DE STERRENHEMEL
DE MERSEY-TUNNEL
BIJ LIVERPOOL
O zul
links (oostelijk) van de zon, gaat dan na
de zon onder en wordt dus dan avond
ster. Dit „wordt" geldt in letterlijken zin,
want vóór de bovenconjunctie stond Venus
rechts van de zon. kwam dus voor de zon
op en was. toen morgenster. Alleen de
dichters en het groote publiek spreken van
„de" avondster, zulks in navolging van de
oude Grieken die ook langen tijd hebben
gemeend met twee verschillende hemel
lichamen te doen te nebben die zij Fos
for u s (latijnsch: Lucifer) en Hesperus
(lat.: Vesper), morgenster en avondster,
noemden. Maar reeds voor den aanvang
onzer jaartelling waren de Grieksche ster
renkundigen tot het inzicht gekomen, dat
men slechts met één ster te doen had.
Zoo oppervlakkig beschouwd zou men
meenon, dat V. jn 3 aangekomen, van de
aarde uit gezien de grootst mogelijke zons
afstand zal bereikt hebben. Toch is dit niet
het geval maar is eerst in 4 deze positie
bereikt. Men meet afstanden aan de sfeer
in hoekmaat,. waartoe zooals men weet, de
cirltel in 31k)0 verdeeld wordt. Zoo bedraagt
bijv. de' middellijn der maan ongeveer een
halven graad. Welnu, zooals men ziet is
de hoek 3-A-Z slechts 35° maar 4-A-Z,
45° welke waarde dan aan de sfeer weer in
boogmaat kan worden afgelezen. In den
laatsten stand is Venus dan in „grootste
oostelijke elongatie". En eindelijk in 5,
staan zon-Venus-aarde weer op één lijn en
is dus de planeet in beneden-conjunctie
Behalve dat tengevolge van den loop der
planeet, de stand steeds wisselt, blijkt uit de
teekening nog iets, nl. het veranderen van
vorm en grootte der planetenschijf, wat in
eón kleinen kijker reeds is waar te neaucn.
Kort na de bovenconjunctie vertoont Venus
zich als een nagenoeg geheel verlicht schijf
je, maai- al spoe.dig begint schijngestalte
„fase" op te treden, een verschijnsel dat wij
ook bij de maan in haai- loop waarnemen.
Nu zijn er bij don loop van Venus als
avondster, wat de helderheid betreft, twee
omstandigheden, die elkaar tegenwerken:
de s c h ij f wordt grooter maar de fase
(het verlichte gedeelte) neemt af. Toch
neemt de helderheid geregeld toe, tot zelfs
na do grootste elongatie, waarbij de planeet
als een halfverlichto schijf gezien wordt,
waarna.de lichtsikkel eindelijk zoo smal
wordt, dat de helderheid afneemt en, bij
beneden-conjunctie, de planeet tenslotte
haar donkere helft ons toekeert.
Nu is echter in het bovenstaande, duide
lijkheidshalve, de zaak wat te eenvou
dig voorgesteld. Wij hobbon daar nl. vanuit
een vast punt een stilstaande aarde
den loop eener binnenplaneet, zooals
Venus is, gevolgd. Wanneer deze voorstel
ling juist ware, zou Venus prompt in haar
halve omloopstijd, d.i. 113 dagen, van boven-
naar beneden-conjunctie wandelen. Maar
ook de aarde befcveegt zich in haar baan, zij
het ook minder snel dan Venus, en wan
neer deze laatste in 4 is aangekomen, be
vindt de aarde zich niet meer in A.
Fig. 2 geeft schematisch den werkelijken
stand op verschillende datums. Ook hieï
stellen de twee cirkels de banen van Vcnus
en do aarde voor, waarbij op de aardbaan
de positie der aarde op verschillende da
tums is aangegeven. In Vl-Z-Al zien we
weer den stand del' bovenconjunctie van 19
Nov. 1934, maar thans in V2-A2-Z de posi
tie tijdens de grootste elongatie op 30 Juni
1935! De planeet heeft dus van l>ovencon-
junctie tot grootste elongatie bijna een vol
ledige omloop volbracht. Haar grootste hel
derheid bereikt zij echter eerst S Augustus-
Dan loopt de planeet snel naar de beneden
conjunctie die 8 Sept. wordt bereikt, waar
na Venus in het laatst dezer maand (Sept.)
FIG-2
D W.
weer rechts van de zon, als morgenster
opduikt.
Nu zal de' belangstellende lezer tenslotte
nog één vraag doen: „Staat nu bij boven-
en beneden-conjunctie Venus werkelijk ach
ter en vóór de zon, zoodat in den laatsten
stand de planeet, door den kijker, als een
zwart schijfje op de zon te zien is. Het ant
woord is dat dit inderdaad zoo zou zijn,
wanneer de baan van Venus in het vlak
van de aardbaan lag, maar nu de helling
3 graden bedraagt, de planeet meestal bo
ven of onder de zon voorbijgaat.
Een „overgang" van Venus heeft alleen
plaats wanneer de planeet bij de beneden-
conjunctie juist in of nabij het vlak der
aardbaan is. De'ze positie is zeer zeldzaam;
de laatste „Venusovergang" is waargeno
men in December 1882, de volgende zal
plaats vinden Juni 2004!
De Melkweg staat in het N.O.
Een Algolminimum is nog waar te
nemen 10 Juni tegen middernacht, maar de
stand van Perseus is niet gunstig.
De Zon en do Maan
De zon treedt 22 Juni 's morgens te 8 u.
56 m. in het teeken Kreeft. De zomer be
gint
Een gedeeltelijke zonsverduistering op 30
Juni is in Nederland niet zichtbaar.
Het eerste kwartier der maan van 9 Juni
staat in de Leeuw, de volle maan van 16
Juni in de Schutter.
De Planeten
De planeten voor het bloote oog zichtbaar,
zijn: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en
Satumus. De planeten stralen zelve geeu
licht uit, maar weerkaatsen het zonlicht.
Mercurius is 26 Juni in beneden-con
junctie en dus niet zichtbaar.
Venus bereikt 30 Juni haar grootste
oostelijke elongatie en blijft van groote hel
derheid (zie boven). De planeet gaat in het
midden der maand omstreeks 11 uur onder.
M a r s is rechtloopend in de Maagd en
-is sinds April een volle grootte klasse in
helderheid verminderd. De planeet gaat
aan het eir.de der maand te middernacht
onder.
Jupiter in de Weegschaal is de schitterei>
de ster van den nacht.
S a t u r n u s in de Waterman komt in het
midden der maand te middernacht op.
De tijds-opgavon zijn gewonen Amster
dams chen lijd. Zomertijd is dus één uur
later.
ONDER TROMGEROFFEL
NAAR DE KERK
Het Is vermoedelijk eenig in ons land,
misschien wel in de geheele wereld, dat
Zondagsmorgens te Hoogcveen de kerkgan
gers bij trommelslag ter kerke worden ge
roepen.
Zondagsmorgens om zeven uur slaat de
tamboer, gekleed in een gewoon burgerpak
je, de reveille en gaat daarop een uur la
ter al trommelende langs de huizen, om
bij de kerk te eindigen. En dat dit geschiedt
ook op de werkdagen, wanneer er dienst
is en op de kerkelijke feestgetijden, zal wel
niet gezegd behoeven te worden.
Het zonderling gebruik van het zoo oproe
pen der gemeente tot dc Godsdienstoefenin
gen werd ingesteld door Jonkheer Johan van
Echten, niet lang na de stichting der Kolo
nie. Er was destijds geen kerk maar wel
een kapel op den huize Echten, nagenoeg
een uur verwijderd van het zich vormend
Karspel. Die kapel was wel nipt groot, maar
toch ruim genoeg om bij de wéinige inge
zetenen van het dorp Echten, ook die van
het in wording verkeerende Karspel Hooge-
veen te bevatten. Maar er was geen klok in
Echten om den aanvang der Godsdienst»
oefeningen door gelui aan te kondigen en
dus besloot de heer Van Echten, die evenals
zijn broeder in krijgsdienst was geweest,
de militaire trom te gebruiken als luidklok.
Het middel was eenvoudig en praclisch en
bleef in stand toen er in later tijd td
Hoogeveen wel een bedehuis was, maar nog
geen klokketoren. Tot het bouwen der laat
ste had men geen geld en al had men dit
ook gehad, men zou er toch niet licht toe
zijn overgegaan, daar men meende, dat de
grond in de Kolonie niet geschikt was om
zulk een lioog en zwaar gebouw te dragen.
EEN WONDER VAN MODERNE TECHNIEK!
Voor eenige dagen, ontvingen wij van de
K.L.M. een uitnoodiging tot een vlucht naar
Liverpool, in verband met de heropening
.Van deze lijn.
Deze uitnoodiging bevatte o.a. de volgen
de. zinsnede: „Het gemeentebestuur van Li
verpool zal u o.a. de geheele inrichting van
de wereldberoemde Mersey-tunnel laten zien
In verband met de plannen, welke er be
staan, om in Rotterdam een tunnel onder
de Maas te laten bouwen, lijkt ons dit be
zoek voor u zeer interessant".
De lezers, die echter denken, dat wij iets
fcullen vertellen over een tunnel, welke pre
cies eender ook in Rotterdam, Amsterdam
of Velzen kan worden gebouwd, moeten wij
helaas dadelijk teleurstellen! Dc tunnel on
der de Mersey, welke Liverpool met het
aan de andere oever der rivier gelegen Bir
kenhead verbindt, is geheel in een rots
bodem uitgehouwen. Vanzelfsprekend dus,
dat men bij een eventueele tunnelbouw in
Holland voor geheel andere en o.i. ook veel
grootere moeilijkheden zou komen te staan.
Wel kunnen wij degenen, die meenen, dat
ïn Holland over alles veel te lang gepraat
en gedacht wordt, zonder dat het tot daden
komt, een riem onder het hart steken.
Het verkeer tussichen de beide Mersev-
oevei-s werd vanouds onderhouden door fer-
spoedig zal vragen, wat het gekost he'eft
zoo spoedig mogelijk tevreden te stellen, zij
hier medegedeeld, dat de totale bouwkosten
7.077.800 bedragen, dus in on gedevalueer
de munt 85 millioen gulden. De Staat be
taalde daaraan 2% mill. Eng. ponden, dus
ruim een derde. Men zag daar klaarblijke
lijk in. dat een uitstekende haven-outillage
waartoe deze tunnel zeker behoort, ver
boven het plaatselijk belang van een haven
stad uitgaat.
Deze tunnel is niet tol-vrij, maar de kos
ten bedragen van 1 tot 2 shilling (afhan
kelijk van het aantal P.K. der motor) en
een paar pennies per passagier. De tunnel
is nl. verboden voor voetgangers en alleen
opengesteld voor autoverkeer cn fietsen. Het
verkeer is echter aanmerkelijk grooter dan
men bij de berekeningen verwacht had, zoo
dat men hoopt na veertig jaar de tunnel ge
heel tolvrij te kunnen maken. Men moet
hierbij wel rekening houden met het feit,
dat een aanzienlijke uitkeering betaald moet
worden aan de ferry-booten-onderneming
voor wie dc ingebruikname van de tunnel
een kluit uit de pap was.
Onder leiding van den directeur van ge
meentewerken, zijn assistent en een chef-
electricien, zijn wij in de diepte van den
tunnel afgedaald en in de enorme ventilatie
'De tunnelklaar om het verkeer op te nemen.
ry-booten; dus ongeveer gelijke vaartuigen
als onze ponten of „heen-en-wecrjbopten".
De bezwaren daaraan verbonden, vooral bij
storm en mist, spreken in het klassieke land
aan de mist nog sterker dan hier.
Gedachten om een tunnel te bouwen, wer
den al aan het begin van de negentiende
eeuw geopperd, toen van spoorwegen zelfs
nog niet gedroomd werd. In 1869 namen de
plannen voor een verkeerstunhel vasteren
vorm aan en eerst 65 jaar later, precies ge
zegd 18 Juli 1934, werd de tunnel officieel
door Koning George- voor-het verkeer open
gesteld. i
Na het einde van de oorlog had 't motor-
verkeer een zoodanige vlucht genomen, dat
de ferry-booten, hoe groot en talrijk ook,
bet verkeer niet meer konden verwerken en
lange files van personen- en vrachtauto's
zich regelmatig aan beide oevers vormden,
om na lange tijd wachten eindelijk overge
zet te worden.
Dc toestand schreeuwde om verbetering.
Dc plannen: brug of tunnel, werden nog
maals tegen elkaar afgewogen, waarbij het
tunnelplan, vooral in verband met de groo
te afstand tusschen de oevers, verreweg liet
•beste werd bevonden.
In verschillende plaatsen, welke geacht
Werden bij de bouw van de tunnel belang te
hebben werden stemmingen gehouden over
eventueele deelname. Het eind was, dat al
leen Liverpool en Birkenhead, als partici
panten optraden.
De kolossale plannen- eischten vanzelf
sprekend een enorm voorbereidend werk,
maar 16 Dec 1925 bracht Prinses Mary dc
eerste pneumatische boor in werking, waar
door de eigenlijke'bouw een aanvang nam.
Een arbeid van acht-en-een-half jaar met
gigantische machines, dc best-mogelijke tech
nische en chemische hulpmiddelen en een
arbeidsleger van 1700 man, was noodig al
vorens deze wereldberoemde tunnel offi
cieel kon worden geopend! Thans is men
nog bezig om de laatste hand aan do ven
tilatie te Leggen.
Om de rechtgeaarde Hollander, die wel
torens omhoog geklaute'rd, waarbij dezehee-
ren even enthousiast over hun prachtig
bouwwerk bleken, als ieder rechtgeaarde in
woner van Liverpool. Immers steevast was
na iedere kennismaking de vraag of we de
tunnel al gezien hadden cn als we daar be
vestigend op antwoordden, of we het niet
schitterend vonden.
Wij zullen trachten in een kort overzicht
iets van bouw en outillage van de Mersey-
tunnel te vertellen.
De tunnel heeft aan beide zijden twee in
gangen, een bij de havens en een verder in,
de stad. Deze tunnelarmen gaan met een
helling van 1 op 30 naar beneden, terwijl
de groote tunnelkoker, waarin zij uitmon
den, een helling heeft van 1 op 300, zoodat
er nooit teveel van de motoren wordt ge
vergd. Het diepste punt ligt ongeveer 52 M.
onder de hoogwaterstand %an de bovenlig
gende rivier.
Terwijl de tunnelarmen twee verkeers-
banen hebben, zijn er vier, één voor lang
zaam en één voor snelverkeer in iedere rich
ting, in de groote tunnel. Automatische ver-
keersseinen zorgen voor een goede regeling.
De geheele tunnel is ongeveer 3K.M. lang
zoodat men' met een 30 K.M. vaartje onge
veer 7 minuten noodig heeft om er door te
rijden. De capaciteit is ruim 4000 wagens
per uur, bij 30 K.M. snelheid cn 30 meter
tusschcnruimte.
De inwendige diameter van de tunnel is
ongeveer 13% meter, waarvan 11 meter voor
het verkeer beschikbaar is.
Bij de bouw zijn ruim 250.000 kg. explo
sieve stoffen gebruikt om de rotsen op te
ruimen, terwijl van Juni 1926 tot Aug. 1931
gemiddeld iedere twee minuten een ton ge
steente uit de tunnel naar boven werd ge
bracht.
Voordat men aan de bouw van de eigen
lijke tunnel begon, heeft men eerst twee
kleinere tunneltjes boven elkaar in de rot
sen uitgehouwen. Die zijn later uitgebouwd
en het tunnellichaam is toen geheel be
kleed met ijzeren ringen, bestaande uit on-
'Conslruclie van dc onderste helft der ijzeren segmenten,.
Belon-arbeid in het tunheldeel onder de ri vier.
IS JUNI 9 0.
30 1U.
3TERREN
92' *3e GK'
Een der ventilatiegebouwen.
geveer 100 000 segmenten en wegende 82.000
ton. Deze ijzeren ringen zijn aan elkaar ver
bonden met ruim een millioen bouten en
waterdicht gemaakt met een dikke cem&Qt-
laag en bitumen.
Op de middellijn van de cirkel, welke
deze segmenten vormen, is liet wegdek ge
projecteerd Daaronder is de ruimte be
schikbaar voor eventueele elefctrische trei
nen of trams en verder voor dc ventilatie,
welke in zulk een lange en diepe tunnel
natuurlijk speciale zorg vereischL
Daartoe zijn aan de landzijde een zestal
ventilatiestations gebouwd, welke ieder een
sectie van de tunnel van verschc lucht moe
ten voorzien en de door de" uitlaatgassen
van auto's en anderezins bedorven lucht
moeten wegzuigen. Enorme fans zijn daartoe
opgesteld, welke door speciale gangen de
lucht naar beneden blazen, waar ze door
ongeveer 18.000 gaten terzijde van het weg
dek, de tunnel bereikt De opgestelde 30 fans
waarbij er zijn met een capaciteit van
611.000 kubieke voet per minuut, kunnen
gezamenlijk 2% mill. kub. voet lucht per
minuut in de timnel blazen en er weer uit
wegzuigen door de openingen, welke daar
voor boven in de tunnelwand zijn gemaakt
Om tegen iedere mogelijke storing te kun
nen optreden, is van iedere machine een
reserve aanwezig, zoodat, indien men alles
gelijktijdig aan het werk zette, de capaci
teit tot 5 mill. kub. voet per minuut kon
worden opgevoerd. De drukverdceling is
steeds zoo, dat geen tocht kan optreden.
Het kan natuurlijk gebeuren, dat een
auto in do tunnel in brand vliegt. Daartoe
zijn om de 50 m. brandmelders in de zij
wanden aangebracht, waarin zich tevens
verschillende brandbluschmiddelcn bevin
den.
Mocht er onverhoopt een opstopping in dc
tunnel plaats vinden, dan geven lichtsigna
len de bestuurders te kennen, dat de moto
ren moeten worden afgezet, om de hoeveel
heid schadelijke uitlaatgassen zooveel mo
gelijk te beperken.
Bovendien zijn er nog aparte nooduitgan
gen, waardoor men zou kunnen vluchten bij
bijv. plotseling gevaar en die rechtstreeks
toegang geven tot de bovengelegen ventila
tiestations.
De tunnel is verlicht door een 2100 lam
pen, welke inspringend achter glas in de
tunnelwand zijn bevestigd, zoodnt geen ver
blinding kan optreden.
Merkwaardig is wel bij een wandeling
door de tunnel en dc enorme bijbehoorenöe
gebouwen cu installaties, hoe weinig bedie
nend personeel men ontmoet. Hier en daar
staat iemand te' poetsen of te wrijven, maar
verder is er niemand te zien.
Hoe dit mogelijk is, bleek door het in de
perfectie doorgevoerde automatische con
trole-systeem.
In de controle-kamer, welke in een der
ventilatic-gebouwen ondergebracht is, zijn
de controle-borden voor de electrisc-he instal
latie van de geheele tunnel cn alle daarbij
behoorende ventilatiestations, zoodat alles,
wat er in de tumiel gebeurt, daar geregis
treerd wordt
Het aantal voertuigen in de tunnel wordt
door middel van foto-cellen geteld; het ge
halte aan koolmonoxyde in de tunnellucht,
en de aanwezigheid van mist, dc werking
der waterpompen, het aantal fans dat
werkt, de brandweer-telefoon, kortom, alles
en alles komt hier op controle-apparaten te-
samen en is mot één oogopslag te controlee
ren. Ingenieuser hulpmiddelen zal men zel
den ergens aanschouwen.
Eén druk op een knop bijv. sluit in geval
van alarm alle tol kantoren en daarmede
de toegang tot de tunnel af, terwijl daar
mede automatisch ook dc cassa's, waarin
de tolgelden worden bewaard, zijn afgeslo
ten!
Toen wij eindelijk al deze buitengewoon
interessante dingen bekeken hadden en door
de tunnel, waar de auto's over de ijzerte
gels bijna geruischloos voortvlogen, weer
naar buiten gingen, konden wij het gevoel
van trots, dat men in Liverpool voor „de"
tunnel heeft, veel beter begrijpen.
Indien het echter in Holland nog eens tot
tunnelbouw komt, hor>en we dat dit geen
65 jaar meer zal duren!
VENUS
-Sb MARS
-» JUPITER
4-5ATURNU5
Venus In grootsle oostelijke olongatie
De sterrenhemel vertoont zich als een
koepelvormig gewelf, waaraan de sterren
trvenals de zon en de maan, in het Oosten
opkomen en in het Westen ondergaan.
De circumpolair-sterren die men op het
Noord-kaartje binnen de gebogen lijn vindt,
gaan op onze breedte niet onder.
De sterrenkaartjes.
De kaartjes stellen elk het halve hetnel-
gewerlf voor, boven den Noordelijken en
den Zuidelijken horizon, in den stand van
15 J u n i 's avonds te negen uur. Het
zelfde aspect vindt men begin Juni te tien
uur en aan het einde der maand te acht
uur.
De Poolster, in de Kleine Beer, het
eenige hemellicht dat altijd op dezelfde
plaats staat, geeft het Noorden aan.
De sterrenbeelden.
De Kleine Beer staat rechtstandig boven
dc Poolster, de Groote Beer is het zenith
gepasseerd. Tusschen de beide Beren ziet
men de eigenaardige figuur van de Draak.
In het Westen gaan Tweelingen en Kreeft,
waarin de planeet. Venus, onder. In het
Oosten staan Zwaan en Arend met de hel
dere sterren Deneb en Altair. Ilooger meer
naar het Zuiden vinden we het uitgebreide
sterrenbeeld Slangendrager met de Slang,
en daarboven Hercules met dc beroemde,
reeds voor het bloote oog flauw zichtbare
sterrenhoop. De Maagd, waarin de planeet
Mars, is de meridiaan gepasseerd, terwijl
de Leeuw in het Westen ten ondergang
nijgt. Laag in het Zuiden staat de Schor
pioen met de roode ster Antares, hoog daar
boven Bootes met de heldere Arcturus.
de baan van Venus is bijna cirkelvormig.
Hierbij zij bovenstaande "uitdrukking met
behulp van bijgaande figuren eenigszins
toegelicht
In figuur 1 stellen de beide cirkels de
loopbanen van de planeet Venus en de
aarde voor. Herinnerd zij nog dat de ge
middelde afstand van de zon voor de aarde
150 millioen K.M. en voor Venus 108 mill.
K.M. bedraagt en dat de omloopstijd der
aarde 365 dagen en die van Venus 225 da
gen is.
Het is duidelijk dat bij deze verhoudingen
periodiek de standen zullen voorkomen, die
in fig. 1" schematisch zijn aangegeven. Nu
eens zullen Venus-zon-aarde, dan zon-
Venus-aarde op één lijn staan. Deze stan
den worden conjuncties genoemd, de eerste-
bovenste of boven-conjunctie (samenstand).
de tweede-beneden-conjunctie. In den stand
V.-Z.-A., wc-rdt de bovenconjunctie van 19
November 1934 aangegeven. De planeet die
haar loop vervolgt in de richting van den
pijl zal na eenigen tijd in 2 zijn aangeko
men, staat dan, van de aarde uit gezien,
Reeds enkele malen is hier melding ge
maakt van „het toenemen van de zonsaf
stand van Venus". Wat wil dit zeggen?
Niet, dat er (ruimtelijk) verschil van af
stand komt tusschen Venus en de zon, want
MEI HU
IOU.
