Paaschfeest en Paaschgebruiken
PALMPASCHEN
H
B
2*
B
Het Paaschfeest wordt, evenals het Kerstfeest,
over de gehcelc wereld gevierd.
En die viering gaat meestal gepaard met eeuwen
oude volksgebruiken, waarvan de herkomst soms
zeer moeilijk is na te gaan.
Met de eigenlijke Paascli-gedachlc: de opstan-
Weldra zullen de Paaschklokken lulden. Op den
stadhuistoren te Purmerend werd door Philips
een installatie aangebracht voor carillonmuziek
zonder klokken.
ding van Jezus Christus uit het graf, staan die
gebruiken vaak in ver verwijderd verband.
Toch is 't interessant na te gaan hoe in verschil
lende landen het Paaschfeest wordt gevierd.
De Paaschfeesten der Germaanschc volken heb
ben veel overeenkomst met elkaar; in Engeland
zoowel als in Scandinavië wijken de verschillende
lokale gebruiken wel van elkaar af, maar de wij
ze, waarop het feest wordt gevierd, is eigenlijk
in hoofdzaak dezelfde. Paaschb aasje en Paaschci,
de oeroude symbolen van de Oud-Germaansche
mythe van de vruchtbaarheid, worden overal
veel gebruikt. Het land, waar de z.g.n. Paasch-
eierenspelen het meest zijn verbreid, is waar
schijnlijk Nederland.
Over het algemeen wijkt de stilte .en innerlijke
viering van de Germansche landen sterk af van
de prnalrijke feesten in de Romaanschc landen.
Op Malta trekken processies haar de kerken; man
nen met zware ketenen aan de voeten onder de
zwaarte van allerlei kruizen bijna bezwijkend.
De sombere treurigheid verandert echter in een
uilbundigen jubel, wanneer de aartsbisschop de
eerste woorden van het „Gloria" bij den dienst
op Zaterdagnacht inzet. De zwarte tapijten vallen
van de muren en altaren en juichende muziek
weerklink^
Vooral in Italië is het een feest van groote betcc-
kems. In de Paaschwcek stroomen de vreemde
lingen Rome binnen, die komen om de eigenlijke
Paaschfeesten bij te wonen.
De Paaschfceslelijkhoden worden ingeleid door de
Palmenwijding, nadat de talrijke kerkvorsten,
prelaten en andere priesters een kunstig gevloch
ten palmtak, in pleclitigon optocht naar de kerken
hebben gedragen.
Op Witten Donderdag luiden de klokken voor de
laatste maal, tot ze op Zaterdagnacht het Paasch
feest inluiden.
Zaterdags vóór Paschen komen de talrijke pries
ters in koorhemd en stola uit de kerken en gaan,
vergezeld van een koorknaap, die het wijwatervat
draagt naar de huizen. Hier besprengt de priester
het bed, Paaschkoeken, eieren, worst en zout met
wijwater en spreekt den Paaschzegcn over het
huis uit. Op Paaschmaandag komen de kinderen
bij de ouders, om vergeving te vragen. Dan gaat
de geheele familie naar de kerk. Na het zeer
overvloedige maal, waarop het Paaschlam niet
mag ontbreken, gaat geheel Rome te voet of met
een voertuig naar buiten, waar de dag wordt
doorgebracht.
Het Paaschfeest in Rusland
Het Paaschfeest, zooals het vroeger in Rusland
gevierd werd, maakte een onvergetelijke indruk.
Moscou in de Paaschnacht was een gebeurtenis,
zoowel voor de geloovigen als voor de ongeloovi-
gen, die naar de stad kwamen.
De stad was eerder in het duister gehuld, dan
dat zij feestelijk verlicht was. Rijtuigen of sleden
waren niet te vinden, want zelfs de koetsiers
vierden in Rusland de Paaschnacht. Trams re
den evenmin en bijna alle zaken waren gesloten.
Overal heerschte de grootste rust.
In de rustige stad bewogen zich duizenden men-
schcn zwijgend door de straten om zich ter kerke
to begeven. Slechts weinigen smaakten het geluk
een plaatsje in de kerk te vinden. Groot was het
aantal dergenen, die uren lang in de koude op
straat stonden. Totdat eindelijk precies om mid
dernacht vanaf het plein der Archangel-Dom
een vuurpijl opsteeg en onmiddellijk daarop do
groote klok van de Iwan-dc-Groote-kcrk begon
te luiden, om mot haar machtige en diepe tonen
de opstanding van Christus aan te kondigen.
Dit was het sein voor alle klokken van Moscou
cm het feestelijk concert te beginnen. Bekenden
en onbekenden kusten elkaar op de wangen en
zeiden: „Christus is herrezen". Tozclfder tijd nam
de vasten, die streng gehouden was, een eindo.
De Paaschkook, do Koelitsch werd aangesneden,
terwijl de Paasohkaas aangebroken werd. Men
ging naar huis om het Paaschontbijt te nuttigen,
waarbij alle heerlijkheden, die men gedurende
zes weken ontbeerd hud, zooals boter, vlccsch en
zoet brood, opgediend werden.
Dit alles is lang geloden en heden ten dage wordt
het Paaschfeest in Rusland niet meer gevierd.
Doch overal in de wereld verstrooid leven nog
geloovigc Russen in Parijs alleen reeds meer
dan honderdduizend die in hun kerken het
Paaschfeest volgens de oeroude ritus vieren.
Te Parijs ligt de groote Russische kerk in de
Rue Daru. liet is een groot bouwwerk in Byzan-
tijnsche stijl. Lange tijd voor het begin van do
Paaschmis wordt de straat reeds afgezet. De me
nigte schrijdt stil ter kerke. Op de nabijgelegen
Boulevards parkeoren taxi's, taxi's en nog eens
taxi's. Ontelbare Russen zijn te Parijs taxi-chauf
feur geworden. Zij laten vrijwillig hun verdien
sten in de steek en wachten urenlang onder do
Parijsche hemel op het groote Russische Paasch-
wonder.
En dit uur komt ook. Met dezelfde wijding als
eertijds te Moscou voor het Kremlin. De klokken
van de kerk, die hier het lawaai van het ver
keer niet vermogen te overstemmen, vinden weer
klank in de harten der geloovigen, die verre van
hun geboorteland op het Parijsche asfalt van de
Russische aarde droomen. En hier, gelijk voor
zooveel jaren omarmen bekenden en onbekenden
elkaar, kussen elkaar op de wangen met de
groet: „Christus is herrezen".
Het graf van Christus
Na de opgraving onder keizer Constantijn bloei
de de vereering voor het graf van Christus steeds
moer op. Hot bezoek aan het Heilige Graf is wol
de oudste bedevaart. Het ligt voor de hand, dat
nicn cr al spoodig in verschillende plaatsen too
overging een afbeelding van het II. Graf te ma
ken. Dit geschiedde in de 16de en 17do eeuw o.a..
tc Capua, Bolognu, Eichstatt, op verschillende
plaatsen in Karintië en Tyrol.
Ook bij de Tempelieren, wier hoofd klooster te Je
ruzalem in de onmiddellijke nabijheid van het
Heilige Graf stond, kon men verscheidene af
beeldingen van het graf van Christus aantreffen.
In vele kerken hud men de gewoonte op het eind
van de Goede Week een nabootsing van het graf
van den Zaligmaker ofwel van de graflegging
van Christus met verschillende figuren op te stol
len. Ten tijde van bisschop Paulinus legde meu
een kruis op het graf, dat dan op het feest van
de Verrijzenis onder de gevangenen werd verhe
ven. Er bestonden vele oude graven, zooals bijv.
in Gmünd, St. Wendel, Frankfurt am Main,
Bamberg, Trier en Keulen. Te Constanz vormt dit
graf een toren in een eigen kapel. In Italië werden
6edert do vijftiende eeuw schilderijen met de
voorstelling van de graflegging op het einde der
Goede Week vereerd en versierd.
In de 17de eeuw ging men er toe over om veel
lichten en bloemen rondom de afbeeldingen van
het H. Graf te plaatsen, waardoor de herinne
ring aan den tuin van Nicodemus werd gewekt.
Met behulp van beschilderde planken bootste men
een grafkapel na, waarna het geheel door lampen
en kleurige glaskegels werd belicht.
In 1896 vroegen meerdere bisschoppen in Rome
aan, of het geoorloofd was het beeld van Chris
tus in het graf te omringen met afbeeldingen van
Maria, Maria Magdalenu, Johannes en soldaten,
alsmede er bloemen aan te brengen. Op dit ver
zoek werd door de Congregatie der Riten beves
tigend geantwoord. Bloemen waren reeds in 1887
toegestaan, echter op voorwaarde, dat zij het al
taar niet in een tuin veranderden.
Iets over palmtakken
In de Griek6che kerk werd de Zondag vóór
Paschen als Palmzondag gevierd. In de Latijn-
sche kerk werd deze plechtigheid eerst in de
levende eeuw ingevoerd.
Deze Zondag heeft de naam van Palmzondag
gekregen, omdat deze herinnert aan Jezus' in
tocht in Jeruzalem.
Sinds ecuwen worden in de Katholieke kerk op
die dag palmtakken gewijd en deze takjes wor
den na het Lof of na de Hoogmis op de graven
van overleden familieleden gestoken. In Brabant
en in Limburg worden deze takjes ook wel on
der het dak van boerderijen gestoken met het
doel om daardoor bescherming of zegen af te
roepen.
Het is gebruikelijk om de in de kerk overgeble
ven takjes te verbranden en van de asch het
volgend jaar op Aschwoensdag kruisjes te ma
ken.
Intusschen bepalen de feestelijkheden van Palm
zondag zich niet uitsluitend tot de kerk. Ook er
buiten wordt met palmen gewuifd. In Katholieke
streken van ons land ziet men de kinderen gaar
ne met het Palmpaasch pronken. Dit is een stok,
versierd met palmtakjes, waaraan verschillende
vruchten en ook gebak bevestigd zijn. Het ge
heel heeft wel iets weg van een bezem, met dat
verschil echter, dat de pluim der palmtakken
eenigszins waaiervormig is.
yroeger werden deze versierde en met lekkers be
hangen stokken mede ter kerke genomen om al
daar gezegend te worden.
Het eierenspel
Het spelen met eieren buitenshuis op Paschen
is wellicht een uitvloeisel van de gewoonte in
hel voorjaar eieren te eten op de akker.
Gewoonlijk heeft men hiervoor een bepaalde
plaats buiten het dorp, waar de jeugd op de
Tweede Paaschdag samenkomt en zich vermaakt
met tikken, rollen of werpen van eieren.
Op verschillende plaatsen in ons land, met name
te Wagcningen, Nunspeet, Lochcm en Sleen,
hebben deze eierspelen plaats op de Paaschberg,
terwijl ze te Ootmarsum plaats vinden in de
Paaschkamp. Te Groenlo hebben ze plaats op de
Paaschweide en in Deventer op de Worp.
Men verliest zijn ei, wanneer „stomp" en „spits"
gekneusd zijn. Gewoonlijk wordt het gebroken ei
dadelijk door de winnaar opgegeten. Wanneer
men een weinig geluk heeft is het geen zeld
zaamheid, dat men op zoo'n dag vijftien twin
tig eieren opeet en dan nog de noodige mee naar
huis neemt. Bij het spel wordt een rijmpje ge
zongen, dat, hoewel er verschillende variaties op
bestaan, gewoonlijk als volgt luidt:
„Een ei is geen ei,
Twee ei is een half ei,
Drie ei is een Paaschci."
Welk weer zal 't met Paschen zijn? Weken te voren hoort men die vraag al stellen. Want
vooral Paasch-Maandag is in ons land een dag, waarop, als 't maar even kan, jong en oud naar
buiten trekt. Hoe mooi kan 't op Paschen in ons kleine landje zijn! De natuur symboliseert
op zoo schoone wijze de heerlijke Paaschgedachte: het leven triomfeert over den dood.
Bovenstaande fraaie foto werd vorige week genomen bij Eysden, waar de groote kersen
boomgaarden reeds in vollen bloei staan, waardoor 't Limburgsche heuvelland is omgetooverd
in een bloementuin, waarin de mooiste kleuren te bewonderen zijn
De Palmpaasch schijnt ook in ons land steeds
meerdere belangstelling te vinden. Te Amsterdam,
Den Haag, en nog andere steden werden dit jaar
groote optochten gehouden, waaraan duizenden
kinderen deelnamen.
Palmpaasch was trouwens reeds lang in sommige
stroken van ons land middelpunt van kinderlijk
genoegen. Aan een met vruchten en lekkernijen
versierden stok werd een haantje of zwaantje of
krakeling rondgedragen, iets wat we in miniatuur
nog wel eens bij den banketbakker terug vinden.
De in vroeger eeuwen gehouden „Ezelsrit'' was
een meer goedbedoelde dan fijn uitgewerkte na
bootsing van den intocht te Jeruzalem, waarhij de
palm het hoofd-symbool was. In een oude beschrij
ving van Amsterdam leest men van zoo'n ezelsrit;
de koddebeyer of hondenslager (een kerkelijke
functie, die vroeger door den naam volkomen ge
dekt werd, en thans nog wel wordt gegeven aan
wie de orde op de galerij bewaren moet onder de
niet altoos devote jeugd) had dan tot taak, „als
de processie om de kerek ging, den houten esel,
die syn verblijf, buiten de processie, in de Hey-
liger Stede (N.Z. Kapel) had, daer een man op
sat, te bestellen". Ook hierin volgde het volksver
maak het voorbeeld; immers had Jezus aan twee
zijner discipelen opgedragen een ezelsveulen te
zoeken, waarop en hier is het groote verschil
geen mensch gezeten had. Was er een „Jeruzalems-
vaerder" binnen Amsterdam, dan vereerde hij zijn
„Jeruzalomsveer" aan den man, die op den ezel
zat. Wie uit het Heilige land terugkeerde, werd
altoos afgebeeld met oen palmtak in do hand; zoo1
b.v. de 38 leden der Utrechtsche Broederschap,
naar wie ook de kapel der Broederschap, die op
den hoek van het Janskerkhof en de Minderbroe
derschap stond, was genoemd do „Palmi ten-tem
pel". Als do processie te Utrecht haar ommegang
maakte, stonden rondom het Janskerkhof scholie
ren in de vensters der huizen, met palmtakken
in de hand; telkens als de ezel stil stond hieven
zij een luid Ilosonnahl aan.
Het feest van den ezelsrit is ook in kerkelijke
banen geleid geweest; in het archief der kerk
van Thiemcn is te lezen, dat (in 1698), nadat do
te Amsterdam werden
dit- jaar Palmpaasch-oploch-
ten gehouden, waaraan dui
zenden kinderen deelnamen
Ieder kind droeg een palm
paasch.
plebaan de Palmwijding had verricht, de omme
gang plaats had met het beeld van den Verlosser,
geplaatst op een ezel; de Apostelen volgden dan
blootsvoets. Deze en dergelijke toepassingen van
historische vereering hebben den navolgers des
tijds den scheldnaam van „Asinarii" bezorgd, een
woord, waarin wij hot Engclsche ass en het
Fransche ane kunnen terugvinden.
Bij al die vieringen was de palm in handen van de
toeschouwers of de deelnemers, en daarmee werd
de herdenking in het zinnebeeld der overwinning
geplaatst Dat is ook de gedachte, welke in het
karakter van den palmboom vooral tot uiting
komt. Of hij oorspronkelijkuit bet lijk van
Adam is opgeschoten, moeten wij aan het beleid
der Oosterscho legende-schrijvers overlaten
Meer spreekt do natuur van den palm ons toe, die
De Amsterdamsche wethouder Baas (linies) in be
wondering voor een mooi exemplaar Palmpaasch
volgens de oudste overleveringen zoowel als vol
gens de nieuwste waarnemingen is; „een boom,
die hoogo en recht opwast, met groene takken en
of hij schoon met gewichte ofte swaerte noderge-
bogen wordt, soo grocyt endc bloeyt hij evenwel".
De hierin liggende stoere kracht was in dc wapen
spreuk van het Huis onzer Koningin-Moeder uit
gedrukt: „Palma sub pondere crescit". (De palm
groeit tegen de verdrukking in).
Alleszins begrijpelijk dus, dat de palm in de my
thologie een voorname plaats verkreeg. De Ara
bier was zoo bescheiden, den dadelpalm gevormd
te achten uit dezelfde oerstof waaruithijzelf
gemaakt was. In den palm woont de Geest Gods;
in het ruischcn der palmen is do aankondiging
van Allohs wil. In Egypte was do palm de boom
van den Zonnegod; dc Phocnix-vogel bouwde er
zijn nest in.
Er zijn 1200 soorten van palmen; dit ter bemoe
diging voor wie er studie van maken wil. Uit den
Btam trekt men om. sago, de bladeren worden wel
voor groente benut, het sap van den blocscmkern
geeft palmwijn. Het palmenhout van den stam en
het palmpapier van de bladeren behoort evenals
de palmolie tot de vele nuttigheden welke de palm
boom zijn bezitters biedt. En het natuurschoon
dat zij bieden, kan men 't dichtstbij in Zuid-
Frankrijk bewonderen.
