Het Verdwenen Dorp Jacobswoude
Bij 't 200-jarig bestaan van deVierambachtspolder
M'dden in het vlakke polderland van de Vieram
bachtspoidcr, aan de moderne verkeersweg Alphen
aan den Rijn—Rijnsaterwoude, staat een eenvou
dig gedenkteeken, waarop de woorden: „Geen mu
ren verduren der uren geweld", dat de herinnering
levenig houdt aan het verdweneai dorp Jacobs
woude.
Waar thans het nederige Hollandschc landschap
slechts doet donken aan het werk van den vee
houder of landbouwer, rust toch de historie van
een eens belangrijk dorp. Reeds zeer vroeg in de
geschiedenis is er sprake van Jacobswoude. dat
haar ooi-sprong ontleende aan de bouw van het
kasteel Ter Woude, waarom zich allengs een
dorpje vormde, dat, naar de combinatie van de
Woorden Ter Wouden en Jacob zooals 17 ach
tereenvolgende bewoners van het kasteel heetten
Jacobswoude werd genoemd.
Op de ontwikkeling van liet maatschappelijk en
geestelijk leven van de omtrek is dit dorp van
vee] invloed geweest. Om bij het laatste te blijven:
in de t.ijd der reformatie was Jacobswoude „een
broeinest van ketterijen", waar pastoor was Jo
hannes Pistorius, die, meer bekend als Jan do
Bakker, in 1525 om liet geloof is verbrand.
Jacobswoude is dan ook onlosmakelijk met do
geschiedenis van de Vierambachtspoidcr verbon
den. En daar dit jaar deze polder 200 jaar bestaat,
is or gereede aanleiding om hierbij een oogonblik
stil te staan.
Het ontstaan van Jacobswoude
Door het overgebleven slib van de overstroomin-
gen van de rivier de Rijm waren groote streken
in dit gedeelte van Zuid-Holland allengs zoo hoog
geworden dat op de duur het land droog bleef
en daarop dichte bosschen van verschillende boom
soorten ontstonden. Ooi-spronkelijk heeft dan ook
het kasteel Ter Woude, met daaromheen de hutten
der lijfeigenen, temidden' van dichte wouden ge
staan. Maar buitengewoon hoog water en zware
storm hebben deze bosschen vernietigd. In 839 b.v.
toen geheel Friesland overstroomde en de Zuider
zee ontstond, is er ook in de Rijnstreek veel ver
nield. Terwijl oude bronnen ook nog spreken van
een groote watervloed in 800 „die alle boomen van
Nijmegen tot Leiden heeft nedergeveld".
Om dan ook nabij hot kasteel Ter Woude te kun
nen blijven wonen, moest men er toe overgaan
gedeelten in te dijken, en zoo ontstonden ver
schillende kleine poldertjes, waarvan die van Ja-
cobswoudc wel de eerste is geweest. In die pol do r-
tjes werd de landbouw beoefend en verschafte zoo
aan do bewoners het noodzakelijke levensonder
houd. Blijkbaar was de opbrengst echter niet al te
royaal, want toen kloosterlingen de bevolking met
liet turfsteken bekend maakten, ging men daartoe
vrij algemeen over. Dit werk gaf welvaart, maar
het had de schaduwzijde, dat er in de poldertjes
steeds meer water kwam te staan, zoo zelfs, dat
Jacobswoude tenslotte als een eiland temidden van
een groote watervlakte kwam te liggen.
Het verval van Jacobswoude.
En dit werd het einde van Jacobswoude.
Steeds meer bevolking vertrok uit het dorp naar
dc omliggende plaatsen, waarvan vooral Wou-
brugge door zijn gunstige ligging aan dc Woud-
watering veel aantrekkingskracht bezat. Daartoe
werkte ook nog mee dat men' in 1630 er toe over
ging de kerk af te breken, zoodat de bevolking
voor huar kerkbezoek wel op Woubruggc was aan
gewezen. Enkele jaren nadat de kerk was gesloopt
werd ook de toren afgebroken. Het was met de
welvaart van Jacobswoude gedaan en steeds
harder ging dorpje achteruit.
Het maken van dc polder Vierambacht
Deze toestand duurde tot 1736.
Toen besloten dc besturen van de negen omlig
gende gecombineerde of deelen van polders, nl. do
Vroonlandsche-. Zvvot-, Heerenwegsche-, Middel-,
Uiteinder-, Heuvel-, Kalkovensche-, Kleine- en
Oudshoornsehepoldcr een groote polder te maken.
Zich uitstrekkende over Vierambachtsheerlijkhcden
zou die de naam Vierambaolitspolder dragen.
Hot bestuur verkreeg daarbij de modewerking van
de Staten van Holland. De elfde Januari 1738 ver
leende men het polderbestuur liet octrooi £5 jaar
vrijgesteld te worden van betaling der lasten. In
het jaar daarop ging men over tot het aanleggen
van dijken. Het waren de Woudsclie dijk die loopt
langs de Leidsche Vaart en liet Brasemermeer, en
«le Achterweg-tusschen de Vierambachtspoidcr en
Woubruggc. En toen na de bouw van twaalf wa
termolens met malen werd begonnen, was de pol
der in 1740 droog. Vier jaar later in 1741
werd de eerste graanoogst binnengehaald. De op-
liengst voor gemeenschappelijke rekening verkocht
hraoht een bedrag van 2-1193 op.
De laatste resten van Jacobswoude werden door
het polderbestuur gekocht en opgeruimd. Jacobs
woude was geschiedenis goworden
De overstrooming
Men meene echter niet dat vanaf die tijd de polder
zich rustig verder kon ontwikkelen. Nog eenmaal
zou de groote vijand van de ingelanden, het water,
trachten de oude heerschappij te herwinnen. Een
hooge waterstand en storm waren oorzaak dat in
het jaar 1788 op 9 Januari, in de nabijheid van
het Paddegat, bij het Brasemermeer, een gat in
de dijk ontstond. Met geweld stroomde het water
de Vierambachtspoidcr binnen. Ternauwernood
konden do bewoners zich met hun vee op de dijken
in veiligheid stellen. Dc groote polder werd in
een meer herschapen.
De polder... als vischwater verpacht.
Het eigenaardige is, dat men toen de strijd tegen
het water maar wilde opgeven. Er werd van do
ondergeloopen polder een verpachting voor vis-
schers uitgeschreven. Dit mochten echter de
eigenaars van de Vierambachtspoidcr niet doen,
maar de stad Leiden, als eigenares van het Bra
semermeer. De verpachting ging intussclicn, door
gebrek aan liefhebbere, niet door.
Opnieuw droog gemalen
Men besloot toen op een ingelandenvergadering
do polder weer droog te malen. Het door de storm
geslagen gat zou niet worden gedicht, maar een
nieuwe inleg dijk werd aangelegd, terwijl ook de
andere dijken terdege werden versterkt En zoo
gebeurde het dat 28 April 1788 elf watermolens
éón had men er voor de som van 1500 verkocht
aan de Ouden dij kschc polder voor de tweede
maal begonnen met het droogmulen van dc Vicr-
ambachtspol der.
Ook toen deed men aan de Staten van Holland
het verzoek toekomen om vrijstelling te verleencn
van het betalen der lasten. Voor de helft word
dit verzoek ingewilligd. Men vroeg voor een tijd
vak van 50 en verkreeg een vrijstelling voor 25
jaren. Intusschcn heeft men zich niet de volle 25
jaren in dit genot kunnen verheugen. Ondanks
protesten van het polderbestuur trokken de ver
tegenwoordigers der Bataafsclie Republiek in 1806
do gedane toezegging in.
Tot 1880 hebben de watermolens, naast trouwe
dienst de polder gesierd. Toen ging men tot
Het is na deze geschiedenis geen wonder te noe
men dat door het toedoen van den heer v.Hemesscn,
archivaris te Woubruggc van wiens interessante
boek „Een wandeling door Woubrugge. en Hoog-,
made" wij verschillende gegevens ontleenden
daar midden in de Vierambachtepolder een ge
denkteeken werd geplaatst ter herinnering aan
het verdwenen Jacobswoude.
Zoo ligt dan de Vierambachtspoidcr met zijn op
pervlakte van 1707 H.A. als een zichtbaar bewijs
van wat een eeuwenlange strijd tegen het water
vermag, als een vruchtbare vlakte in onze mooie
provincie. En als straks zoo God liet wil
betere tijden zullen aanbreken, zal ook deze pol
der zijn aandeel weer leveren in de algemeen©
welvaart van ons land.
A. a. d. R.
VAN
W. NOOMEN.
Een zeer schoon gedeelte
van Europa
De. overstrooming van den Vierambachtspoidcr. in J788.
210
Tc Parlnachklamm,
stapt op een zijlijiiitjc, dan arriveert men in korten
tijd in het wereldberoemde Gbcr-Arirmcrgau met
zijn bekende Passie-spelen.
In den tijd, dat doze Passie-spelen worden ver-
toond, zijn die treintjes uit Münchcn dan ook!
overvol en zitten de passagiers als sardientjes in
een busje. Stapt men te Murnau echter niet af,
zoo voert dc trein u naar het schoone tvveclings-
dorpje Garmisch-Partenkirclien.
Het z.g. Bahnhof-holcl over het station aldaar ge
legen, was geheel gebouwd en berekend op win-
terdienst Overal dubbele ramen en deuren en
centrale verwarming. Een zeer schoon binnenpad
loopt van daar nuar dc Partnacliklamin, (zie foto)
dat is een zeer nauwe rotsspleet, waar de rivier
de Partnach met woeste vaart doorheen stroomt.
Door die gehocle rotsspleet is een weg gebouwd,
waarop dc toerist 7.ó( rijkelijk wordt besproeid en
wel van alle kanten, dat een inpormeablo regenjas
met tot oen overbodige luxe knn worden gerekend
Een bekend uitstapje hier is naar Eibsoe, aan
den voet der bekende en veel bestegen Zugspitze,
waarheen men in een soort kooi langs een kabel
spoor naar hoven kan worden gevoerd. Velen vin
den dat „griezelig". Als die kabel breekt valt men
per se te plotter. Dit geschiedt natuurlijk ook ats
de kabel yan een Drahtscilbahn, waar do eene.
wagon steil tegen den Ibcrg opklimt, terwijl dc
andere daalt, door een ongeval zou breken. Dat
zou men denken. Maar de Zwitsersche Bond
staat heeft ook daarbij gedacht en wel dit: „Wij
leven voor een goed deel van hetgeen de toeristen
ons inbrengen en wanneer er ooit een ongeluk zou
geschieden mot deze officieoio vervoermiddelen,
dan zou dit een slag zijn, die bijna niet to boven
was te komen." Vandaar dan ook, dat men ver
steld staat over de geweldige controle door
ingenieurs en tevens over het aantal rem-
inrichtingen, die ook automatisch werken, dus als
b.v. de machinist eens door schrik b.v. totaal zijn
hoofd vertoren had. Zoo vertelde mij eens zoo'n
ambtenaar, dat bij het eventueel breken van den
kabel, de wagon hoogstens een goede Meter kan
dóórloopcn, maar dan ook muurvast is geremd.
Het zou dan geloof ik, toch wel een heclc toer
zijn om de passagiers langs zoo'n steillc helling
naar beneden te krijgen, waarbij het noodige gegil
]>eslist niet zou ontbreken.
Een half uur van Gannisch langs een zig-zag
wegje naar boven ligt een allerliofst meertje „do
Riessorseo" geheeent, dat als zwemplaats zeer in
trek is en waaraan een aangenaam ingericht hotel
ligt. Er werd toen veel gezwommen en zittend op
een bank aan het meer nadert een roeiboot met
twee dames en een badmeester.
De zwemles begon, toen op eens een der dames
een gil slaakt. Pas in het hotel aangekomen,
wisten ze nog niet, dat dit meer vol groote karpers
zat en op dat moment was juist een dier heeren
met zijn scherpe vinnen langs haar been gezwom
men. Des avonds werd aan tafel Gulascli rond-
r eiend, een gerecht, waardoor iedere Beier ver-
teederd wordt, en dat hij ons hutspot heet, die
niet lokker is.
Do eigenaar van liet voornoemd hotel was zulk'
een eigenaardig type, dat ik er beslist niet over
zwijgen kan. Hij was klein van stuk, dik, stekel
harig, droeg een zeer dikken gouden bril met
groote glazen en had een gelaatskleur...:., als
een nieuwe cent.
Zijn heele arbeid bestond hierin door de eetzaal
te draven en soms tot driemaal toe aan de aan
wezige gasten te vragen: „Ilaben Sie schon be
stel lt?
Dat een eigenaar eens bij zijn gasten informeert
of de kellner reeds bij hen is geweest, dat is
actief en begrijpelijk, maar hij deed het op een
nianier, die jc zou doen denken, of hij je aanzag
voor menschcn, die van die gelegenheid eens ge
bruik wilden maken om wat uit te ruston. Het
personeel liet hij arbeiden van 6 uur 's morgens
tot 11 12 uur 's avonds. Ook Zondags had dit
geen vrijaf. Alleen bij dc wisseling der seizoenen
zond hij ze een maand met verlof naar huis,
maarzonder bezwaar van zijn eigen schat
kist Hij liet letterlijk alles over aan den portier
en genoot zelf op een naburige villa een welver
diende rust op zijn ontelbaar geuite vragen!
„Haben Sie schon bestcllt?
Middelburg.
G. K. A. NONHEBEI*
DE STERRENHEMEL
IN MEI
De kaartjes stellen elk het halve hemelgewelf
Voor, boven den noordelijken en den zuidelijken
horizon, in den stand van 1!i Mei 's avonds te
negen uur.
De Poolster geeft het noorden aan.
Do circumpolaire sterrenbeelden, op het noord-
Te Kloetinge bij Goes staan de boomgaarden in volle bloesempracht.
kaartje binnen de gebogen lijn, staan op onze
breedte altijd boven den horizon.
De pijlen op de kaartjes geven de richting van de
hemel draaiing aan.
De sterrenbeelden
Hoog in het noorden staan de zeven heldere
sterren van den Grooten Beer. In het westen dalen
de Tweelingen en de Wagenman, met de heldere
Capella, en in het oosten verrijzen de Zwaan en
de Lier met de heldere sterren Deneb en Wega.
Boven den zuidelijken horizon trekken Arcturus,
Regulus en Spica, de helderste sterren uit Boötes,
Leeuw en Maagd de aandacht. Het snijpunt van
ecliptica en equator, in de Maagd, geeft de plaats
<ic: zon aan op 23 September.
De Melkweg staat laag boven den horizon, dus
zijn Algolminima moeilijk waarneembaar.
De zon, dc
en de planeten
De zon treedt 21 Mei in het teeken Tweelingen.
De volle maan van 6 Mei staat in de Weegschaal,
het eerste kwartier van 28 Mei in den Leeuw.
Mercurius is de kleinste der groote planeten. De
middellijn bedraagt 4800 K.M. (aarde 12756 K.M.).
De gemiddelde zonsafstand is 58 millioen KM.
(aarde 150 millioen K.M.). Mercurius heeft geen
manen. Zjj staat het dichtst bij de zon. Men heeft
langen tijd gerekend met de mogelijkheid dat er
nog een planeet dichter bij de zon zou staan, maar
tegenwoordig neemt men aan dat er geen „intra-
mercurialc" planeet bestaat.
Mercurius is dus oen „binnenplaneet", kan zich,
van de aarde uit gezien, nooit ver van de zon
lerwijdere» en kan dus alleen worden waarge
nomen als morgen- of avondster.
De omloopstijd, van de zon uit gezien, dus de
werkelijke omloopstijd, is 88 dagen. De terugkeer
tot denzelfden stand van de aarde uit gezien, de
synodische omloopstijd, is 116 dagen. De vier ken
merkende standen van een binnenplaneet ten op
zichte van de zon, van de aarde uit gezien, zijn:
de boven-conjunctie, de beneden-conjunctie, do
grootste oostelijke en de grootste westelijke elon-
gatic. Bij de conjuncties (samenstanden) staat de
planeet voor of achter maar in elk geval in dc
onmiddellijke nabijheid der zon, bij de elongaties
op de grootst mogelijke afstand daarvan. De
elongaties zijn de gunstige gelegenheden voor de
waarnoming der binnenplaneet.
Mercurius bereikt 7 Mei dc grootsto oostelijke
clongatic (afstand 21 gr.) en gaat dan ruim twee
uren na dc zon onder. Dc planeet bevindt zich
langzaam rechtloopend in den Stier en zal dus
onder zeer gunstige omstandigheden aan den
avondhemel zichtbaar zijn. 31 Mei bevindt Mercu
rius zich alweer in benedenconjunctie.
Venus is onzichtbaar.
Mars, rechtloopend in den Stier, is eveneens on
zichtbaar.
Jupiter is de grootste der planeten van het zonne
stelsel. De middellijn van Jupiter bedraagt 142.700
K.M., de gemiddelde zonsafstand 778 millioen K M.,
de omloopstijd ongeveer 12 jaren, de siderische
omloopstijd (dus b.v. van oppositie tot oppositie)
1 jaar en 34 dagen. Jupiter heeft 9 manen waar
van 4 reeds in kleinen kijker zichtbaar. In de
nabijheid der oppositie (in Juni a.s.) schittert de
planeet met buitengevvonen glans aan den nach-
tolijken hemel.
Wanneer omstreeks hot midden der maand Mei
Mercurius in het westen is ondergegaan, verrijst
te 10 uur de glanzende Jupiter in het «>osten. De
planeet is van de helderheid —2.0 m en dus van
grooter lichtkracht dan de sterren der eerste
grootte. Jupiter in den Schorpioen nadert lang
zaam tot de roode ster Antares in dat sterrenbeeld
en staat des nachts laag aan don zuidelijken
hemel.
Saturnus, nagenoeg in stilstand jn de Visschen,
komt steeds vroeger op en is dus aan den mor-
gcnliemel zichtbaar.
Wanneer 15 Mei don zomertijd wordt ingevoerd,
moeten van dien datum af, alle tijdsopgaven met
1 uur worden vermeerderd.
De Duitsche Spoorwegen in 1935
De Duitsche spoorwegen hebben in 1935 in het
geheel anderhalf milliard personen vervoerd cf
9.5 pet meer dan in 't vorige jaar en zelfs 20.1 pet
meer dan in 1933. In het reizigersverkeer werden
door oe treinen der ondernoming in 1935 39.5 mil
liard kilometer afgelegd of 13.5 pet meer dan in
het vorige jaar en 312 pet meer dau in 1933. Do
gemiddelde afstand per reiziger bedroeg in 1935
26.6 kilometer, tegen 25.6 in het vorige jaar en
24.3 kilometer in 1933. Het totale net der Duitscho
Spoorwegen is in 1935 461 kilometer grooter ge
worden en heeft een omvang van 54.332 kilometer.
Dit is in de eerste pluats het gevolg van de terug
keer van het Saargcbied tot het Rijk. Einac 1935
beschikte de Rijksspoorweg-Maatschappij over
21.65 locomotieven, 1561 motor-wagons, 60.341 wa
gons voor reizigers en 596.598 wagons voor goede
renverkeer. Het personeel der Duitsche Spoor
wegen. de grootste onderneming van de wereld,
steeg in 1935 met rond 25.000 tot 656.200 personen.
VEMU5
■V- MAR3
JUPITER
•"5ATURNU5
2111
