Het historisch schot te Serajewo
Neem 'n "AKKERTJE"
VRIJDAG 29 JUNI 1934
De tengere koning van Siam wordt bij zijn aankomst te Kopenhagen door
de rijzige koning van Denemarken ontvangen.
Parijs-Vichy met 110 K.M. snelheid. De nieuwe trein, die op het traject
Parijs-Vichy gaat rijden. Dit Treinstel kostte bijna 200.000 gulden.
•of. Benjamins huldigt de verkeersagent Gort te Gronin-
n, die na l1/» jaar ziekte op zijn post terugkeerde
Het tragisch begin van de tragiek van vier jaren
Schuldvragen, die nog onbeantwoord bleven
Wie zich van het, sedert 191S tot wereld
stad geworden Praag naar het slot Kono-
pischt begeeft, volgt een weinig aantrekke-
lijken weg. Even nadat in de verte de bosch-
rijke omgeving van het slot zichtbaar wordt,
komt hij langs het kleine stationnetje van
Beneschau. Het was daar, dat op den och
tend van 12 Juni 1914, pijnlijk precies gelijk
de Duitsehe ex-Keizer placht te zijn, de
trein stilhield, die den monarch naar Kono-
pischt bracht voor een bezoek aan Aarts
hertog Franz Ferdinand.
Naar het heette gold dit bezoek, evenals
(vorige, den rozentuin van den aartshertog.
Maar admiraal von Tirpitz vergezelde den
Keizer, en dit deed het bezoek aan den
rozentuin een verhaaltje gelijken. Dat poli
tieke besprekingen tussclien de beide vor
sten hebben plaats gehad, staat vast. En
dat deze over de Balkan gingen, eveneens.
Of er ie Konopischt geheime bespre
kingen hebben plaats gehad, de tijd
genoot zal het niet zoo licht te weten
komen. Onmiddellijk na den moord te
Serajevo, maakte de Oostenrijksche
minister van buitenlandsche zaken
Berchtold van zijn bevoegdheden ge
bruik om de papieren van den Aarts
hertog zoowel op Konopischt als op
Bellevue te Weenen te laten verzege
len. om ze, ondanks alle protesten der
kinderen, naar liet Staatsarchief te
doen overbrengen, waar ze nog be
rusten.
De meest zonderlinge geruchten zijn dien
tengevolge blijven loopen over de bespre
kingen van Konopischt.
Intusschen, tot het bezoek aan Serajevo
•was reeds lang tevoren besloten. Reeds in
liet najaar 1913 deelde veldmaarschalk
Potiorek, stadhouder van Bosnië en Herze-
gowina, aan den chef van den staf te
Weenen, maarschalk Conrad, het plan van
iden Aartshertog mede om manoeuvres met
twee legerkorpsen te houden aan het einde
van Juni 1914. Reeds dadelijk had Franz
Ferdinand mededeeling gedaan van zijn
nemen om zich door zijn morganatische
gemalin te doen vergezellen. De manoeuvres,
bepaald van 25 tot 27 Juni, hadden een
eldtocht tegen Servië tot onderstelling; zij
verden gevolgd door een officieel bezoek
lan Serajevo op 28 Juni, ongelukkigerwijze
ijnde den gedenkdag van den slag van
Kossavo in 1389, gedeeltelijk dag van rouw,
gedeeltelijk dag van feestvreugde voor
Servië, dat in dien slag voor eeuwen zijn
nationaal bestaan verloor. De waarschuwin
gen, die van verschillende zijden werden
vernomen, hadden de aandacht van den
Aartshertog, die allesbehalve bevreesd,
maait wel bijgeloovig was.
Bij het vertrek uit Bobemen liep de'salon-
wagen van het Aartshertogelijk paar warm.
zoodat zij in een gewoon compartiment van
het gevolg moesten plaats nemen; Franz
Ferdinand vatte het dadelijk als een ongun
stig voorteeken op. Toen zij van Weenen
naar Triest vertrokken, ging het electrische
licht uit, hetgeen den Aartshertog deed op
merken: „men is hier als in een graf".
Maar de manoeuvres verliepen uitstekend
geen enkel incident stoorde den voortgang
der militaire beweging.
Reeds op 26 Juni bezocht het aartsherto
gelijk paar op officieuse wijze Serajevo,
deed inkoopen, en werd bijkans hartelijk
door de geheele bevolking begroet. De Kei
zer intusschen, vernemende, dat beiden
zich gewoon tusschen het publiek hadden
bewogen, was èn door de rol, die de mor
ganatische gemalin daarbij speelde, èn door
het gebrek aan ceremonieel blijkbaar zoo
danig verstoord, dat hij vervroegd zich naar
Ischil begaf.
Aartshertog Franz Ferdinand was
geen vijand van het Slavisch gedeelte
van de Donau-monarchie. Integendeel,
in Bohemen b.v. vestigde men hoop-
Het insigne van de Servische patriotten met
de inscriptie: „Voor de vrijheid in den dood?
De vrijwilligers uit de Schoemadsja".
volle verwachtigen op den troonopvol
ger, die van de tweevoudige monar
chie een drievoudige dacht te maken.
Maar, als het waar is, hetgeen nog
onlangs is gepubliceerd, dat Franz
Ferdinand op het diner, dat de ma
noeuvres op den avond van 27 Juni
1914 bekroonde, zou hebben gezegd:
„Bosnië zal nooit het lot van Kroatië
ondergaan, dat aan Hongaarsche wille
keur is overgeleverd niettegenstaande
de trouw der Kroaten de oproerige
Magyarcn heeft helpen overwinnen",
dan sluit dit geenszins in, dat men
van den Servischen kant zijn plannen
met instemming volgde. Intègendeel,
men vreesde, dat zij de opslokking van
Servië in de eventueele drievoudige
monarchie tengevolge zouden kunnen
hebben; dat zij in elk geval zouden
verhinderen de ontplooiing van een
groot Servisch rijk. Vandaar, dat na
de annexatie van Bosnië en de Herze-
gowina de oogen van al wat zich in
Servië in deze richting bewoog, met
weinig sympathie op Franz Ferdinand
waren gevestigd.
Velen waren dan ook bevreesd voor
den volgenden dag.
Ook de aartshertog scheen niet ge
rust te zijn, daar hij op het laatste
moment nog wijzigingen in zijn plan
heeft overwogen, waarbij een bezoek
aan Serajevo zou komen te vervallen.
Hoet het zij, nadat men op 28 Juni in den
vroegen ochtend de mis had bijgewoond,
ging men van Ilidje, waar het hoofdkwar
tier was gevestigd per trein naar Serajevo.
Potiorick wachtte het gezelschap aan het
station op, en in den eersten wagen nam
hij met het aartshertogelijk paar plaats.
Even na het in beweging zetten van de
stoet werd door zekere Chabrinowich, typo
graaf van beroep, een der zes of zeven
samenzweerders getracht een bom naar het
rijtuig van den Aartshertog te werpen. De
bom was door Frans Ferdinand bemerkt,
die haar met groote tegenwoordigheid van
geest met de hand een andere richting had
gegeven, waardoor zij op de kap van den
auto kwam en vervolgens op den grond
viel, waar zij ontplofte.
De aartshertogin kreeg een splinter in
het gelaat. De aartshertog bleef heel kalm.
doch toen hij op het stadhuis kwam liet
hij niet na den burgemeester toe te voegen:
„Hoe zit dat burgemeester; men komt uw
stad bezoeken en wordt met bommen ont
vangen". De burgemeester was zoo onder
den indruk, dat hij vergat zijn welkomst
woord te wijzigen en de vooraf opgestelde
rede uitsprak zonder meer.
Men was overeengekomen het programma
van den dag te wijzigen.
De Aartshertog die vergeefs bij de Aarts
hertogin er op aandrong, dat zij naar Ilidje
zou terugkeeren, wenschte zijn gekwetsten
adjudant te bezoeken, en men besloot langs
een omweg daarheen te rijden.
De politiecommissaris vergat in de
ontsteltenis wat men had afgesproken;
en in zijn auto, voorop rijdende, volgde
hij den oorspronkelijk vastgestelden
weg. Potiorek, die het bemerkte, zeide
tegen den chauffeur van den tweeden
wagen, waarin hij met het aartsher
togelijk paar was gezeten, dat deze
niet moest volgen; de chauffeur moest
daartoe een manoeuvre uitvoeren, die
de auto bijkans tot stilstand bracht, op
jje arrestatie van Princip, dadelijk na de.n moord op het aartshertogelijk echtpaar
het punt, waar juist het kleine restau
rant gelegen was, dat Princip had
gediend om er te wachten en er iets
te gebruiken. Er was geen afzetting,
er was geen politie; Princip had allen
tijd rustig te mikken. Graaf Harrach
had zich, bij afwezigheid van een
escorte, op de treeplank gesteld ten
einde den Aartshertog te beveiligen,
rekening houdende met de waarschijn
lijkheid dat op dezen het eerst zou
worden geschoten. De situatie waarin
de auto verkeerde maakte het echter
anders, zoodat zijn beveiliging niets
hielp.
Princip loste drie schoten. Het scheen
een oogenblik als was de aartshertogin on
gedeerd en slechts de aartshertog geraakt,
r het bleek ,dat zij onmiddellijk daarop
den geest had gegeven. De aartshertog had
nog den tijd om haar toe te voegen:
„Sopherl niet sterven, bij onze kinderen
blijven"; hij had de kracht om zijn gevolg
de verzekering te geven, dat het niets was,
aaar het bloed, dat hem uit den mond
lood, bespatte reeds geheel den wagen.
Met een geweldige snelheid reed de chauf
feur achterwaarts, naar den konak, maar
geen van beiden werd er levend binnen
gedragen.
De aanslag was gelukt; hoe zwaar deze
op de wereld zou drukken, zou men eerst
daarna ervaren. Princip bleek een lid, niet
van de vereeniging Narodna Odbrana
(Nationale verdediging), in 1908 na de
annexatie ontstaan, maar van de veel ge
vaarlijker, geheel in het geheim en met
geheime middelen werkende organisatie:
de zwarte hand, waarvan een Servisch offi
cier de leiding had.
Dat eenige leden van deze organisatie,
vaai wier bestaan men in Oostenrijksche
kringen op de hoogte was, reeds enkele
dagen in Serajewo vertoefden, zonder dat
de politie aldaar ze opmerkte geeft reden
tot de vraag, of deze onachtzaamheid niet
opzettelijk geschiedde.
Zeker is het dat men den dag vart
28 Juni met vrees tegemoet zag. Het
staat -vast, dat de Servische gezant to
Weenen 'n Oostenrijksch minister heeft
gewaarschuwd voor wat den Aartsher
tog te Serajewo zou kunnen gebeuren.
Maar dat de Servische regeering mede
aansprakelijk moet gesteld worden, schijnt
volgens onderzoekingen uitgesloten te zijn.
Er zijn" verschillende onderstellingen in de
zen. Een dat Keizer Wilhelm en Frans Fer
dinand de oorlog met Servië wilden en dat
de eerste bom aanslag een opzet van de
aartshertog zelf zou zijn. Een tweede onder
stelling is dat inderdaad te Konopischt een
verdeeling ten gunste van den aartshertog
heeft plaats gehad, en dat dit Oostenrijk
sche en Hongaarsche patriotten zoodanig
met afschuw zou hebben vervuld, dat zij tot
den aanslag overgingen. Hoezeer echter
Frans Ferdinand de Hongaren mocht ver
foeien, hun spel heeft hij te Serajewo zeker
niet aanwezig geacht, want nog na den eer
sten aanslag heeft hij ten stadhuize opge
merkt, dat hij nu begreep, waarom Graaf
Tisza, de Hongaarsche premier, hem deze
reis had ontraden!
Ook de vraag of de Russische gezant te
Belgrado in het complot was is onopgehel
derd gebleven.
Van het begin tot het einde is het drama
van Serajewo gehuld in een sinister kleed
Het Oostenrijksch oorlogsschip, dat het
aartshertogelijk paar naar Oostenrijk zou
terugbrengen, bracht slechts hun stoffelijk
overschot, en zoo geweldig was tijdens den
overtocht in de Adriatische zee het onweer,
dat groote vrees bestond, dat de lijkkisten
overboord zouden slaan. Aartshertog Frans
uit zoo'n nieuw handig zakdoosje
bij Hoofdpijn, Kiespijn, Zenuwpijn.
Ferdinand was niet geliefd aan het hof, en
de prins von Montenuovo, die de functie
van opper-hofmaarschalk waarnam, had een
bijzonderen afkeer van hem. Hij wreekte de.
zen op zijn stoffelijk overschot.
Er werd, op aandringen van den la-
teren Keizer Karei, rekening gehouden
met den wensch van Frans Ferdinand,
dat zijn vrouw en hij te Artstetten
samen zouden worden bijgezet; samen
werd hun stoffelijk overschot ook aan
het volk getoond, maar dat van de
aartshertogin lag, omdat zij een mor
ganatische gemalin was, aanmerkelijk
lager dan het zijne!
Zich verschuilend achter den rang
van de aartshertogin was het mill»
tair eerbetoon tot het minimum be
perkt, maar de Weener bevolking be
zette den weg van den stoet, die, de
traditie volgende, bij nacht plaats had,
rijen dik!
Voor de bijzetting waren geen rijtui
gen beschikbaar voor de talrijke gas
ten, die zich ongenoodigd melden. Het
ongeluk wilde, dat ook hier zwaar
weer de plechtigheid verstoorde.
Tien jaren, nadat Princip zijn noodlottige
schoten loste, nadat hij in de cel van The»
resienstadt reeds den dood had gevonden,
werd op de plaats, waar de moordaanslag
geschiedde, een gedenksteen ingemetseld,,
Dit lijkt niet de meest' juiste wijze om de
gevoelens, die volkeren scheiden, to yerzoe*
en te verzachten.
OFFICIEELE BERICHTEN
GENEESK. RAAD DEP. VAN KOLONIëN
Bij Kon. besluit ls b(j den Geneeskundigen
Raad van het Departement van Koloniën, on
der dankbetuiging voor de in die bctrekkking
Engeisch-Zuid-Afrikaansche legervliegtuigen cirkelen om de Tafelberg
Een contrabok dat in de Lau
rierstraat te Amsterdam om
viel, wondde vier personen.
