Uit Tropisch Nederland
HONIG'S BOUILLONBLOKJES thans 6 voor !OcL
MAANDAG 5 FEBRUARI 1934
Lebaranvreugd en -moeite Volksraad en crisis
heffing Salarisellende De Nicro in 1934
Het papieren Kerstservetje
De „lebaran", liet Mohammedaansche
feest van het einde der poeasa, de vasten,,
is weer voorbij. Wegens de overeenkomst
met het Europeesche nieuwjaar noemen
vele niet-inheemschen het „inlandsch nieuw
jaar". Het Mohammedaansch nieuwjaar ech
ter, de eerste Moeharam, wordt nooit ge
vierd. Maar op de lebaran, dat den eersten
der maand Sjawal, de tiende maand van
het jaar, wordt gevierd, gaat de inlander
familie en vrienden bezoeken, in nieuwe
kleedoren gestoken, wordt er vreugde be
dreven over het einde der vasten en gaat
hij ter moskee, men vraagt elkander ver
giffenis voor hetgeen men misdaan heeft en
de kinderen vragen hun oudere en groot
ouders om een zegen. Dagen tevoren is het
in de inheemsche wereld een groote drukte
om zich in de nieuwe baadjes en sarongs
te kunnen steken. De huisbedienden vra
gen een maand voorschot op hun salaris
tegenwoordig krijgen ze óf niets óf een
halve maand en daarvan koopen ze
baadjes en hoofddoeken, daarmee lossen ze
de sieraden, die in het pandhuis zijn be
leend, zoo mogelijk in, om ze op het feest
te dragen. Meestal verdwijnen deze ook weer
spoedig na de lebaran naar het pandhuis,
evenals vaak de nieuwe kleeding, want
het feest put de geldmiddelen vrijwel geheel
uit. Men heeft immers zooveel noodig voor
petasan (vuurwerk), ter verdrijving van de
booze geesten, reisgeld om naar vrienden
.en magen te gaan en geschenken.
Op den weg is het op den lebarandag en
öen volgenden, want het feest heeft twee
dagen noodig, zeer stil. Eerst dan bemerkt
men, hoe de Europeanen hier ver in de
minderheid zijn. Taxi's rijden er weinig,
kooplui ziet men niet, veel winkels en za
ken, ook de departementen, zijn gesloten, en
als men inheemschen op den weg ziet, dan
is het alleen om zich netjes uitgedost naar
vrienden en kennissen te begeven.
Veel huisgezinnen van Europeanen heb
ben het in die dagen niet gemakkelijk, want
ook de huisbedienden hebben een onge
schreven recht op deze weinige vrije dagen
van het jaar. Niemand misgunt ze hun,
want ze komen immers dag aan dag binnen,
hebben alleen vrij-af als de huisvrouwen en
«mannen zelf met vacantie zijn. Maar toch
bezorgt het veel ongemak als de huishou
ding zoo goed en zoo kwaad als het gaat
'door moeder de vrouw, met behulp van de
kinderen die echter gewoon Daar school
gaan en manlief, als hij niet tóch naar
zijn werk moet, moet worden verricht. Een
troost is het, dat de lebaran in den regen
tijd valt, wanneer het in den regel wel wat
koeler is dan in den Oostmoesson! Maar
menige zucht van verlichting ontsnapt Euro
peescha boezems als de bedienden weer al
len op hun post zijn en bovendien beter in
staat tot hun werk dan ze het in de afge-
loopen maand van het vasten waren.
De Volksraad Ï3 sinds 10 Januari, met
önderbreking van de lebarandagen weer
'druk aan het vergaderen, in afdeelingen en
in het openhaar. Hij heeft zelfs reeds een
crisisheffingsontwerp verworpen, uiting
van een soort ontstemming over de fiscale
politiek der Regeering, die met dat voorstel
jeen belastingverhooging oplegde aan een
maatschappij, welker inkomen zich nog
steeds in dalende lijn beweegt, zooals de
ibeer Van Mook het in het debat uitdrukte.
Natuurlijk wil men wel offers brengen en
'de Regeering helpen bij het vragen van die
offers, maar men is er ook van doordron
gen, dat er thans toch wel een eind is ge
komen aan de draagkracht der lagere in
komens, en men wil nu het geld zien ge
haald, waar het nog te halen is en dat
niet in de eerste plaats bij de ook zeer
zwaar belaste hoogere inkomens i
mige leden willen zelfs de inheemschen die
b. i. te weinig bijdragen in de lasten der ge
meenschap, voor zoover ze althans beneden
het belastingplichtige minimum vallen, meer
'doen betalen maar door middel van con
versie der schulden, in welke richting in
middels toch een stap is gedaan.
Ook bij de behandeling der nieuwe
ïarisvooretellen, die dezer dagen in de afdee
lingen werden behandeld, zal de Volksraad
zich wel tegen de Regeering keeren, die
öok hier den zoo gemakkelijken weg van
den minsten weerstand zoekt Hoe meer
'deze voorstellen onder de ambtenaren be
kend worden, hoe hooger de critiek 't hoofd
opsteekt. Vrijwel in alle rangen is men diep
teleurgesteld. Zooals ik reeds eerder schreef
zijn de verlagingen ook ontstellend. En
iemand, die aan het rekenen is geslagen,
heeft zelfs becijferd, dat de nieuwe rege
ling ongeveer twee maal zooveel zal bezui
nigen als waartoe de commissie opdracht
was gegeven, nl. f 70 millioen in plaats van
f 35 millioen! Als men de nieuwe schalen
vergelijkt met de oude zou men zelfs den
ken, dat f 70 millioen nog te laag is ge
schat
De commissie voor georganiseerd overleg
is intusschen gereed gekomen met haar
advies, dat een boekdeeltje van zestig ge
typte pagina's beslaat, mét bijlagen. De
hoofdzaak daaruit is wel, dat de commissie
voorstelt in geen geval de nieuwe regeling
In te voeren, doch in overleg met de leiders
van departementen en diensten meer bevre
digende en in hun uitwerking controleer
bare grondslagen en hoofdbeginselen vast te
stellen, terwijl zij adviseert in afwachting
van een stelsel, op zulk een basis gegrond,
met ingang van 1 April a.s. dusdanige tij
delijke maatregelen ten aanzien der sala
rissen te nemen, als naar berekening noodig
zullen zijn om eenzelfde besparing op den
salarispost te verkrijgen, als het gevolg zou
zijn geweest van de invoering van de nieu
we regeling.
De Regeering schijnt intusschen weinig
geneigd, aan deze stem gehoor te geven en
schijnt de ontworpen voorstellen, door den
heer Van Buuren, directeur van het Ver-
keersdepartement, opgemaakt, te willen door
zetten. De Volksraad zal zich, wanneer de
teekenen niet bedriegen, echter wel tegen
rigoureuze, naar veler meening geheel
stelsellooze salarisherziening, verzetten.
De Nederlandsch-Indische Christelijke Ra
dio Omroep (Nicro), die zich tot nu toe be-
bepaalde tot het uitzenden van kex-kdiensten,
heeft met ingang van het nieuwe jaar een
stap verder kunnen zetten op den weg, dien
hij wil gaan en den zender van de Batavia-
sohe Radio Vereeniging telkens voor enkele
i per week 'buiten de kerkdiensten om,
afgehuurd, zoodat hij zich met zijn uitzen
dingen ook op ruimer gebied kan bewegen.
Het is een verheugende groei, die de vele
verstrooiden op Java wel vooral zullen waar
deeren. Het zal echter niet meevallen, door
het uiteraard- zeer gering aantal medewer
kers, waarover hij kan beschikken, eiken
keer het programma met voldoende afwis
seling te verzorgen. Ook de andere omroep
vereenigingen in Indië, de plaatselijke, zelfs
Batavia, tobben met dat gebrek. Gramofoon-
plaaten bieden echter genoegzame afwisse
ling. Wil de Nicro echter het goed recht van
eigen uitzending bewijzen, dan zal ze niet
haar toevlucht tot mechanische muziek kun
nen nemen, zelfs al is het gewijde, want
ook de neutrale omroep heeft vaak gewijde
muziek op zijn programma. De kleine Chris
telijke groep in Indië krijgt hier een taak
temeer!
Het is, nu wij het toch over den omroep
hebben, niet onaardig, te vermelden, dat de
Bataviasche Radiovereeniging, die een oog-
getuigeverslag van het vertrek van de Peli
kaan naar Nederland uitzond, op Kerst
avond, op het oogenblik reeds ongeveei
duizend brieven, per luchtpost en ge
wone mail, heeft ontvangen, met dankbe
tuigingen uit Nederland en van Nederlan
ders in het buitenland voor die uitzending,
fn de studio zag ik, in een Lijstje gezet, een
papieren servetje van een Haarlemsche
Kersttafel, waarop een familie haar dank
bracht aan de „radiovereeniging Batavia"
voor dat feit, bekrachtigd door elf handtee-
keningen. In het laatste nummer van de
„Radiobode", officieele luistergids der Bat.
Radio Vereeniging, is daarvan een foto op
genomen.
Of de Nederlanders in Nederland, buiten
land en hier ook hebben meegeleefd met de
lotgevallen des Pelikaans!
arbeiders zijn er weer menschen die gedeel
telijk werken en die hier en daar bij gele
genheid een werkje vinden.
Op een vraag of er dan over de omvang
der werkloosheid geen antwoord was te ge
ven, merkte de minister op, dat dit toch
wel het geval was, mits men de gegevens
over dezelfde materie uit verschillende ja
ren met elkaar vergelijkt. Over de laatste
vijf jaar waren de cijfers ontleend aan de
Industrieele Ongevallenwet en aan de Inva
liditeitswet aldus: 1929 aantal type werklie-
1.391.622, gezamenlijk loonbedrag
f 1.752.858.188. Over 1930 waren deze cijfers
resp. 1.422.287 en f 1.804.191.479. Over 1931:
.366.065 en f 1.692.754.213. Over '32: 1.187.9S4
n f 1.459.655.996. Voor Invaiiditeitswetzegel-
opbrengst: 1929 39.250.005.90; '30 40.799.605.74;
1931 40.622.026.12; 1932 37.179.015.73; 1933
36.095.695.06.
Uit deze gegevens blijkt, aldus de minis
ter
dat In 1931 zich een zekere teruggang
openbaart, 'n teruggang, welke in 1932
en voor wat betreft de Invaliditeits
wet ook in 1933, zich heeft voortgezet.
I-Iet verminderde loonbedrag moet men
bezien in verband met twee factoren.
In de eerste plaats speelt de loons
verlaging hier een belangrijke rol
bij diegenen, die nog werken, terwijl
daarbij komt de werkloosheid.
Deze cijfers geven een algemeenen in
druk van de ernstige crisis, welke zich
sinds 1931 aan het ontwikkelen is.
Uit de gegevens van de dienst der Werk-
loosheidsbemiddeljng en Arbeidsvoorziening
blijkt verder dat op 13 Jan. j.l. 411.964 per
sonen als werkzoekenden stonden ingeschre
ven, waarvan {3S7.406 als werkloos.
Verder is uit de staat van dienst op te
maken het voorkomen der werkloosheid bij
de gesubsidieerde werkloozenkassen. Naar
ruwe schatting is berekend,
dat het deel der arbeiders, dat tegen
werkloosheid is verzekerd, varieert
van een derde tot een vierde van het
totaal aantal arbeiders.
De volgende lijst is dan van beteekenis:
Aantal Geheel Gedoelt. Werkloos
leden d. werkl. in werkl. in heids-
kassen. percent percent percentage
1929 363.701
ROFFELRIJMES.
En wat doen wij?
419.722
482.740
571.031
603.861
26.2
5.7
28.1
Op dit overzicht is aangegeven het gemid
deld aantal leden van de kassen. Bovendien
is in percenten uitgedrukt het aantal van
degenen, die geheel werkloos waren en van
degenen, die gedeeltelijk werkloos waren
(short timers). Om een totaal cijfer te ver
krijgen, heeft de dienst berekend, dat de
short timers gemiddeld twee dagen per
week werkloos waren.
(Nadruk verboden.)
Het beeld, dat dit staatje geeft, is in
derdaad schrikwekkend. We kunnen
dus zeggen, dat een derde deel der
arbeiders werkloos is. In sommige tij
den van het jaar is het nog erger, zoo
als uit de volgende staat blijkt:
WerkloostL
Geh. werkloos Gedeelt. werkloos percentage
hoogste laagste hoogste laagste hoogste laagste
ook velen uit i
3stdriftig aflegger
md getul
r bUeenkomate:
J. W. Albarda.
Wie meent dat Rood verslagen is
Door al de tegenslagen
Die het in Duitschland en bij ons
Zoo talrijk kreeg te dragen
Vergist zich, wat ons land, betreft
Rood is terug gedrongen,
Maar met benijdenswaard elan
Ten aanval opgesprongen.
Ik knip dit woord van Albarda
Uit een der roode kranten;
Het ligt ter overpeinzing voor
Verlauwde geestverwanten!
De leider der S.D.A.P.
Die ons dit woord doet hooren
Treedt kalm en met bezadigdheid
Met woord en pen naar voren;
Hij is bij Rood een witte raaf,
Die eerlijk durft belijden:
Het zat ons tegen, overal,
En erg, de laatste tijden.
En, zeker, met een snuifje zout
Moet zijn bescheid genomen:
Wij zijn met nieuwe moed bezieldI
De kentring is gekomen!
Maar <üt staat vast: met alle macht
Wordt alles ondernomen
Om in een minimum van tijd
Er bovenop te komen!
En wat doen wijWaar zijn bij ons
De afgestampte zalen?
Wat doen wij om de trage hand,
De slappe knie te stalen?
Wat doen wij om ons kostelijk
Beginsel te verbreiden?
Zijn wij de dragers van het licht
In deze donkre tijden?
Wat doen wij met het rijk talent
Dat God ons heeft gegeven?
Wij kennen toch de rechte Weg,
De Waarheid en het Leven!
O, laten w' ons in eendracht om
De vrome leiders scharen:
God roept ons op om nu vooral
voort te
LEO LENS.
18.3
14.7
37<6
2.1 3.2 0.7
4.1 4.0 1.7
19.2 2.4
16.0 4.7
HET WERKLOOSHEIDS
VRAAGSTUK
Een duurzaam karakter, maar het
dieptepunt schijnt bereikt, zegt
Minister Slotemaker
WAT NU TEE BESTRIJDING IE
DOEN STAAT
Minister Slotemaker de Bruine heeft dezer
dagen gegevens verstrekt betreffende de
huidige stand der werkloosheid en de pers
pectieven die de minister ziet voor de oplos
sing van dit probleem.
Voor een zuivere statistiek van de werk
loosheid, aldus de minister, is een scherpe
omlijning noodig van het begrip werkloos
heid, benevens een scherp constateeren der
feiten.
Bij het begrip werkloosheid denkt men
gewoonlijk allereerst aan loonarbeiders,
maar ook talrijke kleine zelfstandigen zijn
door de crisis gedupeerd, en bij de loon
21.9 6.9 4.9
Het verschil tusschen het hoogste en het
laagste percentage wordt dus kleiner, wat
beteekent dat de werkloosheid een
duurzaam karakter gaat dragen.
Nu gaat het hier nog alleen om de loon
arbeiders. Doch daarnaast moet men1 denken
aan vele zelfstandigen, technici
en intellectueelen.
Ook het moreele gevolg is ern
stig. De minister slaat deze even hoog aan
als de financieele en ziet met ingenomen
heid, dat vele organisaties zich inspannen
om 'in deze moreele nood leni
ging te brengen.
Verder zei de minister dat het schijnt
dat het dieptepunt bereikt is en
dus waarschijnlijk op de basis van de nu
geworden toestanden maatregelen genomen
kunnen worden.
Voor 1934 heeft de regeering voor werk
verschaffing en steunverleening 46 millioen
beschikbaar gesteld, hoewel er naar raming
in 1933 voor deze doeleinden 75 millioen is
besteed. Het bedrag voor 1934 is ontleend
aan de werkelijke uitgaven van 1932. Op 12
December j.l. heb ik, aldus de minister,
reeds in de Kamer medegedeeld, dat deze
teruggang van 75 op 46 millioen moet
zoen worden in verband met het feit,
over 1931 nog maar 13 millioen was besteed.
Ik wist toen nog niet wat ik nu weet, n.L
dat de stijging der werkloosheid over
drie jaren onevenredig veel kleiner is dan
de stijging van de uitgegeven bedragen.
In de jaren 193119 3 3 is de
werkloosheid verdubbeld, maa
39.7 23 6
zijn de steunbedragen bijna ver
zesvoudigd.
Tot deze eigenaardige ontwikkeling heb
ben verschillende factoren samengewerkt,
zooals bijv. 't feit dat de bouwvakarbeiders
eerst in October 1932 in de steunregeling
zijn opgenomen. Contact wordt thans ge
zocht, met de gemeentebesturen om de nor
male werking der steunregeling te bevorde
ren en misstanden óp te ruimen.
(Bij de bestrijding der werkloosheid
valt drieërlei te doen.
In de eerste plaats moet ernstig g e-
waakt worden tegen verdore
belemmeringen van het be
drijfsleven. De werkgelegenheid
die er is, moet blijven bestaan.
Voorts moet de werkverrui
ming de volle aandacht der regee
ring hebben. En ten slotte zal de
werkverschaffing uitkomst
moeten brengen. Hoewel het hier
slechts een hulpmiddel geldt, geeft de
minister hieraan zooveel mogelijk
aandacht, omdat de moreele schade
der crisis erdoor wordt verkleind. Uit
breiding van reëel e en normale werk
gelegenheid kan alleen werkelijk baat
brengen.
De rijksbemiddelaar Prof. Mr. Aalberee,
heeft de pairtij en betrokken bij het dreigend
conflict in de maatkleeddngindustrie opge
roepen tot een bespreking op Donderdag
Fefor. te Dm Haag.
DINSDAG 6 FEBRUARI
HUIZEN 301,5 M.
8,00—9.15 Morgenconcert
10.00— 11.30 Gramofoonmuzlek.
11.30—12.00 Godsdienstig halfuurtje door
Kapelaan J. H. A. Hendriks.
12.01 12.15 n.m. Politieberichten.
12.151.45 n.m. Lunchconcert door Sextet
o.l.v. Piet Lustenhouwer.
1.45—2.00 n.m. Verzorging zender.
2.00—3.00 njn. Vrouwenuurtje, a. „Weer
een halfuurtje mode", door mevr. J. Ver-
heyen Allardin. b. „Vegetarisch Menu" door
mevrouw N. Schutte.
3.00—4.00 n.m. Modecursus door mevrouw
H. Cuppens Geurs.
3.00—330 n.m. Knippen, naaien en hoeden-
maken voor beginnenden.
3.30—4.00 njn. Opleiding Coupeuse-
Leerares en hoedenmaken voor gevorderden.
4.005.15 n.n.. Gramofoonmuziek.
5.15—5.30 njn. „Nederl.-Indë. Jeugd-
Missioneering", door J. Dekkers.
5.306.00 n.m. Naralddagconcert door de
Stafmuziek te Assen o.l.v. S. P. v. Leeuwen.
6.00-6.15 n.m. „De Katholieke Pers in
Oost-Afrika", door Pater A. Loogman C.
S. Sp.
6.15—6.40 n.m. De Stafmuziek. (Vervolg).
6.40—7.00 njn. Cursus Esperanto door P.
Heilker. (15e les).
7.00—7.15 njn. Politieberichten.
„Finland, het land van bos-
n", door H. Ch. G. J. v. d.
Egmond Jr. Nora van Rappard. sopraan.
12.01—2.15 n.m. Lunchconcert door het en
semble Rentmeester.
2.152.30 n.m. Gramofoonmuziek.
Pianorecital door Joh. Wil-
230—3.00 r
derbeek.
3.00—4.00 i
de Leeuw v
4.00-4.15
Knipcursus door mevr. Ida
i Rees. 15e les.
Overschakeling naar den j
zender „Radio Kootwijk".
4.15-4.30 n.n
4.30-5.00 n.n
5.00-530 n.n
deren door me
5.30 n.m. Bijbelvertellingen voor de jeugd.
17de voordracht. Spreker: Ds. B. J. Aris,
Amsterdam.
A.VJl.O.
6.00-630 n.m
Gramofoonmuziek.
7.15-7.35
Mandere.
7.35-7.45
7.45-8.00
bespreking
Schouten).
8.00-9.00
i. Gramofoonmuziek.
Verbondskwartiertje. (Korte
1 het rapport der commissie-
Programma uit Deventer.
Medewerkenden: de R-K. Gemengde Zang-
vereeniging „Sursum Corda" oJ.v. J. D. v.
d. Linden. Het RJC. Jongenskoor „St. Le-
buinus" o.l.v. W. v. Bruggen. C. J. v. d.
Beid, fluitsolist. Jan Brugge, pianobegelei
ding fluitsoli. Di' Auping, pianobegeleiding
.Sursun. Corda".
9.00—9.05 n.m. Nieuwsberichten van het
Persbureau Vaz Dias.
9.05—9.50 njn. Solistenconcert door Orkest
oJ.v. Johan Gerritsen. Solist: Louis Zim»
R.V.IL
6.30—7.00 n.m. Tweede lezing
7.00—7.30 n.m. Concert door het Omroep
orkest o.l.v. Albert v. Raalte. Solist: Henri
Barouk. cello.
7.30—8.00 njn. Engelsche les voor gevorder- i
den door Fred Fry. 15e les.
8.01—8.05 n.m. Nieuwsberichten van Va 3
Dias.
8.058.30 n.m. Rede door ZJ2x. Minister
Mr. H. P. Marchant. „Onderwijs en politiek''
830—8.45 n.m. Gino Bordin en zijn Haj j
waiian-orkest.
8.45—10.15 n.m. Concert door het Omroep-
orkest o.l.v. Albert van Raalte.
10.15—11.00 n.m. Radiotooneel. Studio-op- j
voering van „De Jacht naar het Gcud van'
Kapitein Kid". Hoorspel in 6 bedrijven van
Rudolf Schneider Schelde. Vertaling. Gusrav
Czopp. Spelleiding: Kommer Kleijn. V. Het
vijfde bedrijf.
11.00—11.10 njn. Nieuwsberichten \an Vaz
11.10—12.00 Aansluiting met „Qaridgc" te'
Den Haag. John van Brück c
9.50—10.00 njn. Deze week waren wij
10.00—10.15 run. Orkest oJ.v. Johan Ger-
10.15—1030 njn. Viool-solo door Louis
Zimmerman. A. d. vleugel: Fred. Boshart.
1030—1035 n.m. Nieuwsberichten van het
Persbureau Vaz Dias.
10.35-11.00 n.m. Orkest oJ.v. Johan Ger
il.00 n.m.—12.00 Gramofoonmuziek.
HILVERSUM 1875 M.
A.VJÏ.O.
8.00 Tijdsein.
8.01—10.00 Gramofoonmuziek.
10.00 Tijdsein.
10.01—10.15 Morgenwijding. Lezen: Matth.
2-1 23—32. Zingen: Gezang 21 1 en 4.
Psalm 33 11.
10.15—1030 Gramofoonmuziek.
10.30—11.00 Kook- en bakpraatje door me
vrouw R. LotgeringHillebrand: „Mayon
naise en aanverwante Sauzen".
11.0012.00 Orgelconcert door Piet van
12.00 Tijdsein. Sluiting.
BOEDAPEST 549.5 M.
6.50 nzn. „La reine de Saba". Opera \aiil
Goldmark.
WEENEN 506.8 M.
6.55 n.m. Faust-symphonie van Liszt.
MONTE CENERI EN BEROMüN-
STER 257.1 M. 1
7.20 n.m. Symphonie-cpncert o.l.v. Dr. Fritz f
Brun, mjn.v. Rudolf Serian, piano.
MOT ALA 1389 M.
720 n.m. „Requiem" van Verdi.
PARIJS (RADIO) 1796 M.
7,50 n.m. Tocmeelpraatje door Eldmond See,,
NORTH REG. 449.1 M.
8.05 i
DE WERELDREIS VAN PIETJE PLUIS EN JANTJE JOPPE
door G. Th. BOTMAN
29. Ja, daar stonden ze nu, midden fn
den nacht, in een vreemde streek, waar ze
nog nooit geweest waren. Het eenige, wat
hun bekend was, was de maan, maar daar
hadden ze niet veel aan. Moedeloos slenter
den ze verder onderlangs den dijk; ja, ze
waren zóó verstrooid, dat ze heelemaal ver
gaten, hun dekens mee te nemen, en ze zoo
maar in het gras lieten liggen. Na een uur
loopen kwamen ze aan een breede vaart,
waar een bootje aan den kant lag.
80. ..Zullen we dódrin gaan liggen si;
pen?" zei Jan. „Goed!" zei Piet, on
kropen er in. In het bootje lag een zo
waarmee ze zich toedekten. Nu schoten hun
ook opeens de dekens te binnen, maar ze
waren te moe om het heele eind terug te
loopen en vielen spoedig in slaap. Ach, ze
wisten niet, dat het touw van het bootje
tijdens het instappen door het schommelen
losgeschoten was en het bootje nu langzaam
met hen wegdreef
(Wordt Woendag a.s. vervolgd)
Ds W. FRANCKEN A
j EEN VEELZIJDIG PREDIKANT
Een predikant, wiens leven viel in een
van de belangrijkste tijdvakken der Ned.
Herv. Kerk, was Ds. Walraven Francken.
Op 16 Januari van dit jaar, was het veer
tig jaar geleden dat hij als emeritus predi
kant der Ned. Herv. Gemeente van Rotter
dam, te Utrecht overleed.
Geboren te Doetinchem den 4den Septem
ber 1822, waar zijn vader Ahasueros Fran-
oken predikant was, bleef hij niet lang in
dit Geldersche stadje, want juist één dag
voor zijn geboorte kreeg zijn vader een be
roep naar Delft, dat werd aangenomen.
't Liefst was hij naar zee gegaan, maar het
Vertrek van zijn vader naar de academie
stad Utrecht zal dit plan wel hebben ver
hinderd, evenals, het vertrek van Dr. Kuy-
pers vader van Middelburg naar Leiden, den
jongen Abraham aan het studeeren zette in
plaats dat hij het ruime sop koos.
Van 1832 tot 1839 was hij te Utrecht Fran-
sche schooljongen en gymnasiast. Uit dien
tijd had Francken herinneringen aan Prol.
Jodocus Heringa Ezn. (17651840), die in
1795 om den vrijheidsboom, welke op de
Neude geplaatst was, had meegedanst, en
door verschillenden uit de burgerij om die
reder, werd geminacht.
Nog geen zeventien jaar oud betrad hij de
Alma Mater in zijn woonplaats, waar hij
als tijdgenootcn Doedes, R. Hugenholtz, Van
Oosterzee cn Bruins aantrof.
Na vijf jaren studie werd Francken tot de
Evangeliebediening toegelaten. Een beroep
naar De Vuursche werd aangenomen, waar
bij 1 Juni 1845 door zijn vader bevestigd
werd en intrede deed met 1 Joh. 1 1i.
Bijna drie en een half jaar arbeidde hij in
De Vuursche en verbond zich 1 Oct. 1848 aan
de gemeente van Waddinxveen.
Slechts kort was hij in Waddinxveen
werkzaam. Na ruim een jaar kreeg hij een
beroep naar Rotterdam, waar hij den 17den
Februari 1850 door Dr. J. I. Doedes bevestigd
werd en dien dag intrede deed met Hand. 15
26. De gemeente Rotterdam schijnt in dit-
dagen getrokken te hebben, want Ds. Van
Oostenzee, die enkele jaren vóór Fran-cken
naar Rotterdam was gekomen, had ook
slechts zijn vorige gemeente, Alkmaar, een
jaar gediend.
In 184S ontbrandde in Rotterdam, bij het
beroepen van predikanten de strijd of men
predikanten van de Groninger richting zou
beroepen. Ds. Theesing, die vóór Francken
naar Rotterdam was gekomen, kreeg bij
herstemming slechts 23 van de 45 geldige
stemmen.
P. J. Baron van Zuijlen van Nijevelt, een
der vooraanstaande réveilmannen te Rotter
dam, was door dezen uitslag erg bezorgd ge
worden. Het dreigend gevaar, dat predikan
ten van de Groninger richting beroeipen
zouden worden, deed hem besluiten een
schriftelijke aanbieding aan den kerkeraad
te doen door een belangrijke som aan de
diaconie te legateeren, als de kerkeraad be-
'onfde geen predikant van genoemde rich
ting te beroepen. De kerkeraad, hoewel
vele tegenstanders van de Groninger rich
ting in zijn midden tellende, wees het aan
bod van de hand en ook een tweede schrij
ven van gelijke strekking.
Na deze kwestie werd Ds. Francken be
roepen, een waardig prediker. Hoewel in
eigenlijken zin geen vertegenwoordiger van
rle Groninger school, stond hij toch dichter
p bij deze, dan bij de orthodoxen.
Ds W. FRANCKEN Azn
De „Middenpartij", later <Je Evangelische
richting genoemd ,in de Ned. Herv. Kerk.
vond in hem een warm voorstander. Dit
nam niet weg, dat hij sympathie had voor
ieder eerlijk strijder. Men verweet hem
daarom wel eens, „dat men niet wist wat
men aan hem had.".
In zijn levensbericht over Francken, zegt
J. Craandijk, dat hij „een trouw man was in
alle opzichten. Onbeminnelijk kon hij som
tijds schijnen, eerbiedwaardig bleek hij al
tijd. Populair was hij niet, en om populari
teit té zoeken was hij de man niet."
Als prediker kon hij wel een goed, maar
geen groot gehoor trekken. Zijn preeken
waren weldoordacht en bevatten vele fris-
sche gedachten. Van Oosterzee getuigde van
hem: „Daar is in Francken's preeken altijd
iets bijzonders". Hij had een diep gemoed
en kon stichten1, ook dengene die niet in
eigenlijken zin tot, zijn geestverwanten be
hoorde.
Ds. Francken 'had een vruchtbare pen en
als men de lijst van zijn werken beziet,
moet men tot de conclusie komen, dat deze
prediker een bijzonder veelzijdig man is
geweest.
Uit homiletisch oogpunt werden zijn leer
redenen zeer geprezen.
Dat hij eenpersoonlijkheid was met een
eigen standpunt, bewijst zijn geschrift „Het
wezen der deugd volgens het Evangelie" in
1849 gericht tegen Prof. Opzoomer's „Het
wezen der deugd".
Met verschillende van zijn collega's redi
geerde hij van 1854—1859 het tijdschrift
„Licht, liefde, leven" en in 1867 was hij
medeoprichter van het tijdschrift „Geloof en
Vrijheid", hetwelk 6 jaar bestond en in dien
tijd vele belangrijke artikelen van zijn hand
bevatte.
In 1874 zat hij In de commissie van
„negen", benoemd door de Synode om een
reorganisatie te ontwerpen, waardoor het
mogelijk zou zijn aan alle richtingen in de
Ned. Herv. Kerk tegemoet te komen.
Deze wijziging van artikel 38 van het
reglement op het godsdienstonderwijs noem
de 'boj ontijdig en onredelijk, en tegen
de nieuwe proponentsformule in 1883, waar
over de Gereformeerdën in 't geheel niet te
spreken waren en een conferentie belegden
in Amsterdam, waar zijn collega Ds. v. d.
Land aan deel nam, protesteerde Ds. Fran
cken met andere predikanten en srvrak zijn
droefheid uit over de invoering der nieuwe
formule. Hieruit blijkt, dat Ds. Francken. al
rekende hij zich niet tot de orthodoxen ga-
hecht was aan het oude en niet wenseht?
dat de Vaderlandsche kerk niet al te zeer de
moderne richting uit moest.
Zijn oude liefde voor den zeeman heeft hii
nooit verloochend. Zijn medewerking aan de
stichting van het Zeemanshuis te Rotterdam
is er het bewijs van. Ook zijn verhandeling
over „Het Londensch Matrozen-Logement"
(1852) getuigt hiervan.
De liefde tot de geschiedenis is hem
steeds bijgebleven en ter herinnering aan
Prins Willem van Oranje hielp hij mede
aan het stichten van den gedenktoren te
Dillenburg. Bij de eerste-steenlegging hield
hij een rede in 't Duitsch en in 1875 wijdde
hij het bouwwerk met een mooie rede in.
De Zending had zijn bijzondere sympathie
en de scheuring in het Nederlandsch Zende
linggenootschap, in 1864, trof hem zeer.
Aan de geschiedenis der Doleantie te Rot
terdam in 1887 is ook Franckens naam ver
bonden.
Toen de Amsterdamsche kerkeraad ge
schorst was in 1886, diende de Rotterdam-
sche bij de Synode een protest daartegen in
en in den loop van genoemd jaar ontstond
er voortdurend wrijving tusschen de voor
standers van Doleantie en de Synodaal ge
zinden. Drie ouderlingen: Vrolijk, Verhey en
Visser, werden „voorloopig geschorst" om
dat zij weigerden dienst te doen bij de
Avondmaalsviering van de predikanten
Francken en Vinke.
Ook werd een bezwaarschrift ingediend
tegen de genoemde predikanten, omdat zij
volgens de onderteekenaren de autoriteit
van Gods Woord hadden aangerand.
Ds. Francken had bij het behandelen van
1 Joh. 5 opgemerkt, dat vers 7b en 8a een
latere invoeging was en in de oudste hand
schriften niet voorkwam.
^ón der ouderlingen had hiertegen be
zwaar ingebracht en in het d bat daareve-
zei Ds. Vinke, dat hij een woord als ver
meld in Ps. 137: 9 niet hield voor een woord
van God.
Prol. Doedes, die Ds. Francken had beves
tigd, richtte een open brief tot zijn oude ge
meente, maar het had niet veel invloed. Dg
aanklacht bleef gehandhaafd.
Den 5den Januari 1887 kwam het In Rot
terdam tot een breken met de Synodale or
ganisatie en werden de kerkeraadsleden dio
uit het Synodaal verband waren getreden,
door het Classicaal bestuur voorloopig ge
schorst.
Enkele maanden daarna werd Ds. Fran
cken de zorg voor de wijk van Dr. W. Gce-
sink opgedragen gedurende de vacature,
Een gebeurtenis die Ds. Lion Cachet enkele
"cherpe woorden in de pen gaf in zijn blad
JDe Hoop". Eveneens maakte Ds. Lion
Cachet enkele opmerkingen, toen Ds. Fran
cken op Zondag 20 Februari 1887, een dag
na den zeventigston verjaardag van Koning
Willem III, enkele coupletten van hot
„Wien Neerlandsch Bloed" had laten zingen
bij den avonddienst in de Groote Kerk.
Slechts korten tijd'na de Doleantiestrijd
heel't Ds. Francken nog actief gediend, iiij
vroeg en verkreeg emeritaat en nam den
20sten Mei 1888 afscheid naar aanleiding
van 2 Cor. 4 7. Hij vestigde zich te Utrecht,
waar hij op ruim 71-jarigen leeftijd op 16
Januari 1894 overleed.
Zijn verdiensten werden erkend, doordat
hij in 1860 tot -lid van de Mij. der Nederl.
Letterkunde en in 1878 tot lid van het Prov.
Genootschap voor Kunsten en Wetenschap
pen te Utrecht werd benoemd. Ook werd
hem in 1886 bij de gelegenheid van het 250-
iarig bestaan der Utrechtsche Hoogeschool
het eere-doctoraat in de Godgeleerdheid toe-
gekend.
