DONDERDAG 13 SEPTEMBER 1934
DERDE BlTAD PAG. 9
BOND VAN CHRISTELIJKE
ORANJE-VEREENIGINGEN
JAARVERGADERING
TE UTRECHT
„Onze liefde voor Vorstenhuis
en Vaderland heeft
geestelijke basis
Gisteren werd te Utrecht de algemeene
vergadering van den Bond van Christelijke
Oranje Vereenigingen gehouden in het ge
bouw voor C. S. B.
Nadat des morgens een vergadering van
het Hoofdbestuur had plaats gevonden, nam
te één uur de algemeene jaarvergadering een
aanvang.
De Voorzitter, Ds. Is. V oorsteegh
(Den Haag) las den 103en Psalm voor en
ging voor in gebed.
De heer H. L. G1 in derman (Utrecht)
heette hierna namens de afdeeling Utrecht
alle aanwezigen hartelijk welkom en sprak
den wensch uit dat hoewel voor speciale
feestelijkheden nu geen tijd was, de verga
dering slagen zoude.
Ds. Voorsteegh hield vervolgens een
Wij zijn samen om elkander te hemoedi-
gen en te versterken. Het besef willen wij
levendig houden, welk een groot bezit wij
hebben in het Oranje Huis opdat wij zoo
onzen God eeren en in het leven staan blij
ven met het oog op Hem geslagen.
Door de droeve gebeurtenissen van den
laatsten tijd moest de datum voor onze
Jaarvergadering verzet worden.
Nooit zijn wij samengekomen onder om
standigheden als deze.
Spr. herdacht vervolgens het overlijden
van H.M. de Koningin-Moeder en van Z.K.H.
Prins Hendrik en herinnerde aan de betee-
kenis van H.M. de Koningin-Moeder voor
ons land en volk, als gemalin, Moeder, Re-
gentesse, Grootmoeder en Weldoenster.
Van God begenadigd in ziel en leyen
heeft Zij licht gespreid over de Koninklijke
familie en het Nederlandsche volk.
Z.K.H. Prins Hendrik tcekende spr. als
een door ieder beminde figuur.
Nu gaan wij ons realiseeren. Koningin en
Prinses zijn ons slechts overgebleven. Te
dichter scharen wij ons dus rond de troon, te
krachtiger bidden wij voor Haar behoud;
te sterker wijzen wij het volk op de betee-
kenis van het Oranje Huis en te krachtiger
nog zullen wij die machten bestrijden die
aan het Oranje Huis in den weg stuan.
Necrologie Bondsleden
Ook in den kring van den Bond hebben
wij verliezen geleden. Twee leden van het
Hoofdbestuur ontvielen ons door den dood.
In October 1933 stierf de heer Sturing op
36-jarigen leeftijd. Veel heeft hij gedaan.
In Augustus ontviel ons het Hoofdbe
stuurslid de heer Beijleveld die m de afdee
ling Amsterdam (Centrum) zooveel gedaan
heeft- xt J
De afdeeling „Bijbel, Oranje en Neder
land" te Den Haag verloor in den heer Van
de®$bst een groot werker en de afdeeling
Vgtö-burg moest haar beminden Voorzitter
DriiVfilclhoen ten grave dragen en de afdee
ling Soest moést treuren over het verlies van
haar Voorzitter den heer Van der Flier.
Op verzoek, van den voorzitter verhieven
hierna alle aanwezigen zich van hun zetels
en werden de ontslapenen in stilte herdacht.
Onze bond groeit en nog steeds treden
nieuwe afdeelingen toe, aldus vervolgde Ds.
V. Nu zijn er meer dan 90 afdeelingen en
spr. hoopt dat bij de herdenking van het zil
veren jubileum in 1935 a.s. het aantal afdee
lingen de 100 zal hebben overschreden.
Ons volk is echter van revolutionaire sen
timenten lang niet vrij. De fascistische ge
dachte heeft vooral onder jonge menschen
groot e bekoring. Maar nooit drilden vrij, dat
Oranje wordt roe q a e drong en van de eerste
plaats. (Applaus.)
Na de openingsrede werd de agenda afge
werkt.
Uit het Jaarverslag van den penning
meester Dr. M. Barkey Wolf van
Geersdijk uit Kampen, bleek dat er een
nadeelig saldo was van 281.04. De ontvang
sten bedroegen 1091.08; de uitgaven
1372.12.
De ontvangsten voor een aan te brengen
kerkraam in de Groote Kerk te Delft be
droegen 188.07. Voor dit doel is thans een
bedrag aanwezig van 259.50.
Door krachtig applaus hechtte vervol
gens de vergadering haar goedkeuring aan
het zenden van een telegram aan de Ko
ninklijke Familie, met de volgende inhoud:
„De" Bond van Chr. Oranjevereenigin-
gen in Nederland in Jaarvergadering bij
een in het gebouw voor Christelijk Soci
ale belangen te Utrecht, geeft Uwo
Majesteit en H.K.H. de Prinses opnieuw
uiting van zijn verknochtheid aan het
geliefd en geëerbiedigde Oranje Huis en
Inrit U toe, dat God over Uwe Majesteit
en Uwe Koninklijke Dochter moge ver
heffen het licht van Zijn vriendelijk en
vertroostend aangezicht."
Het jaarverslag van den secretaris den
heer C. Wilg v. d. Wal kenmerkte zich
door een opgewekte toon. Er werd in ver
meld dat het aantal afdeelingen de 95 heeft
overschreden en is de 100 nabij.
Nadat eenige oogenblikken was gepau-
ieerd kwam aan de orde de
Bestuursverkiezing
'Als leden van het Bondsbestuur werden
Herkozen na stemming de aftredende leden,
Ds. Is. Voorsteegh (Voorzitter); Ds. A. Klin
kenberg, en.de heer W. v. d. Hulst.
In de vacatures Beijleveld en Sturing
werden gekozen Mr. G. van Baren, burge
meester van Delft en de heer F. Kaman,
hoofd der m.u.l.o.-school te Hoogeveen.
Vervolgens was aan de orde de Statuten
wijziging.
De heer Hendrik de Boer, voorzitter
van de Propagandacommissie lichtte de
amendementen nader toe en besprak op
duidelijke wijze de toelichtifigen op de sta
tutenwijziging. Driebergen, Rotterdam en
's Gravenzande hadden amendementen inge
diend die echter geen bijval vonden.
Het amendement van Rotterdam werd
Zelfs betiteld met „dictatoriaal" schrijven.
De behandeling en de vaststelling van het
reglement zal in de volgende vergadering
'plaats hebben.
1 Na rondvraag werd de algemeene verga
dering, die door 34 afdeelingen werd bijge
woond, door den Voorzitter met dankzeg
ging gesloten.
De Bond van Chr. Oranjevereenigingcn zal
met nieuwen moed het jaar ingaan cn met
onvermoeide propaganda-actie zijn taak
vervullen.
Eerewacht van de Oranje-Garde
Bij de opening der Staten.
Bij de opening van de vergadering van do
Staten-Generaal op Dinsdag 18 September
a.s., zal door de Oranje-Garde een eere
wacht worden gevormd door deputaties van
de verschillende afdeelingen, tot een totaio
sterkte van 150 gardisten.
De eerewacht, die op het Binnenhof wordt
geplaatst, wordt gevormd door den Lande-
lijken Commandant, den heer E. Raams. De
afdeeling Delft zorgt voor een bent van
twee trompetters en zes tamboers.
Bovendien zullen enkele honiferden gar
disten uit verschillende plaatsen worden op
gesteld op een gereserveerde plaats op het
Voorhout, onder commando van den heer
.Toh. Buytink. Gardecommandant van Am
sterdam, om H. M. de Koningin met talrijke
vlaggen een eerbiedige groet te brengen.
De Oranje-Garde (waarvan het secreta
riaat van de Centrale Raad gevestigd is te
Delft, Markt 41, tel. 746) is de het vorig
jaar gestichte snel groeiende Chr. Oranje-
Jeugd-Beweging. die zich onderscheidt door
eigen kleeding, n.l. de grijze prinpekiel met
oranje das en zwarte baret met oranje-
ganzeveer.
Een derde groep, bestaande uit 5 sport-
vdiegtuigen van de Twentsche Aero-Club,
volgde de route Haaksbergen, Deventer,
Goor, Deldcn, Hengelo, Enschedé. Hierbij
werd verondersteld dat bij Deventer een
vliegtuig werd geraakt en neerstortte.
In alle plaatsen kwamen, zoodra de vlieg
tuigen hun bommen hadden afgeworpen, de
hulpcolonnes in actie, terwijl in de grootste
plaatsen speciale „gasziekonhuizen" waren
'ngericht.
Deze middagoefeningen hadden overal een
vlot en uitstekend verloop.
De avondoefeningen duurden van onge
veer halfnegen tot half tien. Op Almelo na,
waar Kermis gehouden werd, was geheel
Overijsel in donker gehuld. Door twee drie-
motorige Fokker-vliegtuigen werden vele
bommen afgeworpen en overal in de stra
in zag mei denkS »Jdige dolden en ge
vonden liggen. Ook nu deden de hulp
colonnes weer hun werlc.
Overal was veel publick op de been. Ook
des avonds hadden de oefeningen een vlot
en goed verloop, terwijl zich nergens inci
denten voordeden.
Om half tien luidden de klokken, ten tee-
ken dat het „luchtgevaaigeweken wa
kregen de straten overal weer hun normale
aanzien en werden de lichten weer ontsto-
De Huiden-,
Leder- en Schoencentrale
Uittreding van veertien lederfabrikanten.
Naar wij vernemen hebben veertien leder
fabrikanten, hun lidmaatschap van de Cen
trale Vorecniging tot. Behartiging van de
Belangen van de Huiden-, Leder-, Schoenen,
en Aanverwante Branches opgezegd.
Omtrent dit uittreden vernemen wij nog,
dal deze fabrikanten tot dezen stap zijn
overgegaan, aangezien zij overtuigd zijn,
dat de „Centrale" in haar huidigen vorm
geen verbetering zal brengen voor-de aan
gesloten branches in het algemeen, terwij 1
voor de 1 ede rf abri cage ernstige gevaren uit
hei voortbestaan der „Centrale" kunnen ont-
Bij de besprekingen, die aan het, besluit
tot uittreding zijn voorafgegaan, is de fabri
kanten gebleken, dat vele leden slechts
van uittreding worden teruggehouden, om
dat op gupnd der statuten constellaties kun
nen worden gemaakt, waaruit ernstig ge
vaar voor ovenheersching van bepaalde
groepen zou kunnen ontstaan.
De aangesloten branches hebben, naar een
berekening uitgaande van de cijfers van
1931 een totaal omzet van circa 250 millioen
gulden pér jaar.
Vele aangeslotenen zijn teleurgesteld door
het uitblijven van regeeringssteun. Voor de
Zoolleerfabrikantën is er tevens het be
zwaar, dat zij zich in de „Centrale" niet
veilig gevoelen tegenover de daarin ook
vertegenwoordigde ..ruhberbelangen'".
Bij dit punt is niet alleen het belang der
lederindustrie, doch ook van duizenden
sohoenherstellers betrokken. De uitgetreden
fabrikanten zijn volkomen bereid maatrege
len in deze kw éstie in het belang der schoen
herstellers daadwerkelijk te steunen.
Gemeenteraad van Amsterdam
Werkverruiming.
De gemeenteraad van Amsterdam heeft
langdurige debatten gehouden tot aanvaar
ding van voorschotten uit het werkverrui
mingsplan 1934 ter fianciering van een
twaalftal werken, als het graven van grach
ten op „Landlust", het stichten van een
waterzuiveringsinrichting voor Amsterdam-
Zuid. het bouwen van eenige bruggen, het
maken van een gedeelte van het hoofdriool
in de binnenstad, het houwen van een
nachtasyl voor onhehuisden en het uitbrei
den van het landingsterrein van Schiphol.
Door de sociaal-democraten werd tegen
deze voorstellen gcoponeerd, omdat zij
meenden dat deze werken niet behoorden
tot de werkverruiming maar tot de normale
werken, die behoorden te worden uitge
voerd door den Dienst van Publieke Wer
ken tegen normale loon en. Zij zagen in het
aannemen van de voordracht het omlaag
drukken van de loonen. Zij wenschten daar
om alle punten van de voordracht te schrap
pen, behalve dat betreffende Schiphol.
In stemming gebracht, werd het voorstel
van de sociaal-democraten verworpen met
20—19 stemmen. Met dezelfde stemverhou
ding worden aangenomen de eerste tien
punten van de voordracht en met 33 togen
4 stemmen de uitbreiding van het landings
terrein van Schiphol.
TWEEDE KAMER
De Tweede Kamer is in vergadering bij
eengeroepen op Dinsdag 18 September, te
kwart over drie. Aan de orde is aanbieding
van de Rijksbegrooting voor 1935 en opma
ken van een nominatie voor het voorzitter
schap.
Leger en Vloot.
Uit Oost-lndie
Japansch-Nederlandsche onder
handelingen dreigen vast
te loopen
BATAVIA, 13 Sept. (Aneta) De Java-
bode verneemt dat de Nederlandsch-
Japansche onderhandelingen dreigen
vast te loopen daar er teckenen van
boycot van Japansche zijde merkbaar
zijn, terwijl aan de regeling der scheep
vaartkwestie van Japansche zijde
moeilijkheden in de weg worden ge
legd.
ONTWERP LOONBELASTING
VERWORPEN
BATAVIA, 12 Sept. (Aneta). Bij de stem
ming in den Volksraad is het ontwerp voor
de loonbelasting met "6 stemmen tegen en
12 stemmen voor verworpen.
Ook de betreffende begrootingspost tot
bedrag van 5.0C7.00Q is daardoor geacht
met dezelfde stemverhouding te zijn ver
worpen.
ITct voorstel van de regeering om de cri
sisheffing samen te smelten met de inkom
stenbelasting, is met 41 stemmen tegen en 1
stem voor verworpen. De eenige voorstem
mer was de voorzitter van den Volksraad.
Gemengd Nieuws.
Luchtbescherming in Overijsel
De eerste massale oefeningen.
Woensdag werd de eerste massale
luchtbeschermingsoefening in ons land
gehouden, n.l. in de provincie Overi
ijsel. De leiding berustte bij luitenant-
generaal De Ridder, territoriaal bevel
hebber van Overijsel.
Aanwezig waren hierbij o.m. de Mi
nister van Defensie, de heer Deckers,
generaal Snijders, leden van den Ge-
neralen Staf en militaire attacheea
van België en Frankrijk.
De dagoefeningen begonnen om ongeveer
4 uur. De eerste groep bombardementsvlieg
tuigen, bestaande uit negen militaire toe
stellen. kwamen van het vliegveld Eelde en
volgden de route Gramsbergen—Hasselt,
Kampen, Zwolle. Dalfsen, Ommen, Harden-
berg. Boven al deze plaatsen, doch vooral
boven de brug te Kampen werden denk
beeldige bommen geworpen, terwijl veron
dersteld werd dat boven Kampen twee
vliegtuigen werden neergeschoten.
Een tweede groep, eveneens bestaande uit
negen legervliegtuigen, vertrok van het
vliegveld Twenthc en ging via Ootmarsum,
Vriesscveen. ITattem, Zwolle. Raalte, iïel-
lendoorn, Rijssen, Almelo en Oldenzaal.
Hierbij werd verondersteld dat bij de spoor
brug te Zwolle 1 vliegtuig werd neergescho
ten.
Auto- en motorongelukken
Te Abcoude is een uit Amsterdam komen
de vrachtauto, geladen met leege kisten bij
het passeeren van een personenauto op den
Molenweg ter hoogte van het fort, voor de
groote Coupure van den weg afgeraakt en
terecht-gekomen >in de langs den weg loè
pende sloot. De chauffeur kwam piet ddi
schrik vrij.
Te Buitenveldert (N.H.) werd de vee
houder S. door een motorrijder aangereden.
Beiden kwamen te vallen. S- liep eenig-i
onbeduidende verwondingen op, terwijl de
motorrijder over den kop sloeg en met
ernstige verwondingen en een zware her
senschudding naar een ziekenhuis te Am
sterdam vervoerd werd.
Te Heeswijk is G. uit Berlicum tegen
een uit tegenovergestelde richting komende
motorfiets, bestuurd door B uit Tilburg,
met op de duo De R., uit Veghel, gebotst.
Beide kwamen te vallen. G. werd met een
hoofdwond en een gebroken arm per auto
naar 'zijn woonplaats vervoerd. B. is met
een hersenschudding en een gebroken pols
naar het ziekenhuis te 's-Hertogenliosch
gebracht. De duorijder bleef ongedeerd.
DOODELIJKE AUTO-ONGELUKKEN.
De politie te Zwolle heeft den automo
bilist. die Zondagavond op den Zuiderzee
straatweg te Oldebroek don heer van dei-
Ruit uit Amsterdam heeft aangereden ep
hem zowaar gewond op den weg liet liggen,
opgespoord. De autobestuurder bleek te zijn
B. uit Zwollerkerspel. De 27-jarige v. d. R.
is inmiddels in het Sophia-ziekenhuis te
Zwolle aan zijn verwondingen overleden.
Tegen den autobestuurder is proces-verbaal
opgemaakt. Hij is ter beschikking van de
marechaussee te Wezep gesteld.
Het kindje van den heer Hooning, te
Haarlemmermeer, dat eenigen tijd geleden
spelende op den weg door een auto werd
aangereden en met een zware hersenschud
ding werd opgenomen, is thans overleden.
verdronken.
Te Almelo is in de gracht achter het kerk
hof een 6-jarig jongetje verdronken. Het kmd,
zoentje van de familie Bannink, wae met een
vriendje uitgegaan en toen het na verscheidene
uren nog niet teruggekeerd was, werd
onderzoek ingesteld met het bovengenoemde
resultaat.
IN CHLOOR WATER VERDRONKEN.
Te Apeldoorn is het 3-jarig zoontje van de
familie Den Boer in de ouderlijke woning in
een onbewaakt oogenblik in een tobbe met
chloorwater gevallen. Toen de moeder het
geval bemerkte bleken de levensgeesten reeds
DOODELIJKE VAL
Woensdag is bij de in aanbouw zijnde
kérk te Spckholtzerheide onder Kerltrade
de timmerman v. d. Linde afkomstig uit
Buchenen bij Roermond van een 20 meter
hoogen steiger gevallen De man was op slag
dood.
Te Arnhem is de 21-jarige broodbezorger
R., toen hij den Cattenpoelschenweg afreed
in een bocht van den weg gevallen daar
hij onwel werd. Hij kwam met zijn hoofd
op de steenen terecht. In bewusteloozen toe
stand werd hij naar het ziekenhuis over
gebracht, waar hij is overleden.
Maassluis stroomloos.
Woensdagmiddag is in het eletriciteitsstati-
dat de deur onder luid geknal opensprong. De
schade is tamelijk groot. Persoonlijke ongeluk
ken hadden niet plaats.
Tengevolge van de ontploffing zat Maas
sluis zonder stroom. In den loop van den
zou getracht worden hierin te voorzien.
KUNST
NEDERLANDSCHE ORGEL
KUNST EN -HISTORIE
Orgeldag te 's Gravenhage
Zonder Luther geen Bach, zonder
Calvijn geen Sweelinck
In de Luthersche Kerk aan den Luthersche Burg-
al te 's-Gravenhage is gisteren 'o zeer geslaagde
jrgeldag" gehouden, die onder bovens taanden ti-
1 was aangekondigd.
Te half 3 ving de „historische middagconferen-
aan met een openingswoord van den hei
Jan Zwart, den bekenden Amsterdamschen or-
een welkomstwoord tot de talrijke aanwe
zigen, waarvan velen van buiten de Residentie,
oorden van dank aan allen die dezen orgeldag
mede hadden mogelijk gemaakt, hield hij een inlei
dende causerie over de vraag:
„Waartoe orgeldagen?".
Zijn antwoord op deze vraag was: om duizend
één redenen, waarvan wel de eerste is en waa
al de andere zijn vervat: dat weer het orgel in
belangstelling zal komen te staan, die het had drie
n geleden; dat het orgel weer tot het mu-
ziek-genieten van ons volk zal gaan behooren,
waartoe het vóór driehonderd jaar bestemd werd.
Niet zooals tegenwoordig, zaten toen op de orgel-
banken kerkedicnaars, maar stedelijke beambten,
tot taak hadden een burgerlijke gemeente „te
locken ende aen te trecken met hun conste van
musdek" en daardoor de zeden en gewoonten te
beteren. Deze orgeldagen dienen om het daarheen
te leiden, dat het orgel weer die rol zal gaan ver
vullen, de oud-Hollaodsche zede weer in eere en
n brengen van open kerken en orgelkunst,
thans als heilzaam middel tegen bioscoop en sport-
tegen jazz en andere jengelmuziek. Zooals
ieder de beweging voor de beiaardkunst toejuicht,
ook 'n groote Nederlandsche orgelvereeniging
cke zich het lot van haar instrumenten aantrekt,
gewettigd zijn: één groote. onaangevochten O
natie, die een einde zou maken aan het zich onder
elkander veret^nd heirleger van orgelbouw-experts
viseurs, die bij de autoriteiten zou kunnen
aandringen op een leerstoel vcor orgelbouw er
orgelkunde en zou kunnen werken voor een kerk-
muziekschool om het protestantsche kerkkoraal
n eere te brengen. Zou, vraagt spr., geen re-
an bestaan hebben een groot algemeen or
gaan waarin het orgel historisch en wat zijn hui
dige taak betreft kan worden belicht? Dat zijn
perspectieven, die zich bij iederen orgeldag aftee-
kenen. Men moet de cultuur van het protestantsche
kerkorgel uit de 16e en 17e eeuw weer plaatselijk
en gewestelijk ter hand nemen, zich bewust worden
aangaande de noodzaak de Nederlandsche orgel-
tteratuur aan te vullen en uit te breiden. Spr
vees in dit verband op de ter inzage liggende ge
schriften, oa het Tabulatuerboeck var
Anth. van Noort. dat in onzen tijd opnieuw
uitgegeven dank zij de Ver. voor Muziekgeschie
denis en wiens gefigureerde koralen verre boven
Sweelinck Ja zelfs boven Samuel Scheidt uitgaan.
Het gaat er. zoo besluit spr.. niet om nu direct
eelste orgelistenvereeniging aan de andere toe
te voegen enz., maar wel om tichelen en st<
leem en cement aan te dragen voor het toekomsti
ge groote gebouw van het Nederlandsche orgel
spel. orgelhistorie en orgelbouwkunst.
Daarna sprak Mr. A. Bouman, orgelbouw-
kundige te Rotterdam, over
„Stijlbegrip bij Orgelrestauraties'
een algeaneen-cultureele inleiding, waari
Spr. aantoonde dat ook de orgelbouw betrokken i:
in de besohavingsontwikkeling, stend hij stil bij de
VérchÜ'lende stijlvormen in den orgelbouw e
schouwde in verband hiermede het orgel als
Van geschiedenis en kunst. Daartegenover
werd de andere functie van het orgel gesteld, n.l.
van begeleiding®- (of con-cert-) apparaat,
ia beide functies tegen elkaar werden afge
wogen. Spr. stelde drie essentieele eischen aan
orgel, onafhankelijk van de verschillende stijl"
men: 1. die van de eenheid van het volle werk, 2.
de individualiteit der klavieren, 3. dae wt
afgesloten eenheid vormen van zooveel-mogelijk-
genuanceerde grondstemmen, vulstemmen en tong
werken. Het stijlbegrip werd onderscheiden van
makzuehtig conservatisme. Spr. vermeldde toen een
vijftigtal orgelrestauraties na 1900, waarin hij de
stijlloosheid aantoonde en wel t.a.v. de orgelkast,
de speeltafel-behandeling, de tractuur. de plaatsing
r het pijpwerk uit het rugpositief, het pijpwerk
de dispositie-wijzigingen, waarbij Spr. o.m. vier
gevallen noemde, waarin de vulstemmen en tong
werken in een rugpositief waren vervangen door
Voix céleste 8'. Alle voorbeelden waren door
Spr. persoonlijk aan de resp. orgels geconstateerd.
Als grondoorzaken van deze stijlloosheid werden
o.a. genoemd de onkunde veler orgelisten t.o.v. de
reg streerkunst, het weinig gespeeld worden van de
muziek uit Bachs tijd, de gemakzucht van menigen
orgelbouwer en het ontbreken van een op histori
sche kenr.is gebaseerd stijlbegrip. Na een vijfta.
itijlvclle restauraties uit de laatste jaren vermeld
te -hebben, wees Spr. op de kentering, die thans
waar te nemen en gaf hij eenige richtlijnen
orgelrestauraties, waarbij o.a. over den bij
bouw gesproken werd. Op de verantwoordelijk
heid der bestaande adviescolleges werd gewezen,
na Spr. met de aankondiging van de uitgave
een orgellhistorisch werk en een enkele con
clusie zijn rede eindigde.
Het daarna volgende punt van het programma
ras. zooals de heer Zwart zeide, geen „spreek-
ummer". maar een „speelnummer". Hij gaf echter
en korte toelichting over
.VRIJDAG 14 SEPTEMBER
HUIZEN 301.5 M.
NED. CHR. RADIO-VEREENIGING
8.008.15 Schriftlezing en meditatie.
8.15—9.30 Morgenconcert (gr.muziek).
10.3011.00 Morgendienst door Ds. B. C.
Koolhaas.
11 0012.00 Bespeling van het studio-orgel
door G. Snijders.
12.15—12.30 nxn. Gramofoonmuziek.
12.30—1.15 nun. Het „Hollandsch Harp-
kwartet": Phia Berghout, harp. Corrie Riet
veld, viool. Henk Berghout, cello. Abr. Mar-
tijn. orgel.
1.15—1.45 n.m. Gramofoonmuziek. (We-
ber-programma)
I.45—-2.30 om. „Hollandsch Harpkwartet",
2.30—3.00 nm. Lezen van Chr. lectuur.
„Paardenbloemen" van H. J. Heynes.
3.00—3 45 n.m. Liederen-recital door Mach-
teld Hagenbeek, sopraan.
4.00—4.30 njn. Gramofoonmuziek.
4.30—6.30 nun. Ensemble van der Horst
(2 violen, cello en piano).
6.30—6.58 n.m, „Bloembollen in deo tuin",
door A. J. Herwig, te Bussum.
7.00±7.15 n.m. Politieberichten en Ned.
Chr. Persbureau.
±7.15—7.30 n.m. Gramofoonmuziek. of
„Een greep uit het dageüijksch gebeuren".
7 308.00 n.m. Literair halfuurtje. „De
Waterman" van Arthur van Schendel, door
den heer D. J. Galle, te Hilversum.
8.00—8.15 men. P.T.T.-Ucwartiertje. Spre
ker: de heer J. G. Pater, chef van den
Persdienst P.T.T. Onderwerp: .P.T.T. als
kassier".
8.15—9.00 n.m. Veel gevraagde gramofoon
muziek.
9.00—9.30 n m. Spreker de heer A. Ver-
kuyl te Zutphen, oud-Zendingsonderwijzer.
Onderwerp: „Land en volk der Minahassa".
9.3010.15 n.m. Concert. Anton Bakker,
trompet. Ferd Kloek. NCRV-orgel.
10 1510.25 n.m. Vaz Dias.
10.25—11.45 n.m. Concert door het Nederl.
Kamerorkest, o.l.v. Otto Glastra van Loon.
II.45—12 00 n.m. Gramofoonmuziek.
HF.VERSUM 1875 M-
VJLR.A,
8.01 Gramofoonmuziek.
VP.R.O.
10.00 Morgenwijding.
V.A.R.A.
10.15 „Zwarte Peter". Een schets van Hans
Hyan, voor te dragen door Carel Rijken.
10.30 Orgelspel door Joh. Jong.
11.00 .Keukenjammer" Een keukenidylle
van Herman Heryermans, voor te dragen
door Carel Rijken.
11.15 Gramofoonmuziek.
11.45 We draaien ou nog(Gr.muziek).
A.V.R.O.
12.01—12.30 Gramofoonmuziek.
12.30—2.30 n m. Kovacs Lajos en zijn or#
kest.
2.30—3.00 nm Mieke Verstraete draagt
voor: „Het Vergankelijke", uit „Bimini" vaq
Dr. J. Theunisz.
3.00—4.00 nm Geconserveerde klanken, j
4.30 i
vertelt.
5.00 n.
5.45 n.
Orkest oJ.v. Hugo de Groot
Tito Sdbipa zingt. (Grmuziek),
6.01 nm. Orkest o.l.v. Hugo de Groot
6.30 nm. De behandeling en de voor- en
nazorg van geesteszieken. Lezing door Dr.
L. Heyermans. directeur van de Gemeente
lijke Geneeskundige en Gezondheidsdienst
Amsterdam.
6.50 nm. Mark Hambourg, piano, speelt.
Gramofoonmuziek
7.00 nm. Voor Socialisme en Democratie.
Medewerking van: Orkest oJ.v. Hugo de
Groot. Jo Hekkert—v. Eysden. zang: Koos
Vorrink. toespraak; EL Kupers, toespraak.
Voorts: gramofoonmuziek.
A.VJI.O.
8.00—±10.30 nm. Kurhaus te Schevenin-
gen. Afscheidsconcert door het Residentie
orkest o.l.v. Cari Schuricht. Pauzevulliog
door den VPRO.
±10.30 nm. Sluiting.
V.P.R.O.
8.01 nm. Lezing: Geloof en Blijdschap. 2«
voordracht. Spreker: Ds. D. Visser, Nieuw-
Helvoet
±9.00 nm. Cursus: Het Internationaal Ver
band voor Vrijz. Christendom en Geloofs
vrijheid (inde pauze van het Kurhauscoo-
cert). 2e voordracht. De Theologische Cur
sus, Kopenhagen 1934. Speker: Prof. Dr. L.
J. van HoHc. Leiden.
±10.15 n.m. Na afloop van het Kurhaus-
concert. Vaz Dias en het Vrtyz. Godsd.
Persbureau.
±10.30 nm. Lezing- De film. ,,de Vijf Frank
forters". Spreker: Luc. Willink, Voorburg.
BUITENLAND
Deutschlandsender 1571 M.: 4.00 nm. Le
zing door Paul Eirpper. „Vom Affen gebis-
sen". 7.20 nm. Meta Hagedoom speeit
piano. 9.05 nm. Mozart-Haydn-concert.
Straatsburg 349.2 M.: 5.20 n.m. Jean Cr as-
herdenking. 8.50 n.m. Symphonieconcert
o.l.v. Emile Cooper. (Rich. Strauss, I-bert,
Straiwinski, Wagner).
Daventry 1500 M.: 8.20 nm. Promenade-
concert. (Beethoven-programma).
London Reg. 342.1 M.: 8.20 n.m. „America
Calling", gevarieerd programma.
Parijs (Post: Parisien) 328.2 M.: 8.32 n.m.
Concert o l.v. Théodore Mathieu, tnm.v,
Germaine Corney, zang.
Rome 420.8 M.: 9.05 nm. „FrühHngsluft",
operette van Josef Strauss.
Warschau 1411 M.s 8.50 n.m. Symphonie
concert. (Tsjaikofski. Brahms. Rich. Strauss)
Weenen 506.8 M.: 8.50 nm. „Liebelei" van
Arthur Schnitzler.
Koningsbergen 291 M.: 9.05 n.m. „Die Ver-
schwörung des Fiesco zu Genua"; treurspel
van Schiller.
den smaak der wandelende en babbelende hoor
ders; men improviseerde veel, maar ook staat uit
de litteratuur vast, dat b.v. Mr. Dirk Sweelinck
behalve de psalmen ook gearrangeerde motteten
en madrigalen van Orlando dd Lassus en Marenzio
op zijn repertoire heeft gehad.
Men heeft behalve motetten en madrigalen ook
vocale psalmen ge-intabulateerd. En een derde
categorie was de zuivere instrumentale vormmu-
ziek als fantasieën, toccata's, praeludia enz., zoo
wel van eigen vinding als van anderen en ook de
werken uit de Venetiaansdhe (Frescobaldi) en de
Engelsche school hebben gedeeltelijk het klankec-
materiaal voor de orgelbespelingen gevormd.
Was het orgelspelen vroeger, in den Roomschcn
cultus, eigenlijk niet veel meer dan een mechani
sche arbeid, de „loffelijke Verorden-ng" drong tot
voor de vuist weg spelen, het improviseeren.
aan de instrumentale vormen grootere lengte
diepte gaf en de kunst van het variëeren tot
ongekenden bloei deed geraken. Uit de structuur
Sweelincks en Van Noorts muziek en trou-
s ook uit verschillende geschriften blijkt
■ts, dat men zich op het registreeren ten zeerste
toelegde.
Omstreeks 1800, toen de „loffelijke Verorde
ning" reeds lang opgehouden had te bestaan, ont
stond er in de orgelspcelkunst een wansmaak, zich
i. uitend in een streven naar nabootsing van
natuurgeluiden in het weergeven van veldslagen,
overstroomingen e.d.
Gelukkig zien wij in de vorige eeuw weer een
groote ommekeer, waardoor het orgelspelen al
meer en meer gaat gelijken op de „loffelijke ge
woonte" van onzen tijd (hoewel die nog lang niet
algemeen genoeg blijkt om zelfs maar de litteratuur,
die er inmiddels in druk verschenen is, tot vol
doende bekendheid te brengen). Streven wij naar
herstel der „loffelijke verordening" maar tevens
naar de achteruitgegane kunst van het improvisee
ren. En wanneer die zich dan weer vooral gaat
richten op het koraal dan zal een levend verleden
kracht zijn in het heden.
waarbij hij er o.m. op wees. dat de door orgelisten
als Speuy. Sweelinck en Van Noort opgeschreven
psalmvariaties niet zijn geschreven om de gemeen
te te begeleiden, daar in hun tijd de gemeentezang
nog niet begeleid werd (en abominabel klcnk) maar
wel om de „wandelkerk" te laten hoorenhoe
de psalmen moesten klinken, inzonderheid hoe lang
de z.g. lanqe en korte noten moesten aangehouden
worden. Uit de bewerkingen blijkt wel duidelijk,
dat het tempo langzaam en waardig was. Wilde
zóó het zingen op .heele en halve" noteD
invoeren dan zou spreker er geen bezwaar
tegen hebben, <£\ch hM gelooft niet dat dit mogelijk
Vervolgens speelde hij Psalm 24 van Speuy:
en bijzonder effectrijk stuk muziek ondanks de
slechts twee stemmen waarop het getoonzet is. één
variatie van Sweelincks Psalm 140 en de bijzon
der mooie Psalm 116 van Van Noort.
Dan kwam de heer W m. Mud de, uit Amster
dam (orgelist te Hilversum) aan het woord met
„E«n loffelijke Verordening".
De „loffelijke Verordening" bestond daarin,
volgens den 18e eeuwschen Groningschen orgehst
en schrijver over muziekLustigi dat de organisten
buiten den godsdienst op zekere vastgestelde
dagen en uren zich .voor de Liefhebbers moeter.
hcorcn laaten. en teffens zich dapper in de Oef-
fening konnen houden" en die nergens dan in onze
Veroenigdc Provinciën bestood, veelal zeer tegen
den zin van de predikanten, die er tegen prote
steerden als tot „superstitie" en „lichtvaerdicheit"
leidende, maar over het algemeen door de burger
lijke overheid gehandhaafd als middel om de bur
gers „recreatie" te schenken en hen uit .herber
gen en tavernen" te houden. De „loffelijke Veror
dening" werd in het land van Bach noch in dat
van Handel (Engeland) gekend en is ook een spe
cifiek Nederlandsche instelling gebleven. Zij heeft
grootcn invloed gehad op de orgelbouwkunst en
de orgelspeelkunst. Spr. bepaalde zich er echter
toe nia te gaan hoe die orgeliurem gevuld werden.
Het begrip concerten was er geheel vreemd aan.
Men schikte zich veelal naar den weinig ontwikkei-
De heer J a
t sprak tenslotte nog c
De Hjnen Luther-Bach
loopen korten tijd
parallel om dan el
kander te raken. In
Luthers eerste orde
van de Kerkmuziek
komen enkel koor-
en gemeentezang ter
sprake. Het orgel
werd door hem. op
het roomsche voet
spoor. als niet be-
hoorend tot den ker
kelijken eeredienst
beschouwd. Het or
gel werd in Luthers
dagen een snorkerlg
pronksel van room
sche wereldsche ver
wildering geacht. De
menschelijke stem was toen het non plus ultra, elk
instrumentaal geluid werd gemiaacht en het orgel
werd verwenscht doordat het zich tegen wil en
dank nestelde. Dit was niet karakteristiek Cal-
vijnsch of Gereformeerd. En Luther èn de Paus
èn zijn concilies en al wat Rome's kerk als kerk
in haarzelf wilde verbeteren, achtten het orgel den
vijand van het alleenbegrijpelijke gezóugen woord
en mitsdien verstoorder in de aandacht en stich
ting. Luthers hervorming heeft niets veranderd ir
het lot en de bestemming van het orgel, zooals het
in de Roomsche kerk gebracht werd. nl voor hel
beperkt en begrensd antwoord op koor- en ge
meentezang. Met Calvijns hervorming ging het ge
heel anders. Het zijn sprookjes en sagen, als zou
„Calvijn en muziek" gelijk zijn aan „kunsthaat,
-moord en -doodslag". Een historisch onderzoek
leidt integendeel tot de conclusie, dat C a 1 v 1) o
het allerbeste voor den kerkzan
wilde bevorderen en daartoe knapp
medewerkers had (C. Höweler op de Con
ferentie voor Muziek en Religie). Dat Calvijn in
zijn strijd tegen de „Paapsche Mis" ook de heele
emballage daarbij, het orgel incluis, afwees ls hem
niet als een grief aan te rekenen. Om den
meentezang bij de bediening des Woords te leideo
had men het destijds zoo zwakke orgel niet noodig
en Iaat ons er geen ach en wee over roepen, dat
die „stijle, stoere Calvinisten" uit 1574 dit .Pau
selijke aanhangsel" wilden uitbannen. Laat cos er
liever dankbaar voor zijn,
dat diezelfde Calvinisten, die
el
el hadde
i het
slis
o, er
g-m bezwaar in zagen deze tot onder hert
behoorend stedelijk bezat geworden instru
menten lieten bespelen „tot veraangena
ming en vermaak" van de burgerlijke ge
meente. Om méér van die orgelbespelingen
jjetitionneerdeo Haarlemsche Gereformeerde
predikanten met tal van andere leden hunner
gemeente. Gijsbertus Voetius adviseerde me
de met welke registers het orgel van Heus-
den zou worden voorzien, al vocht hij later
-als hoogleeeraar tegen het orgel als toe
voegsel bij den eeredienst. Zoo bevorderde
de Calvijnsche eeredienst. in tegenstelling
met de Roomsche en Luthersche. de eigen
ontwikkeling van het orgel en zijn bespeling.
Het orgel had die vrijmakende beweging noodig
en het kon die alleen hier In Nederland krijgen.
Zoo hebben wij te verstaan: zender Calvijn geen
Sweelinck. Ontstellend is het daarom in een kort
geleden verschenen boek over Sweelinck te moeten
lezen, dat het te verwonderen is dat Sweelinck
niet betere oorden is gaan opzoeken „waar zijn
werk in maatschappelijk verband zou hebben
en Dordt is Sweelinck geworden
wat h ij was. de Uytghenomen kunstenaar in
het orgelspelen, de Expert en bestemd Meester, de
Orgelistenmaker van heel Noord-Duitschland, de
uitredder, de helper van het Luthersch orgelisten-
dom uit deszelfs knechtschap tot den zelfstandigen
vrije-orgelmeesters.
Nergens anders dan in het land der „loffe
lijke Verordening" kon Sweelincks kunst
zich zoo ontwikkelen, dat het Duitsche
orgelkoraal van Scheidt tot Bach er oog
het merkteeken van draagt.
Zonder Luther zouden we zeker geen Bach-
cantaten en -passionen, geen orgelkoralen en
partita's hebben gehad, maar ook is niet minder
waar: zonder Calvijn geen Sweelinck. Sweelinck
had geen Gereformeerd Psalmboek gehad waaruit
hij voor Gereformeerde kunstgezinden volle twin
tig jaar van zijn leven gegeven heeft en waaruit
hij dien „eedlen zwier" verkreeg in het breken
van melodieën op zoo velerlei manier, „dat keu
rige ooren verbaasd stonden".
Een dankbaar applaus beloonde den spreker
voor zijn vurig voorgedragen en overtuigend be
toog.
Voor het begin van de bijeenkomst en in de
pauze maakten de aanwezigen van de gelegenheid
gebruik am de zeldzame verzameling van platen,
boeken en handschriften uit het Museum-Scheur
leer te bezien.
Des avonds gaf de heer Zwart nog een druk
bezochte orgelbespeling, waarin uatteraard aan het
koraal en zijn bewerking voor orgel in vroeger ea
later tijd een ruime plaats was gegund.
GEORG HENSCHEL f
De componist en eertijds vermaarde zanger
Georg Henschel is te Aviemore in Schotland, op
84-jarigen leeftijd gestorven.
Voor het tegenwoordig geslacht ls Henschel, die
eertijds grooten roem als zanger genoot, een on
bekende. Hij bezocht ook eenige malen ons land
met zijn eveneens als zangeres begaafde vrouw
Lilian. Na den dood van zijn vrouw trok Henschel
zich aanvankelijk terug doch later maakte hij op
nieuw kunstreizen tesamen met zijn dochter, een
altzangeres.
Toen hij 70 jaar was. achtte hij zijn carrière af-
geloopen. Alleen in besloten kring trad hij daarna
nog op en toen hij 80 jaar oud was is hij nog eens
de gast geweest van den grooten Rotterdamschen
kunstbeschermer wijlen notaris Van Wijngaarden.
Henschel componeerde ook verscheidene liederen
en na den dood van zijn vrouw een requiem, dat
ook in oos land nog wel gespeeld wordt,
