IN HET LAND VAN PILSOEDSKI
U
I
b
d
1
0
nr
m
w
B
►1
m
VA
d
OUDE CULTUUR-CENTRA EN
PRIMITIEVE LANDSTREKEN
HET GESLACHT DER FUGGERS
De opkomst van Polens eerste Maarschalk
l-\>lcn is een land, dat by den gemiddel
den Nederlander geen gruote bekendheid
liceft. Wat men er in het algemeen van
weet is, dat het vroeger een landdag had,
waar liet zeer bewogen toeging, zoo zelfs,
dat men er met inktpotten en andere
concrete, argumenten discussieerde; dat
deze politieke verdeeldheid tot staalkun
dige verscheuring heeft geleid, en dat eerst
de Groote Oorlog het middel voor de Polen
is geweest, hun oude zelfstandigheid te hei-
winnen. Uok van de natuur in Polen heelt
men 'heel weinig begrip.
Zoo meent men, dat 't Poolsche landschap
niets anders dan een armzalige laagvlakte
is, die men bijna als een steppe zou moeten
beschouwen. In waarheid omvat het Pool
sche land zoowel de hoog© bergen van
Tatra, als de kust van het corridorgebied,
tie oerwouden van de Litauwscho grens
streek, de moerassen van Polezic en de
schilderachtige rivierdalen van de Ooste
lijke Karpathen. Men vindt er oude centra
van cultuur, kunstschatten van voorbije
eeuwen, zoowel als primitieve dorpen, waai
de huizen uitsluitend van hout en stroo
worden gebouwd.
Wie een eerste indruk van Polen wil
hebben, doet misschien, het best eerst de
historische stad Krak au te bezoeken. Ze
ligt in Opper-Silczië, niet ver van de Duit-
sclie grens.
Zoodra de kolenmijnen gepasseerd zijn,
wordt de reiziger eigenaardig aangegrepen
door de droefgeestige charme van het Oa!i
cische landschap. Een eenzame vlakte.
Slechts nu en dan, ucliler palissadenreek-
scn of onder eikeboschjes ontwaart men
half verborgen niet stroo bedekte houten
koeten. Weilanden niet putten ziet men en
groote kudden varkens of ganzen. Evenals
l»ij ons heeft men er nog windmolens en
dikwijls komt men een crucifix voorbij. Op
drassige wegen loopen boerinnen in bonte
rokken en niet gebloemde doeken over hot
hoofd. En nadat men eenige uren cm
schouwspel heeft genoten, doemt in de
.verte als een fata morgana een stad op, een
groote stad aoiii den oever van de Weichsel.
tiaar- aspect wordt bcheerscht door talrijke
kerktorens en oen slot op een heuv el: Kru-
kuu.
hrakau is Polen s mooiste stad, vooral
om zijn talrijke gebouwen. Het moet ui
minstens twaalfhonderd jaar oud zijn, is
herhaaldelijk door Tartaren verwoest, en
eenige malen door emigranten weer opge
bouwd. Buitenlandschc geslachten van
kooplieden vestigden er hun firma's o.u.
de E u g g e r s.
Deze buggers zijn een merkwaardig
gesliucht, wier historie wel de moeite va;,
net vermelden waard is.
De stichter der familie was Johann
F u g g r, een wever te Grabeii bij Augs
burg, maar van meer beteekems voor do
grootheid der Euggcrs waren Jolianns
kleinzoons Andreas en Jacob, die de zaak
te Augsburg, die ze van hUn vader erfden,
sterk uitbreidden. Andreas, „de rijke
I- ugger", werd in 1152 in den udelstanu
verheven en stichtte dc familie Fuggei
vom Rch, die in 1583 uitstierf. Jacob over
leed in 1469 en drie van zijn zeven zoons:
UI rich, Georg en Jacob, deden liet familie
vermogen sterk aanwassen. Ulrich werd
door keizer Frederik 111 in den adelstand,
verheven, evenals zijn broers.
Zij interesseerden zich voor alle mogelij
ke bedrijven èri verwierven zulke onmete
lijke rijkdommen, dat zij groote leeningen
konden toestaan aan koning Maximiliaau l
die hun verschillende landstreken gaf. Ja
cob Fuggers' geld droeg ook niet weinig
bij tot cie verkiezing van Karei V en de
familie onderhield zeer vriendschappelijke
betrekkingen met dezen machtigen Keizer.
In Polen hebben de Fuggers weliswaar
minder invloed gehad dan in dc Duitschc
landen ,maar niettemin werden zij er wijd
en zijd vermaard. Fugger-huizen verrezen
er, o.a. in Krakau en Warschau op de Oude
Markt Na de komst van de Fuggers brak
Krakau's glorietijd aan. Het werd hoofd
stad en residentie van Polen cn breidde
zich sterk uit. En al beroofde Warschau,
dat centraler gelegen is, het in 1610 van
zijn politieke beteekenis, toch bleef bet nog
anderhalve eeuw lang kroningstad cn re
sidentie.
Hof, adel, gezanten en geestelijkheid
trokken steeds opnieuw naar Krakau. De
universiteit, tot welker studenten Koperni-
cus had behoord en de onvergetelijke bibli
otheek maakten het tot een blijvend cen
trum van wetenschap.
Tot de belangrijkste bouwwerken behoo-
ren die, welke op de kalkrots staan, die men
Wawel noemt. De Wawel was eens het
meest oostelijke bolwerk van westersche
cultuur.
liet opmerkelijkst is de kroningsburcht,
die door Kasimir den Groote is opgericht.
Driehonderd juur lang heeft zij als verb lij 1
van dc koningen dienst gedaan. Dc' vreem
deling voelt zich evenwel nog sterker dooi
den geest der geschiedenis omgeven, wan
neer hij de na.-vst liet slot gelegen kronings
kathedraal betreedt, die de eeuwen heeft
Gothiek, der Renaissance en der Barok,
dc pracht en praal van een groot verleden
Niet minder dan achttien kapellen strekken
er zich uit, dateerend van de perioden der
GoGthiek, der Renaissance en der Barok.
Overal ziet men rijke gouden, zilveren en
bronzen sieraden, witte en zwarte marme-
Iirakau: Dc kathedraal van dc Wawel.
•li beelden, daartussclicn helbonte Turk-
sche krijgsvunndels. In de kapellen ruston
vertegenwoordigers van de roemrijkste ou.l-
Poolschc geslachten: de Czartoryskis, de Po-
tocliis, de Raziwills en de Wasas', Aan de
vervaardiging der graf-monumenten heb
ben Stosz Veidt, Peter Vischer cn Thor-
vvahlsen meegewerkt.
Via een trap bereikt men een oeroude
krypta in roniantischen stijl, waar in vie
rentwintig kisten dc gebeenten van Pool-
sclie koningen, helden en dichtere rusten.
Dc tegenhanger van de historische kro-
ningshcuvcl is de handelsstad, liet Ring-
plein is Polens beroemdste markt. Het is
aan alle kanten door paleizen omgeven.
Beheersclit wordt t door de lange lakenhal,
oen eeuwenoud van torens voorzien bouw
werk.
Op de markt trachten Galicische boeren
hun waren aan den man te brengen. Het is
rs aan. Zijn bij
draagt het te-
Maar evenmin zijn zijn paleizen uit dc Re
naissance cn de Baroktijd weg le denken. Ze
worden door een doel bewoond door de mag
naten, die er hun winterverblijf hebben.
Zeer bijzonder is ook liet Ghetto, de oude
Jodenslad. Terwijl Praags schilderachtige
joclenwijk door ondernemers van dezen tijd
in een modern stadsdeel is omgezet, heeft
Krakau's ghetto nog altijd zijn beteekenis en
zijn oude aspect. Een derde gedeelte van
Krakau's inwoners zijn Joden en velen hun
ner' hebben taal, dracht, zeden en religie
bijna in hun oervorm bewaard. Men ziet er
mannen in kaftans en met lange haren, uit
hangborden met typische namen, vrouwen,
die een Oostersch uiterlijk aan een Slavische
manier van optreden paren, of omgekeerd.
Het is een druk en doolhofachtig stadsge
deelte, dat op Zaterdag als uitgestorven is.
Van Krakau komt men in luttele uren
naar Zakopane, de hoofdstad van de Pool
sche Tatra, welker inwoners nog veel van
hun oude volksdrachten en oude zeden heb
ben overgehouden.
Polen's modern geestelijk, maatschappelijk
en politiek leven wordt steeds sterker in
Warszawa (Warschau) samengetrokken,
bevrucht cn ontwikkeld.
Dc geest van het „Parijs aan dc Weichsel"
doorgrondt men niet spoedig, liet is onge
twijfeld een wereldstad, maar één, die lievig
gebukt gaat onder dc wereldcrisis. Dc rand
gebieden, die de allernieuwste wijken vor
men, staan vol half voltooide huizen, die in
jaren misschien niet voltooid zul
len v
Een korte rondreis kan men het best in
Gdingcn, de jongste Ooslzeehaven van het
land, beëindigen. Men krijgt dan een goede
indruk van de nieuwe tendensen in de Pool
sche staat. Wil men Polen nauwkeuriger
leeren kennen, dan zijn afzonderlijke reizen
noodzakelijk. Zeer interessaut zijn dc indus
triegebieden van oostelijk Oppcr-Silezië, Lodz
cn Gallicië. Zij, die belangstellen in dc centra
van panslavische cultuur, mogen een bezoek
aan Lemberg en Wilna niet verzuimen.
De man, die dit. merkwaardige land ovcr-
Een gedeelte van hel prachtige Talragebergte.
er een bont gewemel. Tegenover de lakenhal
staat een baksteenen kolos van vijfhonderd
jaar oud. Het is dc befaamde Mariëndorn,
met Polens hoogslc toren.
Waar men Krakau ook bezichtigt, overal
ziet en beheerscht, Josef Pilsoedski,
is eveneens een zeer merkwaardige persoon
lijkheid. Geboren in 1867, onder liet Russisch
regiem, werd hij reeds op zijn twintigste
jaar als anti-Tsjarist door dc Russische
liet Paleisplein te Warschau met rechts het voormalig Koninklijk
Paleis cn op den voorgrond dc zuil van Koning Sigismond.
geering tot 5 jaar Siberië veroordeeld I
Spoedig werd gewapende tegenstand, als
antwoord op de gewelddaden der Russische
regeering, in het program opgenomen. Deta
chementen gewapende arbeiders demon
streerden tegen het leger en dc politie met
het gevolg, dat Pilsoedski cn zijn vrouw,
Mario Tuszkiewicz gearresteerd werden. Een
tijd lang bracht Pilsoedski door in het be
ruchte tiende paviljoen van dc Warschau-
sche citadel. Hij simuleerde krankzinnigheid
en werd naar het Sl. Nikolaas-ITospiiaal in
Petersburg overgebracht, waar zijn vrienden
hem op ingenieuze manier bevrijdden.
Tijdens den Russisch-Japanschen oorlog
boekte hij eveneens geen succes en na de
Russische revolutie van 1905 en dc samen
roeping van de doema werden de opstandige
Poolsche acties onderbroken. Maar toen het
gouvernement dc politiek van vroeger met
betrekking tot Polen niet wijzigde, begon
Pilsoedski opnieuw propaganda te maken,
deze keer vooral onder de vluchtelingen uit
de Russische provincies. Hier werd de idee
van een „privé-Poolsch leger" geboren. Een
school ter opleiding van officieren werd te
Dworo gesticht en scherpschuttersgroepen
(Strzelec) werden in heel Galicië gevormd.
In den wereldoorlog was hij in zooverre
voor de geallieerden, als hij hoopte, dat
Duitschland Rusland zou overwinnen en
Frankrijk op zijn beurt Duitschland en Hon
garije. Hoewel zijn leger maar uit 3000 man
infanterie bestond en een afdeeling caval-
lerie, die onvoldoende gekleed en gevoed
was, nam het deel aan verscheidene veld
slagen en blonk het uit door moed en dis
cipline.
Pilsoedski zelf toonde groote kwaliteiten!
Is leider. In 1018, loon dc vrede tot stand
as gekomen, was ook zijn strijdmacht ge.
eldig gegroeid. Hij was in Polen populair
als geen tweede, en men koos hem bij accla
matie tot staatspresident, bekleedde hem met
dictatoriale macht en deed hem de ongewone j
eer aan hem lot eerste maarschalk van Po«
len te benoemen.
Na zijn campagnes in dc Oekraïne (van-
1920) trok hij zich aanvankelijk terug, maar;
zes jaar nadien nam hij zoodanig aanstoott
aan het typisch Poolsche parlementaire gc|
harrewar, dat hij zich opnieuw aan het hoofdl
van het leger stelde. Na een immense milil
faire demonstratie, door Pilsoedski geleid!
koos de nationale vergadering hem tot prei
sident, voor welke eer Pilsoedski bedankte!
Hij wilde alleen minister van oorlog zijn!
Zijn vrienden Mosieki eu Bartel werdenl
staatshoofd resp. premier. Pilsoedski wistj
onmiddellijk door wetswijzigingen de positia
van den president tegenover de volksvertej
genwoordigers te versterken. Maar hij ging!
nooit over tot openlijk dictatorschap, of!
schoon hij later het eerste-ministerschapl
overnam. De verkiezingen van Maart 192a
bezorgden zijn aanhangers een meerderheid
Toch liet Pilsoedski het premierschap vallen
en bleef alleen minister van oorlog, voorzit'
ter van de militaire raad en inspecteur-gene
raal van de legermacht Overigens heefi
deze officieelc verandering niet veel wijzi
ging in Pilsoedski's positie gebracht. IToewel
niet in naam, is de maarschalk in werkelijk
heid Polen's dictator.
OPLOSSINGEN.
Nadat wij eenigen tijd met onze raadsel
rubriek met wat langere tusschenpoozen ver
schenen zijn, hopen wij voortaan op deze
plaats elke veertien dagen weer ons Kruis
woordraadsel te brengen, benevens dc raad
sels en puzzles van anderen aard. Vooral nu
het buiten tegen den winter loopt en lamp
en kachel het binnenskamers zoo gezellig
kunnen maken, zal het „raadselen" velen
welkom zijn.
Ook thans weer willen wij elke maal een
tweetal prijzen beschikbaar stellen, en voor
vandaag beginnen wij met die toe te kennen
aan:
B. KRIM, Van der Heimstraat 10, Delft.
A. GROENENDIJK, Wilhclminalaan 12,
Hillegersbcrg.
INZENDEN VAN OPLOSSINGEN
Dc oplossingen, alleen van de Kruis
woordraadsels, gelieve men in te zen
den binnen een week na den datum der ver
schijning, in gesloten enveloppe.
Op den linkerbovenhoek daarvan vermel
den: Gedachtenkracht, en adressee-
ren aan de redactie.
De oplossingen uit ons i
j.l. zijn als volgt:
Kruiswoordraadsel.
Horizontaal:
Copra.
Ebene.
Plato.
Alsem.
Kam.
Net
Oer.
Oor.
Ooi.
Lek.
Tante.
V e r t i c
Creta.
Ernst.
Aak.
Woordverandering.
Geen, Idee, Soms, Soes, Etui, Norm, Dekt.
Orde: Gissen doet missen.
Het v e r r e-raadsel. Verschuifraadsel
V e r edelen Aanharken
Overbodig ondoordringbaar
Be ver huid onbekendheid
Too verkol uitgeteerd
Papa v e r bo(l) ketelsteen
Water verf rotsgesteentc
Iloutkc ver kinderkamer
rotsgebergte
drieëenheid
Honger is dc beste kok.
De gestolen schrijfmachine.
De gelegenheidsdief had op het in de ka
mer gelaten vel schrijfmacliinepapier zijn
vingerafdrukken achtergelaten.
HET ALIBI
Een student, die reeds voor meerdere exa
mens geduikeld was, beloofde op een goeden
dag voortaan vlijtig tc werken. Hij kwam
daarna oogenschijnlijk steeds op tijd naar
huis, want de colleges en het onderwijs bij
den repetitor kon de vader niet precies con
troleeren. Toen hij echter bemerkte dat zoon
lief zeer veel zakgeld gebruikte sprak jiapa
eens een hartig woordje met onzen student.
Deze zei echter, dat hij zulke hooge uitgaven
had, omdat hij bij zijn arbeid veel cigaretten
rooken moest, daar hij slechts op deze wijze
geconcentreerd kon werken. De vader, die
zelf een straffe rooker was, nam met deze
verklaring genoegen, daar hij de behoefte
van zijn zoon, die deze klaarblijkelijk van
hem geërfd had, zeer goed kon begrijpen. Op
een dag, dat de zoon, zooals helaas meer
voorkwam, weer eens aan den boemel was,
omdat hij wist dat zijn vader later dan ge
woonlijk thuis zou komen, zag hij zijn „ouden
heer" voorbij komen. Hij dronk zijn glas bier
leeg, stond op en ijlde langs een omweg naar
huis, zoodat hij daar nog voor zijn vader
Nieuwe Raadsels
Thans volgen onze nieuwe raadsels.
Kruiswoordraadsel
2
3
4
S
6
7
-
lÉH
y
ÉI
10
11
12
13
W
16
77
20
18
19
\21
22
23
*4
25
26
2/
28
20
30
p
31
Wé
32
Verticaal:
1 Haalt naar zich toe
2 Bestelling
3 Kreuk
4 Heftig
5 Stoomschip
6 Een soort boon
7 Niet deze
8 Opgepast
10 Groote roofvogel
12 Gevoelens
11 Het gewichtigste
bloedvat van den
incnsch
Horizontaal: 13 Klein brood 24 Ongcwasschen
15 Succeslied \an 26 Edelsteenen
1 Overwinning Caruso (Ilal.j 2S Grap
5 KI. houten instru- 17 Keer 29 Weg (Eng.)
ment, bij het boet- 18 Projectiel 30 Soort bier
seeren en in de 19 Faam 31 Zegt men van
apotheek gebruikt 20'Plaatsje in Zuid- nomen (Lat.)
9 Verweren van ijzer Frankrijk 32 Die iets torst
10 Stand 21 'Gemeente 33 Wat leven brengt
11 Niet jong meer 23 Lichaamsdeel in de klok
10 Elk
18 Familielid
21 Puntig voorwerpje
22 Zonder vocht
24 Drukte
25 Zitplaats
27 Op het oogenblik
zeer moderne stol
30 Teer
aankwam. Hij rekende uit dat papa
hoogstens tien minuten ook thuis kon zijn,
liep dus vlug naar zijn kamer, sloeg een
boek open, deed alsof hij zat te blokke
dacht ondertussclien eenplan uit, dat bij
zijn vader den indruk moest wekken, alsof
hij reeds lang in huis was en druk had ge
werkt. De zoon had namelijk deze korta
spanne tijds benul, om
DE BESTELLING...
Karei was een van die fietsjongens, wiet
kundigheid op het ijzeren vehikel, vooral als
ze voor een verkeersagent moeten wachten,
aan liet wonderbaarlijke grenst. Niet altijd
is hun handigheid op de fiets evenredig aan
de snuggerheid, waarmede zij de boodschap
pen uitvoeren.
Karei was een uitzondering! Als zijn
baas hem wat opdroeg, kon hij ervan over
tuigd zijn, dat hot stipt werd uitgevoerd. Op
een koude Zaterdagavond werd hij uitgezon
den met een mand vol flesschen rum, naai
verscllillende klanten, die met het koude
weer gaarne een wannen dronk wilden gc
bruiken. Door de haast waren wel de adres
sen van de klanten vermeld, doch niet hei
aantal flesschen, dal ze elk moesten hebben
Maar de chef van de expeditie had hem den
wenk medegegeven, dat de eerste klant d?
helft der flesschen en een halve flesch moest
hebben, dat bij de tweede klant de lielft van
de rest cn een halve flesch gebracht moest
worden; bij de derde klant wéér dc helft
van de rest en een halve flesch afgeleverd
moest worden en dat bij den laatste» klant
de rest van een flesch afgeleverd moest
worden.
Toen Karei weg was, zeiden de col
onder elkaar, dat hij het niet voor elkaat
zou brengen. Maar zij hadden misgerelzsnd, J
want na een half uur kwam Karei terug cn
had de flesschen rum juist afgeleverd.
HET „RAADSEL VAN EEN EL"...
Vul op de kruisjes letters in en vorm
woorden van de navolgende beteekenis. Dan
vormen de eerste letters van boven naar bo
neden gelezen dc naain van een in Neder
land op een hoog peil staande sport,
x x x'x e 1 Van melk gemaakt
x x x x e 1 Deel van onze ruggegraat.
x x x x e 1 Varkensvoer (Duitsch)
x x x x e 1 Gevoel van innerlijke waarde
x x x x e 1 Buigzaam
x x x x e 1 Teekenkrijt
x x x x e 1 Wondcrspraak
x x x x e 1 Deel v. d. militaire bepakking
x x x x e 1 Gebrand linnen
AAT UIVER....
liet zijn visitekaartje achter! En een
slimmerik ontdekte, dat dc letters van zijn
naam, mits goed dooreen geklutst, zijn be
roep vormden, een beroep, dat zijn naaui
wederom eer aan deed! Wat was dat beroep
van A a t Liver?
