STER TABAK
onderzoek
m
DUITSCHLAND
ZATERDAG 4 NOVEMBER 1933
DERDE BLAD PAG. 9
Kerknieuws.
NED. HERV. KERK
Beroepen: Te OiBendrecht, C. J. F.
Hopster te Wormer.
Aangenomen: Naar St. Pancras, H. O.
Molenaar te Idsegahuizen. Naar Saaksum,
J. E. Bos te Steggerda.
Bedankt: Voor Akkerwoude—jMurmer-
youde, H. O. Molenaar te Idaegahuizen.
CANDIDATEN TOT DEN H. DIENST
Tot de Evangeliebediening in de Ned. Herv.
Kerk zijn door de Prov. Kerkbesturen toege
laten:
W. d e J o n g te Katwijk aan Zee (Duin
oord 5), cand. R.Un. Leiden;
G. H. J. Marsman te Arnhem (Raapop-
scheweg 7), cand. R.Un. Utrecht;
H. J. Pol te Winssen (Bet.), cand. R.Un.
JJtrecht.
AFSCHEID, BEVESTIGING, INTREDE
Men bericht ons:
Cand. G. Brinkman, te Winschoten,
door de Classis Heerenveen na peremptoir
examen toegelaten tot de bediening des
Woords en der Sacramenten, doet Zondag 10
Dec. a.s. intrede als predikant der Geref.
Kerk te Idskenhuizen. Bevestiger: zijn oom
Ds. H. Brinkman, van Harmeien.
PREDIKANTSPLAATSEN
Te Scheveningen ontving de Ned.
Herv. Gemeente goedkeuring voor de vestiging
van een 6de preólkantsplaiats voor een of
meer bijzondere werkzaamheden.
Ds. B. J. AUDIER
Te Si dd ebu
der Ned. Herv.
voorgeschreven.
JUBILEA
j e 1, te Hilversum, 1
1 Kamerik, viert heden zijn
60-jarig ambtsjubileum. Hij werd 7 Juni '57
te O.-Loosdrecht geboren; studeerde te Kam
pen; stond te Emnien, Zalk, Emlichheim, Hol
ten, Dinteloord, Gouda (B), Waarder, Putters-
hoek en Kamerik; en is sinds 2 Nov. '24 eme
EMERITAAT
Ds C Th. Smit, Ned. Herv. predikant h
Piershoil, verkreeg van (hert, Prov. K-erkbe
et uur van Zuiid-HalÓarod (mieer dan -li
dienstjaren) emeritaat, dsoig. 15 Apr. '34. Hij
stond te Daaulle, Makikum, Lcmgeolhou
Poederooijen, Rijneaterwaudie en staat sinds
18 Apniil '20 te Pieröhil
J. DOLS
Naar wy vernemen, zal de Classis Rotter
dam der Geref. Kerken omzien naar wegen en
middelen om den heer J. Dols in eenig onder
deel van den arbeid onder de Chineezen en de
vreemde Oosterlingen te Rotterdam wederom
in het werk te stellen. Denkelijk zal dit 1 Dec.
a.s. zijn beslag krijgen.
E. REESER
Gemeld wordt, dat de heer E. Reeser, voor
heen pred. der Ned. Herv. Gem. te Winters
wijk, wiens naam bekend is in verband met
de zaak van de anonieme briefschrijverij, be
noemd is tot propaganda-leider van de afd.
"Winterswijk der Nat.-Soc. Partij.
BUITEN KERKVERBAND
Prof. G. Wisse, van Apeldoorn, heeft,
naar aan de „Heraut" gemeldt wordt, niet
voor de Geref. Kerk te Batavia het Woord be
diend, maar daar (en te Soerabaja, Djokja en
andere plaatsen) op uitnoodiging van de Evan
gelisatie-commissie een lezing gehouden over:
„De dagen van Noach",
Firma VALCKX VAN KOUTEREN
Kerk- en Concertorgel fabriek
ROTTERDAM
Aelbrechtskade 90a, 91, 92
TELEFOON 32722
Ingezonden Mededeeling
PREDIKANTEN-CONFERENTIES
Te Amsterdam hebben de in Noord-
Europa gevestigde predikanten der Schot-
sche Kerk vergaderd. Deputaten van de
Ned. Herv. Kerk, de Geref. Kerken en liet
Ned. Bijbelgenootschap woonden de confe
rentie bij.
OUDERLINGEN-CONFERENTIES
Te Utrecht wordt Dinsdag 28 Nov. a.s.
de Conferentie van Ouderlingen en Diakenen
in de Chr. Geref. Kerk gehouden. Referaten:
„De ambtedrager en het Kerkelijk besef" en
„De Diaconie in crisistijd".
VERKIEZINGEN
Delft. Kiescollege Ned. Herv. Gem. Voor
twintig gemachtigden zijn er vijftien her
kozen en voorts drie Etliischen en twee Ge
reformeerden. De Vrijzinnigen deden niet
Vlaardingen. Kiescollege Ned. Herv.
Gemm. Voor vijftien geachtigden. Gekozen
de Confess, candidaten met 1252 stemmen
tegen 840 op die van den Geref. Bond
(„Calvijn").
LEEKENARBEID
De Centrale Commissie voor het Vrijz. Pro
testantisme stelt een enquête naar den ver
richten leekenarbeid in.
GEEN KERKELIJK MEELEVEN.
Te Ann a-P a u 1 o w n a is de financiecle
toestand in de Ned. Herv. Gemeente hoogst
ernstig geworden. Kerkvoogden en Notabelen,
aldr»; de „N.R.Ct.", stonden voor de keus: óf
hun ambt neerleggen óf weigerachtige leden
tot betaling van den omslag te vervolgen. Tot
het laatste is nu besloten. Verwacht wordt,
vele leden dezer moderne Gemeente
zullen bedanken.
KERKGEBOUWEN
Te Voorburg besloot de Ned. Herv.
Kerkvoogdij vorig jaar tot stichting van
wijkgebouw met kerkzaal in het Westeinde.
De Iverkeraad dringt nu aan om ook een preek
gelegenheid in het Oosteinde te krijgen.
RUSTHUIZEN
Te Winterswijk ie door arch. J.
der Schaaf voor de Ned. Herv. Diaconie a
besteed de bouw van een Rusthuis voor 35 be
woners op een terrein van 4 H.A.
Rijksweg naar de Duitsche grens,
schr. G. F. Bloemers, aldaar, f 34.512.
oude „gasthuis" wordt verkocht.
GELOOF EN ONGELOOF
Te Amsterdam houdt de Vry-Evang.
Gemeente, in de Weteringkerk, aanvangende
morgen, een 5-daagsche Conferentie. Hoofd
thema voor de middagen: „Het volhardend
geloof der Gemeente", voor de avonden: „Ile
volhardend ongeloof der wereld". Leider: D:
P. van Vliet, Amsterdam. Bprekers: Ds. J.
Enter, Rotterdam; Ds. C. J. Hoekendijk, Bus-
sum; Ds. W. D. Lindhout, Apeldoorn; Ds. Joh.
J. van Petegem, Hilversum; Ds. J. Timmer
man, Enschedé. Ds. I. J. Vasseur, Den Haag;
Ds. D. W. Veldkamp, Leeuwarden, en Qs. A.
W. F. Waardenburg, Wezep.
ZONDAGSSOHOOLONDERWIJS
Te Winterswijk vergaderde, onder lei
ding van J. N. Voorhoeve (Den Haag) onder
wijzend personeel tot gebed en vraagbespre-
king. Van den in 160 onderwerpen verdeelden
rooster werden enkele behandeld door J. de
Wilde en H. Wilts (beiden Apeldoorn) en J.
C. Lemkes (Alphen a. d. Rijn). Door B. L.
Bijlsma (Apeldoorn) werd gesproken over ver
telstof op Chr. feestdagen. Besluit was een
gemeenschappelijke avondmaaltijd.
JACHIN'S BOEKBEOORDEELING.
Als naar gewoonte verscheen Ja chin's
Boe.kbeoordeeling weer prachtig op tijd. No
vember is pas begonnen; alle Zondags-
schoolbesturen, die op het a.s. Kerstfeest
aan de leerlingen boekwerkjes willen uit
reiken, hebben dus volop gelegenheid van
deze uitgebreide recensies kennis te nemen.
Zooals steeds wordt de eigenlijke boek.be-
oordeeling vooraf gegaan door eenige zeer
1 ezfenswSardige artikeltjes van de hand van
Ds. J. A. Tazelaar, van Rotterdam, die om-
dankbaar herdenkt den heer J. C. Wirtz
Czn., een van Jachin's trouwste en oudste
medewerkers, die door den dood werd weg
genomen.
Naar deze bekende, uitgave van Jachiu
wordt elk jaar door velen verlangend uit
gezien, die ook thans van dit boekje we)
een dankbaar gebruik zullen maken.
DE NOOD DER ZENDING
P. G. de Vey Mestdagh te Rot
terdam verzoekt ons plaats voor het volgende:
Alles is in noodtoestand op het oogenblik.
Een heele wereld in nood en misère.
Is het wonder dat de Zending in Ned.-Oost
en West-Indie daarin deelt?
't Is nog nimmer zoo erg geweest als op het
oogenblik.
Een achterstand van f 300.000, die aan het
einde van het jaar tot 4 tonnen gouds kan
accumuleeren.
't Is ongehoord.
Daarom overweegt Oegstgeest dan ook
het volgend jaar het geheele werk in te krim
pen. Maar dat wil dan feitelijk zeggen: onbe
zette zendingeposten, gesloten hospitalen en:
de onbelemmerde doorwerking van den Islam,
die geen gebrek schijnt te hebben. Ën dat,
terwijl aan alle kanten open deuren nu het
Evangelie wenken!
En met die inperking van het werk in de
toekomst, is de Zending dit jaar niet uit de
schuld.
Is het nu geen eere-zaak voor de gemeente
van Christus, neen meer, geen eere-zaak voor
geheel Protestantsch Nederland, om hier te
helpen x
Hier gaat het om een taak der gemeente
van de eerste orde, haar dure roeping: Weest
mijne getuigen tot aan de einden der aarde.
Nu is de ernstige verwachting van de Zen
dingscorporaties hier in Nederland, dat in de
week van 512 November, wanneer de be
kende zendingszakjee weer op groote Schaal
worden uitgereikt, de gemeente zal toonen:
hier zijn wij. Wij kimnen niet gedoogen dat de
nood steeds hooger rijst!
Tenminste voor dit jaar zullen wij zorgen,
dat enkele honderdduizenden er kómen!
Het is schoon om medewerkers Gods te mo
gen zijn, ook door onze gaven, door onze toe
wijding, door ons offer.
Och, 't geld i s er nog wel.
't Moet alleenbelanden, daar waar het op
't oogenblik zoo hard, zoo broodnoodig is.
Geve de Heere, de Koning der Zending,
milde harten en ruime gaven en daardoor
meerdere blijdschap in (Zijn schoone wei-k.
Schoolnieuws.
Prof. Dr. H. H. KUYPER
Prof. Du. II. H. Kuyper, thans weer tc
Bloemendag! vertoevend, neemt in beter
schap nog toe, maar lijdt onder de gevolgen
van de ondergane groote operatie en is nog
niet in staat arbeid te verrichten.
GEM. UNIVERSITEIT TE AMSTERDAM
Ds. F. J. de Ho 11. Doopsgez. pred. te Leer
mens—Loppersum, heeft zijn ambt als lector in de
Ethiek vanwege de Alg. Doopsgez. Sociëteit
•n openbare les over: „Wat is de
de wetenschap
ONDERWIJZERSBENOEMINGEN
aardhuizen, W. de Graaf te Gorin-
chem. Voor tijdelijk.
Li see (Herv. School), J. van der Hilst,
aldaar. Als kw. met akte.
ii den (hoofd D. Meijer), J. Djjkstra te
Ter Aar.
Als ge
daar
STER TABAK in stopt, rookt ge
de beste tabakdie voor geld
te koop is.
DAT is uitgemaakt door de duizen
den, die Niemeijer's Ster-tabak
rooken. Dit leger van fijnproevers
heeft de beste tabak in haar
prijsklasse ontdekt en is er
natuurlijk bij gebleven. Die duizen
den kunnen zich niet vergissen! Elke
pijp geeft hun opnieuw '1 bewijs,
dat zij voor hun geld de volle
100°/o kwaliteit krijgen. Hoe eer-
v"rfc1o°b5°c.Pntvon der ge Uw pakje Ster tabak koopt,
per half ons. hoe eerder ge weet waarom ait
Niemeijer's"beke°ndHolland's populairste tabak is.
kwal i tei ts-cadeaux.
NIEMEIJER'^
£>i/&ndde
Ingezonden MededeeUnq
Mijnbouwkundecand. ex., de heer H. E
RIJKSUNIVERSITEITS'TB LEIDEN. Geal.:
c., de heer R. H. Diclc
i Dordrecht.
Geneeskunde: ar
pard-Noordhoek Hf
den te'Den Haag-, i
fijne schoolinkt h 0.85 per flesch
W'HMM'IEN
Ingezonden Mededeeling
RECORD
Te De Lier zijn de kosten van het Openbaar
Onderwijs per leerling het hoogst van heel Neder
land. Het hoogste bedrag was tot heden 37.49;
De Lier betaalt nu 42.88 per leerling O. O. Er
r 42. Hoewel de Bijz. Scholen op gelijke uit-
keering recht hebben, kosten zij per leerling slechts
14 a 15. Reeds in '30 stelde de Burgemeester
opheffing der O. S. voor.
PERIODIEK-DEP. VAN ONDERWIJS
Het Departement van Onderwijs is voor
nemens, aanvangende 1934, een tweemaan-
delijksch periodiek uit te geven voor pupll-
catie van beslenissingeiij i.z. bestuursge-
schillen, aanschrijvingen van het Departe
ment, mededeelingen omtrent Rijksmusea
en andere instellingen van Kunst cn Wetcix-
schp enz.
EXAMENS
ACADEMISCHE EXAMENS
TECHNISCHE HOOGESCHOOL TE DELFT.
Geal.Electrotechniekcand. ex., de heer J. H.
Dijk te Schiedam.
de dai
en M.1C. Pos
Bllchli Fest t
Rech'tswetei
Blankenaar te
J. J. van Roe
Dam, allen te Rtterda
Indisch Recht: doet.
Leiden, D. J. Pri
Den Has
Ie heer H. Veld-
jx„ d'e heeren A.
C. de Jong-, beiden te Den Haag
en L. A. de Bruyn te Leiden.
Apothekersassistent, mej. N. C. Verloop te
VRIJE UNIVERSITEIT TE AMSTERDAM.
Gesl.Godgeleerdheid: cand. ex., de heer K.
L. W. KorvVnus te
^LSTTETT
ila'agd: Apo'thek
Oomen te Maastricht. H. C. M. Rebers en E.
L. L. Evers, belden te Schiedam.
RIJKSUNIVERSITEIT TE UTRECHT. Ge
slaafd: Ned. Letteren: caöd. ex., mej. N. van
j Sneek. Afgew. 1 m. en 2 vr. cat
EXAMENS-WISKUNDE
DEN HAAG, 3 Nov. M. O. Akte K 1.
gesl. belde cand.. nl. de heer D. J. Meijer
J. Schaafsr
L. O. Art. 8G. Geëx.
A. M. Lasance te
Rietdijk Jr. te IJmuid
EX.-LICHAAMSOEFENING
HILVERSUM, 3 Nov. Leider L. O. Geëx. 4,
esl. 3 cand., nl. de heeren W. Hazelaar te Den
laag, T. J. van Zutphen te Haarlem en K. Slo-
Land- en Tuinbouw.
het Comité
N edier lamdsch
aainsbondi
iinde Molenaars-Organisaties in den lande"
De Algean. Nederl. Molenaarsbond'
aainsbomd St. Victor, De R.K
md St. Bernard, De Dioc.
De Nat. R.K. Moler
Bos.sche Molenaare-bont
eeerde Molen:
t Comité stelt ai oh
aUe in Nederland
woncht den Minister
Ioenen aan bovengenc
doelstelling kan woi
bereid onverdeelde medew
n bij den opbouw van en got
crisismaatregelen betreffer
DE LEVERING VAN MARGARINE
Niet gebonden aan een vaste leverancier
De R.K. Bond van Meilkhandeiajren in Neder
land heeft zich, naar aanleiding van de zeer
vele klachten barer leden over de levering van
margarine, met een adres tot den Minister van
Economische Zaken gewend met heit verzoek
t.o willen bevorderen, dat de Crisis Zuiivel Cen
trale een regeling treft, waarbij het den de
taillisten in margarine wordt toegestaan, dat,
n de leverancier, van wien zij in de perdo-
wi S Mei to-t 4 Juni hebben betrokken, niet
vangen, of, indien hel
AFNAME C.R.C.-VEE
iderd zullen worden dieren van welke
worden aan,genomen, dait zij langer dan 7
iden drachtig zijn), op G Nov. te Ameter-
dam, Gorinchem^ Nijmegen, Eijssen. Steenwijk,
7 November to Cu ijk, Doetinohem, Pur-
Radio Nieuws.
ZONDAG 5 NOVEMBER
z e n (1875 M.) N.C.R.V. 0.30 vm. Ge\
de Ev. Luth. Kerk
i Gez. 93
Efes
Tek:
—17;
ged. der prediking: 9. Zingi
G: 10. 2e ged. der pred.: 11. Zing
/G vs. 4; 13. Zegenbode; .14. Orgel.
Daarna tot 12.15 u. Gewijde .muziek
5.00 nm. Orgelbespeling.
5.30 nn
Bergen
i. Kerkdienst uit de Geref. Kerk te
op Zoom. Voorganger Ds. W. M. Ie
1. Stil gebed: 2. Votum en zegen; 3.
Fs. 46 vs, 1; 4. Belijdenis des geloofs;
uit de Royal Gai
inwijding uit Berlijn.
(1634.9 M.) 8.15 vitit
ivüding uit Stuttgart,
it. (398.9 M.) 8.20 n
10.30 Moi
Hilversum 11.00 Lezen van Chr.
- 11.30 Gramofoon 12.15 Gramo-
2.30 Orgel 2.00 Voor de scholen
3 15 Knippen en stofversieren 4
\zing door Ds. J. de Waard, te K
7.15 Ned. Chr. Persbur. 7.30 Vr.
8.30 Enkrateia-uurtje 9.30 Radic
plm. 10.00 Vaz Diaz 11.00 Gram,
.00 B(jbel-
Lgenuurtjo
foon 10.30 Voordracht 11.00 Orgel
12/10 Concert 2.30 Plano 3.00 Gramofoon
4.00 Orkest 4.30 Gramofoon 5.30 Orkest
6.00 Gramofoon 6.30 Concert 7.30 Orkest
8.01 Vaz Dins 8.05 Orkest 9.00 Radio-
i°°"eel 9-35 Orkest 11.00 Vaz Dias
11.10 Gramofoon
mofoon 9.20 Orkest
(Fransch) (509.3 M.) 12.20 Orkest 1
eert 5.20 Concert 6.35 Gramofoon
Orkest 8.20 Gramofoon 8.50 Con<
Op 8 Nov. te Ettei
8—10 (A'd.
'Prijzei
blijkt, dat
op de gewone plaats.
-aarden
•Rundvee
mingen, Wol-
ïimgen, tot U'
tig Is, wordt
■ordt speciaal de aandacht op gevestigd
ze bekendmaking niet verward moet
jbliceerde
.^treffende de
ik van 13 tot 17 November,
Verdere gelegenheid tot le'
gen-de week zal nog nader w
•g gedurende het tijd-
Lindberghs bezoek aan het vliegveld Waal
haven, waar hij door den heer Kolff, voor
zitter van de Aeroclub, werd rondgeleid.
XLVII
Slotbeschouwing 3
De historie moet ons waakzaam doen zijn.
'(I-I.D.) Het nationaal-socialisme beschouwen wij als een
stelsel, hetwelk in het door den oorlog terneergeslagen Duitsch-
land een geschikten voedingsbodem vond. De Luthersche grond
trek, welke, bij een groot deel der Duitsche bevolking opgemerkt
wordt, bevorderde de aanvaarding in protestantsche kringen,
terwijl de katholieken, teleurgesteld door de resultaten eener
jarenlange samenwerking met vrijzinnigen en sociaal-demo
craten, ook geen andere uitkomst meer zagen.
Tot veel wat de nationaal-socialisten zoeken te bereiken, en
tot veel wat zij reeds bereikt hebben, voelen wij ons aangetrok
ken. Èn toch is er geen sprake van, dat wij dit stelsel aanvaard
baar achten voor ons land. Met alle waardeering voor de
beginselen en de rechten van alle overige Nederlanders, mogen
wij met de hand op het geschiedenisboek zeggen, dat het
Calvinisme is het begin en de zekerheid van
de hier te lande gevonden vr ij heden. Wij denken
zoo, dat geen liberaal en geen sociaal-democraat, al staat hij
nog zoo vierkant tegenover onze principes, dit zal kunnen
ontkennen. De volksgroep, welke als calvinistisch kan worden
aangemerkt, moge slechts een deel uitmaken van het volks
geheel, het calvinistisch stempel staat, gedrukt op de natie. Het
calvinisme, dat in het verleden ook wel onder zwaren druk
heeft doen leven, heeft niettemin de consciëntie-vrijheid opge-
eischt voor allen, en uit deze gewetensvrijheid hebben de volks-
yrijheden zich verder ontwikkeld. In het algemeen reeds ver
zetten deze volksvrijheden zich tegen een voor een ander land
misschien geschikt stelsel, al dient zich bij ons onder het mom
van vrijheid heden ten dage ook veel bandeloosheid aan, maar
in liet bijzonder zullen zij, die zich ook nu nog calvinisten
durven en willen noemen, van het nationaal-
socialisme zeggen: gewogen, maar te licht bevonden.
Bij het Calvinisme staat de hepper in het een-
ïrum. De Souvereiniteit Gods over alles .vraagt yan den
imensch deze op alle levensgebied tot gelding te brengen. De
v o 1 k s souvereiniteit wordt verworpen, wijl deze opkomt uit. de
menschelijke rede. Tegen de revolutie, gelijk die zich ontwikkelde
uit het menschelijk redebeleid der achttiende eeuw plaatste
daarom Groen van Prinsterer het Evangelie. Het lijkt een tegen
stelling, maar tegenover de o n vrijheid van de revolutie, wordt
de vrijheid des Evangelies geplaatst. En deze vrijheid is de
waarborg voor de vrijheden van het Nederlandsche volk.
Het nationaal-socialisme verwerpt ook wel dat rationalisme,
dat zich onderwerpt aan het redebeleid, en daarom zijn er
zooveel aanknoopingspunten aan te wijzen in wat men direct
bereiken wil voor gezin en maatschappij, maar het plaatst in
liet centrum den mensch, het ras, de natie.
De toetsing aan de eischen yan het Woord Gods bij de inrichting
van Staat en van Maatschappij, het telkens terugvallen op de
hoofdbeginselen, ontbreekt. Aan het gevaar, dat er een cultus,
een eeredienst ontstaat van het ras en van de natie, ontkomt
men niet. Deze eeredienst leidt tot den totalen Staat, tot het
staatsabsolutisme, waarbij alles onderworpen is aan het
belang van den Staat, en de Souvereiniteit Gods over alles is
uitgeschakeld.
Verzet dus het calvinistisch beginsel zich tegen een overgaan
op de nationaal-socialistische lijn, daarnaast is toch waarlijk de
geschiedenis ook niet nutteloos geschreven, de geschiedenis van
net christelijk volksdeel in Nederland. Wij zeggen dit zoo, omdat
gaarne gewezen wordt op den wensch der nationaal-socialisten
de christelijke beginselen alle recht te doen wedervaren in het
leven, en alles uit den weg te ruimen, wat zich aandient als
openlijke godsbestrijdin-g. Wij willen het waarlijk wel waar-
deeren, dat vooral in Duitschland aan veel godslasterlijk gedoe
een eind is gemaakt, en wij hopen, dat het onzen geestverwanten
gelukken moge het hart des volks te raken, maar in Neder
land weten wij bij ondervinding, dat een christendom, hetwelk
zich volgens hoogstaande tegenstanders als wijlen Professor
Van der Vlugt, moet beperken tot huiskamer en kerkgebouw. Voor
ons beteekent onderwerping aan liberalistische
overheersching. In een ander land, in Engeland of ook
Duitschland wij hoorden nog pas, dat alle theologische facul
teiten in Duitschland zijn bezet door orthodoxe hoogleeraren,
vergelijk dat met hier! zou dat misschien niet zoo zijn, maar
in Nederland wel.
De Nederlandsche libertijnen uit den tijd der onzalige twisten
van begin der zeventiende eeuw; de regenten uit de achttiende
eeuw; de liberalen uit den tijd van Thorbecke en van later, z ij
hebben altijd gemaakt, dat de positief denkende christenen
zich nauw naast elkaar moeten scharen, willen zij niet
geestelijk verdrukt worden. Thorbecke zelfs tastte het recht der
Afgescheidenen nog aan, en Groen, de calvinist, moest hem
weerstaan. Dr. Kuyper Sr. schreef in 1873 reeds van Thorbecke,
den stichter der liberale partij in ons land: „„Dat „volk", naar
Thorbeclce's doctrinaire aardrijkskunde omschreven, is „het
denkend deel der natie", het zijn „de beschaafden en verlich
ten", „de vermoedelijk bekwaamsten", „de ingezetenen bij wie
rijpheid van staatkundig oordeel ondersteld mag worden", de
meergegoeden in tegenstelling van de „lieden van kleine mid
delen", „zij, die door huii bezit geacht kunnen worden belang
te hebben bij de handhaving van orde en rust."Kappeyne
van de Coppello wilde de minderheden liever onderdrukken,
dan dat hij het recht der ouders op de vrije school wilde
erkennen. De bekwame mannen voor openbare ambten
werden alleen gevonden in de intellectueele vrijzinnige kringen.
Het positief christelijk volksdeel moest eerst de macht van
eigen organisatie op het gebied van politiek, school en pers
voldoende naar waarde schatten, vóór aan deze overheersching
paal en perk kon worden gesteld, en in plaats van onvrijheid
vrijheid ook voor het christelijk volksdeel kon gesteld worden.
Gelukkig is er thans bij vele vrijzinnigen belijdenis van schuld
op te merken voor de kortzichtigheid der voorgangers in het
verleden, maar daarmede is de historie niet te niet gedaan.
Na dit tijdperk van liberale overmacht ontstond op maat
schappelijk gebied het gevaar voor overheersching van de
klassenstrijdbeweging. Het marxisme, vrucht van d« gedachte
der volkssouvereiniteit, wilde door de leer en de practijk van
den klassenstrijd de maatschappelijke ordening omkeeren. Het
liberalisme had geleerd, dat het eigenbelang van het individu
de voornaamste stimulans, de machtigste prikkel was voor den
vooruitgang en voor de beschaving. Wat wonder, dat de van
het christendom losgeweekte arbeiders, die vóór vijftig jaren
nog behoorden tot de brave liberale werklieden, deze opvatting
ïiu ook gingen huldigen, den klassenstrijd aanvaardden, en den
strijd van het eigen belang met alle beschikbare middelen
gingen voeren. Dat beteekende de klassenstrijd in de
maatschappelijke samenleving. Toen hebben de christelijke
werklieden met den calvinistischen inslag in hun gedach-
tenleven gevoeld, dat dit inging tegen h u n opvatting der
Goddelijke Souvereiniteit ook op het gebied van den arbeid.
Zuiver nationale organisatie was misschien meer gewensclit
geweest, maar de onmogelijkheid hiervan was in ons land
gebleken. Ook al weer om aan de overheersching te
ontkomen, hebben de christelijke arbeiders zich nauw aan
elkaar gesloten, en hebben zij daarmede ook niet het nationaal
belang bij uitstek gediend?
Welnu, liet in Nederland aansturen pp een fascistisch of
een nationaal-socialistisch tijdperk zou voor de positief denkende
christenen beteekenen, dat zij zich vrijwillig opnieuw een
geestelijk juk op de schouders gingen leggen. Het zou niet
anders beteekenen, dan een nieuwe overheersching.
Een geestverwant, als Professor Gerretson, ook door ons hoog
geacht, gevoelt dit gevaar wonderwel, en wil nu reeds vastleggen,
dat bijvoorbeeld aan de vrije school nooit getornd zal worden.'
Maar er is veel meer, dan de school alleen; er is het groote
complex van de christelijke actie op elk gebied, waarmede niet
alleen ons volksdeel gediend is, doch de gansche natie.
In een overwinnende fascistische beweging
in Nederland, welke vooral gevoed zal worden
uit de vrijzinnige kringen, zullen de Christen
belijders zich moeten laten welgevallen, dat
hun beginselen als particulier bezit misschien
zullen worden geduld, doch als norm voor het
maatschappelijk en staatkundig leven worden
zij nooit aanvaard.
Het vrijzinnig levensbeginsel, ontsproten aan het menschelijk
verstand, moet, wanneer het niet tegengestaan wordt, altijd
uitloopen op overheersching, omdat het de leer der Goddelijke
Souvereiniteit een onmogelijke opvatting vindt. Het calvinistisch
stempel, hetwelk nog rust op veel van ons volksleven, zou gevaar
loopen, ervan verwijderd te worden, neen, het zou vast en zeker
bijgezet worden in het historisch museum.
De geschiedenis is beschreven, om er lessen uit" te trekken.
De band met liet verleden kan niet straffeloos doorgesneden
worden. In den tijd van de Fransche Resolutie meenden de
patriotten hier ook op 't voetspoor van 'n machtig buitenlandsch
rijk de eigen karaktertrekken van ons volk te kunnen uit-
wisschen. Het zelfverwijt heeft al heel spoedig de plaats inge
nomen van de uitbundige vreugde.
Wil dit nu zeggen, dat or ook niet gewaakt moet worden
tegen de uitwassen van een historisch opgegroeid eigen volks
leven? Zeker niet, want de fouten van de kwaliteit'
kunnen tot ellendige gevolgen leiden.
En dan denken wij natuurlijk direct aan de ver doorgevoerde
versnippering in ons land. Op elk gebied, maar, wat past
in dit deel van ons betoog, vooral bij het Christelijk publiek.
Ernstig moet de vraag gesteld worden, of niet bezinning noodig
is. Waar het mogelijk is, zonder dat de beginselen in 't gedrang
7.ullen komen, op nationale basis samen te werken, moet dit
zeer ernstig worden overwogen. „Tk bid niet, dat gij hen uit de
wereld wegneemt, maar dat Gij lien bewaart van den Eooze",
bad onze Heiland.
Wij aanvaarden de geestelijke verscheiden
heid in - ons land, maar moeten aldoor waak
zaam z ij n, dat dit niet opnieuw uitloopt op
overheersching van ons christelijk volksdeel
door welke, anders geestelijk aangelegde^
groepeering dan ook. i
