mdlODl
HH
Bestuursvergadering C.N.V.
Naar en in Zuid-Afrika
DINSDAG 29 JANUARI 1935
Belangrijke onderwerpen worden
besproken
De wenschen van het Bestuur
zullen in een adres aan de Tweede
Kamer worden aangeboden
Bij de mededeeliwen bleek, dat het Dak
lij ksch Bestuur van het C.N.V. besloten
heeft, geen medewerking te verleenen oan
het door het I.C.V. georganiseerde petition
nement «in jeugdige merkloozen, maar zoo
mogelijk in overleg met de Protestantsch
Christelijke jeugdorganisaties te treden, of
verschillende belangen der jeugd .bij de
Internationale Ai'beidsconferentie kunnen
werden gesteund.
De Christelijke Vereeniging van Diamaint
bewerkers zal per 1 April 1935 uit het CN.V.
lieden. Het bestuur der vereeniging bericht
te, dat de vereeniging steeds achteruit
gaat, zoo goed als geen inkomsten meer
heeft en bezig is te liquideeren.
De heer H. Amelink, secretaris van het
C.N.V., en lid van de Tweede Kamer, sprak
hierna over:
Het wetsontwerp op de algemeen
verbindend- en ontbindend-verkla
ring van ondernemers-overeen
komsten.
Spr. achtte het onnoodig, principieel te
betoogen, dat hiervoor rechtsgronden aan
wezig zijn. Het C.N.V. hoeft meermalen uit
gesproken, dat er rechtsgronden voor de
bindend verklaring der collectieve arbeids
overeenkomsten zijn. De argumenten, daar
voor aangevoerd, gelden ook hier. Spr. ver
wees voorts naar het uitstekend artikel
van Prof. Mr P. S. Geibrandy in „Alt.
Staatkunde". Hot gaat er om, de groo'3
meerderheid in een bedrijf te beschermen
tegen een terreur der minderheid. Spr. w-ccs
hier als voorbeeld op de stroocartonindu-
etrie, waar een tweetal ondernemingen cm
goede ordening in dit bij uitstek nationaie
bedrijf, tegenhoudt.
Spr. schetste, hoe de wet de mogelijkheid
yan verbindendverklaring regelt.
Van liberale zijde wordit een felle cam
pagne tegen dit ontwerp gevoerd. Dat is
begrijpelijk. Dit wetsontwerp gaat recht
streeks tegen de liberale beginselen in De
N. Rott. Crt verdedigt hier d? laatste stel
ling, die het liberalism*; nog js overgeble
ven. Maar ook hier zaJ het l'beralisme
moeten vallen. De noodzakelijkheid om
eenige ordening en regeling iu hei bedrijfs
leven te brengen, wordt vrijwel algemeen
ingezien. Reeds een jaar geled^i heeft het
orgaan van het Verbond van Nederlani-
sche Werkgevers kraclitig in dezo richting
gepleit. Het blad betoogde, dat de industrie
dit ter hand moest n men, wilde men voor
komen, dat de overheid zou mosten ingrij
pen. De voorgestelde wettelijke maatrege
len omvatten geen regeeringsingnjpen, maar
bedoelen alleen, de ondernemers bij nood
zakelijke ordening een 6teun in den rug te
geven. Dat het orguan van he. Verbond
van Nederlandsche Werkgevers thans oppo
sitie voert tegen het wetsontwerp, doet wel
zonderling aan.
Spr. zette uiteer», dat het wetsontwerp
verscheidene bepalingen bevat, waardoor
een lichtvaardige bindendrverklaring wordt
voorkomen.
Ook kunnen overeenkomsten onye-nia-
idend verklaard worden. De bedoeling is,
dat ondernemersovereenkomsten, die door
straffe organisatie practisch tot alge-neen©
overeenkomsten zijn geworden, door de
overheid kunnen worden teniet gedaan.
De .totstandkoming van dit wetsontwerp
moet worden toegejuicht
Toch h9eft spr. eenige bedenkingen tegen
den opzet van dit wetsontwerp.
Het wetsontwerp bedJoeQt, zuiver econo
mische belangen te behartigen met uitslui
ting van de sociale. Spr. wijst er op, dat de
sociale regelingen van de economische af
hankelijk zijn. Bij saneering van een bedrijf
en stopzetting in verband daarmee, zijs
ook de arbeiders ten nauwste betrokken.
Als de prijzen worden vastgesteld en de
loonen niet, maken de werkgevers die lage
loonen betalen, extra winst. Bij een aan
vraag tot bindendverklaring zal de Minister
pok hebben te beoordeelen, of de uitbetaal
de Loonen niet te hoog zijn.
Abs spr. deze gevallen overziet, zegt hij,
dat een toekomstige ordening op anderen
leest geschoeid zal moeten worden. Aan de
bedrijfsraden zal ordentfide bevoegdheid
gegeven moeten worden, zoowel wat het
economische als het sociale aangaat.
Spr. erkent, dat we niet zoo ver zijn.
Toegejuicht moet worden, dat in het ge
wijzigd ontwerp is opgenomen, dat in de
commissie, die den Minister adviseert, ook
de centrale organisaties van arbeiders do
vakcentrales dus vertegenwoordigd zijn
en dat de bedrijfsraden gehoord worden.
Ten slotte meende spr., dat het gewenscht
zou zijn, dat het algemeen bestuur zou be
sluiten, zich te wenden tot de Tweede Kamer
met een ad ree, waarin:
a. instemming betuigd wordt met
het beginsel en de bedoeling van het
wetsontwerp;
b. er op gewezen wordt, dat bij bdn-
dendverklaring van ondernemersover
komsten rekening gehouden moet
worden met de belangen der arbei
ders-bedrijf sgenooten
c. aangedrongen wordt op opneming
van de bepaling, dat in een bedrijf,
waarin geen bedrijtsraad bestaat, de
commissie, bedoeld in art. 7 van het
ontwerp, verplicht is, ook de organi
saties der werknemers in den betref-
fenden bedrijfstak te hooren;
d. bepleit wordt het opnemen eener
bepaling, dat door de Regeering gemo
tiveerde mededeelingen inzake beslis
singen betreffende algemeen© ver
bindend- of ontbindend-verklaring
van ondernemersovereenkomsten aan
de Staten-Generaal moeten worden
gedaan.
e. met nadruk gewezen wordt op
de noodzakelijkheid, dat naast de
algemeen verbindendverklaring van
ondemmeTSOvereenkomsten de verbte-
dend'verklaring van bepalingen van
collectieve arbeidsovereenkomsten
wordt mogelijk gemaakt
Op dit referaat volgde een uitvoerige be
spreking. Uit de beantwoording door de re-
li'fi.t -.i4»lien we het vólg© ulo aan
Tegen de bindendverk! ïr.-iz \an bepalin-
eng inzake verplicht lidmaa schap behoeft
geen bezwaar te bestaan, nuts remming
gehouden wordt met gewetensbezwaren.
Spr. ontkende, dat de door hem gestelde
desiderata het wetsontwerp principieel
wijzigen.
Spr.'s bedoeling is niet dat de verbin
dend-verklaring der collectieve arbeidsoev.ïi
eenkomsten in dit wetsontwerp wordt
opgenomen. Dat kan niet, omdat dit onder
een ander departement ressorteert. Maar
is su een argument te meer, om bij den
Minister van Sociale Zaken er op aan te
dringen, terug te komen op zijn stand
punt dat hij een wets ntwerp tot bindend
verk lering der C.A.O. niet wil indienen.
Wanneer bijv. om den wille van sanee
ring, bedrijven moeten worden stopg szet,
meg toch gevraagd worden, dat aan den
arbeider bijv. een wachtgeld wordt ui'—
Wannéér men het gevaar vreest, dot de
bepaling van de loonen onverbindend wordt
verklaard, dan is datzelfde bezwaar aan
wezig bij de regeling van de verbindend
verklaring der collectieve contracten.
Het bezwaar van „ambtenarij"' is zeei
sterk overdreven. De regelingen wor len
niet gemflakt door ambtenaren, maar door
de bedrijven zelf. Nu kan men zeggen: de
voorwaarden zullen verstarrend werken.
Daarom heeft spr. juist als correctief pe
vraagd publicatie van gemotiveerd» mede
deelingen inzake de beslissingen.
Dit wetsontwerp kaa groots beteeken is
hebben. Hét hangt af van de bedrijven, ran
de werkgevers, van den Minister van Ecou.
Zaken en den ministerraad. Nu zegt men:
de liberale werkgevers voelen er niet voor
en du» zal er niete van komen.
Spr. wees er op, dat ni9t alleen de Ro>m
sdhen in deze richting gaan. Ook in de Chr.
Werkgevers vereeniging stoat men er niet
afwijzend tegenover. En het is niet zoo,
dat de liberale werkgevers er tegenover
staan. De N. Rott. Crt en het orgaan van
het Verbond van Nederlandsche Werkgevers
zijn niet de spreekbuizen van de liberale
werkgevere. Tal van liberale werkgevers
erkennen, dat de liberale beginselen op dit
punt aan kant moeten gezet worden.
Spr. noemde het een fout, dat we hebben
>n afzonderlijk departement voor Sociale
Zaken en wor Economische Zaken, tiet is
jrijpelijk uit oogpunt van werkverde
ling. Maar principieel is het niet juist. So
ciale en ooonomische balangen zijn onlos
makelijk aan elkaar verbonden. De schei
ding wreekt zich nu bij deze materie.
Besloten werd, de wenschen, door den
heer Amelink naar voren gebracht, voor re-
kei ing der vergadering te nemen en het
Dagelij ksch Bestuur op te dragen, ze in een
adres aan de Tweede Kamer aan te bieden.
De middagvergadering stond onder lei-
_sg van den heer K. Kruithof, voorzit
ter van het C.N.V. Deze wenschte bij der.
■ang der vergadering den heer li. J.
Tervvey geluk met ae door hom ontvan
gen Koninklijke onderscheiding. (Applaus).
De heer Kruithof sprak hierna over
het onderwerp:
Dit onderwerp was aan de orde gesteld,
omdat uit een artikel in „De Christelijke
Werkmeester" gebleken was, dat er over
deze zaak een verkeerde stemming zjou
kunnen ontstaan, die aan de saamhoorig-
heid niet ten goede zou komen.
Spr. herinnerde eraan, dat de vakcentra
les een adres aan den Minister van Sociale
hebben verzonden met het verzoek, in de
bedrijfsraden ook vertegenwoordigers
het administratie technisch en opzichthou-
diend personeel op te nemen.
Reecis bij de voorbehandeling van de
drijfsradenwet is op dit punt de aandacht
gevestigd.
Uit het feit dat de drie organisaties van
hoofdarbeiders in het C.N.V. de Ned.
Vereen, van Chr. Kantoor- en Handelsbedien
den, de Ned. Vereen, van Ghr Technici en
de Ned. Chi. Wevkm eest ersbon d
contactcommissie mede ter behandeling van
dit punt hebben opgericht, blijkt, dat dez-'
niet content zijn met den huldigen gang
van zaken.
Bij de instelling van den eersten bedrijfs-
raad, die. voor de typografie, kwamen de
vragen met betrekking tot de samenstel
ling der bedrijfsraden vrijwel alle aan de
orde. Spr. deed uitvoerig mededeeling van
Wjat met betrekking tot dit punt is
schied. In de commissie ex-art. 8 der Be-
drijfsradenwet bestond daarover geen ov -i
eenstemming. De Minster heeft ten slotte
beslist, dat de hoofdarbeiders niet zoude
worden opgenomen. H<rt is nog niet ui tg:
sloten, dat het op den duur nóg voer e
kander komt In de subcommissie kunnen
ze worden opgenomen. Noodig is, dat men
het met elkander eens is.
De bedrijfsraad oedoelt, datgene, wat er
in het bedrijf gc-groei i is, te consolideerèn
en dan te zien, wat er verder kan groeien.
Wilde men verder grijpen, dan zou men
in dezen tijd zeker gevaar loopen, mis te
tasten. Het beste doet men daarom, af te
wachten, tot ook de kwestie van de ver
tegenwoordiging der hoofdarbeiders tot
rijpheid is gekomen.
Bij de discussies werd vastgesteld, dat
het wenschelijk is, dat de Contactcommissie
van Christelijke organisaties van hoofdar
beiders nauwlettend roigt, wat er ten aan
zien van dit onderwerp geschiedt, om bij
voorkomende gelegenheid op de boste wijze
op te treden. Als de mogelijkheid daartoe
aanwezig is, zullen de vertegenwoordige^s
der Christelijke vakbeweging zeker mee
werken, om ook aan dc hoofdarbeiders eeh
plaats in de bedrijfsraden te geven.
De duinen van Ameland
weggevreten
Tengevolge van den Noordwesterstorm der
laatste dagen en de daarmede gepaard
gaande hooge watervloeden is de duinafslag
op Westelijk Ameland van dien aard, dat
het Badpaviljoen van Lublink (eigendom
van de N V, Noordzeebad Hollum) gevaar
loopt door de zee verzwolgen te worden. De
duinenrij tusschen paviljoen en strand is
nog slechts 7 meter en aanhoudend brokkelt
deze nog af. Wil men nog iets redden, dan
zal ten spoedigste tot afbraak moeten wor
den overgegaan, daar een groote watervloed
de duinen zoodanig kan doen afnemen, dat
het gebouw ondermijnd wordt en in zee ver-
RUBRIEK^
Gemengd Nieuws,
STROOMDIEF.
De politie te Oss is in samenwerking met
eenige ambtenaren der gemeentelijke licht-
bedrijven een belangrijke verduistering van
elëctrischen stroom op het spoor gekomen,
welke gedurende geruimen tijd hier ter stede
ten nadeele van de gemeente is gepleegd.
Het timmerbedrijf der firma K. aldaar blijkt
n.l. geruimen tijd stroom van het gemeente
lijk net te hebben betrokken, waarin op
slinksche wijze met den stroommeter is ge
knoeid. De lichtbedrijvën zijn daardoor voor
honderden guldens benadeeld. Men heeft ge
constateerd, dat veel meer stroom door de
firma is gebruikt, dan de meter noteerde.
Tegen den firmant is proces-verbaal opge
maakt, terwijl het verschuldigde bedrag voor
den klandestien betrokken stroom zal wor
den nagevorderd.
ONDER INSTORTEND HUIS BEDOLVEN.
Terwijl eenige arbeiders in een leegstaande
woning op het Broek te Best (N.Br.) stonden
te schuilen tegen het noodweer, stortte plot
seling een muur in en kwam door het pla
fond gevallen. Een der arbeiders, F. v. H.,
liep ernstige kwetsuren aan het been op en
zware hoofdwonden, zoodat hij naar het
gasthuis moest worden overgebracht, terwijl
zekere F. 1. voorover sloeg en wonden aan
rug en het hoofd kreeg. Ook de meeste an
deren werden gewond, doch hun kwetsuren
waren minder ernstig.
ZE SPEELDEN ONDER EEN HOEDJE.
Eenige maanden geleden werd aan het
bureau Overtoom te Amsterdam, door don
eigenaar aangifte gedaan dat er een groote
diefstal gepleegd was in zijn manufacturen
winkel aa het Olympiap'ein. De eigenaar
van de zaak ontving van de verzekerings
maatschappij f 1000 uitgekeerd voor de scha
de aan zijn zaak toegebracht wegens den
diefstal. Het kwam weldra vast te staan dat
deze zaak niet zuiver was. Het spoor leidde
naar het huis van bewaring, waarin twee
mannen waren opgesloten wegens het ple
gen van een ander delict. Deze twee mannen
werden nu er van beschuldigd ook den dief
stal op het Olympiaplein te hebben ge
pleegd, doch bij het verhoor kwam al gauw
aan het licht, dat de diefstal in elkaar go-
zet moest zijn en dat beiden slechts de hand
langers geweest waren van den eigenaar. Zij
hebben op den bewusten avond de goederen
slechts uit het perceel eehaald en naar el
ders vervoerd.
Ofschoon de eigenaar nog ontkent iets met
deze za&k uitstaande te hebben, zal dit betn
weinig baten. Hij wordt ervan beschuldigd
ten eerste de verzekeringsmaatschappij
hebben opgelicht en ten tweede een valsche
aangifte bij de politie gedaan te hebben.
DOODELLJKE VAL.
Te St. Oedenrode (N.Br.) is de 31-jarige
ongehuwde kleermaker H. S., die hij den
timmerman W. van A. in den werkwinkel
op een werkbank zat, van die bank gevallen
Hij kwam zoo ongelukkig terecht, dat hij
direct dood was. De ongelukkige was de
kostwinner van een groot gezin.
REEKS INBRAKEN OPGEHELDERD.
De recherche te Breda heeft thans klaar
heid gebracht in het mysterie der vele in
braken, die den laatsten tijd te Terheyden,
Geertruidenberg, Langeweg, Zevenbergschen
Hoek en in het station van Lage Zwaluwe,
gepleegd zijn. Men heeft reeds verscheidene
gestolen voorwerpen opgespoord, o.a. te Nij
megen en in beslag genomen. Ook zijn nu
de personen, die zich schuldig gemaakt heb
ben aan deze inbraken en waarbij zich
persoon moest, bevinden, die over een auto
beschikte bekend. Er is reeds een arresta
tie verricht. Nadere bijzonderheden kan de
politie in verband met het onderzoek, nog
niet mededeelen.
TWEE MODERNE STORMRAMMEN.
Te Oegstgeest moesten in het gedeelte
de Dorpsstraat, waar deze het smalst is,
twee vrachtauto's, resp. toebehoorende aan
de firma De Vries te Beverwijk en J. G.
Barnhoorn te Zandvoort, voor elkander uit
wijken. In volle vaart passeerden deze auto's
de straat vlak langs de aldaar staande pan
den. De auto van de firma De Vries kwam
daarbij in botsing met den voorgevel van een
schuur van de wed. van Rijn; de gevel werd
geheel ingereden. De auto van Barnhoorn
kwam in hotsing met den voorgevel van het
woonhuis van de familie de Jong. Beide
perceelen werden daarbij zeer gehavend en
de auto's zwaar beschadigd. Persoonlijke on
gelukken hadden niet plaats.
KAPITAALSVERNIETIGING DOOR
RATTEN.
Een bewoner van Scbaarsbergen, onder
Arnhem, had onlangs 6000 van de bank ge
baald, omdat hij het daar niet veilig achtte.
Hij sloot het bedrag in bankpapier in een
houten kistje en verborg 't in den hooiberg.
Toen hij verleden week een rekening
betalen, haalde h" het kistje te voorschijn.
Het bleek dat ratten er een gat in gevreten
hadden en het bankpapier hadden opgeknab
beld. Het gehikte hem nog zooveel van de
snippers hijeen te garen, dat hij f
de Nederlandsche Bank kon terug krijgen.
De rest was verloren.
ONDER BROERTJES.
Tusschen de gebr. van R. te Oss ontstond
Zaterdagnacht een ernstige twist, welke zoo
hoog liep, dat beide mannen elkander te lijf
gingen. Een hunner werd met een knuppel
op het hoofd geslagen en bekwam een bloe
dende verwonding. De politie.was inmiddels
ter plaatse verschenen en maakte proces-ver
baal tegen de vechtersbazen op.
INBRAKEN.
Te Amsterdam hebben tot nu toe on
bekend gebleven inbrekers hun slag trach
ten te slaan in het vijf etages hooge pand,
dat gelegen is op den hoek van Heerengracht
Leidschestraat. In het gelijkstraalsche
deelte is een hoedenzaak, gevestigd van de
firma Meuwsen. Niet onmogelijk is, dat do
inbrekers zich in deze zaak hebben laten op
sluiten en vandaar hun speurtocht naar
hoogere regionen zijn begonnen. Vast staat
dat op alle etages, waar kantoren van ver
schillende ondernemingen zijn gevestigd, een
„onderzoek" is ingesteld. Verscheidene deu
ren zijn daartoe opengebroken, terwijl ook
getracht is twee brandkasten te forceercn.
Deze kasten hebben echter met succes weer
stand geboden. Er is zeventig gulden uit
een van de kantóren gestolen.
-Te Arasterdam is 's nachts ingebro
ken in een sigarettenfabriek op de Nieuwe
Keizersgracht De firma, die juist aan het
verhuizen is, had, omdat de brandkast reeds
was overgebracht een bedrag .van f 1,500 in
een lessenaar geborgen. Dit bedrag is vordwe
nen. Ook een hoeveelheid sigaretten werd
vermist. De waarde daarvan kon nog niet
worden opgegeven.
Te IJ muiden is ingebroken in het
kantoorgebouw van het gemeentelijk gas
bedrijf van Velseiï, staande in de Tromp
straat Door het indrukken van een ruit op
dè bovenverdieping is meri binnengekomen
De verschillende lokalen zijn doorzocht en in
het kantoor van den hoofdboekhouder werd
de houten deur voor de kluis geforceerd.
Aan de kluis zelf is de inbreker niet begon
nen. Het eenige wat meegenomen is, is een
sigaar uit de lade van den hoofdboekhouder.
Op een bord was geschreven: „Auf YVieder-
sehen".
WOENSDAG 30 JANUARI
HUIZEN 301 M. NCRV-uitzending. 8.00
Schriftlezing meditatie, 8.15—9 30 Gram.pl.
10.30 Morgenwijding olv, Ds. I. Groenen berg.
11.00—12.00 Zang Suze Schoofeld—Dribbel.
cimv_ H. v. Collem (piano) en gram.pl. 12 15
Gram.pl. 12.30 Kwinict olv. P. v. d. Hurk. 2.00
Graai pi 2.30 Voor jeugdige postzegelverzame
laars. 3.00 Gram.pl. 3.25-3.45 en 4.00 Trio-
concert mrav. viool en viola. 5.00 Kinder uurtje.
6.00 Landbouwpraatje. 6.30 Afgestaan 7.00
Politieberichten. Ned. Chr. Persbureau. 7.15
Gram.pl. 7.30 Lezing S. v. Otterloo. 8 00 Vas
Dias. Gram.pl. 8.15 Dr W. H. Gispen: Heilige
Tijden. 8 45 Chr. Gem. Zangkoor „Volhar
ding" te Bunrnk. olv. A. H. Wiliemse. 9.15
Cursus Dr. W, H. Gispen. 9.45 Vervolg con
cert. Om 10.00: Vaz Dias. 10 15 Orgelspel R,
Parker. 11.00—11.30 Gram.muziek.
HILVERSUM 1875 M. VARA-uitz^nding,
8.00 Gram.pl. 930 P J. Kers: Onze keuken.
10.00 Morgenwijding VPRO. 10.15 Voor arb.
i d. continubedr.: VARA-tooneel olv. W. v,
Gappellen. Dr. F M. Wibaut (lezing), J. Jong
(orgel), G. Smit (viola) en J. Vogel (pano).
11.40 Gram.pl. 12.00 De Notenkrakers olv. D.
Wins. 12.45 J Huy (saxofoon) en R. Schoutq
(piano). 100—1.15 E. Walis en zijn orkest.
2.00 Voor de vrouw. 2.15 Kniples. 3.00 Voor
de kinderen, 5 30 De Zonnekloppers olv. G
Steyn. 6.30 RVU. Mevr. Dr. J C. Proost—
Thoden van Velzen herdenkt Prof. Dr. W. de
Sitter. 7.00 Wielrenpraatje J. Veltraan. 7.20
Orvitropla olv, J. v d. Horst. 7.40 XX-ensem
ble olv. G Steyn. 8-10 Gram.pl. 8.30 De Flie
refluiters olv E. Walis. 9.00 Gram.pl. 9 10
Orgelspel C. 3teyn, 930 Residentie-orkest o'*
P. v. Anrooy. 10.00 Vaz Dias. Vara-van.
10.15 Vervolg orkestconcert rttmv. S. Swaa.
(viool) en J. Devert (viola). 11.0012.00 Gra*
mofooomuziek.
DROITWICH 1500 M. - 10.35-10.50 Morgen
wijding. 11.20 Gram.pl 11.50 Voor de scholen.
12 05 Orgelspel Q. Madean. 12.50 Ch. Man
ning en zijn orkest 1.50 Orgelconcerc G. Thai-
ben Ball. 2.25 Voor de scholen. 3.10 Lezing.
3.35 Bournemouth Sted. Orkest olv. R. Austin,
Dimv, M, Eisenberg (cello) 5.05 John Mac-
Ar hur Kw'ntet 535 BBC-dansorkest olv. H.
Hall 6 20 Berichten. 6.50 en 7.05 Lezing. 7.25
Hande'concert 7") Gram pi. 8.20 „The queen
cf Cornwall", spel van Hardy met muziek
R, Boughron. Mmv. het BBC-orkest en
Radiokoor olv. Coates. 9.50 Berichten. 10.2?
Gershom Parkington Kwintet 11.20—12.20 Ca
sani-Cluborkest olv. Ch. Kunz.
KALUNDBORG 1261 M. 11.20-1.20 Strijk-
orkest olv. Andersen. 2 20 Gram pl. 2.504.50
C. Rydahl's orkest 7.20 Omroeporkest olv.
Mahler. 7.55 Hoorspel. 8.20 Strauss-concert
olv. Mahler. 9.40 Omroepkamerorkest olv.
Mahler. 10.10—11.50 Dansmuziek.
KEULEN 456 M. 5 20 Gramofoonpl. 6.33
Orkestconcert. 11.20 Düsseldorfsch Concertor
kest olv. Artz. 12.20 Gram.pl. 3.20 Omroep-
kleinorkest olv. Eysoldt, en solisten. 5.05 Piano
recital. 6.20 Marscher -oncert. 7.55 Strijdlied,
8.20 Radiotooneel. 9.50 Gram.pl. 10.20—11.2C
Dansmuziek.
BRUSSEL 322 en 484 M. 322 M-: 12.20
2.20 Gram pl. en Salouorkest olv. Douhe*
5.20 Dansmuziek. 6.20. 6.50 en 7.35 Salonorkes<
olv. Doullez 8.20 „Francesca", opera v.
Doeck. 1030-11 20 Dansmuziek. 484 M.
12.20—2 20 L Langlois' orkest 5.20 Salonor
kest olv. Douliez. 6.35 Cello- en pianorecital
735 Zang. 8.20 Pianorecital. S 50 Hoorspel
1005 Accordeonmuziek. 10.30''11.20 Dansmu
ziek.
DFUTSCH LAND SENDER 1571 M. 730
Pianorecital H. Hoppe. 7.55 Vocaal concert,
8.20 Concert door de Leib-standarte Adoli
Hitier. 9 20 en 10.05 Berichten. 10.20—11..
Dansmuziek.
iJecovltol levertraan wetenschappelijk
de beste levertraan voor U en Uw kind.
Reisbrieven van Prol. Dr. V Hepp
XXVIII
HET AFRIKAANSCH (Vervolg)
De eerste taalbeweging.
Men onderscheidt gewoonlijk tusschen een eerste en een tweede
Afrikaansche taalbeweging.
De eerste dateert van omstreeks het jaar 18/u.
Wel was men reeds begonnen in het AfrikaanscJi te corres-
pondeerem Ook verscheen er in 1861 al een politieke brochure
in de landstaal. Maar van een eigenlijke beweging kon men
nog niet spreken. _T
De stoot werd gegeven dooreen kersverschen Nederlan
der n 1 door Arnoldus Ponnevis. Geboren te Ouderkerk, komt
hii 'in 1866 in Zuid-Afrika en wordt als leeraar verbonden aan
het gymnasium in die Pêrel. Onmiddellijk voelt hij den nood
der Afrikaanders aan. Zij moeten aan een eigen schrijftaal
worden geholpen. Hij ziet de onmogelijkheid in het Hollandsch
daarvoor aan te dienen. Zijn groote verdiensten schuilen niet
in zijn pennevruchten - hij gaf er slechts weinige - maar
in de bezieling van hem op zijn leerlingen. De voornaamste
onder deze was de latere Ds. S. J. du Toit, de vader van Totius.
Als een zeer merkwaardig fedt dient te worden geconstateerd,
dat juist geboren Nederlanders in de eerste Afrikaajische taal
beweging in de voorste rij stonden. Want naast Pannevis komt
een eereplaats toe aan C P. Hoogeiihout, een geboren Amster
dammer, die eveneens in de zestiger jaren in Zuid-Afrika zijn
nieuwe vaderland vond. In 1872 publiceert hij onder den pseu
doniem Klaas Waarzegger Jr. een artikel in het Afrikaansch
gesteld, waarop hij in 1873 „Die Geschiedenis van Josef" laat
volgen. Ware Afrikaander, de schuilnaam van Ds. S. J. du
Toit, plaatst in het volgende jaar een artikel, waarin hij met
verontwaardiging opkomt tegen de onderdrukking der Afri-
kaansche door de Engelsche taal, „want in skool, parlement en
geregshof was dit pure Engels". In een blad onderhouden Ware
Afrikaander en Klaas Waarzegger Jr. zich met elkaar. Daaruit
wordt een plan de campagne geboren. Op het program worden
gezet: een Afrikaansche spraakkunst, een geschiedenis van
Zuid-Afrika en een Afrikaansche Bijbel.
Voor den Afrikaanschen Bijbel heeft vooral Pannevis gepleit.
In 1874 richt hij een schrijven tot het Britsch en Buitenlandse!»
Bijbelgenootschap. Meer dan een miljoen Afrikaanders en kleur
lingen kunnen alleen door den Bijbel in de volkstaal bereikt
k XXVII stond in ons nummer van 26 Januari
worden, zoo zegt hij daarin. Hij wijst zelfs een geschikten ver
taler aan, Ds. S. J. du Toit. Direct succes had zijn actie niet.
Maar dat toen reeds de behoefte aan een Afrikaanschen bijbet
zoo sterk werd gevoeld en zoo zeer op den voorgrond werd ge
plaatst, teekent.
Als derde Nederlander dient te worden vermeld Prof. J. Lion
Cachet, ook al een Amsterdammer. Hij werd een van de vrucht
baarste auteurs. Hij traohtte zich te verbergen achter de namen
Neef Jan wat versies maak, Jan die Versies Maker, Junior, Klein
Jan wat Versies maak, Neef Jan, Ou oom Jan.
De meergenoemde Ds. S. J. du Toit moet echter als de ziel
van de eerste taalbeweging worden beschouwd. Hij dichtte, ver
taalde deelen van den Bijbel, bewoog zich in de politiek, redi
geerde met zijn Nederlandsohe vrienden Afrikaansche bladen,
richtte nationale bonden op. Aan hem is Zuid-Afrika veel ver
schuldigd.
Als devies gaf de beweging uit: „Ons skrijf soos ons praat".
Dat klinkt Kollewijniaansch. Maar zij, die aan het Afrikaansch
gaarne Kollewijnianisme ten laste leggen, behooren te beden
ken, dat Kollewijn pas in 1891, dus ongeveer twintig jaren latex,
zijn ideeën begon te lanceeren.
Maar, zal men misschien tegenwerpen: het principe was bij
beide toch hetzelfde. Ik zal dit niet weerspreken. Alleen ben ïk
zoo vrij te herinneren aan het oude gezegde: wanneer twee het
zelfde doen, doen zij nog niet hetzelfde. Dat is hier van kracht,
Kollewijn vond een historisch gegroeide schrijftaal. Maar Zuid-
Afrika had geen schrijf-, alleen spreektaal. Wat zou men doen,
indien men een taal ging bestudeeren, waarvan geen schrifte
lijke documenten bestaan? Men zou tegenwoordig het gespro
kene op gramofoonplaten vastleggen en het dan zooveel moge
lijk klankmatig op schrift brengen. Dat deden, maar primitief,
ook de mannen van de eerste taalbeweging. Zij pasten de pho-
netisohe spelling toe. Dat was een volkomen logisch begin.
Wilt gij een staaltje van het Afrikaansch in zulk een spelling?
Dan laat ik hier volgen een couplet uit het liedje van Hoogen-
hout „Mijn froutji het 'n seun gekry".
Ek is so bly, ek is so bly,
Mijn froutji het 'n seun gekry.
Hy lyk persiis nes ik.
Hy het myn oge, mond en neus,
En is 'n dikke, fette reus
Ek is so in myn skik.
Dat was naar het hart van den Afrikaander. Dat kon hij
lezen. Daar greep hij, die zich nooit in boeken verdiepte en
voor wien de Hollandsche taal te hoog ging als vanzelf naar.
Een viertal mannen verstoutten zich zelfs een Afrikaansch
volkslied te dichten. Het waren Pannevis, Hoogenhout, D. F.
du Tóit, S. J. du Toit. Aan het tweede vera heeft mén in
Nedei'land soms aanstoot genomen. Het luidt:
'n Ider nasie het syn Taal.
Ons praat fan Kaap tot in Transvaal
Wat almaal maklik kan ferstaari,
YVat gaan di ander tale ons aan?
Ons praat soos Pa en Oupapa,
Di Landstaal fan Suid Afrika.
Men heeft wel gemeend, dat dit in het bijzonder tegen het
Nederlandsoh was gericht. Dit -berust echter op misverstand.
Het ging tegen het Engeisch. Hoort slechts de klacht van Hoo
genhout:
De eerste taalbeweging heeft goed werk verricht.Zij heeft
geploegd en gezaaid. Maar rijpe vruchten, een literatuur op
hoog peil, bracht zij niet voort.
Dr. Lydia van Niekerk heeft haar in haar boek „De Eerste
Afrikaanse Taalbeweging en zyn Letterkundige Voortbrengse-
selen" volgens een later geslacht van Afrikaan de»*s zoo raak
geschetst:
„In de literatuur van de eerste taalbeweging mist men die
eigenschappen, die voor de grootste sieraden van de poëzie wor
den gehouden, als rijkdom eu schoonheid van beeldspraak, volle
klank en krachtige melodie, stoute verbeelding en dichterlike
voorstelling; daartegenover staan wel eenvoud en waarheid, so
bere kracht en pittige spot in menig politiek lied, 'n gezonde zin
voor 't komiese, rake, soms zelfs geestige tekening kenmer
ken van 'n echte en nationale, hoewel bescheiden kunst. In de
hoge waarde van z'n letterkundige voortbrengselen is dan ook
niet de hoofdverdienste van de eerste afrlkaanse taalbeweging
te zoeken. Die ligt elders. De Regte Afrikaners zagen in, dat
er 'n kloof gaapte tussen 't denken en voelen van de Afrikaner,
en de gedachten en gevoelens, waarmee hij in druk kennis kon
maken. Zij hebben 't aangedurfd die kloof te overbruggen, door
gebruik te maken van de eigen taal. Hierdoor leerden ze menig
Afrikaner lezen en te zamen met 't besef, dat hij niet langer 'n
stomme „bywoner in sy éieland" hoefde te zijn, hergaven ze hem
z'n gevoel van eigenwaarde. Tegelijkertijd konden ze, juist door
de eenvoud en bevatlikheid van hun geschriften, hem voor 't
eerst wat literair genat verschaffen, hoe gering dan ook. Maar
hun grootste eer ligt in het feit, dat hun streven tot gevolg had,
dat, toen 'a jonger geslacht opstond met groter scheppingsdrang
en krachtiger uitbeeldingsvermogen, er voor hen gereed lag 't
aangewezen voertuig voor hun gedachten, reeds enige keren met
schitterende resultaten door hen gebruikt: Die Landstaal van
Suid-Afrika".
De tweede taalbeweging.
De eerste taalbeweging verzandde in den grooten Boerenoorlog.
Den Engeiachen trof hiervan niet de schuld, maar de politieke
verdeeldheid tusschen de Afrikaanders zelf, het wantrouwen tus
schen hèt volk en enkele leiders. Ook kon de regel „ons skrijl
soos ons praat" op den duurniet bevredigen. Pogingen, na der
oorlog aangewend, om de beweging nieuw leven in te blazen
liepen op n»ets uit.
Waren de Engelschen toen niet zoo fanatiek opgetreden, had
den zij hun taal niet met dwazen dwang de bevolking opgelegd,
mogelijk zou het Afrikaansch van toen af èen sleepend bestaan
hebben geleid. Doch de snel toenemende verengëlsching prik
kefde de Afrikaanders tot vèrzet. Zij wisten nog niet goed wel
ken weg in te slaan. Men scheen geneigd het Nederlandsch U
aanvaarden. „Onse - Jan", de populaire Jan Hendrik Hofmeijr
was de vurige voorvechter. Dit leek ook het meest tactisch. Spra
ken de Engelschen over het Afrikaansch minachtend als ov
„kombuistaai, kaffertaai, hottentottaai, een onbeholpen taal
een kindergestamel", over het Nederlandsch zouden zij zóó niet
durven oordeelen. Daarom kon- een, zij het ook vereenvou
Nederlandsch, uitkomst brengen, zoo rekende men 'uit. Tócll
school hie»*in niet enkel berekening. In de Kaapprovincie, welk!
nog 't meest toevoer van Nederlanders kreeg, had zich het Hoi
landsch in breede kringen staande gehouden.
Het Afrikaansch was echter al te ver voortgeschreden, dan da
het volk „den weg tei-ug" naar het Nederlandsch kon afleggen
Men had niets tegen het Hollandsch. Doch men wist het
te hanteeren. In 1905 verscheen een soort manifest, dat tot onder
titel droeg: „Gedachten over de aanvaarding ener Afrikaanse
schrijftaal". Daarin werd de voorslag gedaan: „Afrikaans skiijl
en praat, Hollands leer, albei lees". Alzoo werd een compromis
aanbevolen. Daaruit ontstond de tweede taalbeweging.
Deze beweging verschilde dus. niet weinig van de eerste.-De
band daarmee bleef bewaard door den regel: „Spel volge:
uitspraak", doch zij onderscheidde zich door wat zij er oi
dellijk op liet volgen: „Wijk niet onnodig van de Hoog-Holland
se spelregels af". Dit laatste werd dan meestal zoo uitgelegd
dat de regels der vereenvoudigde spelling moesten worden ge
volgd. Hier komt de aansluiting hij de richting van Kollewijn
Maar men zij voorzichtig niet elke overeenkomst aan den in
vloed van het Kollewijnianisme toe te schrijven. De uitganj
„lik" b.v., welke wij als karakteristiek voor de Kollewijners hou
den, vindt men i*eeds algemeen in het Afrikaansch van de eer
ste beweging.
De tweede taalbeweging had den wdnd mee. De oorlog had dl
Afrikaanders uit de verschillende provincies van Zuid-Afrika na
der tot elkaar gebracht. De scheidslijn tusschen de Kaapkolonit
en het overige deel van het land was uitgewischt. Zoo kon
zich tot alle Afrikaanders uitbreiden. In 1909 werd „die Zuid
Afrikaanse Akademie voor Taal, Lettoren en Kunst" opgericht
Deze benoemde een spellingkommissie. In 1915, 1920, 1930 wei
de spelling vastgelegd. Een woordenlijst werd uitgegeven, welk
ik tot mijn spijt in den boekhandel nog niet kon machtig worden,
