^rMDE'S miJSCWtfEl*
Een eigenaardige „Hervormer"
WOENSDAG 1 NOVEMBER 1933
DERDE BLAD PAG. 9
HolSandsche kranten op bezoek
bij de Duitsche pers
IN DE KUPFERHUTTE
DUITS CHLANDS RIJNHAVEN
Appèl van S.A. en S.S.
IV*)
(CAV.) Dp derrie dap DuisburgRuhrort
vermeldde het programma. De werkver
schaffing werd vervangen door de indu
strie. Bezichtigd werd de voor 14 dagen op
nieuw in bedrijf genomen Kupferhiitte, de
grootste kopersmelterij meenen we, van
Dnitsrhland.
Koperhoudcnde zwavelkiezel is het grond
materiaal. Het wordt te water aangevoerd.
Forst wordt aan de kiezel het zwavelzuur
onttrokken, en het overblijvende product
komt naar de Kupferhiitte. Door allerlei
chemische bewerkingen worden er daar
dan verder aan onttrokken koper, zink,
lood, kobalt, zilver en ook goud en ten
slotte blijft 'n zuiver ijzererts over. Verder
wordt bij bet chemisch proces o.a een 2000
ton sulphaat per maand verkregen; Ame
dika, Afrika en Australië vormen daar
voor de thans slecht afnemende af
zetgebieden. Ook het z g. Kriischensalz
fGlauberzout) is een der belangrijke neven
producten. Belangrijk ook in dezen zin,
dat bet bij bergen wordt geproduceerd,
zoodat men zich verwondert over de prij
z.®n, die er bij den detail-verkoop voor
gevraagd worden.
Deze fabriek besloeg een enorme opper
vlakte. We hebben heel dit bedrijf kunnen
bezien Het was hoogst interessant het in
gewikkelde fabricage-nrocos te volgen met
de uitmuntende voorlichting van den ee-
neraal-dirertor en de bedrifTsleiders in de
verschillende afdeelingen. Met deze excur
sie ging heel wat tijd heen en zij vorderde
ook wel eenige inspanning. Buiten stond
een warm zonnetie en binnen was de tem
peratuur els regel nog al hoog. vooral in
do omgeving van ketels, waarin tempera
turen van 10fin1.100 eraden.
Bij het Kriischensalz was het een ver
ademing. Daar was het even onder nul.
Wanneer men een fabriek als deze be
zichtigt komt men sterk onder den indruk
van de omstandigheden, waaronder hi-ir
gewerkt wordt. Wat een stof! Wij kennen
zooiets eenvoudig niet. Rn toch niet onge
zond. zoo werd verzekerd.
Er werkten thans weer 1000 arheiders
en 200 beambten in het bedrijf, dat drie
maanden de hoogovens zelfs vier stil
gelegen had. Met het rmvijzer, een der be
langrijke producten, ging het goed. met
het sulphaat slecht; de overige producten
vonden in het binnenland behoorlijk af-
De rust in het bedrijf is onder de nieuw'
verhoudingen verzekerd. Er is ook thans
ov erleg, maar anders dan vroeger, toen
strijd en politieke coneurrentip tussclien
de vakvereenigingen telkens weer stagna
tie brachten in den bedrijfsgang tot groo-
te schade van het bedrijf en dergenen die
er een bestaan in vonden. .Ta, zeide men
ons; „vroeger hadden 1000 te bevelen en
één te gehoorzamen. Als ei één begon *e
,.v -eckern" (letterlijk: blaten, blèren; fi
guurlijk: kankeren), gingen de anderen
al vast in de strijdhouding staan. Dat is
allemaal uit; één beveelt en 1000 gehoor
zamen thans.
Duisburg had nog meer moois te toonen.
De trots van onzen geestigen Duisburger
reisgenoot Fischer, een groot man op het
p -bied van de zwemsnort. was het groote,
ui 40.000 toeschouwers plaats biedende
Stadion, met ruime gelegenheid voor
zwem- en watersport. Er was o.a. een uit
gestrekte waterhaan en een zwembad van
400 y 400 M., waar 15000 menschen te
recht kunnen. Toen het Stadion, dat in
verplichten arbeidsdienst is gemaakt, met
al wat er hij behoort klaar was, werd de
grond er voor cadeau gedaan door Krupp.
die de eigenaar er van was.
De middag werd besteed aan een vaart
door de haven DuisburgRuhrort en de
langs den Rijn gelegen daartoe behooren-
Dat ook deze haven, die van groote bc-
teekenis is voor het heele Roergebied en
do daar gevestigde Schwer-industrie, ze»-r
onder de crisis lijdt, begrijpt men, wat er
omgaat is nog slechts 60 pet. van wat het
geweest is.
De outillage van de haven is volkomen
up-to-date. De tocht bood ons veel interes
sants niet alleen, maar ook veel moois
Want de vaart op den Rijn met de sierlijke
RuhrortHomhergerbrug voor zich, hot
silhouet van de tweelingstad Duisburg
Ruhrort ter zijde en het levendige water
verkeer rondom, is een groot genot. We
III stond in ons blad van 31 Oct.
hebben deze excursie benevens de monde
linge en schriftelijke voorlichting van den
haven-directeur Hoffbauer, op hoogen prijs
gesteld.
Te Ruhrort. hij de schippersbeurs, werd
gedebarkeerd. De auto's brachten ons weer
naar Essen, waar het eerste wachten was
op het appèl van de 1000 S.A.- en 200 S.S.-
mannen, die den volgenden dag naar den
partijdag te Neurenberg zouden vertrek-
De tijd van het wachten bekortten we
mpt een interessant gesprek over het ras
senvraagstuk. Na de bespiegelingen wacht
te ons echter weer 's levens bonte werke
lijkheid.
Met een gezelschap, waarbij zich o.a.
ook gevoegd had maioor von Meusel. oud-
commandant van de vroegere handels-
onderzeeër „Deutsrhland", begaven we ons
naar de Adolf Hitlerplatz. Uit de verte
drong gerucht van tromgeroffel en hoorn
geschal door. Het waren de 1200 Neureu-
berg-gangers. In keurige marschorde de
vaandelcompagnie voorop kwamen de
zes maal 200 ongewapende mannen aan-
gemarcheerd en stelden zich op het ruime
plein op. Gouwleider Terboven sprak hen
toe, stelde de heteekenis van den komen
den partijdag in het licht en betoogde
voorts, dat de Duitsche natie alleen door
arbeid zich weer omboog kan werken. En
bij dien arbeid is het niet de vraag welken
arbeid men verricht, maar hoe men dien
verricht. Naar Hitiers opvattingen zijn
hoofd- en handenarbeid niet wezenlijk on
derscheiden, maar gelijkwaardig als zij in
dezelfde mate voor het bestaan van de
volksgemeenschap dienen. Het nationaal-
socialisme huldigt niet alleen den arbeid,
maar verdedigt degenen, die door hun ar
beid het volk in stand houden. Klassen
onderscheid komt daarbij niet te pas.
Hier heeft men „in a nutshell" de ty
pisch nat.-socialistische beschouwing van
den arbeid. Daarom maken we er melding
De parada werd met een drievoudig Sieg-
Heil op Führer en Volk besloten. Daarna
werd nog het Horst-Wessel-lied gezongen
en volgde de afmarsch.
Kerknieuws.
NED. HERV. KERK
e r o e p' nTe Sanr.um, J. E. Bos te
Steggerda. Te Poortvliet*, A. G. Ocuterhuis
te Eemnes Buiten. Te Workum (toez.), N.
J. f'upédo te Noordwijk aan Zee.
Aangenomen: Naar Huizen in het Gooi
fvac.-W. L. Mulder, toez.), B. Batelaan te
Barneveltl.
AFSCHEID, BEVESTIGING, INTREDE
Men schryft ons:
C a n d. A. Groot, voorheen hulpprediker
te IJmuiden-Ox.t, deed Zondag jl., na beves
tiging door Ds. J. A. Hoekzema, van Hilver
sum, met Roni. 1:1, intrede als predikant der
Ned. Herv. Gemeente van Exmoira en Allin-
gawier met Psalm 124 8. Toespraken volgden
van cons. T. Kloek (Longerhouw) namens
Kerkeraad en Gemeente; Ds. G. Jansma (Hau
lerwijk) als vriend; Ds. H. B. Spijkerboer
(Gaast) namens de collega's in den Ring
Makkumen H. H. Belgraver namens den
Kerkeraad van IJmuiden-Oost. Uit deze plaats
waren per autobus vele belangstellenden ge
komen. Toegezongen Gezang 91 3.
C a n d. J. A. d e V o r te Woerden hoopt
Zondag 7 Januari 1934 intree te doen als pre
dikant der Ned. Herv. Gemeente te Ten Boer
(Gron.). Bevestiger: Ds. W. de Lange, van
Woerden.
KERKINSTITUEER1NG
Te Palembang is, door instelling der
ambten, een Geref. Kerk geïnstitueerd, die 13
Aug. 1.1. haar eersten dienst hield. Er zijn 34
belijdende en 17 doopleden en bijna 100 ver
strooiden. Dit is de 11de Geref. Kerk in Ned.
Oost-Indië.
KERKGEBOUWEN
Te L e i d s c h e n d a m zal de Geref. Kerk
in Januari 1934 een samenkomst houden ter
herdenking van het feit, dat 25 jaar geleden
het kerkgebouw in gebruik genomen werd.
KERKORGELS
Te Edam zal het in 1663 in de Groote
Kerk gebouwde orgel door de firma H. W.
Flentrop te Zaandam gerestaureerd worden.
Het krijgt voorts vrij pedaal en electrische
windtoevoer.
KERK EN BEZUINIGING
Te Amsterdam - heeft, naar we verne
men, de Kerkeraad der Ned. Herv. Gemeente
over bezuiniging beraadslaagd, mee in ver
band met de 14 punten van Dr. M. J. A. de
Vrijer. De belangrijkste besluiten zijn: ophef
fing van de 31ste predikantsplaats, geleide
lijke vermindering van het aantal godsdienst
onderwijzers, verlaging der salarissen van
Kerkelijke bedienden. Vermoedelijk resultaat
is bezuiniging van circa f 12.000. Vermindering
van de predikantstractementen zal wellicht
later volgen. De Nieuwe Kerk wordt niet ge
sloten.
VREDESZONDAG
De Wereldbond der Kerken roep' op den
tweeden Adventszondag (10 Dec.) tot een
oecumenischen Vredeszondag te maken.
EVANGELISATIE
Te Amsterdam wordt de Bijbelkiosk
aan de Nassaukade bij den Overtoom morgen
voor den duur van den winter gesloten. In den
verschenen zomer werden in 30 talen honder
den Bijbels en Bijbelgedeelten verkocht.
„PNlEL" 40 JAAR.
„De Pniëlbode", tweemaal 's jaars te Leiden
verschijnend, vermeldt, dat het 1 Nov. a.s.
40 jaar geleden is, dat te Leiden het wjjk-
gebouw „Pniël", door den oncermoeiden j
arbeid van Dr. J. H Gunning J.Hzn. tot
stand gekomen, geopend werd Van de toen-
maline bestuurders ziin alleen nog Dr. Gun
ning en de heer J. B. Meynen in leven. De
tegenwoordige leider van den Pniëlarbeid is
Dr. J. Riemens te Leiden.
NEDERL. BIJBELGENOOTSCHAP
Provinciale vergadering Zuid-Holland
Onder vooratotemscha-p van den heer J. F.
We&lerman te 's-Gravenhage had le 'e-Gr.i-
venhage een provinciaile vergadering plaats
der afdeeliingen van het Ned. Bijbeigenioot-
6chap in Zuid-Holiland.
Van de MS afdeeliingen waren er 26 verte
genwoordigd door een of meer afgevaardig
den. Namens bef hocfdibestuur was aanwe
zig D<-^ D E. Boeke, «ooretaris voor het
Nadat de begroot inig vore de propaganda-
en admiimisitnatiekoston over 1934 was goed
gekeurd werd hef werk en de toestand, im
venschii/lflend'e a.fdee'iingen bespreken.
Bespraken we,-d ook het belangrijke te
kort van f 20.000, dat de laatste rekening
van het Genootschap vertoonde. Dit tekort
is voornamelijk ontstaan door de belangrij
ke sommen, welke het giroote werk van het
Genootschap in Indlië vordert. Men denke
aan de vertJiiliimig vain Bijbelboeken im ver-
edhililende Indonesische talen, aan de op
leiding en uitzending der taailgeileerden en
aan het aand&eL, dat het Ned. Bijbelge
nootschap heeft iin het Zendiiings-Coneulaaf
im Ned. I'ndiië.
Men meent, dat naast verhoogde activiteit
im het werven van leden en begunstigeis
hier aanleiding zou zijn tot het instelüen
van één groote jaarlijksohe collecte, waarbij
men een beroep doet op het Pretests tsch-
Ohrietelijke volksdeel in Nederland, w
door mede zou worden er eik t een meerder
medeleven onder breede kringen met het
werk in Nederland en Indië.
Tot afgevaardigden naar de Centrale Com
missie voor het Binnenland, wellke op 2'!
November a.s te Amsterdam wordt gehou
den. werden benoemd de heeren J F. Wes
terman en Jhr .1. M. M. van Asch van
Wijck met als secundi Ds S. Kemper te
Meerkerk cn Ds W. J J Velders te Rot
terdam.
DE BIJBEL IN SPANJE FN BRAZILIË
De geheel eenige heteekenis van den Bijbel
als openharing Gods, treedt "ooral aan den
dag in het feit, dat het over alle boeken
gelijk is. een oordeel te vellen, behalve
den Bijbel: deze oordeelt ons. Vandaar het
in den Kop der eeuwen telkens herhaalde ve-
schymsel, dat de Bijbel, in een of andere land
streek of stad met bij zonderen nadruk in de
aandacht gebracht, dwingt tot een houding,
zjj moge lielangstellend of afwijzend zijn. Een
opmerkelijk voorbeeld daarvan levert de wijze,
waarop onlangs in Madrid en in den Brazili-
aanschen Staat San Paolo de komst van der
Bijbel is ontvangen; men zou kunnen spreken
van een blijde incomste in Spanje en van t
vpandig verzet in Brazilië.
Ook Madrid heeft z'n boekenweek gehad
het was bij die gelegenheid, dat het Britsch
Bijbelgenootschap op een der mooiste boule
vards een stand ingericht had, die van alle
ctands de gunstigste plek had. Bij de ope
ning werd aan den Spaanschen Minister
licht
hu
itengewoon
lekker!
Onderwijs en aan den burgemeester van Ma-
drid een luxe-uitgave van den Bijbel over
handigd. En zie, op den volgenden morgen her
haalde de Minister zijn bezoek, om boeken
voor de volksbibliotheken te bestellen, waarbij
verschillende Bijbel-edities op Staatskosten
voor die bibliotheken aangeschaft werden.
Hierbij bleef het niet. Onder de koopers ver
schenen tal van autoriteiten als de Minister
van Justitie, die een Bijbel kocht; vele stu
denten, die de vier Evangeliën kochten, waar
van na de eerste drie dagen der boekenweek
in Spanje verscheiden duizenden exemplaren
verkocht werden. Gemiddeld zijn per dag 400
Bijbels of Evangeliën verkocht, en toen de
week ten einde was, kon men aan den Bijbel
stand boeken 18.817 exemplaren, w.o. 17.150
Evangeliën, 1013 volledige Bijbels en 482 N.
Testamenten.
In wel schrille tegenstelling met dit ver
blijdend resultaat ju'st in dezen tijd, staat,
wat in San Paolo geschiedde. Hier zijn reeds
eenigen tijd de Presbyterianen uit N.-Amerika
bezig, het Evangelie te verbreiden. De R.-K.
geestelijkheid verzet zich uiteraard met alle
macht en schuwt daarbij ook afkeurenswaar
dige middelen niet. Zoo werden naar Floriano-
polis 8000 Bijbels in de Portugeesche taal ver
zonden. De douane eischte echter zóó hooge
invoerrechten, dat de voorganger der Presby
terianen het niet betalen kon. Terstond wer
den de Bijbels verbeurd verklaard en bjj op
bod verkocht. En zoo kon de R.-K. bifi-chop
de Bijbels koopen voor 400 Milrcis (plm. f362)
waarna hij ze onmiddellijk ter plaatse
liet verbranden.
On
lied:
heid, en za! geen duimbreed wijken". En
de pijnlijke werkelijkheid, dat het Protes
tantisme en het Katholicisme nog altijd grim
mig tegenover elkaar staan, als het gaat
het boek van de vele kostbare parelen, wi
één is: „De rechtvaardige zal d<
loof leven!"
BRIEVEN VAN LUTHER
In de dagen tusschen de herdenking van
de Hervorming en van Luthers geboorte,
nu 450 jaren geleden, is er gereede aan
leiding om een blik te slaan in het per
soonlijke leven van den man, die door God
uitverkoren was, om een der grootste tijds
gewrichten in de wereldgeschiedenis te
beheer, chen. Zulk een indruk ontvangt
vangt men het zuiverst uit iemands woor
den of brieven en als zoodanig verdienen
alle langstelling enkele documenten,
welke we hier willen noemen.
Het eerute is niet een brief van Luther
zelf, maar van zijn jongsten zoon, Dr. Paul
Luther. Deze brief vond de Engelsche pre
dikant Boreham eenige jaren geleden in
de Bibliotheek van Rudolstadt, waar hij on
der glas bewaard wordt In dien brief deelt
Luther Jr. mee, dat zijn vader in 1544, in
tegenwoordigheid van alle gezinsleden ver
teld heeft van zijn reis naar Rome in 1511.
Zooals hekend, had die reis ten doel, om
een conflict, in de orde waartoe Luther
toen nog behoorde, door de curie te doen
beslechten.
Die reis zou, gelet op de geestelijke worste
ling waarin hij verkeerde, voor Luther km
nen beteekend hebben een teruggezogen
worden in de sfeer, waarvan hij nu toch
het groote centrum was. Maar het liep i
ders: hij erkende aan zjjn kinderen n
groote vreugde, dat hij in Rome, door de
inwerking van den Heiligen Geest, tot de
kennis van het ware en eeuwig standhou
dende Evangelie was gekomen. Toen hij,
gebeden opzeggende op z'n knieën de hot
ge Pilatustrap besteeg, kwamen hem de
woorden te binnen, die in het volgende jaar
den doorslag zouden geven tot zijn hekee-
ring: „De rechtvaardige zal door het ge
loof leven". Luther heeft toen onmiddellijk
het bidden gestaakt, is opgestaan en heeft
de reis naar Wittenberg terug aanvi
Die zelfde woorden zijn nog een derde
maal van groote waarde geweest in Lu
thers leven Dat was, toen hij op een reis
door het Alpenland ziek werd in het Be
nedictijnerklooster te Boulogne. Man van
heftige gemoedsbewegingen als Luther was.
verzonk hij dai»r in diepe donkerheid aan
gaande zijn zonden; geen vrijspraak durf
de hij meer venvachten, als de liemelsche
Rechter hem oordeelen zou. Toen is
lus' woord opnieuw met kracht in zijn
gevallen; het licht der genade verdreef de
duisternis van den twijfel en Luthcr kon
hersteld naar lichaam en ziel het kloo:
ter verlaten.
Een merkwaardigen kijk op Luthers ge-
dachtenleven geven ons de brieven, door
hem aan vrienden gericht in de hitte van
den strijd na 31 October 1517, toen Rome
zich bewust werd, dat het in Wittenberg
ontstoken vuur de fundamenten van het
Vaticaan zou bedreigen.
In een brief van 25 Nov. 1518 aan Chris-
topli Langenmantel te Augsburg schreef
Luther: „Voor Rome is 't, zooals ik nu
inzie, een uitgemaakte zaak; ik moet met
den banvloek getroffen worden. En
wacht ik dan het oordeel af. De Heere zal
mijn Raad en mijn Helper zijn. Doodei
ze mij, dan zullen zij er wel van afzien,
de doode vloo te vervolgen".
Hetzelfde onderwerp beziet Luther in
brief aan Martin Glaspr te Ramsau (30 Mei
1519) aldus: „Rome legt het op mijn
derf toe, en ik blijf kalm. Zooals men
verteld heeft, heeft men op het Campus Flo
rae een Martinus van papier in het open
baar verbrand, verbannen en vervloekt. I'
wacht hun woede af. De gansche wereld
is aan 't wankelen en weifelen naa
chaam en ziel. Wat er van worden zal
God weet het. Wij vermoeden: moord
krijg. God erbarme zich onzer."
Radio Nieuws.
Petegem
versum 10.45 Gramofoon TOO
handwerken 3.00 Gramofoon 4.00
ezing door Ds. J. Hoekstra, van Ter-
5.00 Haadeenarbeid voor de Jeugd
:al 6.30 Spr. dhr. H. Amelink.
eenvoudig
treffend
Om de natuurlijke bekoorlijkheid
-van Uw gelaat te beschermen, is
niet anders noodig dan het regel
matig gebruik van een zuivere,
verzachtende zeep. Aan deze
eischen voldoet Palmolive vol
komen de olijf- en palmoliën die
in rijke hoeveelheden bij haar
samenstelling worden gebruikt,
houden de huid blank en soepel.
De poriën worden grondig gerei
nigd, de huid leeft op en her
neemt binnen korten tijd de fris-
sche, charmante teint der jeugd!
Fel van toon (in een brief aan Spalatin,
hofkapelaan van den keurvorst en een
warm vriend, erkent Luther: „Ik kan niet
ontkennen, dat ik heftiger ben dan ik moet
zijn.") is een brief van 29 Dec. 1520 aan
dienzelfden Spalatin over den komenden
Rijksdag te Worms: „Mijn hoofd is maar
van weinig belang in vergelijking met
Christus, die op het schandelijkst tot al
ler ergernis is gedood. Het gaat er nu om,
dat wij niet hot Evangelie, dat wij een
maal omhelsd hebben overlaten aan den
spot der goddeloozen; dat wij onze vijanden
geen aanleiding geven om zich tegenover
ons te beroemen, dat wij niet zouden er
kennen, wat wij geleerd hebben, en zou
den vreezen, daarvoor ons bloed te storten.
Zulk een lafheid moge Christus genadig
lijk verhoeden!"
In denzelfden 'brief krijgen we ook een
treffenden kijk op de zuiverheid van Lu
thers geloof: „Het is in elk geval niet onze
zaak, of door mijn leven of door mijn dood
voor 't Evangelie en voor den algemeenen
welstand meer of minder gevaar zou ont
staan. Gij weet, dat Gods Waarheid een
steen des aanstoots is, „gezet tot een val en
wederopstanding van velen in Israël".
Alles moogt gij van mij verwachten, alleen
niet dat ik vluchten of herroepen zou.
Vluchten mag ik niet, herroepen nog veïl
minder. Zoo moge de Heere Jezus mij dan
bekrachtigen!"
Weinige maanden later 18 April 1521 op
den Rijksdag te Worms, bevestigde Luther
dit gevoelen mot een onwrikbaar: „Wat de
waarheid betreft, wil ik alleen zwichten
voor Gods Woord". En het is weer een
„petra", waarop Christus Zijn gemeente ge
houwd heeft na de uitleiding uit het dienst
huis van Rome.
„Gods Woord houdt stand in eeuwigheid
En zal geen duimbreed wijken."
Weekoverzicht 8.00 Coi.
de Boer. te Andtjk-Oost. 8-45 Oi
Spr. dhr. J. Bakk
8.30 Spr.
u m (?06 M.) A.V.R.O. 8 00 Gramo-
10.01 Morgenwijding 10.15 Grsmo-
0.30 Zang 11.00 Voorlezen II 30
12.01 Concert 2.30 Piano 3 i>0
"ouden van dagen 5.30 Orkest
nofoon 8.01 Vaz Duis 8.15 Ciil-
0.30 Gramofoon 11.00 Vaz Dlas
ru ss el (Vlanmoeh) 337 8 M 12
1.00 Orgel 1.30 Orgel 1.50
5.20 Orkest 8.20 Orkest 9.1
1.20 Grar
6.50 Conc
(1634.9 M.) 600
(472.4 M 5.20 Mm
Orkest 10 0
- 11 15 Orkest 2.05 Oon<
Midland Re
1.35 Orkest
7 35 Concert
a r 11 s .Radio Pa
foon 12.20 Pro!
7.40 Gramofoon
(1411.8 M.) 4.15 Orgel 7.20
Uit het Sociale Leven
NED. CHR. BOND VAN VERZEKERINGS
AGENTEN EN ZIEKENFONDSBODEN
Vrijdag 24 Nov. a.s. hoopt bovengenoemd®
Bond in de bovenzaal van de lunchroom der
N.V. v>aul C. Kaleer aan den C-ool-singel te Rot
terdam zijn aJgemeene JaarliJksche vergadering
te houden.
Na de gewone huishoudelijke werkzaamheden
al® bespreking van Jaarverslagen e.d.g. volgen
mededeel Ingen van den Bond ten aanzien van
trale reorganisatie-commissie: de door het
hoofdbestuur aanvaarde opdracht ten aanzien
van het georganiseerd^ begrafenisbedrljf^ o^p do
gen vergadering, waaraan een begroetingssamen
komst te 10 uur voorafgaat, vangt de middag-
1 Juli 1932 klom
afdeellng Rotte
f afdeelingen. Ze
Door A. M. WESSELS
Jan Rothe en zijn beweging
In bceien Hot tumult in de
St. Laurenskerk te Rotterdam.
II.
n dit
bracht
De volvoering
eon ongedachte wending in het lot van
Rotihe. Daar toch werd hem een huisvrouw
toegevoegd „huijten eenig vermoeden of *c
voornemen". Een gave van Godswege al'-oo
want Rothe zag een „wonderbare bestieriuge
in hetselfe" en onderwierp zich zoo voi-
liaalt hij zelf „aan de wille Godts". Zij
schonk hem vijf zonen.
.Intusschen ging de ijveraar voort mot
prediken en vermanen. Bij vernieuwing
richtte hij zijn zendbrieven aan allerlei
hooggeplaatste personen, om hen nog
maals op te wekken, tot boete 311
rouw. Dreigend verheft hij de wijsvinger en
voorspelt de naderende komst van Frank
rijks koning, die als een anderen Nebuced
nezer de roede is, in Gods hand, om d*
volkeren to tuchtigen.
Ook Nederland is volgens Rothe ,ir
de swaere oordeelen Godts" begrepen
Zwaard, post en honger zullen '.aam m»"M
dan tweederde dor inwoners verteren, zoo
dat het land in desolaten toestand zal g.-
raken. Het zal loon naar werk zijn, want
nimmer is er op narde zulk
tijd geweest. En tot dien afval nebben
iig de predikanten en leeraars bijgo
dragen. Hun „traegheid, yverloosheid en ge-
breck aen en van noodige geesteujeke onder
richtige" zijn er de oorzaken van. Door al die
ondo.ugden missen zij de kracht 0111 invloed
uit te oefenen op het leven hunner gemeen
tenaren. Zóó sprak 'Jan Rothe in het volle
besef zijn gewichtige taak, doch veelszins
zijn stem die eens roepjnden in de
woestijn.
Dit droevig -es iltaat van zijn slreven ont
snapte niet aan zijn aandacht. Toch was het
er vandaan dat het hem zou ontmoedi
gen. Een laatste afscheid aan de „Leeraren
in het Christendom", zij n.l. „die de goe^e
ek abandonneeren" en „eygen voordee'"
stellen voor het Recht Gods volgt, en met
een anathema: „siet uw sententie is tere.-ht
in eeuwigheidt", schudt „de knecht GodU"
het stof van zijne voeten.
Weldra breekt 1672 aan, het jaar der
Vaderlandsche rampen. Het vermeerdert
's volks ellende maar ook Rothe's invloed
Dat was nu de voorspelde tuchtroede, welke
Rotihe Opgeheven had gezien in de hand des
Almachtigen. Met vreeze en eerbied zien
velen ten „den ziener" op, wiens ijrei
vanaf dit oogenblik schier verdunbelt Ni >t
in vage termen, maar in duidelijke voor
spellingen, kondigt hij, op het jaar af, den
ondergang aan v. Engelands vloot, tengevolge
van „sware tempeesten". De kring zijner
bemoeiing breidt eich allengs uit. Ze omvat
zoowel regeeringscolleges als private per
sonen. Rothe ontziet niemand en
niets. Nu eens verzendt hij een brief
vol waarschuwingen aan predikanten
provinciale en algemeene Staten de stede
lijke magistraten niet te vergeten. Ze-fs
richt hij een schrijven aan „den onchristj-
delij'ken regent en pensionaris „Fagel" en
ten lange leste aan den Stadhouder don
Prins van Oranje.
Die vrijpostige correspondentie aan den
Prins van Oranje luidde als volgt;
Heer Prins!
Nog ditmael moet ik uwe sonden en
grouwen u voor oogen stellen. Ghij la.-t
U van mensen aenhidden als een afgo.R!
En gij staet naar Hoogheidt! Siet soo
komt daer wrake en een ooraeel Godts,
welke U omverre slaeL Deze ingelegde
kaart (print) toont u gestalte. Dit heeft
in koper moeten gesneden worden en
alomme door het land gesonden, opdat
het Volck, hare drekgoden siend3,
alsoo een afkeer daarvan hebben mogle
Wanneer ghij dus die oordeelen Go I
uyt den Hemel op 't Landt siet vallen,
soo gedenckt mijn waarschuwing en
vreest. De Heer laet mij niet toe, meer
aan u te schrijven.
24 Maart 1674. w.g. J. Rothe
Die vrijpostige brief kwam Rothe duur te
staan. Beschouwde Rothe deze brief als
integreerend deel zijner roeping, niet al'.jo
de overheid. Zij zag er in, het heilloos
streven om onder de schoonklinkende leuze
van Reformatie een politieke rol te ver-
Zoo iets, kón, noch mócht geduld worden
Zoolang Rothe zich bewoog binnen de gren
zen zijner werkzaamheid als Reiormator
zij het als geestdrijver of Chiliast had de
regeering hem laten doen. Maar nu ver
anderde de zaak, de profeet was politicus,
zoo geen Majesteitschenner geworden.
Of was het geen Majesteitschennis, het
verspreiden door het gansche land van een
„spotprint", waarop de Prins was afgebeeld
staande op een voetstuk, waaronder mei
letters was vermeld „De groote Afgodt var.
Holland", waar omheen de Haagsche hu**-
gerij in knielende houding, het Binnenhof
op den achtergrond en omhoog in de wol
ken het woord „Geveinstheyd En dan den
Prins een exemplaar, met bovengemelde,-i
brief toezenden! Zelfs een later schrijven
aan Oranje vermeldde nog, dat „hij weldrae
in Naem van Godt de natie zoude aansporen
tot afval van sulk een goddeloozen tijran"
Bi] verstek veroordeeld.
Zoo 'n vaart zou het intusschtn niet loo-
pen. De hoogste sprongen van den „knecht
Godts" waren gedaan. De Prins diende een
klacht bij de Staten tegen Rothe in, en de
Hooge Raad daagde hem voor de vierschaar.
Hij weigerde echter te verschijnen God
alleen was zijn rechter. De Hooge Raad
was het hiermee niet eens en veroordee'dr-
Rothe die de wijk genomen had naai
Hamburg hij verstek tot verbanning 0:1
verbeurdverklaring zijner goederen. Hij be
richtte de Hooge Rand dat hij dit vonnis
ni e t erkende. Zoo vaak het hom goed dacht
zou hij Holland bezoeken. En dit deed hij
ook. Reeds het volgende jaar kwam hij over
de grenzen en hield zich te Amsterdam op
Vanuit zijn schuilplaats, had hij zelfs de
stoutmoedigheid en brutaliteit, om de steden
van Holland openlijk kond te doen, dat hij'
nooit zou ophouden, togen het „Landtver-
derffelijk dessijn" (de Prins vun Oranje)
zijn stem te verheffen.
De Justitie ging op onderzoek en einde
lijk, omstreeks Kerstmis 1675 kreeg men
den Reformator-profeet in Den Haag te pak
ken en zette de Justitie hem in hechtenis.
Door zijn gevangenneming kwam er voor
goed een einde aan 's mans dolzinnig op
treden. Eerst vele jaren later, toen zijn rtis-
telooze geest door ouderdom tot bedaren was
gekomen, kreeg hij uit medelijden de vrij
heid. Hij begaf zich vervolgens naar Fre-
derikstad, waar hij zijn laatste levensjaren
rustig doorbracht in het midden der zijnen.
Was hij derhalve van het tooneel ver
dwenen, de geest van Rothe was nog n>et
dood. Dat bleek op 28 Januari 1674 te Rot
terdam wel in de St. Laurenskerk.
Een der adepten van Jan Rothe was
Everardus van Someren. een Rottenl.imsch
jongmensch en proponent tot d«*n H. Dienst
In den tijd van Rothe was het lastig een
predikantenplaats te bekomen en in afwach
ting eener vacature, had onze ionge theo
loog zich dan ook maar zoo l.wig aan 't
onderwijs der jeugd gewijd, terwijl liij nu
en dan een preekbeurt vervulde.
(Slot volyt)
Haag. De Neïer
en Zwitser
roordjgó. tc
.enlngsrede herda<
toestand in Ooater
■enlng werd gecons
HJKsoh bestui
ling uit over de alwe
ter der federatie, den
van Keulen, die door
uit xl Ja functl? w--d
sestanden in do
de vijxlglng
ubilclcn dlei
ixtleiarbeldersbon-
ïrgaderlng gehou-
loonsverlaglng hU
,nde volledige
irbeiders gehoudei
>rden bereikt. Hoewel in de
In deze btjeenkomat te ook
er verschillende bijkomende
9 hebben wel werk get
xtl nemen slechts snai
wtJl daarvi
Nu in
:ele plai
Land- en Tulnboti'
r gehouden vergade
uur van den L.T.B. voor to etellei
te bepalen op f 15 per week. en
oor don klndertoealas ongewtJslgd
)e afd. Mon-
bond (R.K.)
ng besloten
