, van het Zuiden gere
kend, de 2e en 3e pijler klaar, en op 30
Maart 1935 werden deze door de eerste over
spanning verbonden.
Het opleggen van zoo'n gevaarte van
900.000 kg. was telkens een zeer interessant
en uiterst verantwoordelijk werk. Gebruik
makend van dalend tij en door volpompen
van de bakken werd ze op haar vier rust
punten neergelaten. Tusschen de beide
steunpunten op één pijler is 'n groote ruimte
gelaten, waardoor met een inspectie-wagen
onder de heele brug kan worden doorge-
Dat de bovenbouw door acht Nederland
sche bedrijven werd vervaardigd, hebben we
reeds vermeld, alsmede dat hoofdaannemer
was Penn en Bauduin te Dordrecht. Alleen
voor het verbinden oer bij de montage te
verbinden deelen zijn 400.000 klinknagels
verwerkt met een gewicht van 127.000 k.g.
Voor de geheele brug waren nocdig 1.1 mil
lioen klinknagels.
De brug krijgt een aluminium kleur, af
gedekt met grafiet, om het glinsteren to
temperen. Het verfonprrvlak is 10C.00O M2.
Het brugdek
Zoodra eenige overspanning'!! hun plaats
van bestemming hadden bereikt, werd een
aanvang gemaakt met het vervaardigen van
het brugdek van gewapend beton. Het is
nog iets zwaarder dan de ijzeren overspan
ning zelve, weegt gus nog iets meer dan
9.000.000 k.g. In Maart '36 werd met de bouw
ervan door de fa. Reef te Oldenzaal een
aanvang gemaakt. Totaal is er 600.000 k.g.
betonijzer in verwerkt en 4000 kub. meter
beton. Het is voorzien van een zeer harde,
stroeve slijtlaag, volgens een speciaal, mo
dern, procédé, vervaardigd van Egypto-
Monolith.
Dc hoogte der brug
Het hoogste puilt van de brug ls 10.70
boven N.A.P. of 9.50 meter boven gemiddeld
hoog water en 11.50 meter boven gemiddeld
laag water.
Het middelste punt van de brug ligt 2
nieter hooger dan de uiteinden.
De Spoorbrug was lager. Aan de Zuide
lijke oever bood deze door een draaibrug in
een inham gelegenheid voor de scheepvaart
om haar te passé eren. Die draaibrug is ver
dwenen, en de Spoorbrug is ook nagenoeg
op de hoogte van de nieuwe brug gebracht,
d.w.z. de tweede en derde overspanning,
gerekend van het Zuiden, zijn 3.09 met-ir
omhoog gebracht. De ander zijn in een
langzame helling gelegd, terwijl de drie
Noordelijke gelijk bleven.
Het Diep vroeger tweemaal zoo breed
Een merkwaardigheid is, dat heit Hol
landsch Diep door de bouw van de beide
bruggen ongeveer tot op de helft is inge
damd. Vóór de Spoorbrug tot stand kwam,
was het circa 2200 meter breed. Toen werd
ook een dam gelegd, waardoor de brug
slechts 14 X 104.25 is pl.m. 1460 meter lang
werd. Thans is het Diep weer zoover ver
smald, dat met een brug van 1000 meter kon
worden volstaan-
Geschenken
De opening van de nieuwe brug is aan
leiding geworden tot het aanbieden van ge
schenken, en wel door de twaalf Kamers
van Koophandel, die voor de tot standko-
ming zich zeer hebben ingespannen, en
de K.N.A.C.
De twaalf Kamera bieden een geschenk
aan, dat moet voorstellen de vreugde over
het gereed komen der brug. Het is een bron
zen gedenkteeken, ontworpen door den beeld
houwer van Halle te Sloterdijk, en wordt
aangebracht in de IV*» meter breede opening
tusschen de beide middelste overspannin
gen. Het stelt voor een juichend} vrouwen
figuur. Onder haar zijn golven, waar een
school visschcn door schiet, en boven haar
zijn storm en regenvlagen en het firmament
gesymboliseerd'. De wapens der twaalf Ka
mers zijn rondom aangebracht, en een bron
zen plaat met inscriptie vermeldt schenking
en opdracht.
>Het geheel is ruim 7 meter hoog.
Het duurt nog eenige maanden eer het
kén worden aangebracht
De K.N.A.C. heeft door het aanbieden van
eén bronzen gedenkplaat aan de Zuidzijde
dc - brug zijn waardeering willen uiten voor
het werk van de Waterstaat. Deze plaat is
ontworpen door den beeldhouwer L. Bolle
te Rotterdam. Het hoofdmotief is een relief-
stuk van de pont, die zeer getrouw is weer
gegeven. Vea-der is een symbolische voor
stelling aangebracht van het Holl. Diep,
waarboven een overspanning van de nieuwe
brug.
welke bekend Is om haar natuur
schoon en hare vriendelijke bevolking
De stad heeft
uitstekende terreinen voor industrie
gelegen aan spoor en water
en aantrekkelijke gedeelten voor woning
bouw, o.a. in zeer mooie Villaparken
De opvoeding der kinderen wordt verge
makkelijkt door de aanwezigheid van ver
schillende inrichtingen van voorbereidend
hooger, middelbaar en vakonderwijs
De Koninklijke Militaire Academie, de ie
Breda gelegen infanterie, cavalerie en
artillerie geven de stad 'n bijzonder cachet
Jan Willem Friso brug?
Er zijn stemmen opgegaan om de nieuwe
brug Jan Willem Frisobrug te noemen, als
herinnering aan den 15-jarigen Frieschen
stadhouder, die, na zich in de Spaansche
successie-oorlog met roem overladen te heb
ben, in verband met de vredesonderhandelin
?en op weg naar het Noorden, bij 't overste
en van het Holl. Diep op tragische wijze
verdronk. Het pantserschip, dat naar hem
is genoemd, zal bij de opening der brug,
samen met de O XVI, saluutschoten lossen.
Het contact dat er op deze wijze bij de
opening zal zijn met het verleden, demon
streert aldus meteen op tragische wijze de
moeilijkheden die het breede, woelige water
van het Holl. Diep aan het verkeer in de
weg legde.
Dc pont was een rendeerend zaakje!
Hoe belangrijk het verkeer over den Moer
dijk reeds thans is, blijke uit de volgende
gegevens: het aantal auto's, dat door middel
van het veer bij Moerdijk werd overgezet,
is als volgt: in 1932: 164.753 luxe auto's en
46.265 vrachtauto's; ln 1935: 192.277 luxe
auto's en 49.133 vrachtauto's. Ongetwijfeld
is zelfs na de opening van de Moerdijkbrug
een veel grootere toeneming van het ver
keer te verwaohten dan na die van de brug
bij Zaltbommel. Immers, de verkeersweg
over de Moerdijkbrug vormt de voornaam
ste verbinding van de haven Rotterdam
met het zuiden van het land en met België.
De bruto-opbrengst van de Moerdijk-pont
was in 1933 f 380.000 in 1934 ongeveer 4
ton en in 1935 f 430.000.
Enkele economische perspectieven
We wezen reeds op de belangrijke econo
mische beteekenis van de nieuwe brug. In
dit verband zij nog de aandacht gevestigd
op het feit, dat industrieel Noord-Brabant,
dat de n-eiging had zich voor het vervoer
harer producten over zee meer tot Antuer-
pen en de andere Belgische zeehavens te
wenden, dan in het verleden, allicht, nu
ook de handicap van plaatekosten en loods
gelden goheel of gedeeltelijk is weggewerkt,
voor de Nederlandsche zeehavens herwon
nen kan worden.
Naast het terugwinnen van het verlorene
zal uiteraard winnen van nieuw achterland
ten zeerste in de hand worden gewerkt. Te
denken is hier aan Noord- en Zuid-Limburg
en heit West-Duitsohe industrie- en land
bouwgebied.
Voorts zal de brug ook een opleving van
het toerisme van Zuid naar Noord en om
gekeerd, in de hand werken.
Dat dit groote bouwwerk ls tot stand ge
komen in een periode van economische
d>:ipressie, verleent aan deze prestatie van
historische beteekenis, nog bijzonderen luis
ter, en symboliseert de moed en het door
zettingsvermogen van dien rechtgeaarden
Nederlander.
Het effect nog niet volledig
Jammer is, dat de brug tusscuen Üorit
en Zwijndrecht nog niet gereed is. De moei
lijkheden die hier bij voorbereiding en uit
voering worden ondervon-den, zijn van dien
aard, dat ze zeker niet voor 1938 in gebruik
genomen kan worden. Tot zoolang zullen
ook nog niet ten volle doorwerken de ver
anderde situaties, die een gevolg zijn vart
de voltooiing der nieuwe Moerdijkbrug.
Een gewichtig moment. Langzaam nadert het uiteinde van de laatste overspanning
de plaatswaar het jaren, misschien eeu wen, de brug zal dragen. Deze tegenlicht-
opname laat tevens zien, daar de zon ach ter de Spoorbrug opkomt, dat dit ge
schiedde op een vroegen zomermorgen
VAN DER L
1 N DEN IVELDHUIS.
AMSTERDAM
ROTTERDAM GRONINGEN
P H. KADE »04
LEUVEHAVEN 177-179 BLOEM STRAAT 55
FABRIEK-KEILEHAVEN-ROTTERDAM j
FABRIKANTEN VAN
ASBEST-RUBBER,
-PAKKING-MAGNESIA-ISOLATIE.
